Một bài khác nì trên vietnamnet
Bóng nước Thăng Long trong văn học
09:58' 06/10/2004 (GMT+7)
Chiều Hồ Tây
Nhắc đến Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội, những người yêu văn thơ thường nhớ đến tiểu thuyết Bóng nước Hồ Gươm của Chu Thiên, tập bút ký Gương mặt Hồ Tây của Trần Lê Văn - Ngô Quân Miện - Quang Dũng và gần đây tiểu thuyết lịch sử Hồ Quý Ly của Nguyễn Xuân Khánh. Trong tác phẩm của Hồ Quý Ly, có đoạn viết:
“Thời nhà Trần, ở phía Nam kinh thành Thăng Long có một khu hồ lớn gọi là Đại Hồ (từ vùng của Nam hiện nay xuống tới Bạch Mai, đã bị san lấp gần hết dấu tích. Có lúc còn gọi là Thái Hồ). Nó còn to hơn cả Tây Hồ. Thực ra, đó là một hệ thống những hồ ăn thông với nhau gồm nhiều nhánh, ở giữa lại có những đảo đất cao trồi lên. Tùy theo hình thế hoặc địa danh từng nơi, có đoạn gọi là hồ Phượng Hoàng, có đoạn là hồ Bích Câu, có đoạn gọi là hồ Đầm Vạc, Đầm Sậy... Thời đó hồ khá nổi danh, vì trong khu vực ấy có Quốc tử Giám ở vùng trên và Tư Thiên Giám ở vùng giữa. Vùng dưới Tư Thiên Giám, khu hồ rộng phình ra quanh năm hơi nước bốc lên, mặt hồ lúc nào cũng phủ hơi sương...".
Nhà văn Nguyễn Xuân Khánh cho biết để dựng được bối cảnh Thăng Long thời ấy, ông không thể dựa trên thực tế tại sông hồ Hà Nội, buộc phải tìm hiểu bản đồ thời Lê Thánh Tôn, đọc Thánh Tông di thảo, Vũ trung tuỳ bút, Tang thương ngẫu lục...
Nhà thơ Trần Lê Văn, một trong ba tác giả Gương mặt hồ Tây, nói vui: "Sông hồ Hà Nội ngày xưa dầy đặc đến mức ngày nay Hà Nội có bao nhiêu xe máy thì sông hồ Hà Nội ngày ấy có bấy nhiêu thuyền bè. Rừng đầy thú dữ quanh hồ, có thể bắt được cả voi" (đường Dụ Tượng). Ông nhắc đến một Hà Nội chưa xa lắm với tuổi ông:
Chày Yên Thái nện trong sương loảng choảng
Lưới Nghi Tàm ngăn ngọn nước quanh co
(Nguyễn Huy Lượng)
Nhà thơ Trần Lê Văn khi làm thơ thì có văn, khi viết văn lại đẫm chất thơ. Ông đã dựng lại cả chuyện ngàn năm cũ khi vua Lý Thái Tổ quyết định dời đô:
"Thuyền vua ngược sông Nhị vào ngày thu ấy là phải cập bến ở khu bắc Đại La. Rất có thể con thuyền ấy, đoàn thuyền ấy đi vào theo sông Tô và đỗ ngay ở chân thành. Tâm trạng nhà vua mới bồi hồi làm sao! Y như con cá đang ở trong ngòi thoắt bơi ra biển cả. Cá lớn lắm rồi, ngòi nhỏ chứa sao được nữa! Nói đúng hơn thì đây là cá đã đến lúc hoá rồng, phải vượt Vũ môn. Vua đưa mắt nhìn khắp bốn phương như muốn thu cả vũ trụ bao la vào tròng mắt. Bầu trời cao xanh không giới hạn. Mặt đất cũng trải ra, trải mãi ra, không có gì ngăn che tầm mắt. Và ngay đây, ngay trước mắt, hồ nước cũng trải ra, lay động sắc trời. Không gian rộng lớn biết bao! Rộng lớn mà không chống chếnh, đã có sông lại có núi gần xa. Kìa, ở phương Đoài thăm thẳm, uy nghi một khối Ba Vì. Vua xúc động đến ngây ngất trong một ý nghĩ vừa mới đến choán lấy đầu óc ông: từ nay ta làm chủ một kinh đô mới. Trời đất và người đều thuận giúp ta. Kinh đô mới sẽ đẹp và vững như lời ta ghi vào tờ chiếu lộng lẫy dáng mấy rồng. Ông nhìn bầu trời, mặt nước cuộn mây mùa thu. Là mây mà lại là rồng, cái vượng khi ấy của núi sông cứ bốc lên trong ánh sáng của ngày đầu tiên trên đô mới. Và cái tên của đô mới chợt đến với nhà vua như một tứ thơ: Thăng Long (Rồng bay lên)..." (Trên nẻo đường thành nhà Lý)
Nhà thơ Giang Quân (Hội Văn nghệ dân gian) giới thiệu những câu ca dao cổ nhắc đến những tên gọi khác nhau của sông Hồng:
Sông Hồng một khúc uốn quanh
Văn nhân tài tử lừng danh trong ngoài
Sông Bồ Đề nước đỏ như son
Em mà dối bạn tội bằng hòn Thái Sơn
Anh về xẻ ván cho dày
Bắc cầu sông Cái cho thày mẹ sang
Nhớ ngày hăm ba tháng ba
Dân trại ta vượt Nhị Hà thăm quê
Dù tên gọi nào cũng vẫn chỉ con sông lớn nhất bao quanh phía Bắc và phía Đông Thăng Long: sông Hồng. Sông Tô ngày xưa là con sông lớn thuyền bè xuôi ngược nối sông Hồng với sông Nhuệ:
Sông Tô nước chảy trong ngần
Con thuyền buồm trắng chạy gần chạy xa
Nhà thơ Vũ Bão khôi hài nhớ lại câu hát thời Pháp thuộc:
Mình ơi có đi Bờ Hồ
Cùng ta chén kem kẹo dừa
Dân quê ra Hà Nội chơi, chỉ cần thăm được 4 “kỳ quan”: hồ Gươm, cầu Long Biên, Cột Cờ, nhà Gô-đa (cửa hàng Bách hoá Tổng hợp cũ). Nhà thơ Vân Long kể ngày ông kỷ niệm sinh nhật thứ 65, ông nhận được giải thưởng Tài hoa trẻ từ phía Nam:
Trời mộng du cùng nước mộng du
Cảm thương lá rụng giữa hư vô
Mặt hồ lãng đãng sương nhoà nước
Huống cánh chim sa cõi tuyệt mù!
(Sương mù Hồ Tây)