Chương 9.2 Trọn một đời người, có nhiều tháng và nhiều ngày. Cái thời gian không ít người tưởng rằng quý báu, chẳng qua cũng là thứ sản phẩm máy móc của cái đồng hồ mà Faulkener ngấm ngầm nguyền rủa. Phương Tây hùng hồn hơn và Phương Ðông tế nhị hơn. "Khi tử thần đến gõ cửa nhà ngươi, ngươi có gì để hiến". Một trong những tâm linh vĩ đại nhất của dân tộc Ấn đã hỏi. Nhiều kẻ biết bọt bèo một ít chữ nghĩa cũng ra vẻ hỏi vậy. Chân lý lập lại thì biến thành tà thuyết. A dua ngu ngốc theo những lỗi lạc ngông nghênh của Đại nhân là ung thư vân tự không thể chữa của bọn tiểu nhân. Khi hiện hữu thì nên làm gì. Xin cứ đưa câu hỏi này tới Đạt ma Tổ sư khi Người đang chín năm quay mặt vào vách. Ông ta chẳng làm gì cả. Ông ta chỉ là đồ vô tích sự. Biết bao kẻ đang hăm hở chứng tỏ mình rên lên như vậy. Như là ý thị Tổ sư đông lai. Trong suốt chín năm ấy Người có làm việc không. Câu hỏi của những người thích khôn đặt cho những người biết ngu. Đức Phật ròng rã thuyết pháp, nhưng cuối đời đành phải thở dài “Ta chẳng bao giờ nói gì cả”. Người từ bi nên không nỡ tát vào mặt bọn thao thao nhai văn nhá chữ. Chúng ta sẽ dài dòng và ngu xuẩn hơn khi triết luận về cái không làm và không nói của các bật minh triết. Chúng ta thích chúa Jesus thể hiện phép màu, thích luật tổ Huệ năng có bằng tiến sĩ. Chúng ta là phàm phu, mà như Lâm Tế nói, phàm phu thì thủ cảnh. Người ta liệu giữ được những gì ở ngoài người ta. Mò trăng đáy nước.
Con người tiến hoá từ một sinh vật nào đó qua hình hài mà các nhà khoa học gia cho rằng gần như khỉ, gần như vượn để rồi hoàn thiện ra một sinh linh ngũ quang đoan chính. Đây là một huyền thuyết khắc nghiệt và uy tín nhất mà thế kỷ mười chín, thế kỷ hai mươi mê say. Có hàng nghìn huyền thuyết về xuất xứ loài người. Huyền thuyết nào được phép đăng quang đó là trò may rủi. Đả phá nhà thờ Trung cổ, thế nhưng những kẻ cuồng tín khoa học lại gặp y nguyên những thao tác của toà án Giáo hội. Họ cũng cho lên giàn hoả thiêu những gì mà họ gọi là trái tinh thần khoa học. Những phương pháp luận, những nhận thức luận được nuôi dưỡng dung tục bằng các thuật ngữ “Mắt thấy, tai nghe, tay sờ”. Con người có linh hoạt không. Đã là thiếu phụ sinh con rồi hiển nhiên không còn trinh tiết. Từ đấy, các nhà nhiều bằng cấp sáng chói đạo đức dễ dàng sản xuất ra hàng loạt màng trinh công nghiệp, ở đâu có sự thô bạo của kiến thức ở đó có đông đảo đạo đức giả.
Rời vòng tay của Chúa, con người ta loay hoay tìm cách hoàn thiện bản thân mình. Nói một cách khác, loay hoay đi tìm cái phần linh thể mà Thiên Chúa đã ban cho ngay từ hồi còn oe oe khóc. Chúng ta đã gay gắt chối bỏ ân sủng của Thiên Chúa bằng nhiều lý do nghe có vẻ hữu lý. Một nhà Thần học đã phải đau đớn nói "Con người đã mất đất Mẹ và đã phải lang thang đi tìm Ðất hứa". Cái miền Ðất hứa được thế tục hoá bằng sự giầu sang và tiện lợi của nền văn minh. (Một sản phẩm không có thiên tính mà con người luôn luôn tự hào là đã thai nghén và nuôi dưỡng). Chính vì vậy, xã hội hiện đại luôn thuộc về con người Văn Minh. Những con người nhân hậu suốt đời lo lắng chỉ vì người khác không biết uống Coca và làm việc trên Computer. Những con người sẵn sàng tuyên bố làm việc vì danh và lợi. Tất nhiên, Danh ở đây là cái Danh ưu tú. Lợi ở đây, không những cho mình mà còn cho người. Nghe đạo đức thật. Chữ nghĩa là đã làm cho con người trở nên thông minh như vậy đấy.
Camus cho rằng sự dốt nát dẫn đến độc ác. Vậy giải thích thế nào về những người có học hình như đã làm điều ác. Phải chăng những người này coi tri thức, thành phẩm cao hơn kiến thức, là sự phô trương. Phải chăng, họ tự giao cho mình một sứ mệnh là dẫn dắt nhân loại. Phải chăng, họ đã coi những giá trị tư tưởng vĩnh cửu của các bậc minh triết tiền bối là lạc hậu. Họ khát khao có một nền giáo dục bằng các phương tiện nghe nhìn qua đó, mỗi cá nhân dễ dàng tự khoe khoang cái gọi là bản ngã. Với cách hiểu ăm ắp đầy sách vở, họ coi mọi phương thức đối thoại với im lặng đều là vô nghĩa. Hình như, tất cả nỗ lực của bọn họ sẽ tạo ra một điều khó tránh, con người đi vào thế kỷ hai mươi mốt bằng tư thế ngã ngửa bởi cú hích bạo tàn của nền văn minh kỹ trị được mệnh danh là tiên tiến. Phải chăng, sẽ là điều ác khi chúng ta quan niệm, con người là sinh vật cao cấp đã biết sử dụng máy móc.
Kết thúc bài luận vớ vẩn này, đành phải dẫn một giai thoại Thiền đương đại. Một đoàn đại biểu của phong trào bảo vệ môi trường sinh thái, sau hàng loạt những chiến dịch tuyên truyền vất vả có lần gặp một Lạt Ma đang ngồi thiền, họ hỏi: "Một người có tiếng là đạo cao đức trọng như ngài sao thấy việc thiện chúng tôi đang làm mà ngài không tham gia". Sư đáp "Mỗi ngày tôi đều đặn ngồi cố rũ bỏ tạp niệm phóng vào hư không những tư tưởng thanh sạch như vậy không phải là giữ gìn sinh thái hay sao."
Hà Nội
3/1989 - 21/2/1997
Nguyễn Việt Hà