Những Tương-Đồng Mỹ-Việt Về Thảo Mộc và Nông-Nghiệp
Vũ Hữu San
I - Đông-Nam-Á và Giả-Thuyết Nơi Khai-Sinh Ngành Trồng Trọt. Hàng chục ngàn năm trước đây, nhân-loại ở khắp nơi trên trái đất đã khám-phá ra là những cây cỏ hoang-dại hay thú-vật có gía-trị để làm thực-phẩm nên họ bắt đầu trồng cấy cây cỏ hay gia-súc-hóa loài-vật. Nông-nghiệp và chăn nuôi từ đó phát-triển.
Hình 1- Tiến-trình phát-triển của nhân-loại từ lúc ban-sơ chuyển sang săn-bắn, nông-nghiệp rồi thành-lập thành-thị.
Tại Việt-Nam đã từ lâu người ta biết chắc chắn rằng tổ-tiên chúng ta khai-sinh việc trồng lúa ruộng nước để giúp cho nhân-loại một trong những loại thực-phẩm quan-trọng nhất. Gần đây nhờ những khám-phá mới trong ngành khảo-cổ, một số khoa-học-gia như A.G. Haudricourt & Louis Hedin (1944), E. Werth (1954), H. Wissmann (1957), Carl Sauer (1952), Jacques Barrau (1965, 1974), Soldheim (1969), Chester Gorman (1970)... đã lập-luận vững chức và đưa ra những giả-thuyết cho rằng vùng quê-hương Đông-nam-Á của chúng ta là nơi khai-sinh nền nông-nghiệp.
Tiến-sĩ Wilhelm G. Solheim phát-biểu rằng: "Tôi đồng-ý với Sauer là việc gây giống cây đầu tiên trên thế-giới đã được thực-hiện bởi người dân thuộc nền văn-minh Hòa-Bình ở vùng Đông-Nam-Á. Chẳng phải là điều ngạc-nhiên đối vớI tôi nếu như thành-tích đó đã khởi-sự sớm, từ 15,000 năm TTL.".
Sauer mà Soldheim đã đề-cập là nhà địa-lý-học lừng danh Carl O. Sauer. Sách đem dẫn-chứng là một sấp tài-liệu nhan đề Agricultural Origins and Dispersal, ấn-hành bởi hội The American Geographical Society, New York, 1952.
Trong sách đó, Sauer viết như sau :" Về cái nôi của nền nông-nghiệp đầu tiên, tôi xin thưa rằng ở Đông-Nam-Á. Nơi này quy-tụ đầy đủ những điều kiện khác nhau cần-thiết về vật-lý thể-chất, hóa-học hữu-cơ, khí-hậu ôn-hòa với cả hai vụ gío mùa, với chu-kỳ mùa mưa ẩm ướt và mùa khô tạnh ráo, sông nước tiện cho viêc đánh cá, đất này là trung-tâm-điểm giao-thương cả đường biển lẫn đường bộ của Cựu-thế-giới. Không có nơi nào mà vị-trí lại thích-hợp và có đủ yếu-tố cung-cấp cho sự phát-triển nền văn-minh hỗn-hợp giữa nông và ngư-nghiệp tốt hơn nữa. Tôi (lời Sauer) sẽ chứng-minh rằng ở trong vùng đất này, ngay từ khi khởi-thuỷ, nông-nghiệp đã gắn chặt với ngư-nghiệp; rằng ở đây người ta gia-súc-hóa loài vật trước hết và đúng nghĩa, phải là trung-tâm chính của thế-giới về kỹ-thuật trồng cây và cải-biến thảo-mộc để gia-tăng rau trái. Tôi chấp-nhận tiên-đề quen-thuộc là loài người học hỏi cách trồng cây trước khi biết làm mùa với cách reo hạt giống" (trang 24-25).
Hình 2- Việt-Nam trong Đông-Nam-Á, Bắc Việt-Nam và vùng duyên-hải Hoa-Nam có cùng một môi trường thảo-mộc.
Một số khoa-học-gia không công-nhận Đông-Nam-Á là trung-tâm phát-sinh nông-nghiệp mà chỉ xếp hạng nó vào trung-tâm thứ-yếu. Một số khá đông các nhà nghiên-cứu khác cho rằng Hoa-Nam là trung-tâm chính-yếu phát-sinh trồng trọt song song với các trung-tâm khác ở Trung-Đông và „n-Độ.
Vì địa-thế miền Bắc Việt-Nam giống như Hoa-Nam và yếu-tố nhân-chủng có liên-hệ trong cổ-thời nên cho dù đứng trên cả hai lý-luận tưởng như khác nhau đó, ta vẫn thấy Việt-Nam có một chỗ đứng vững-chắc trong những giả-thuyết về việc khởi đầu ngành trồng trọt. ít nhất, xứ ta cũng đã từng nắm giữ những vai trò tiền-phong trong lãnh-vực đó.
Trước khi phát-triển được nngành trồng trọt các lọai cây ăn trái và ngũ cốc, nhân-loại đi ngang qua giai-đoạn sử-dụng các loại củ để ăn. Khi khoa khảo-cổ đi vào lãnh-vực thưc-phẩm, ngườI ta thấy một sự hiển-nhiên là vùng dất Đông-Á chúng ta đích-thưc là nơi phát-sinh nhiều loại củ, rễ cây.
Đến nay, vẫn còn có nhiều sự bất đồng trong giới khoa-học về các trung-tâm khởi-thủy nông-nghiêp. Tuyvậy, các Ông Burkill và Sauer đều rất tự-tin; họ đưa ra các chứng-cớ rằng Á-Đông chính là nguồn gốc của các thứ khoai. Sau đó theo đường hàng-hải, khoai Á-Đông đươc phân-tán đi các đảo ngoài Thái-Bình-Dương, Phi-Chân và Mỹ-Châu. (Alexander, John: 1970, "The Domestication of Yams: A Multi-disciplinary Approach," in: Science in Archaeology: A Survey of Progress and Research, 2nd edition, revised and enlarged, edited by Don Brothwell and Eric Higgs, pages 229-234, Praeger: New York)
......
V- Những Tương-Đồng Về Thảo-Mộc A- Thực-phẩm qúy-gía nhất ở Mỹ : Ngô. — Mỹ-châu, ngô hay bắp là nguồn thực-phẩm chính-yếu, trồng khắp nơi từ nhiều thiên-kỷ trước đây. Còn ở Việt-Nam, ngô cũng như lúa gạo từ lâu là một trong những thực-phẩm chính-yếu nuôi sống dân ta.
Không còn điều gì ngờ vực trong sự kiện hiển-nhiên là chính Mỹ-châu đúng là nơi phát-sinh cây ngô và thổ-dân ở đó trồng ngô trước hết. Vấn-đề ngô có phân-tán đi các vùng khác trên thế-giới hay không, trước thời Kha-luân-Bố vẫn thường được mang ra tranh-luận.
Hình 9- Hình vẽ đầu-tiên của Âu-châu về cây ngô ở Mỹ.
Ngô là kết-quả một công-trình kiên-nhẫn của con người cách nay đã 8,000 năm, đi từ một loài cây dại có hạt rất nhỏ ...
Sau một chuỗi dài những thí-nghiệm lai giống giữa các loại ngô chọn lọc, người Da Đỏ đã tạo ra những thứ cây ngô như hiện nay. Bắp ngô gồm những hạt ngô mọc ra từ một cái lõi. Để bảo vệ hạt ngô, nông-dân Da Đỏ đầu tiên đã gây giống loại ngô bắp có những lớp lá bao bọc như một cái áo chống với thời-tiết và các loài chim, loài sâu phá hoại. Lớp áo này cũng ngăn không cho ngô tự đông nẩy mầm trừ khi có bàn tay người bóc cái vỏ, tách hạt ngô ra rồi ươm xuống đất. Đương-nhiên, ngô hiện nay không còn thể mọc hoang được nữa, sự sinh-tồn của nó chỉ còn nằm trong tay con người mà thôi. (Indian Givers- How the Indians of Americas transformed the World, Jack Weatherford, New York, 1988: 85).
Hình 10- So sánh cây ngô và cây cỏ dại Teosente.
Hình 11- Giả-thuyết về sự biến cải cỏ dại Teonsente thành Ngô.
Cho đến thời-gian gần đây, người Âu-châu vẫn tin rằng chỉ sau thời Kha-luân-Bố, Cựu-thế-giới mới biết đến ngô và ngay sau đó, ngô được trồng khắp nơi trên trái đất. Michael A. Weiner viết: "Việc canh-tác ngô là phần đóng góp lớn nhất của thổ-dân Mỹ-châu trong nguồn cung-cấp thực-phẩm cho cả thế-giới" (Man's Useful Plants, New York, 1976:trang 18).
Sự thật có lẽ khác hẳn vì các cuộc khảo-cứu mới nhất cho biết ngô đã xuất-hiện ở Á-đông hàng ngàn năm nay. Chứng-cớ được tìm thấy rất nhiều và có thể dẫn đến ngộ-nhận là ngô được trồng đầu tiên ở Đông-Dương. Thật thế, ngô được trồng từ lâu ở Cựu-thế-giới nhưng phát-xuất tại một nơi nào đó, không phải xứ ta. (Bài khảo-cứu "Le mais n'est pas originaire de l'Indochine", Haudricourt, André G., trong Proceedings of the 30th International Congress of Americanists, Cambridge, England, 1952: trang 160-161).
Trong những nhà khoa-học chuyên khảo-cứu sâu rộng về ngô trồng ở Mỹ và Đông-Nam-Á, ta cần kể đến tên Tomasz Marszewski. Công-trình tìm-kiếm của ông được đăng trên nhiều tạp-chí khoa-học khác nhau ở Warsaw, Krakow, Ba-lan và ở Mỹ. Sau đây là tóm lược các điểm chính:
1- Tomasz phân-tách ra ba "chuỗi danh-từ nông-sinh" (three series of cultigen names) mà chuỗi đầu tiên gồm có các tiếng gọi "ngô" ở Việt-nam : "kotor","tôr" của người Jarai, cùng với các tiếng "turu", "tara" vùng Nam-Mỹ. Trước đó, ông đã loan-báo việc tìm thấy các phấn hoa rất xưa của ngô đã hóa-thạch ở Á-châu. (Some Implications of the Comparative Studies of the Vernacular Names of Maize and Other Cultigens from South-East Asia, Part 1 & 2, 1987: 101-102 & 105-105, báo Sprawozdania z Posiedzen Komisji Naukowych, Polska Akademia Nauk, Oddzial w Krakowic 28, Warsaw - phần trích-yếu bằng tiếng Anh)
2- Tomasz đặt giả-thuyết về những loại ngô giống cổ xưa đã được đưa vào Đông-Nam-Á từ Mỹ-châu trước thời Kha-luân-Bố do những thủy-thủ khu-vực Việt-Nam (hay Chàm) mang theo trên đường từ Mỹ-châu khi trở về nhà. Sách Tàu thế-kỷ thứ 13 đã đề-cập đến ngô trồng ở các xứ sở phương Nam. Cũng trước đó, ông đã suy-luận ra sự giao-tiếp Á-Mỹ có thể đã sẩy ra hàng ngàn năm trước công-nguyên.(The problem of the Introduction of "Primitive" Maize into South-East Asia, Part 1 & 2, 1978, báo Folia Orientalia 16, 1975: 237-260 & 19, 1978: 127-163, Krakow; và Similarities between the Asiatic and American Indian Languages, báo International Journal of American Linguistics 26, 1960: 265-274).
Gần đây nhất, những tài-liệu của nhà Sinh-vật-học Carl L. Johannessen được công-bố tại cuộc hội-nghị Circum-Pacific Prehistoric Conference ở Seattle, vào tháng 8/ 1989 đã đưa ra bằng-chứng hiển-nhiên là ngô hiện-diện tại Á-châu hàng ngàn năm xưa. (Maize Diffusion to India Before Columbus Came to America, Reprint Proceedings, Washington State University Press, 1989). Johannessan lại cùng với Anne Z. Parker hợp soạn bài "Maize Ears Sculptured in 12th and 13th Century A.D. India as Indicators of Pre-Columbian Diffusion", cho đăng trên báo Economic Botany 43: 164-180. Tài-liệu này được trình-bày trong cuộc hội-nghị các nhà Địa-lý-học Mỹ-châu La-tinh (Merida, 1987). Các tác-giả cho thấy ít nhất tại 3 nơi đền thờ gần Mysore Nam-„n có những hình-tượng bằng đá với 23 chi-tiết hình-thái-học (morphology) rõ ràng về ngô bắp đã xuất-hiện ở „n từ thế-kỷ thứ 12 hay thứ 13.
Chỉ có những chuyến hải-hành xuyên Thái-bình-Dương trước Kha-luân-Bố mới có thể mang ngô từ Mỹ-châu về Việt và về „n được.
Hình 12- Tượng đá vào thế-kỷ thứ 12 ở Nam-„n rõ ràng có tạc hình bắp ngô.
(Hình của Johannessen, báo Economic Botany 43).
Về ngôn-ngữ, chúng ta có thể quả quyết là danh-tự Bắp đã xuất-hiện trong Việt-ngữ từ rất lâu đời. Theo ông Bình-nguyên-Lộc thì các tự-điển xưa đã thấy ghi là miền Bắc vẫn nói Bắp trước khi nói Lúa Ngô. Ông Bình còn đưa ra một biểu-đồ (biểu-đồ số 167) cho rằng không phải chỉ Việt-Nam, mà cả các dân láng giềng như Thái, Cao-Miên và các người Thượng sống trên cao-nguyên cũng biết đến ngô và phát-âm tiếng bắp thành Bốt, rất tương-tự. (Nguồn gốc Mã Lai của Dân tộc Việt Nam, trang 635). Những sắc dân này ít tiếp-xúc với bên ngoài .....
Vì ngô và gạo có gía-trị hàng đầu trong nguồn cung cấp thực-phẩm ở Mỹ và ở Việt, sự chú-tâm nghiên-cứu về phương-cách trồng trọt, sử-dụng và chế-biến chắc chắn sẽ mang lại thêm dẫn-chứng về sự giao-tiếp Việt-Mỹ. Chẳng hạn như ở xứ ta có bánh đa thì Mỹ có tortilla, ta dùng lá chuối gói cơm hay sôi bắp thì Da Đỏ cũng làm tương tự ...
Chứng-cớ sau đây có thể được đặc-biệt chú-ý. Đó là thói quen của dân ta hay ngâm gạo hay ngô vào nước vôi trước khi xay bột gạo làm bánh đúc hay bung ngô cho nở lớn, có thể là một điều học hỏi từ Mỹ-châu đem về.
Bách-khoa từ-điển Funk and Wagnalls New Encyclopedia khi đề-cập đến thực-phẩm trong mục American Indian cho biết người Da Đỏ từ xưa đến nay vẫn thường ngâm ngô với vôi trước khi nấu ăn để lấy thêm chất calcium.
Cách-thức rang ngô bắp cũng lại giống nhau. Để tạo nhiệt-độ cao cho ngô khi rang được nở đều, người Việt chúng ta và thổ-dân Mỹ-châu thường dùng cát, đá bỏ vào đáy chảo, trước khi bỏ ngô vào để giúp cho hạt bắp nở đều.
http://members.tripod.com/luotsong/tdongtha.htm