PUSKIN TRONG ĐỜI THƯỜNG
V.VÊRÊXAEP
Lời người dịch: "Puskin trong đời thường" là tên gọi cuốn sách của nhà văn Nga Vikenti Vêrêxaep, biết từ những năm 1927 - 1928, chỉ tính đến năm 1984 đã tái bản 8 lần. Về đại thi hào Puskin người ta đã viết không biết bao nhiêu cuốn sách, vậy mà cuốn sách của Vikenti Vêrêxaep vẫn không ngập chìm trong cái núi tư liệu ấy, vẫn hấp dẫn từ các học giả bạc đầu uyên thâm đến mỗi cô cậu học trò mê thơ Puskin. Bí quyết thành công có lẽ chính ở chỗ ông không "nói hộ" Puskin mà để cho các dòng chữ của những người đã từng cùng sống và từng trực tiếp được thấy và nghe Nhà thơ, tự nói lên tất cả.
Matxcva đón chào ngày sinh của nhà thơ tương lai bằng những hồi chuông lễ ngân dài. Thật ra, pháo hoa chúc mừng không phải là dành cho cậu bé mới sinh Alexanđrơ Puskin, mà là - ngày 26/V/1799 tin tức về sự ra đời cháu gái Maria của Nga hoàng Paven đã bay tới thủ đô thứ hai. Song lịch sử theo cách riêng của mình ghi nhận những sự kiện trọng đại: Tại Matxcơva, ở nước Nga xuất hiện một con người vĩ đại vô song.
V.Vêrêxaep
(Trích lời nói đầu cuốn "Puskin trong đời thường")
Puskin (Alexanđrơ), 13 tuổi. Có năng khiếu hào hoa nhiều hơn là khả năng chắc chắn, một trí năng thiên về bồng bột và tinh tế hơn là sâu sắc. Nết chăm chỉ trong học tập chỉ ở mức trung bình, bởi lẽ đức cần cù còn chưa trở thành phẩm hạnh của em. Kiến thức của em nói chung hời hợt, tuy đã bắt đầu quen với nếp tư duy có căn bản. Một số đặc điểm: tính hay tự ái, hiếu thắng, tâm hồn nhạy cảm, nhiệt thành, bộc trực, vô tư và đặc biệt là lắm lời, dẫu khá sắc sảo. Tuy nhiên, em rõ ràng tốt bụng, tự biết mình có nhiều nhược điểm, luôn sẵn sàng nghe theo lời khuyên bảo, nên đã có một số tiến bộ. Thói lắm lời và óc sắc sảo của em đã bắt đầu có chiều hướng mới tốt hơn cùng với sự thay nếp tư duy, nhưng trong tính cách của em nói chung còn khí ít sự kiên định. M.C.Piletxki
"Quản giáo trường nội trú về học tập và hạnh kiểm"
Puskin đọc vô cùng hào hứng. Tôi lắng nghe những vần thơ quen thuộc mà xúc động đến sởn da gà. Khi Trưởng lão thi đàn nước ta G.Dezavin, mắt đẫm lệ vì hân hoan, đứng dậy ôm hôn tác giả và làm dấu thánh trên mái tóc xoăn tít, thì tất cả chúng tôi đều lặng đi bởi một xúc cảm khôn tả. Rồi chúng tôi cũng định ôm chầm lấy chàng thi sĩ của mình nhưng không thấy cậu ta đâu nữa; Puskin đã biến mất từ lúc nào.
Ghi chép của Ivan Pusin (bạn cùng trường Litxê)
"Thầy chiến bại tặng trò chiến thắng nhân một ngày trang trọng khi anh hoàn thành bản trường ca Puxlan và Liutmila, năm 1820, tháng Ba, ngày 26, thứ sáu vĩ đại."
Lời đề tặng Puskin ghi trên tấm chân dung của V.A.Zucốpxki -
(người chủ xướng phái lãng mạn trong văn học Nga)
Vào một ngày đẹp trời nọ, quan cảnh sát trưởng mời Pusin đến trình diện bá tước Milôrađôvich - Tổng trấn kinh thành Petecbua thời đó. Người ta vừa mới đưa Puskin tới thì Milôrađôvich lệnh cho cảnh sát trưởng lập tức đến tư gia của Nhà thơ và niêm phong mọi giấy tờ. Nghe thấy lệnh ấy, Puskin nói với Tổng trấn: "Thưa bá tước, ngài chỉ hoài công thôi, vì sẽ chẳng tìm thấy ở đó những gì ngài cần đâu. Tốt hơn hết, xin ngài lệnh đem cho tôi giấy bút, tôi sẽ viết ra tất cả ngay tại đây". Milôrađôvich thực sự cảm kích trước sự bộc trực phóng khoáng như vậy, liền long trọng… bắt tay Nhà thơ. Puskin ngồi vào bàn và viết lại tất cả những bài thơ lưu hành bí mật của mình.
Ghi chép của Ivan Pusin.
Ngẫu nhiên được biết về hình phạt nghiêm khắc sắp giáng xuống đầu Nhà thơ, Tsađaiep giữa đêm hôm phóng ngựa tới gặp N.M.Caramzin, khiến ông ta hơi sửng sốt trước cuộc viếng thăm khuya khoắt như vậy. Tsađaiep đã thuyết phục được nhà sử gia tạm gác công trình lại và tức tốc đến bệ kiến Hoàng đế Alexanđrơ I đặng cầu xin cho Puskin.
Hồi ký về Tsađaep của D.N. Xvecbeep
Puskin đã được ân xá và được phép đến bán đảo Crưm. Tôi đứng ra cầu xin cho anh ta vì lòng trắc ẩn đối với tài năng và tuổi trẻ: may ra anh ta sẽ trở nên chín chắn hơn, chí ít là trong hai năm như đã hứa với tôi.
N.M.Caramzin (nhà văn-sử gia, có uy tín với Alexanđrơ I)
Thư gửi I.I.Dmitriep ngày 7/VI/1820
Puskin yêu thích cưỡi ngựa; có những ngày ông hầu như không rời khỏi mình ngựa (…) Ông thường ăn vận khá độc đáo: khi thì mặc kiểu Thổ Nhĩ Kỳ, ống quần rộng thùng thình, chân đi dép, đầu đội mũ nan rộng vành, miệng ngậm tẩu, khi lại mặc như người Hy lạp, hay như dân Zigan v.v… Trong lúc dạo chi khắp phố phường vào các ngày lễ, hễ bắt gặp những đoàn người Mônđavia hát múa là nhà thơ liền nhập bọn, không hề tỏ ra ngượng ngịu trước đám đông tò mò xúm quanh, chỉ cốt "xem Puskin".
Theo lời kể của các bô lão thành Kisinhôp
Chiếc nhẫn vàng của Puskin, mặt hồng ngọc bát giác chạm trổ, trên khắc dòng chữ Do thái: "Ximkha, con trai thầy tu Ioxif tôn kính, cầu cho vong linh Người được bằng an". Chiếc nhẫn của nữ công tước Vôrônxôva tặng Puskin (vì thế mà đã cảm tác bài thơ Lá bùa hộ mệnh). Puskin luôn đeo trên tay, trong giây phút hấp hối, Ông đã tặng lại cho nhà thơ Zucốpxki.
Danh mục liệt kê của bảo tàng Puskin.
Nhân đây tôi muốn nhắc lại lời thỉnh cầu của mình: xin hãy giải thoát tôi khỏi ngài Puskin, hắn, rất có thể, là một anh chàng tuyệt vời và một nhà thơ khá, song tôi vẫn không muốn anh ta hiện diện cả tại Ôđetxa lẫn Kisinhốp.
Bá tước M.X. Vôrônxôp
(Thư từ Kisinhôp gửi bá tước K.V.Nhexenrôt ngày 2/V/1824)
Ở đây tôi trơ trọi một mình, sống y như một cậu ấm nửa mùa, suốt ngày nằm dài trên đệm mà nghe các câu chuyện thần thoại và ca khúc dân gian. Tứ thơ bí rì rì. Hình như tôi có viết cho anh rằng trường ca Đoàn người Zigan của tôi là đồ bỏ đi. Tôi nói dối đấy, anh đừng tin. Anh sẽ rất hài lòng cho mà xem.
Puskin
(Thư từ Mikhailôpxcôie gửi công tước P.A Viazemxki ngày 25 tháng Giêng 1825)
Không biết Zucốpxki có dò hỏi được xem liệu tôi có thể hy vọng được Hoàng thượng chiếu cố hay không, đã sáu năm nay tôi bị thất sủng, vậy mà nói sao thì nói, tôi mới 26 tuổi. Năm 1824 đức cố Hoàng đế đày tôi về làng quê chỉ vì mấy dòng thơ bất kính giáo đường - tôi tự thấy chẳng có tội lỗi gì khác. Chẳng lẽ vị Nga hoàng trẻ tuổi của chúng ta không thể cho tôi lui về một nơi ấm áp hơn ư? - nếu như quả tôi không xứng đáng được ló mặt về thành Peterburg? Tha lỗi cho tôi nhé, anh bạn quý mến, buồn nản hết chịu nổi rồi.
Puskin
(Thư gửi từ Mikhailôpxcoie cho P.A.Pletnhiôp, hạ tuần tháng Giêng 1826)
Lấm bê bết từ đầu đến chân, tôi bị điệu thẳng vào Ngự tiền văn phòng. Hoàng thượng dụ: "Chào Puskin! Ngươi hài lòng là được trở về chứ?". Tôi hồi đáp theo đúng nghi lễ. Hoàng thượng nói chuyện với tôi hồi lâu, rồi hỏi: "Này, Puskin, ví thử có mặt tại Peterburg, liệu ngươi có tham gia vụ 14 tháng Chạp không?" - Tâu Hoàng thượng, đương nhiên là có, tất cả bạn hữu của thần đều can dự vụ bạo nghịch này, nên thần không thể không tham gia. Chỉ sự vắng mặt tình cờ đã cứu thần, bởi vậy thần xin tạ ơn Chúa!" Đức Hoàng thượng phán bảo: "Ngưi càn quấy như vậy đủ rồi đó, ta hy vọng từ nay ngươi sẽ chín chắn hơn, và chúng ta sẽ không bất hoà với nhau nữa. Ngươi sẽ trình lên ta tất cả những gì ngươi sáng tác; từ nay ta trực tiếp làm kiểm duyệt viên của ngươi."
Puskin
(Theo lời kể lại của A.G. Khômutôva)
Puskin ngồi xe trạm cùng đặc phái viên về Matxcva vào thẳng Hoàng cung. Ngay hôm đó, trong vũ hội tại bản doanh của Nguyên soái Macmôn, quận công xứ Raguzi và Sứ thần nước Pháp, Hoàng thượng gọi ngài Bluđốp lại gần và phán bảo: "Ngươi có biết mới rồi ta đã trò chuyện với một kẻ thông thái nhất nước Nga không?" Thấy vẻ mặt ngây ra thắc mắc của Bluđôp, Hoàng đế Nicôlai liền nói: "Puskin !"
Nhà sử học P.I.Bartenhep. Lưu trữ Nga
Việc Puskin lại xuất hiện ở xã hội thượng lưu cố đô đã thu hút sự chú ý của mọi người… Khi ông lần đầu tới Nhà hát lớn, khán giả không nhìn lên sân khấu nữa mà chỉ ngắm Nhà thơ yêu quý của mình.
Nhà báo - nhà sử học N.A.Pôlêvôi
Thế là tôi lại đang ở giữa làng quê… Bỗng có một cảm giác khoan khoái đầy thi vị khi được trở lại nhà tù xưa trong tư cách một con người tự do. Anh biết đấy, tôi không bao giờ chơi cái trò uốn éo đa cảm, thế nhưng cuộc đón tiếp của gia nhân và của nhũ mẫu tôi khiến con tim rung động hơn nhiều so với những bả vinh quang, khoái cảm hiếu thắng, hay nỗi ưu tư mông lung… Nhũ mẫu tôi đến nực cười. Anh có tưởng tượng được không: bẩy chục tuổi đầu rồi mà bà vẫn học thuộc lòng bài kinh mới cầu nguyện Đấng Tối Cao lòng lành… Mồng 1 tới tôi sẽ đến thăm anh, bà lệnh cho tôi như vậy! Bạn yêu quý, Matxcơva để lại trong lòng tôi ấn tượng khó chịu, nhưng dẫu sao được gặp gỡ với anh vẫn hơn là thư từ qua lại.
Puskin
(Thư gứi công tước P.A.Viazemxki từ làng Mikhailôpxcôie ngày 9/I/1826.)
Từ mùa đông 1828 - 1829 Puskin đã sững sờ trước nhan sắc của Natalia Gônsarôva. Theo lời của chính Nhà thơ, ông bắt đầu tính tới chuyện hôn nhân, mong kết thúc đời trai trẻ và thoát ra khỏi tình cảnh khi bất cứ trang thanh niên nào trong vũ hội cũng có thể vỗ vai ông mà rủ rê nhập những hội ba láp.
Công tước Pav.P.Viazemxki
… Một hôm vào buổi tối, - vừa vặn đúng hai ngày nữa là ngài làm lễ cưới - em đến thăm ngài Nasôkin với lại Ônga (cô gái Zigan sống với Nasôkin) Chúng em còn chưa kịp chào hỏi nhau thì một cỗ xe trượt tuyết đã đỗ xịch trước thềm và ngài Puskin bước liền vào hiên. Vừa nhác trông thấy em, ngài Puskin kêu toáng lên: "Ô! Nguồn vui của ta, ta rất mừng được gặp lại em, chào em, món quà vô giá!", đoạn hôn vào má em rồi ngồi phịch xuống ghế bành. Rồi bỗng nghĩ ngợi có vẻ lao lung lắm, tay chống cằm, nhìn em đăm đăm, đoạn bảo: "Tanhia, em hát một bài chúc phúc cho ta đi; em nghe nói rồi chứ: ta sắp lấy vợ đấy!" - "Chúng em biết quá đi chứ, cầu Thượng đế ban phước cho ngài, Alexanđrơ Xecgâyevich ạ" - "Thế thì em hát đi, nào hát đi!" Em bảo con bạn: "Ôlia, đưa cái đàn ghi ta đây, bọn mình hát hầu ngài Puskin chứ?" Con bạn lấy đàn ra, tay em lựa khúc dạo mà cái đầu vẫn chưa nghĩ ra được bài hát gì… Lòng em hôm ấy nặng trĩu, số là em phải lòng một anh chàng, nhưng mụ vợ lại vừa mới lôi hắn về quê, đâm ra em cứ rầu cả người. Mải nghĩ chuyện mình, đâm ra em hát hầu ngài Puskin bài dẫu gọi là bài khai vị, nhưng giá mà hôm ấy em không hát nó thì hơn, người ta bảo rằng em gở mồm gở miệng:
Ôi mẹ, sao ngoài đồng bụi mịt mù bay?
Ôi cô nương, sao bụi mù trời đất?
Ngựa hý vang trời. Ngựa ai đó nhỉ, kìa ngựa ai?
Ngựa của Alexanđr Xecgâyevich đó…
Miệng em hát, mà lòng thì buồn quá chừng, nên có lẽ giọng rầu rĩ lắm… Bỗng em nghe ngài Puskin khóc rưng rức. Em ngẩng đầu lên thì thấy ngài đang hai tay bưng mặt khóc như đứa con nít. Ngài Nasôkin vội chạy lại: "Làm sao thế, Puskin, làm sao thế?" Ngài Puskin đáp: "Trời! Bài ca của con bé làm tan nát lòng tôi rồi, nó không hứa hẹn niềm vui, mà báo trước cho tôi một mất mát lớn đấy!" Lát sau, ngài Puskin bỏ về, không chào từ biệt một ai.
Cô gái Zigan Tachiana Demianôpna
Trong lúc làm hôn lễ ở nhà thờ, khi cặp tân hôn đi vòng quanh bục thánh thì ngẫu nhiên cây thánh giá và quyển kinh Phúc Âm bị rơi xuống đất. Puskin tái mặt đi. Sau đó cây nến trong tay nhà thơ lại bị tắt. Puskin lẩm bẩm: "Toàn điềm gở hết".
Nữ công tước E.A.Dôngôrucôva
Tôi đã lấy vợ và hạnh phúc. Tôi chỉ có một nguyện vọng là mong sao trong đời tôi không còn gì thay đổi nữa, tôi không ham muốn gì hơn. Tâm trạng tôi giờ đây thật mới mẻ, có cảm giác là tôi đã tái sinh.
Puskin
(Thư gửi Pletnhiôp từ Matxcva ngày 24/II/1831)
Từ năm 1831 Puskin chọn sáng tạo một công trình vĩ đại, đòi hỏi phải dầy công nghiên cứu vấn đề, vô số những việc chuẩn bị và một sự thực hiện thiên tài. Ông bắt đầu viết tiểu sử Pi-e Đại đế… Ông quan tâm chủ yếu các công trình sử học. Sáng sáng nhà thơ đến một kho lưu trữ nào đó, được cái lợi là cuộc dạo chi bằng đi bộ từ đó về ăn bữa chiều ở nhà. Ngay cả giữa mùa hè ông cũng quốc bộ từ biệt thự ngoại ô về trung tâm để tiếp tục sự tìm tòi của mình.
Pletnhiôp
(Tác phẩm và thư từ)
Anh cáo ốm và chỉ sợ gặp mặt Hoàng thượng. Anh sẽ ngồi lỳ ở nhà suốt những ngày lễ này. Cũng không có ý định đến yết kiến Hoàng thái tử để chúc mừng, còn lâu ông ta mới lên làm Nga hoàng, chắc anh chẳng được thấy ngày ấy. Anh từng chứng kiến ba vị Nga hoàng: vị thứ nhất mắng nhũ mẫu và bắt phải cởi bỏ lễ phục cho anh, vị thứ hai đày đọa anh, vị thứ ba dẫu tống anh vào hàng Thiếu niên - Thị tòng khi anh sắp lên lão, nhưng đánh đổi ông ta lấy vị thứ tư thì anh vẫn không muốn: tránh vỏ dưa sẽ gặp vỏ dừa mà. Để rồi xem cu Xasca của chúng mình sẽ khéo xử với người trùng tên nó trong hoàng bào ra sao, chứ cha nó thì đã luôn bất hoà với kẻ trùng tên mình. Lạy Chúa đừng để cho con trai chúng ta đi theo vết chân cha nó: làm thơ và gây sự với chư vị Nga hoàng.
Puskin
(Thư gửi cho vợ ngày 20/IV/1834 )
… Hoàng thượng tỏ vẻ không hài lòng khi biết chuyện tôi phát biểu thiếu tôn kính về việc được tấn phong làm Thị tòng. Khốn nỗi, tôi có thể làm một thần dân ngoan ngoãn, thậm chí làm một kẻ nô lệ, nhưng không đời nào trở thành một tên gia nô và thằng hề ngay cả của Ngọc hoàng Thượng đế.
Puskin
(Nhật ký, ngày 10/V/1834)
Bà mẹ tôi bị ốm nên tôi phải trở về thành phố (…) Cái gia đình tôi đang mỗi năm một đông ra, lớn lên, nô đùa ầm ĩ quanh tôi. Giờ đây có lẽ chẳng còn cớ gì để mà trách cuộc đời, và cũng chẳng việc gì phi lo ngại tuổi già. Kẻ độc thân thật đáng buồn ở đời: hắn lấy làm bực mình mỗi khi nhìn thấy thế hệ mới, tươi trẻ; chỉ có người cha của một gia đình mới ngắm nhìn không ghen tức lớp trẻ quây quanh ôngta
Puskin
(Thư gửi P.V.Nasôkin từ Petecbua, cuối tháng 10/1835)
Sáng ngày 4/XI tôi nhận được ba bả,n một bức thư nặc danh bôi nhọ danh dự của tôi và vợ tôi. Căn cứ loại giấy, lời lẽ trong thư, cách diễn đạt, tôi tức khắc xác định được rằng tác gi nó là một người ngoại quốc, thuộc xã hội thượng lưu, một quan chức ngoại giao. Tôi bắt đầu cuộc điều tra và phát hiện ra rằng cùng ngày có bảy - tám người nữa cũng nhận được mỗi người một bản của bức thư đó, dán kín trong hai lần phong bì và đề tên tôi. Đa số những người nhận được thư nghi ngờ chúng chứa đựng điều gì đó bỉ ổi nên đã không chuyển cho tôi.
Puskin
(Thư gửi Thủ trưởng mật thám - bá tước A.X. Benkendoocf ngày 21 tháng Giêng 1836.)
Đantex mang đến Puskin thư trả lời. Puskin không đọc, nhưng nhận lời thách quyết đấu của con nuôi Heckeren (tức Đantex).
Công tước P.A.Viazemxki
(Thư gửi đại công tước Mikhain Paplôvich.)
Puskin tiến đến vị trí trước, dừng lại và giơ súng lên. Nhưng đúng lúc đó, Đantex, còn cách vị trí một bước nữa, đã nổ súng. Ngã gục xuống, Puskin còn nói: "Hình như tôi bị bắn vỡ đùi rồi".
A. Ammôxôp.
Nằm nghiêng trên mặt tuyết, Puskin ngắm vào Đantex đến hai phút, rồi nổ một phát, chính xác đến mức ví thử Đantex không đưa tay lên che ngực thì chắc chắn đã bị bắn chết: viên đạn xuyên thủng bàn tay, găm trúng chiếc khuy đồng trên quân phục và làm rạn hai xương sườn của Đantex.
A.A. Secbinin
(Ghi chép.)
Họ về đến nhà lúc 6 giờ. Bác quản gia bế Puskin lên cầu thang. Nhà thơ hỏi: "Bác có buồn khi phải bế tôi thế này không?" Cô vợ đáng thương chạy ra đón chồng ở tiền sảnh, khuỵu xuống ngất đi. Người ta mang Puskin vào thư phòng; ông bảo mang đến một bộ đồ lót sạch sẽ, thay quần áo và nằm xuống cái đi-văng. Vợ ông tỉnh lại, định vào, nhưng ông thét to: "n'entrez pas !" (đừng vào), sợ Natalia trông thấy vết thương, vì tự ông biết vết thương nguy hiểm. Natalia chỉ được vào sau khi mọi việc đã xong.
V.A. Zucôpxki.
(Thư gửi cho cha của Puskin.)
Puskin yêu cầu viên bác sĩ Arent nói thật: tình trạng vết thương ra sao, và khẳng định bất luận câu trả lời thế nào cũng sẽ không làm ông hoảng sợ, nhưng ông cần biết chính xác tình cảnh của mình để kịp ra một vài lệnh cần thiết. Arent đáp:
- Nếu quả vậy thì tôi buộc phải nói rằng vết thương của ngài rất nguy hiểm và tôi hầu như không còn hy vọng ngài sẽ qua được.
Puskin cám ơn Arent về câu trả lời thẳng thắn và đề nghị đừng nói cho vợ ông biết. Khi từ biệt nhà thơ, Arent tuyên bố rằng theo bổn phận của mình, ông phải báo cáo về mọi việc xảy ra với Hoàng thượng. Puskin không phản đối, chỉ đề nghị Arent thay mặt ông thỉnh cầu Hoàng thượng không trừng phạt người phò tá ông trong trận quyết đấu (Đanzax). Khi ra về, Arent nói với người tiễn ông ở tiền sảnh là Đanzax: "Chuyện vô cùng tồi tệ, ông ta sẽ chết".
A. Ammôxôp
Đanzax nói với Puskin rằng anh sẵn sàng trả thù kẻ thù đã giết ông. "Không, không, - Puskin đáp, - hoà giải, hoà giải"
A.N. Venhevitinốpva nói với cha của Puskin, theo lời E.A. Caramzina.
Arent, người trong đời đã thấy tận mắt nhiều cái chết cả trên bãi chiến trường, cả trên giường bệnh, rời nơi Puskin nằm và nói, hai mắt đẫm lệ, rằng ông chưa từng chứng kiến một sự chịu đựng phi thường như vậy. Ông còn nói và nhắc lại nhiều lần sau này một lời an ủi tuyệt vời về nỗi bất hạnh chung ấy:
- Thật đáng tiếc cho Puskin là ông ta đã không bị bắn chết ngay tại chỗ, bởi vì những đau đớn của ông không lời lẽ nào tả xiết. Nhưng với thanh danh của vợ ông thì việc ông sống sót là một cái phúc. Không một ai trong chúng tôi được chứng kiến những ngày cuối cùng, lại dám nghi ngờ về sự vô tội của Natalia, cũng như về tình yêu Puskin vẫn giữ nguyên vẹn với nàng.
Những lời này ở miệng Arent vô cùng quý giá, bởi ông là một người không có mối quan hệ riêng tư nào với Puskin, túc trực bên cạnh Puskin cũng như đối với bất kỳ ai khác trong tình cảnh tương tự. Phải là người biết Arent, với tính bàng quan của ông, cùng sự chai sạn của ông đối với những cảnh tương tự thì mới hiểu hết ấn tượng mạnh mẽ ông đã cảm nhận. Có nghĩa là điều ông được chứng kiến phải có sức thuyết phục lớn, phải đáng kinh ngạc lắm, phải chân thực lắm thì mới xâm chiếm nổi tâm trí ông.
P.A Viazemxki
(Thư gửi Đavưđốp, ngày 5/II/1837.)
Trong những cơn đau khủng khiếp về thể xác (khiến ngay Arent, một người đã dạn dày với những cảnh tương tự, cũng phải rùng mình), Puskin chỉ nghĩ về vợ, về những điều nàng phải cảm nhận do lỗi của ông. Mỗi phút dịu giữa hai cơn đau, ông lại gọi nàng đến bên, cố an ủi, nhắc đi nhắc lại là ông cho rằng nàng hoàn toàn không có lỗi trong cái chết của ông, rằng không một giây phút nào ông ngừng tin tưởng và yêu quý nàng.
Nữ công tước E.N. Mesecxcaia - Caramzina.
Vĩnh biệt vợ, Puskin nói với nàng: "Em hãy về sống ở làng quê, để tang anh hai năm, rồi đi lấy chồng, nhưng phải lấy một người đứng đắn."
P.I.Barenhep
(Theo lời nữ công tước V.F. Viazemxcaia)
Sau khi Puskin chết, mấy ngày liền vợ ông lên những cơn động kinh, khiến hàm răng đều đặn tuyệt đẹp của nàng bị lung lay hết.
F.G. Toli
(Theo lời nũ công tước E.A. Đôngôrucôva)
Cái chết đã làm bộc lộ trong tính cách của Puskin tất cả những gì nhân hậu và tốt đẹp nhất. Nó đã soi sáng toàn bộ cuộc đời ông. Sinh thời, chẳng những kẻ bàng quan, mà ngay bạn bè cũng không hiểu hết Puskin. Thú thực, và cũng là tạ tội với hương hồn ông, chính tôi cũng không ngờ ông lại có tâm lực toàn năng đến như vậy. Có biết bao sự cao thượng, sức mạnh và lòng vị tha kín đáo, sâu sắc nhường ấy trong tâm hồn đau khổ đó! Tình cảm của Puskin đối với vợ đạt tới sự dịu dàng cao cả nhất hạng. Không một lời cay đắng, không nửa câu trách móc, không một chút bóng gió nào đến những chuyện đã xảy ra, chỉ toàn những lời dàn hoà và tha thứ cho địch thủ…
P. A. Viazemxki
(Thư gửi đại công tước Mikhain Paplôvich)
Nhân dân đã chứng tỏ lòng yêu quý đối với Nhà thơ qua việc trong một ngày mà có 32.000 người đến nghiêng mình trước linh cữu ông.
Ja.N.Nhevrôp
( Thư gửi T.N.Granôpxki.)
Vầng mặt trời thi ca Nga lặn mất rồi ! Puskin đã từ trần, từ trần ở độ nở rộ, giữa chừng văn nghiệp vĩ đại của mình!.. Thật không còn đủ tâm trí viết gì thêm nữa, vả lại viết nữa mà làm gì: trái tim Nga nào mà chẳng hiểu thấu sự mất mát không gì bù đắp nổi này, có trái tim Nga nào mà không tan nát. Puskin! Thi hào của chúng ta! Nguồn vui của chúng ta, vinh quang của nhân dân ta!.. Chúng ta không còn Puskin nữa thật sao! Không tài nào quen được với ý niệm này!
Trưa ngày 29 tháng Giêng, hồi 2 giờ 45 phút. Phụ trương văn học báo "Người tàn tật nước Nga" 30 tháng Giêng năm 1837
Hà Minh Thắng dịch
(Trích từ cuốn Alexanndr Puskin - Tuyển tập tác phẩm, tập IV - Nxb Văn học, Hà Nội, 1999)
PHẦN HAI
SÁNG TÁC CỦA PUSKIN
A. THƠ TRỮ TÌNH
Ca sĩ
Từng nghe chăng sau rừng khuya giọng hát
Ca sĩ tình yêu, ca sĩ muộn phiền?
Lúc ban sớm giữa đồng im ắng,
Réo rắt buồn tiếng sáo dương gian
Từng nghe chăng hỡi bạn?
Từng gặp chăng giữa rừng sâu cô tịch
Ca sĩ tình yêu, ca sĩ muộn phiền?
Nhận ra chăng nụ cười, ngấn lệ,
Hay ánh sầu đáy mắt đăm đăm,
Từng gặp chăng hỡi bạn?
Thở dài chăng, tuân lời thầm gọi
Ca sĩ tình yêu, ca sĩ muộn phiền?
Khi bắt gặp trong rừng chàng trẻ tuổi,
Gặp mắt nhìn u tối xa xăm,
Thở dài chăng, hỡi bạn? 1816
PHẠM THỊ PHƯƠNG dịch
Tự do
Hãy xéo đi, hãy xéo khuất mắt ta,
Hỡi nữ hoàng hèn yếu đo Xitera !
Đâu nỗi kinh hoàng của đế vương thiên tử,
Đâu, nàng đâu, hỡi nàng ca sĩ,
Hỡi nàng thơ kiêu hãnh của tự do ?
Hãy tới gỡ hoa vinh dự khỏi đầu ta !
Tới đập tan cây đàn thơ ẻo lả !
Ta muốn ngợi ca Tự do cho trần thế,
Ta muốn đập vào những tật xấu gian tham,
Đang nghiễm nhiên ngự trị trên ngai vàng…
Nàng hãy chỉ dấu vết cũ vinh quang
Của con người Gôloa cao thượng,
Người nàng đã gợi cho những lời ca hùng tráng
Giữa những cơn bão tố huy hoàng.
Bay run lên! lũ chuyên quyền bạo chúa,
Lũ cháu con của số phận đa đoan!
Còn các anh, đám nô lệ lầm than,
Hãy dũng cảm, lắng nghe và đứng dậy!
Hỡi tên vua chuyên quyền bạo ngược !
Ta căm ngươi, ngôi báu của ngươi,
Ta thấy trước với niềm vui cay độc
Cái chết của ngươi, của cháu con ngươi.
Thế gian sẽ thấy trên trán tên bạo chúa
Dấu vết của người đời nguyền rủa,
Ngươi là mối kinh hoàng trên cõi thế gian,
Lời nguyền rủa của Chúa Trời trên mặt đất.
1817
THÚY TOÀN trích dịch.Create your own mobile web site at
www.maihoatrang.com!