ĐĂNG KHOA (Phan Kế Bính)
Thi đỗ tú tài gọi là tiểu khoa (nhà lê gọi là sinh đồ); cử nhân gọi là trung khoa (nhà Lê gọi là hương cống); phó bảng, tiến sĩ gọi là đại khoa.
Phàm đăng khoa có lệ phải đón rước. Đỗ tiểu khoa một làng đi rước, đỗ đại khoa một huyện đi rước.
Có nơi đỗ tú tài, chỉ có mấy người bà con họ hàng đi đón hoặc dân làng cắt cử lý dịch đem 4,5 tên tuần phu cắp tay thước thổi tù và ra tại cổng làng đón về. Song nơi hiếm hoi văn học thì có khi cả tổng đón rước.
Đỗ cử nhân thì quan sở tại sực về làng hoặc lý dịch hỏi người để đính ước, hôm nào ông tân khoa về làng thì cả tổng đem long đình và đề nghị trượng sự-thần đến tại chỗ tỉnh thành thi mà rước về. Ông tân khoa đội mũ mặc áo của triều đình ban thưởng, cưỡi ngựa che lọng, có một vài đầy tớ điếu tráp đi hầu, thân thích họ hàng đều kéo đi đón, cờ mở trống gióng, dân làng đàn bà trẻ con cho là vinh hiển lắm
Đỗ phó bảng có nơi rước có nơi không rước
Đỗ tiến sĩ nhà vua ban cho áo mũ xiêm ủng và ban cho cờ biển vinh quy. Cả hảng tổng hoặc nơi trọng văn học thì cả hàng tỉnh phải đem đề nghi trượng sự-thần đi rước. Ông tân khoa tiến sĩ mặc áo thụng lam, cưỡi ngựa che đôi lọng; cha mẹ, vợ và ông thầy dạy học, mỗi người ngồi cái võng trần, che một lọng, rước vinh quy về làng, thiên hạ kéo nhau đi xem, lại vinh hiển hơn cử nhân nhiều.
Từ tú tài cho đến tiến sĩ dân làng đã rước về đến nhà thì phải giết trâu mổ bò, trước lễ thần,lễ văn chỉ, lễ gia từ rồi thì làm cỗ, làm bàn khoãn đãi dân làng khách khứa. Hát hỏng ăn mừng đến năm bảy ngày. Dân làng khách khứa dùng chè cau, tiền bạc, câu đối thơ, trướng đến mừng rất là náo nhiệt
Có người nhà nghèo chưa lễ được thì bà con thân thích giúp đỡ hoặc đi vay mượn về mà lễ. Có người chưa thể lễ được thì để hoãn đến một vài tháng mới dám để dân làng đi rước. Có người sự phiền phí thì trốn ở chỗ khác không để rước sách gì nữa. Song hạng ấy về làng thì chưa được dự ngôi thứ gì.
000
Đăng khoa là một sự vinh hạnh của hàng sĩ tử mà làng nào có người đỗ cũng được dự phần vẻ vang với hàng tổng hàng mạc. Cho nên tục ta quý trọng cái sự đăng khoa lắm! Có người đang nghèo kiết, sờ chẳng ra rà chẳng thấy đỗ lên được một tí thì kẻ vì người nể động nói vay vào đâu cũng đắt. lại nhất là người nào trẻ tuổi, vợ con chưa có, đỗ về đến làng đã chán người dòm nom muốn gả con cho; có người lại các thêm cửa nhà, tiền của để mua lấy tiếng bà Nghè, bà Cống cho con. Song cũng nhiều người vì đỗ mà phải vay công lĩnh nợ, sĩ diện vẻ vang được một lúc mà ốm xác lo giả nợ nửa đời người .  Vậy thì cái tục quý trọng ấy tuy cũng có vinh hiển cho người, nhưng lại làm cực khổ cho người.
Vả lại trong khi rước sách, thiên hạ cho là vinh hiển nhưng thiết tưởng người có kiến thức thì nên lấy làm nực cười. Tuy rước sách là trọng vọng triều đình chứ không trọng riêng người tân khoa, nhưng thử nhìn cái quang cảnh lúc cưỡi con ngựa che cái lọng đi vênh váo trong đám mấy đứa vác cờ đánh trống, khoe mặt với vài lũ con trẻ đàn bà thì có thú vị gì, chắc có người lại lấy làm thẹn chớ không. Thẹn là vì tài đức chẳng là bao mà nặng lòng trọng đãi của triều đình, thẹn vì tài đức tốt giỏi mà uổng lời khen ngợi của dân gian
(Việt - Nam phong tục Đ.D Số 33)