Đôi khi, vâng, đôi khi…

Ngôi nhà chúng ta luôn tiếc nuối chưa bao giờ có
Nó chỉ mơ hồ như một phép tính cộng ngày lớp ba
Nỗi tiếc nuối của chúng ta cũng không thực nốt
Đôi khi, vâng, đôi khi...

*

“Xúc động như thể cả nhà hát lặng đi vì thiên bi kịch.”
Không chắc là Boris đã viết thế...

*

Con đường mà bước chân chúng ta luôn bị lẫn vào
Nhân vật mà hành vi của chúng ta luôn bị lẫn vào
Lời thoại mà trí tuệ của chúng ta luôn bị lẫn vào
Hành động mà cảm tính của chúng ta luôn bị lẫn vào
Con người mà giới hạn của chúng ta luôn bị lẫn vào…
Tất cả đều bị chi phối bởi việc:
Chúng ta đủ mạnh để nói “ Không”, nhưng chúng ta sẽ không bao giờ đủ mạnh để “không-là”
Chúng ta đủ mạnh để nói “ Không”, nhưng chúng ta sẽ không bao giờ đủ mạnh để “không-là”
Chúng ta đủ mạnh để nói “ Không”, nhưng chúng ta sẽ không bao giờ đủ mạnh để “không-là”
...

Đà lạt

Với Nguyễn C. Hiệp

Có bóng cây ngả vai trên lá
Có con đường men men bước dựng
Ngôi nhà trắng có mắt cửa đèn
Những bậc thang lang thang có cát
Không có người chung quanh một mình
Không có ai bình minh đã lên
Chiếc lòng chảo quá chén ánh nước
Có vết than cỏ loang vàng đêm
Có móc then rạng sao đóng êm
Có tú xanh mặn thềm ly óng
Dấu chiều ai lặng lẽ thông réo
Có nhà gạch tung hoa thạch não
Mác chiếu rèm huê thư diễm ảo
Kỳ ai thương sương thềm đêm múa
Lùa ủa loang thoảng đâu đây mưa
Có bão lên dựng đứng cứng quá
Có thủ huyền đường sương sao sao
Ngói mới người vậy ru ru lá
Có lung linh đèn chấm chấm tươi
Dù là mới hay cười mi nặng
Dù là ngón xanh bừng đêm lặng
Dù thâm u mê tu vàng mùa
Dù rông hoang trầm sâm thâu ưa
Đều dũ hòa lênh lênh mượt cỏ
Đều có mầu vang long lanh gió
Ai hay bởi sao bay quá nhiều
Có đôi mắt nhu hoà hy vọng
Ai hay dẫu ráng quỳ buột khóc
Ai hay dẫu nấm mầm vụt tắt
Khi nhọn lả lả thúc giáo mác
Là lúc thu rù uyên êm thinh
Là lúc lâm thầm thâm huyên tịnh
Có người về suy tư mang theo
Hư vô hô lên tên Như Huy
Mắt người mâu mi nâu hoan ca
Tóc người vàng sương bay reo hoa
Tay xôn xao chân xanh cô ban
Môi reo vang hang sâu thành đô…

Ba sự ngu xuẩn tột cùng

1. Sự ngu xuẩn tột cùng thứ nhất của ngôn ngữ chính là việc, ngay giữa lúc tưởng như nó đạt tới độ chuẩn xác nhất, khi năng biểu được chắp dính vào sở biểu, thì đó cũng là lúc nó phải đối mặt với một nỗi ngờ vực khủng khiếp gây ra bởi hằng hà sa số các hành vi và hiện tượng ngoại ngôn ngữ. Rốt cục, sự chắp dính ấy của năng biểu vào sở biểu, ngay phút đó, đã hết còn là một kiểu liên hợp xác quyết tạo nghĩa thông thường, mà bị buộc phải ngưng đọng lại thành một trạng thái lưỡng lự vĩnh cửu — hoặc là kiên quyết thao tác chắp dính để cưỡng bức năng biểu và sở biểu vào trong một liên hợp (dù ngượng nghịu) gọi là “Đối tượng”, hoặc là phá bung hết, mặc kệ sự hỗn độn của vô số khoảng cách giả định giữa năng biểu và sở biểu, để rồi cuối cùng, quy tất tần tật thành ra các “Chủ thể”.

2. Sự ngu xuẩn tột cùng thứ hai của ngôn ngữ nằm ở khả năng quẫy thoát của nó. Trong rất nhiều trường hợp, sự quẫy thoát của ngôn ngữ khỏi một tình huống nào đó hoàn toàn không là bằng cớ về bản chất phóng dật thượng thừa của ngôn ngữ, mà chỉ là dấu vết của sự thiếu kiên nhẫn và kém hiểu biết của chúng ta khi, trong vai trò là những công nhân ngôn ngữ (tương tự các công nhân nghệ thuật của Carl Andre), chúng ta không chịu nổi sức nặng và độ nhoè mờ là bản chất của mọi sự thật, cho nên đã vội vã tìm cách phá nát ngôn ngữ — là cái mà chúng ta tưởng nhầm là sự thật — để hòng tìm ra bản chất bên trong. Thế nhưng rốt cục, giữa đống ngôn ngữ tan hoang ấy, cái chúng ta tìm thấy (lẽ dĩ nhiên không phải là bản chất sự thật rồi, thế nhưng thậm chí nó cũng chẳng phải là các mảnh vụn của ngôn ngữ) chỉ là những thông điệp u buồn của chúng ta.

3. Sự ngu xuẩn tột cùng thứ ba của ngôn ngữ thể hiện qua khả năng tạo liên tưởng từ kinh nghiệm. Bởi ngôn ngữ chính là chiếc bóng soi của kinh nghiệm, cho nên, chỉ quỷ sứ và trẻ nít mới là những kẻ có thể sở hữu riêng biệt hoặc là ngôn ngữ, hoặc là kinh nghiệm, do đó, cũng sở hữu luôn một trong hai dạng quyền lực: quyền lực của một kinh nghiệm không cần viện tới ngôn ngữ, hoặc quyền lực của một ngôn ngữ không cần viện tới kinh nghiệm. Tuy nhiên, với tất cả chúng ta, những kẻ không thể không sử dụng ngôn ngữ mà không viện tới kinh nghiệm và liên tưởng, cả cuộc đời dù ngắn ngủi hay dài lâu này rốt cục cũng chỉ là một thử nghiệm ngôn ngữ bất thành mà thôi.

Ngôn ngữ là...

Ngôn ngữ là một đám mây tích điện, là những lát cắt chéo vào hiện thực, là khoảng lỏng loãng giữa hai quãng nước, là mầu nâu non đáy thớ thịt dầy, là trò cút bắt của hai vế trái nghịch nối với nhau bằng một dải ruột hồng, là mặt nhìn nghiêng của những phát ngôn, là khối mạch nha đặc quánh dính bết vào đầu lưỡi...

Ngôn ngữ là khoảng giữa co dãn của tự thú và buộc tội, là đáy vô hạn của một phán đoán nửa vời, là mùi hắc của lá thông non, là vị tỏi chớp xé lưỡi rồi mất dạng, là những con sứa di chuyển luễnh loãng trong nước sệt, là tiếng huýt còi thất thanh buổi sáng, là nửa miếng thạch dứa xắn ra trong suốt và mát lạnh...

Ngôn ngữ là một thùng sơn sánh đổ từ từ lên lụa phẳng, là chùm lá tươi hanh ướt xôn xao trên cao, là đôi mắt lẫn vào cái nhìn, là cuộc trò chuyện kỳ lạ của đôi bàn tay giằng co, là cú cắn ngập răng vào khúc giò bự, là cuộc xây dựng nghĩa, là trò xếp hình thiếu miếng, là cú bập của nhát cuốc vào thịt đất bazan, là giọng nghệ viêm họng...

Ngôn ngữ là những khối bông mềm nhún nhẩy, là tiến trình nhân đôi vào vô hạn, là bước chân hẫng, là cú đảo người điệu nghệ, là miếng đậu phụ ấm nhạt, là tiếng chim cu gáy và khúc bút chì thơ dại, là cấu trúc ngữ âm chạc ba gá tạm, là cú bẻ ghi cứu hoàn hảo một mạng sống, là sự không dứt khoát của chỉ hiệu...

Ngôn ngữ là sự mong manh và hiểm nguy của tồn tại nơi lề giữa, là đầm lầy lún nhão níu chặt lấy mỗi cất bước, là những tiếp cận gián tiếp vào chủ đề, là độ hoang mang lẩn khuất trong mọi đối thoại miễn cưỡng, là một thao tác chuyển cảnh vượt quá mọi phỏng đoán, là một bề mặt kính trong đặt lên trên một bề mặt kính trong...

Và hắn biết...

...

Cuộc chạy trốn bắt đầu, và hắn biết...
Sự e dè bắt đầu, và hắn biết...
Những đối thoại luôn là đối thoại từ quá khứ, và hắn biết...
Mọi hoài nghi bắt đầu, và hắn biết...
Nỗi nhục nhã bắt đầu, và hắn biết...
Lãng quên nhoè vào hiện thực mỏng nhẹ như tờ giấy thấm, và hắn biết...
Quãng lặng quyết định độ dài của mỗi phân đoạn, và hắn biết...
Cơn đau đang chầm chậm tới, và hắn biết...
Những mảnh gương vỡ lấp lánh nắng, và hắn biết...

...

Tại sao?

Tại sao khát vọng khởi nguyên của chúng ta luôn là áp đặt bản thân chúng ta lên họ, bắt họ nhận thức về bản thân mình thông qua hình ảnh chúng ta?

Tại sao mọi đối diện đều có tính chất phản tư, và do đó, hình ảnh họ hiện lên trong mắt chúng ta luôn chỉ là ý tưởng của chính chúng ta về họ mà thôi?

Tại sao khoảng cách giữa chúng ta và họ luôn luôn co dãn đến mức không bao giờ chúng ta có thể chụp bắt trúng họ mà không làm xây xát bản thân?

Tại sao nội dung của trò chơi giữa chúng ta và họ không bao giờ tự nhiên xuất hiện, mà luôn bị quyết định bởi mô hình trò chơi và thậm chí bởi cách chúng ta và họ lựa chọn trò chơi?

Tại sao trò chơi đã chấm dứt là cuộc đối diện đơn sơ của riêng chúng ta và họ, để trở thành một cuộc chiến đẫm máu và phức tạp nhất giữa vô số họ và vô số chúng ta?

Tại sao chúng ta đã luôn bất lực trước những loạt ngôn ngữ tuôn ra từ miệng họ và rồi từ đó vĩnh viễn không bao giờ còn có thể tự quan sát bản thân một cách khách quan được nữa?

Tại sao mỗi ý tưởng tường minh của chúng ta về họ luôn là bia mộ hiển ngôn cho hằng hà sa số các vỉa ý tưởng sinh động và phóng dật khác trong tư duy của chúng ta?

Tại sao cuộc soi mình vĩ đại nhất không bao giờ là cuộc soi mình của họ vào chúng ta, mà luôn là cuộc soi mình của chúng ta vào chính bản thân chúng ta để rồi qua đó nhận ra mô hình của họ?

Tại sao, dù chúng ta đã hiểu rằng không phải tư duy quyết định ngôn ngữ, mà chính ngôn ngữ của chúng ta sẽ quyết định tư duy của chúng ta, chúng ta vẫn khăng khăng im lặng mỗi khi có dịp hiếm hoi đối diện trước họ?

Tại sao trong mọi lời nói đùa của chúng ta về họ, không phải là luôn có một phần sự thật, mà là: luôn-có-một-phần-đùa?

Đùa

Sự không chắc chắn của cái nhìn, chính là niềm hy vọng của lời.

Sự bất lực của lời, chính là lối ra cho các hành vi.

Những hành vi không đạt tới nhau là bởi các đối tượng tuyệt đối biệt lập.

Và rồi, nguồn mạch cho những diễn giải sai lầm sau này luôn bắt nguồn từ khoảng rỗng đã tạo nên sự biệt lập giữa các đối tượng ấy.

Sự thiếu nỗ lực, thiếu nhất quán và vô trách nhiệm khi tiếp cận với các khoảng rỗng, khi đòi làm trung gian cho các đối tượng, rốt cục lại chỉ trở nên thêm một đối tượng nữa, và vì thế, thêm hai khoảng rỗng nữa — tất cả những điều đó làm trầm trọng thêm tình trạng vốn đã quá căng thẳng, và chẳng hề giúp ích gì cho hiện tại cả…

Kết quả sau chót chỉ là một ý chí thất vọng — là tiền đề cho trạng thái mệt mỏi của thể xác.

Thế nhưng, thường khi cơ may cho những câu hỏi chính xác, phản lại mọi logic lý tính, lại luôn bắt đầu từ sự giác ngộ nửa vời do các tâm trạng mệt mỏi gây ra.

Lẽ dĩ nhiên, không chỉ có cơ may mà thôi, còn rất nhiều nguy cơ đặt ra cho những sự giác ngộ nửa vời ấy – mà trước tiên là nguy cơ của một cuộc lạc lối vô tiền khoáng hậu.

*

Sự bất trắc của tâm trạng chính là lối vào của mọi tuyệt vọng.

Một tâm trạng được giải thoát không bao giờ cần đến những ẩn dụ để diễn tả, bởi con đường của mọi ẩn dụ luôn là con đường của vô số chọn lựa, ở đó, mỗi chọn lựa không bao giờ là: chọn lựa để trở thành cái khác, mà là: chọn lựa để trở thành — thêm một bản thân nữa. Sự khác nhau, nếu có, chỉ nằm ở yếu tố thời quãng của mỗi chọn lựa, cũng như nằm ở thời gian chính xác khi mỗi chọn lựa bắt đầu và kết thúc.

Để làm gì?

Chúng ta chẳng ngu xuẩn lắm sao, cuối con đường, chúng ta tìm gì? Và nếu ngôi nhà thờ không còn ở đó, chúng ta tìm làm gì, và con đường có để làm gì?

Chúng ta chẳng phải là một lũ ngu dốt lắm sao? Những bài thơ của chúng ta, những hình ảnh của chúng ta, chúng ta đối diện với nhau để làm gì? Những khuôn mặt chưa bao giờ chúng ta thuộc nổi? Những hành vi thừa thãi của chúng ta, và nếu không có đối tượng, các hành vi của chúng ta để làm gì? Và những cố gắng của chúng ta để học cho thuộc những khuôn mặt ấy có để làm gì?

Chúng ta chẳng phải là một lũ ngu si lắm sao? Cho tới tận giờ đây, các cuộc đối thoại của chúng ta vẫn chưa từng kết thúc. Thế nhưng, nếu lời nói đã được giả định chỉ là ảo ảnh của sự bất lực của chúng ta khi cố gắng chạy trốn lẫn nhau, vậy chúng ta còn chạy trốn nhau để làm gì? Và nếu như quãng đường của chúng ta rốt cục cũng chỉ là những cuộc vượt biên không thành của chúng ta, vậy sự tự do này có để làm gì? Và cú gieo xúc xắc liều mạng ấy cũng có để làm gì?

Chúng ta chẳng phải là một lũ đần độn lắm sao? Tất cả các thủ pháp của chúng ta, tất cả các truyện ngắn của chúng ta, và cuộc chuyển động từ chủ nghĩa lãng mạn của chúng ta sang chủ nghĩa lãng mạn gấp đôi của nhân loại nữa, tất cả những điều đó có để làm gì?

Chúng ta...

Những con đường là để đi xa khỏi nhau, và chính chúng ta — bằng những bước chân của kẻ lãm du — đã tạo nên những con đường, những con đường được làm nên bằng rất nhiều trạm dừng, mỗi trạm dừng của chúng ta — những kẻ lãm du — chính là một lần quan sát của chúng ta, quan sát, quan sát và chỉ quan sát — không tham dự, đời đời không tham dự...

Những lời nói toả như khói thuốc loang ra từ miệng chúng ta — những kẻ trọn đời diễn thuyết trên bục ga — diễn thuyết về những lý thuyết mới, diễn thuyết về những tiểu thuyết mới, diễn thuyết về những văn cảnh mới, diễn thuyết vể những thái độ mới, diễn thuyết về những tác giả mới, diễn thuyết về những chủ đề văn hóa mới...

Chúng ta — những nhà cách tân trẻ tuổi
Chúng ta — những tay trung niên
Chúng ta — những kỹ sư điện toán
Chúng ta — những kẻ buôn bán nhỏ
Chúng ta — những mẹ, vợ, và chị

Tất cả chúng ta, mỗi ngày đều tụ tập lại với nhau ở quảng trường mang tên hy vọng để chào đón những chuyến hàng tới từ các vùng ngoại biên của đấu trường văn hóa, những chuyến hàng là quà tặng độc đáo dành cho chúng ta

Tất cả chúng ta, với các động tác và tư thế văn hoá mới, sẵn sàng tham dự vào một cuộc chiến văn hoá mới, sẵn sàng cao thượng chấp nhận cuộc đầu hàng của kẻ thù văn hóa, sẵn sàng dọc ngang trên những con đường đi xa khỏi nhau, sẵn sàng hùng biện về quê hương văn hóa của nhau, sẵn sàng thuyết phục nhau...

Chúng ta — những nhà cách tân trẻ tuổi
Chúng ta — những tay trung niên
Chúng ta — những kỹ sư điện toán
Chúng ta — những kẻ buôn bán nhỏ
Chúng ta — những mẹ, vợ, và chị

...

Hồi ức

Anh biết rằng hồi chuông thực chất chỉ là một tiếng chuông mà thôi — tiếng chuông ấy tạo ra hồi ức, và hồi ức lại tạo ra hồi ức, tạo ra hồi ức, tạo ra hồi ức…

Anh biết rằng mọi thời đại chỉ là một thời đại mà thôi — thời đại ấy tạo ra hồi ức, và hồi ức lại tạo ra hồi ức, tạo ra hồi ức, tạo ra hồi ức…

Anh biết rằng, mọi hành vi chỉ là một hành vi mà thôi — hành vi ấy tạo ra hồi ức, và hồi ức lại tạo ra hồi ức, tạo ra hồi ức, tạo ra hồi ức…

*

Anh biết rằng, mọi bài thơ hay vở kịch, đều có thể được bắt đầu bằng những lời vô nghĩa, như là: “bạn có thấy chiếc kéo ở đâu không”, hay là: “xám”, hay là: “này, cha con mình chuyển đề tài nhé…”

Thế nhưng anh cũng biết rằng, kể từ đó trở đi, tất cả các câu tiếp sau đều chỉ là hồi ức của hồi ức của hồi ức của hồi ức… mà thôi

Sol Lewitt nói: “ý tưởng như một cái máy sản xuất nghệ thuật”, và hồi ức vọng lại của câu này là: “hiện thực như một cái máy sản xuất hồi ức”, và câu tiếp theo là: “hồi ức như một cái máy sản xuất hồi ức, sản xuất hồi ức, sản xuất hồi ức, sản xuất hồi ức, sản xuất hồi ức, sản xuất hồi ức…”

Cuối con đường là cơn điên

cho Q.Chi

Cuối con đường là cơn điên
Và chúng ta buộc phải nhìn nhau đi khuất vào đó

Cuối con đường là cơn điên
Cô gái ngoái lại lần cuối, xanh xao, đầu trọc, mất ngủ

Cuối con đường là cơn điên
Trong im lặng, chúng ta giằng co với nhau, làm sao giữ lại nổi?

Cuối con đường là cơn điên
Như đáy của năng biểu là sở biểu

Cuối con đường là cơn điên
Giọng nói chập chờn, rồi bỗng - như chưa hề tồn tại trước đó – thoắt mất hút khỏi ống nghe điện thoại, và chỉ còn lại những âm lạo xạo do lỗi đường truyền

...

Là khoảng giữa
Anh là khoảng giữa

Giữa văn bản được dịch và văn bản gốc
Giữa văn bản gốc và văn bản trích dẫn
Giữa văn bản trích dẫn và văn bản bị giễu nhại
Giữa văn bản bị giễu nhại và những lời nói bị quên đi

Anh là khoảng tối giữa những văn hóa
Anh là khoảng cần nhiều hơn bao giờ các nỗ lực để thấy
Để thấy rõ, và để quên lãng
Và mỗi lần thấy là một lần mới
Và mỗi lần quên là một lần làm lại
Anh là cái đòi hỏi không bao giờ dứt của các vùng hướng về nhau trong cơn bão toàn cầu hoá
Anh là điều bí mật ở khoảng giữa các văn bản — điều mà không bao giờ kẻ được dịch có thể thấu rõ cũng như không bao giờ kẻ dịch có thể giải nghĩa trọn vẹn

Hoan hô thế hệ đó

Kiến thức và lòng tự trọng của mày chỉ đủ giúp mày nuôi nấng nỗi đớn hèn dai dẳng
Kỹ năng của mày chỉ đủ để giúp mày trốn tránh câu trả lời đã rõ
Sự căm thù của mày chỉ là trò ảo thuật - cũng như bị gậy của gã hành khất vậy
Những lời lời sáo rỗng, những im lặng sáo rỗng, những bài hát sáo rỗng, những câu thơ sáo rỗng, những bài văn bia ba xu sáo rỗng của mày
Những hình dung từ sáo rỗng, những dấu ba chấm sáo rỗng, những ngoặc đơn và ngoặc kép sáo rỗng, những giọt mực nhoè sáo rỗng của mày
Những phép biện chứng sáo rỗng, những ẩn dụ đơn, kép sáo rỗng, những mẹo liên kết sáo rỗng của mày
Những chữ viết tắt sáo rỗng của mày, những ba hoa nhăng nhít sáo rỗng của mày, những trích dẫn khôn lỏi sáo rỗng tuốt luốt của mày…

*

Mày,
kẻ – lúc – đó – đã – không – dám – chọn – điều – đó.