. “BÃI SÔNG CÓ ĐÔI CHIM CƯU”
Cảm nghĩ của VÕ ĐÌNH
Thời người ta mới lớn, thường được coi như giai đoạn đẹp nhất trong đời. Phải chăng vì vậy mà gọi là “hoa niên”? Nhìn lại thời “hoa niên” của mình, tôi thấy cũng đại khái như tuổi trẻ của nhiều người, vui buồn sướng khổ đều đủ cả. Có gì đáng nói chăng về cái “đẹp” là một vài hình ảnh đã để lại trong lòng tôi những ấn tượng lâu dài. Những hình ảnh thật đẹp. Tôi nghĩ rằng vui buồn sướng khổ, những cái ấy chúng đến rồi chúng đi. Cái đẹp nó ở mãi với mình.
Vào khoảng năm 1945, tôi mới mười hai, mười ba tuổi, một hôm ông ngoại nuôi chúng tôi (mọi người gọi là “ôn”) sai quét vôi lại bức tường chính giữa phòng khách, đàng sau b tràng kỷ. Rồi mấy hôm liền, “ôn” dùng màu nước thật nhạt vẽ lên tường bốn bức “trướng” dài, có hình tượng trang trí, những hoa văn, những hình mây gió sóng nước, hình hoa bướm lá cành v.v… Màu khô, những bức “trướng” lớn trông cao sang, diễm ảo như giấy hoa tiên.
Rồi một sáng đẹp trời, cụ Tham đến chơi. Tham là tham-tri, một chức lớn trong chính phủ Nam triều, chỉ dưới thượng thư một bậc. Ở Huế, ai cũng biết danh cụ Tham N. là người thanh liêm chính trực mà lại văn hay chữ tốt. Hai cụ ngồi uống trà trong khi chúng tôi, đúng hơn, anh K. cháu nội đích tôn của “ôn”, và anh H., anh ruột tôi - cả hai ở tuổi 17, 18 – lăng xăng mài mực. Rồi cụ Tham khoát tay đứng dậy. “Ôn” cũng đứng dậy theo. Cụ Tham xắn nhẹn cổ tay áo the, cầm lấy cây bút lông anh H. dâng lên, chấm vào nghiên mực anh K. nâng hầu, rồi phóng tay lên những bức họa “ôn” đã bỏ ra mấy ngày chuẩn bị trước. Chúng tôi nín thở nhìn những nét mực đen nhánh vun vút hiện ra, lấp lánh trên nền vôi vân vi xanh nhạt.
Trời đất cỏ cây cơ hồ ngưng lại. Tay cụ Tham thoăn thoắt, khi chậm khi nhanh, khi cứng cỏi khi mềm mại, khi gãy gọn khi dịu dàng. Mấy thằng cháu đứng sững sờ … tưởng chừng quên thở. Vậy mà tôi còn nhớ như in là khi cụ Tham viết xong, buông bút, thì “ôn” chúng tôi chắp tay xá cụ Tham một xá thật dài, rồi quay lại chúng tôi, “ôn” khẽ bảo: “Thôi, mấy đứa ra ngoài chơi …”
… Cũng vào khoảng thời gian đó, tôi bắt đầu xun xoe mê sách. Truyện kiếm hiệp, truyện Tàu, sách Tự Lực Văn Đoàn, Thơ Mới … Đọc bài “Chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp, tôi nói với các anh lớn là thi sĩ họ Nguyễn “đía” quá! Vì tôi đã từng được thấy thế nào là “thảo” một bản văn hay một bài thơ lên tường nên tôi biết rằng sức mấy mà mới
“Khi qua chùa Giải Oan
Trông thấy bức tường ngan
Chàng đưa tay lẹ bút
Thảo bài thơ liên hoàn.”
Chàng “lẹ bút” như vậy còn được
“Tấm tắc thầy khen hay
Chữ đẹp như rồng bay …”
Tuy biết rằng thi sĩ Nguyễn Nhược Pháp “đía” như vậy, tôi vẫn yêu bài thơ, và đến ngày nay vẫn còn thuộc lòng đôi ba đoạn trong khi cả đời tôi vẫn không rõ sáng đó, trong ngôi nhà cổ kính cách hồ Tĩnh Tâm chỉ một con đường nhỏ, cụ Tham N. đã viết những gì lên tường hoa. Tôi chỉ biê”t ngày hôm đó tôi đã thấy một cái đẹp hiếm có. Và cái đẹp đó đã để lại dấu ấn suốt đời trong lòng tôi. Một dấu ấn sâu hơn, lớn hơn, đẹp hơn bài thơ “Chùa Hương” nhiều .
… Lớn lên, học sách, học người, học đời, lắm chuyện hay hay. Nhưng kể từ khi thấy được cái đẹp một sáng nọ trong thành nội cố đô Huế, tôi ít khi được thấy một cái đẹp hiếm hoi như thế nữa. Cảnh đẹp, người đẹp, nhà đẹp, không ít. Cái đẹp như tôi đã thấy sáng nọ, thật khó tìm. Cho đến ngày, cách đây mười mấy năm, lần đầu tiên tôi được đến thăm anh chị Nguyễn Huy Long – Trương Anh Thụy, và hai cụ thân sinh ra chị Anh Thụy.
Đến nay thì đồng bào hải ngoại đã biết được khá nhiều về công việc của hai cụ rồi, tôi xin khỏi dông dài. Tôi chỉ muốn ghi lại đây đôi điều đơn sơ tôi đã viết ra vài năm sau đó:
“Trong hoàn cảnh ly hương, hai cụ vẫn tiếp tục giữ một tinh thần, một lối sống thật đẹp: phóng khoáng, u nhã, thanh đạm. Tuổi cao sức yếu, hai cụ vẫn lấy những thú tinh thần làm điều vui cho chính cuộc sống thường nhật: đọc sách, vẽ tranh, viết báo, dịch thơ, dịch truyện. Có lẽ vì thế mà hai cụ còn trẻ trung và tinh anh lắm, hơn cả nhiều người chỉ vào hạng con cháu.”
“… Bài học của các cụ cho chúng ta là biết sống trọn vẹn. Sống với cuộc đời khổ đau mà vẫn tha thiết yêu đời. Tuổi cao sức yếu, mà vẫn giữ được cho tinh thần linh hoạt phóng khoáng. Sống thanh đạm mà lấy làm đầy đủ yên vui …” (Diễn Đàn Tự Do 1-12-1987) Thỉnh thoảng chúng tôi ghé lại Arlington, Virginia, vấn an hai cụ. Cụ ông Tá Chi nay đã ngoài chín mươi, không còn vững chãi như trước. Tuy tai nghe không còn thính, trí nhớ vẫn còn dai. Hầu chuyện cụ phải đâu ra đó, nói có sách, mách có chứng, không thì cụ biết ngay. Cụ sắc sảo, mà lành. Cụ cho tôi uống rượu thuốc, nhắm với lạc rang. Cụ gọi là “tửu lạc”. Cụ hóm lắm!
Cụ bà Kim Y cũng đã cao tuổi, nhưng còn rất tinh anh. Với người lớn tuổi thường thường cái ăn, cái ngủ, cái ấm, cái lạnh là chuyện đại sự. Với cụ Kim Y, thiếu gì chuyện lớn hơn. Cụ để tâm nhiều về chuyện sách vở, chuyện quê hương đất nước, chuyện thế thái nhân tình. Có lúc ngồi hầu chuyện cụ, tôi thấy lại được ở cụ hình ảnh người thiếu phụ trẻ tuổi trong chiếc ảnh cũ chụp cụ bà Kim Y mấy chục năm về trước: tóc vấn lối Bắc, đường ngôi rẽ giữa, cổ đeo hạt trai nhỏ, nét mặt xinh đẹp nhưng bình thản, kín đáo.
Đến lúc được cuốn Thi Kinh Quốc Phong, Tập 1 (bản 1985), tôi mới giật mình biết rằng câu nói “yểu điệu thục nữ” đã có từ xửa từ xưa trong Kinh Thi. Và “yểu điệu” không có nghĩa là thướt tha như ta thường tưởng. Trong phần chú thích cho bài ca dao đầu tiên trong thiên Chu Nam, ta đọc được rằng: “Theo Trần Hoán truyện chú thì yểu là nói về cái nết người đàn bà trầm tĩnh, kín đáo. Điệu là nói về dáng người đàn bà nhàn nhã, ung dung. (Hai chữ này chính âm là “diểu điễu”, ta quen đọc là “yểu điệu.”)
… Nửa thế kỷ trước, tôi được thấy tận mắt Cụ Tham N. phóng tay viết lên tường hoa. Đẹp. Nay tuổi đã ngoài sáu mươi, tôi lại được đọc Thi Kinh Quốc Phong:
“Quan quan thư cưu
Tại Hà chi châu
Yểu điệu thục nữ
Quân tử hảo cầu.”
Cụ bà Kim Y đã dịch ra là:
Bãi sông có đôi chim cưu
“Quan quan” cất tiếng thương yêu giao hòa.
Kìa ai yểu điệu mặn mà,
Sánh cùng quân tử thật là đẹp đôi.
Sống ở đời mà được thấy, được đọc những cái đẹp như thế, tưởng chẳng có gì để thở than!
Võ Đình
Đầu Xuân năm Bính Tý
1996
.
<bài viết được chỉnh sửa lúc 04.10.2006 03:37:05 bởi Ngọc Lý >