Thứ Năm, 01/12/2005, 11:35
E - Lít

Có một chữ Tây, hiện giờ đang được dùng thật nhiều trên công luận, đó là chữ Elite mà đông người đã dịch đã hiểu ra nghĩa tiếng Việt là Tinh hoa.

Không cứ ở nước ta mà mênh mông trên thế giới, dài dòng trong lịch sử, tinh hoa bao giờ cũng được trân trọng quý vì hình như nó là tử tế là ít là vô cùng hiếm. Đại loại nôm na nó là hồn cốt kết tinh trong trắng của đạo đức của văn hóa hoặc trong một nghề hoặc trong một cộng đồng hoặc đơn giản là trong một giới hẹp.

Theo kiến giải của một nhạc sĩ uyên bác thời thượng (Thể thao văn hóa và Đàn ông, trang77 - số tháng 11/2005) thì trong giới nhạc đang có nhan nhản là “e lít”.

Ông này vui vẻ quan niệm, e lít của nhạc phải là “sống văn minh, do biết tiêu tiền chứ không phải có nhiều tiền... Đi hát, đi tập, đi chơi bằng xe hơi, thông thạo ngoại ngữ ở mức có thể đọc sách và giao tiếp thoải mái với bạn bè nước ngoài, sống trong một ngôi nhà tiện nghi tràn ngập ánh sáng và mầu xanh của cây lá, ngày dành 2 tiếng để tập yoga và thể hình nên dù tuổi đã 36 mà vẫn như còn con gái”.

Quan niệm của ông nhạc sĩ quá hay và quá đúng, nhưng vì quá chuyên môn nên hình như vẫn chưa đủ. Theo lôgíc học, triết phương Đông từ Hán Việt gọi là “la tập”, thì đã có e lít của nhạc thì phải có e lít của công nhân, e lít của nông dân và hiển nhiên tất nhiên đang có e lít của người mẫu. (Đây còn là tên riêng của một công ty được nhiều người háo hức đẹp coi là cái nôi cái lò cái bệ phóng cái giá đỡ để tạo ra cái tinh của hoa).

Cũng theo lý luận la tập, thì bình thường nông dân, bình thường công nhân là khái niệm vốn dĩ rất rất hiện thực. Do đó, nông dân tinh hoa công nhân tinh hoa thì hơi hơi khó hình dung vì nội hàm của khái niệm này có vẻ phảng phất siêu thực.

Họ đi cấy đi cầy đi vào xưởng máy bằng đi bộ. Chưa biết tiêu tiền vì không thể có nhiều tiền. Dĩ nhiên cũng sống trong một ngôi nhà có duy nhất tràn ngập ánh sáng và mầu xanh của cây lá. Ngày ngày đều đặn dành tám đến mười tiếng để lầm lũi trên ruộng trên đồng trên kho trên bãi nên dù vẫn còn con gái mà trông giống hệt thiếu phụ đã 36 tuổi.
Trên một mặt bằng như vậy thì rất đương nhiên mà hiếm nẩy mầm kết nụ ra được một e lít. Người mẫu tinh hoa thì khác hẳn, vô cùng dễ nhận mà định danh định tính và định lượng. Mẫu e lít tự lồ lộ đánh dấu bằng hình xăm con rồng ở lưng, chỗ ngay sát cạp quần. Nếu đi thi “tinh của hoa”, chẳng may bị ban giám khảo đột ngột khó tính phát hiện thì sẵn sàng chuyển sang xăm hình Vạn lý trường thành. Loanh quanh như vậy để thấy “Elite” là đa nghĩa và phức tạp.

Chiến quốc sách có chép truyện “Tề Tuyên Vương kiến Nhan Xúc” mà hầu hết những người có chữ đều mong đấy không phải là một giai thoại. Vua nước Tề trông thấy Nhan Xúc vốn là một kẻ sĩ thì buột mồm bình thường gọi “Xúc, lại đây”. Kẻ sĩ họ Nhan cũng bình thường ứng tiếng “Vua, lại đây”.

Câu chuyện này hay vì nó không cho biết là sau khi gọi nhau như thế thì ai chạy đến với ai trước. Kẻ sĩ là khái niệm từ ngàn xưa dùng để chỉ tinh hoa của người trí thức, nếu miễn cưỡng a dua theo phương pháp “mật mã Da Vinci” một thảm họa dịch thuật, thì đại loại phiên thành e lít.

Và cũng từ ngàn xưa, kẻ sĩ hay được nhiều thứ mời gọi, trong những thứ đấy thì mồm to nhất là danh và lợi. ở câu chuyện không chỉ của Nhan Xúc, có thể thay chữ “vua” bằng chữ “tiền”. Và khi bị tiền gọi, liệu một kẻ sĩ có điềm đạm ứng tiếng, “tiền, lại đây”. Một câu thoại có vẻ sâu xa sai ngữ pháp.

Thế nhưng kẻ sĩ là người hình như chỉ biết đúng với chính mình. Ngẩng đầu lên thì không thẹn với Trời, cúi mặt xuống thì không hổ với Đất. Họ có thể buột mồm gọi công danh gọi tiền bạc nhưng vĩnh viễn không buông mình chạy theo thứ đó. Kẻ sĩ luôn là người biết đủ.

Chiến quốc sách chép nốt đoạn cuối “Xúc là người tri túc. Vì vậy, suốt đời không bị nhục”. Đây có lẽ là một trong những phẩm chất e lít mà thường thường kẻ sĩ có tinh hoa vẫn vất vả gìn giữ.

Tạp văn của Nguyễn Việt Hà