Giới thiệu về Ivan Bunhin

Văn học Nga phát triển rực rỡ nhất vào thế kỷ thứ 19 và đầu thế kỷ 20. Cùng thời với các nhà văn, nhà thơ như Puskin, Lécmôntốp, Gôgôn, Đốtxtốepxki, Tônxtôi, Sêkhốp, Kuprin, I. Bunhin là một nhà văn nổi tiếng được nhiều người mến mộ. Các tập truyện ngắn của ông đã được dịch ra tiếng Việt và được độc giả Việt nam yêu quý, ngưỡng mộ.
Có những tập truyện được in từ xa xưa bằng giấy màu nâu cũ vẫn được lưu trữ đến bây giờ như truyện “ Nàng Lika”.
Đọc Bunhin ta thấy tính nhân văn đến từng ngôn từ. Ông đã mang lại cho văn học Nga những giá trị cao của nghệ thuật ngôn ngữ, của cái đẹp, của tình người, của tình yêu đôi lứa.
Ông viết nhiều chuyện về Tình yêu, những câu chuyện tình cực ngắn như Say nắng, nhưng dư âm thì còn sâu lắng mãi trong lòng người đọc.
Câu chuyện có vẻ như không có hậu và đượm buồn nhưng đó là Hạnh phúc. Hạnh phúc bởi tình yêu có thật trong cuộc đời dù chỉ là ngắn ngủi như một lần say...

Cái buồn của tình yêu trong truyện ngắn của Bunhin thật thanh khiết, được yêu dù ngắn ngủi một lần trong cuộc đời cũng mang lại cho người ta cảm xác thánh thiện. Gấp trang sách lại rồi mà dư âm trong lòng ta còn ngân vang mãi…

Mỗi câu chuyện của Bunhin giống như một nốt nhạc buồn trong chiều mưa, để người đọc phải suy tư về chính mình, về cuộc đời…
Những điều gì được và mất, những cái giá phải trả cho tình yêu, cho cuộc đời, cho tiền tài và danh vọng với nỗi khát khao cháy bỏng đó là Hạnh phúc!

Có lẽ ai trong đời cũng có một lần “say nắng” nhưng mỗi người đón nhận nó với những cách khác nhau. Những người có lí trí thi chối bỏ và chạy trốn để rồi nuối tiếc khôn nguôi, có những người nằm say vĩnh viễn, nhưng người phụ nữ “không tên” trong câu chuyện thì đã chấp nhận một lần say ngắn ngủi trong đời, để lại một tình yêu mãi trường sinh…Trong cuộc đời mình đã mấy ai yêu và được yêu như thế!

Trăng Quê xin giới thiệu một số truyện ngắn của I.Bunhin, bắt đầu là Say nắng do Phan Hồng Giang dịch.

Say nắng

Sau bữa chiều, từ cái phòng ăn sáng ánh đèn và nóng nực nọ, họ bước lên boong tàu và dừnglại bên hàng lan can. Nàng nhắm mắt lại, đưa hai bàn tay lên má, lòng bàn tay để lộ ra ngoài, rồi cười không kiểu cách rất đáng yêu - từ người đàn bà nhỏ nhắn ấy toát ra một cái gì thật đáng say mê.
Nàng nói: - Tôi hình như đang say phải không? Anh từ đâu tới? BA giờ trước đây tôi cũng không thể ngờ rằng có anh tồn tại trên đời này. Ngay cả điều anh lên tàu từ bến nào tôi cũng không biết nữa. Từ bến Xamara à? Nhưng thôi điều ấy chẳng hệ trọng gì. Đây là tôi chóng mặt hay chúng ta đang quay về phía nào?
Phía đằng trước là màn đêm điểm những đốm sáng. Từ trong bóng tôi ấy, những làn gió mạnh, dịu mềm phả vào mặt, còn những đốm sáng rập rình lìu mãi về một bên: con tàu có cái sặc sỡ của sông Vonga quay lái chạy một vòng rộng, cập vào một bến nhỏ.
Viên thiếu úy cầm lấy tay nàng đưa lên mội. Cánh tay nhỏ và khoẻ, rám nắng. Trái tim anh như thắt lại đầy ghê sợ và sung sướng đến ngay ngất khi nghĩ rằng đằng sau tấm xiêm áo bằng lụa nhẹ mỏng kia toàn thân nàng hiện lên chắc lẳn, nước da bánh mật sau một tháng nằm phơi nắng mặt trời phương Nam trên bãi cát biển nóng (nàng nói nàng đi từ Anapa). Viên sĩ quan nói lầm bầm trong miệng:
- Ta xuống bến đi
- Xuống đâu? - Nàng hỏi giọng ngạc nhiên.
- Xuống bến này.
- Để làm gì ?
Anh im lặng. Nàng lại đưa mu bàn tay áp lên đôi má nóng.
- Anh điên...
- Xuống tàu đi - Anh ta nói giọng kho khốc. Tôi van cô ..
- Thôi được anh muốn thế thì thế - nàng nói và quay người đi.
Tàu thuỷ khẽ chạm mũi vào bên mờ mờ tối và họ suýt nữa ngã vào nhau. Những cuộn dây cáp to tướng ném lên đầu họ lên bờ, con tàu chòng chành, nước chảy xối xả, tiếng cầu tàu hạ xuống bờ .. Anh nhảy bổ vào cabin lấy đồ đạc.
Một phút sau họ đã qua cửa kiểm soát đầu uể oải bước suống bờ cát hằn thành bậc sâu và lặng lẽ ngồi lên chiếc xe ngựa bám đầy bụi cát. Con đường dốc thoai thoải, hai bên lác đác có những cây đèn cong cong, mặt đường êm vì phủ đầy cát bụi, tưởng chừngnhư kéo dài vô tận. Nhưng rồi xe cũng tới đỉnh dốc và chay lộc cộc trên đường phố, qua một quản trường nho nhỏ nào đó, những công sở, tháp cao, cái ấm áp và mùi vị của phố huyện vào một đêm hè ..
Người xà ích dừng xe lại bên một cửa hàng sáng ánh đèn, qua cánh cửa mở thoáng hiện chiếc cầu thang bằng gỗ cũ kỹ gần như dựng đứng, một nhân viên già đầy râu ria không cạo, vận chiếc áo sơ mi cổ chéo màu hồng bên ngoài khoác chiếc áo dài đến đầu gối miễn cưỡng cầm lấy đồ đạc rồi vào nhà với dáng đi chữ bát.
Họ bước vào một phòng rộng nhưng rất ngột ngạt vì suốt ngày bị mặt trời hun nóng, căn phòng có những rèm cửa trắng bỏ xuống và hai cây nến còn chưa thắp để trên giá gương - và khi người nhân viên khách sạn vừa đóng cửa lại, viên sĩ quan liền bổ đến bên nàng rồi cả hai người cùng run rẩy chìm đắm trong cái hôn mà sau này họ còn phải nhớ mãi đến phút ấy, cả hai người suốt đời chưa bao giờ lại trải qua một phút như thế.
Vào mười giờ sáng hôm sau, một ngày nóng bức, chan chứa ánh mặt trời và tràn đầy hạnh phúc, văng vẳng tiếng chan chứa ánh mặt trời và tran đầy hạnh phúc, văng vẳng tiếng chuông nhà thờ, tiếng chợo họp ồn ào trên quảng trường nhỏ trước khách sạn, thoang thoảng mùi rơm rạ, mùi xạ hương và tất cả nhưngnx gì toát ra từ một phố huyện nước Nga - Ồn ào, rộn rịp và sực nức mùi hương, nàng, ngưòi đàn bà nhỏ nhắn, không tên, cuối cùng cũng không nói tên mình, tự gọi đùa là ”người đẹp không quen biết“, đã đi khỏi nơi đó. Họ ngủ ít thôi nhưng sáng sớm hôm sau, bước ra tấm ri dô đặt bên cạnh giường, sau năm phút rửa mặt và mặc quần áo, trông nàng vẫn trẻ tươi như thời con gái mười bảy. Nàng có ngượng ngùng không?. Không chỉ ngượng một chút thôi. Trông nàng vẫn giản dị, vui vẻ như trước và có vẻ suy tính:
- Không, không, anh thân yêu - Nàng đáp lại yêu cầu của viên sĩ quan muốn cùng nàng đi xa hơn nữa - không, anh phải ở lại đây đến chuyến tàu thuỷ sau. Nếu chúng ta cùng đi nữa thì tất cả sẽ trở nên chẳng hay ho gì. Cả quyết với anh rằng, em hoàn toàn không phải như người anh dã có thể tưởng tượng về em. Chưa bao giời và sẽ không bao giờ trong đời em lại có gì giống với cái điều vừa xảy ra. Đúng là một màn đen đã đổ sập xuống tâm trí em. Hay, đúng hơn cả hai ta đều bị một cái gì giống như say nắng ..
Không hiểu sao lúc ấy viên sĩ quan lại đồng ý với nàng rất dễ dàng. Anh tiễn đưa nàng đến bến, lòng cảm thấy nhẹ nhàng sung sướng. Lúc ấy con tày hiệu ”Tự bay“ màu hồng đã sắp nhổ neo. Anh hôn nàng trước mặt mọi ngưòi trên boong tàu và vội vàng nhảy lên cầu tàu đã bắt đầu lùi lại đằng sau.
Anh trở về khách sạn với một cảm giác nhẹ nhàng khoan khoái như thế. Nhưng đã có cái gì khang khác. Căn phòng vắng bóng nàg trở nên khác hẳn, không giống như khi còn có nàng. Từng vật nhỏ trong căn phòng ấy còn nhắc nhỏ, gợi đến nàng mà căn phòng thì lại quá trống trải. Điều áy thật lạ lùng ! Mùi nước hoa Anh Cát Lợi của nàng còn phảng phất hương thơm, cốc nước nàng uống dở còn đặt trên khay, mà nàng thì đã vắng... Trái tim anh bỗng thắt lại, tràn ngập dịu dàng đến nỗi anh phải vội vàng lấy thuốc ra hut và đi đi lại lại trong gian phòng.
- Thật là một cuốc hiêu lưu kỳ lại ! - Anh nói thành tiến, vừa cười vừa cảm thấy nước mắt trào ra. ”Cả quyết với anh rằng, em hoàn toàn không phải như người mà anh đã có thể tưởng tượng về em ..“ Và thế rồi nàng đi mất ..
Tấm ri đô đã bị gạt sang một bên, chăn gối để nguyên chưa dọn. Viên sĩ quan cảm thấy mình không còn đủ sức để nhìn lên cái giường áy nữa. Anh kéo tấm ri đo lại che giường đi, đóng cửa sổ để khỏi phải nghe thấy tiếng ồn ào, huyên náo ngoài chợt, tiếng những bánh xe lăn trên đường. Anh hạ tấm màn cửa chắn làm bằgn một thứ vải xôm xốp và thả mình lên đi văng... Thôi thế là chấm dứt ”cuộc phiêu lưu trên đường đi“. Nàng đã đi - và thế là giờ đây đã ở một nơi xa lắm; chắc nàg đang ngồi trong phòng xa lông bằng kính hay ngồi trên boong tàu và nhìn dòng sông mênh mông lấp loáng dưới ánh mặt trời nhìn những bè gỗ trôi xuôi, những cồn cát vàng vươn dài ra khỏi bờ, nhình chân trời xa tít tắp nơi màn trời và mặt nước nhập vào làm một, nhìn cả khoảng không gian vô cũng vô tận trên dòng Vonga này.. Nàg đã đi mà thế là đi mãi mãi, vĩnh biệt, không bao giờ trở lại.. Bởi vì làm sao mà biết được giờ đây họ có thể gặp nhau ở đâu? - ”Mình không thể nào - Anh nghĩ - Không thể vì bất cứ lý do gì lại đi đến cái thành phố nơi có chồng nàng và đứa con gái ba tuổi, nơi có cả gia đình nàng và cuộc sống bình thường của nàng !“
Thành phố ấy bỗng trở nên một thành phố khác thường, có cái gì linh thiêng và cái ý nghĩ rằng nàng sẽ sống ở đây một cuốc sống cô đơn buồn tẻ và có lẽ sẽ nhớ đến anh luôn, nhớ đến cuộc gặp gỡ tình cờ ngắn ngủi giữa hai người, còn anh thì không bao giờ được trông thấy nàng - ý nghĩ ấy làm anh ngạc nhiên và sửng sốt. Không, không thể thế được ! Điều ấy quá kỳ quặc , trái với tự nhiên, trái với sự thật! Anh bỗng cảm thấy lòng quặn đau và thấy cả cuộcđời sắp tới của anh, cuộc đời thiếu vắng nàng, sẽ thừa, sẽ không cần thiết biết bao nhiêu! ý nghĩ ấy làm anh thất vọng, làm anh kinh sợ.
”Thật là khỉ! - Anh nghĩ thế rồi đứng dậy đi đi lại lại trong phòng, mắt cố không nhìn ra phía giường sau tấm màn che - Điều gì đa đến với mình thế? Nàng có cái gì đặc biệt và cái gì đã sảy rả Đúng là mọt cái gì giống như sự say nắng đã đến! Và cái chính là bây giờ mình làm sao có thể sống qua một ngày, không có nàng, ở đây, ở nơi hẻo lánh này?“.
Anh còn nhớ nàng như in, với tất cả những nét đặc biệt của nàng, nhớ cái mùi da rám nắng và tấm áo lụa nhẹ bồng bồng, tấm thân chắc lẳn, nhớ cái giọng vang vang, giản dị đầu sức sống của nàng.. Cái cảm giác sung sướng đến ngây ngất mà tấm thân dịu dàng non trẻ của nàng vừa đem lại còn nóng hổi trong anh một cách kỳ lạ, nhưng giờ đây cái chính vẫn là cảm giác khác, một cảm giác thứ hai, hàon toàn mới - đó lạ một cảm giác rât lạ lùng, khó hiểu, mà anh không hề thấy, không thể thấy trước được khi mà anh còn bên nàng. Khi anh bắt đầu cái cuộc làm quen này, cuộc làm quen, anh nghĩ, chỉ để giải trí một cách ngộ nghĩnh. Bây giờ anh không sao nói được với nàng cái cảm giác đó nữa: ”Điều chủ yếu là giờ đây không sao nói được với nàng nữa, làm gì vàlàm sao sống được cái này dài vô tận này với chuỗi dài kỷ niệm, với nỗi đau khổ dằn vặt không lối thoát này, ở giữa cái nơi sơn cùng thuỷ tận ngay bên cạnh dòng sông Vonga lấp loáng anh nước mà chính theo dòng sông này con tàu màu hồng ấy đã đưa nàng đi!“.
Cần phải kiếm chuyện gì mà làm cho khuây khoả, cần phải đi đâu đó. Anh vội vã đỗi mũ lưỡi trai, cầm lấy cái roi cứng rồi bước thật nhanh ra ngoài hành lang, gót giày đóng cá của anh kêu lọc xọc. Anh vội vàng chạy theo cầu thang dựng đứng xuống cửa ra vào.. Nhưng mà, đi đâu? Trước của , anh nhìn thấy một người xà ích trẻ tuổi ăn vận gọn gàng đang điềm nhiên hút thuốc. Anh ngơ ngác nhìn người đánh xe sững sờ tự hỏi: Làm sao màlại có thể điềm nhiên ngồi trên ghế xe như thế, chậm rãi hút thốc và lúc nào cũng cảm thấy cuộc đời giản đơn, vô tư, lãnh đạm? - ”Có lẽ chỉ có một mình mình là đang khổ sở dằn vặt giữa cái thành phố hẻo lánh này“ Viên sĩ quan vừa nghĩ vậy, vừa đi về phía chợ.
Chợ đã bắt đầu đông đúc lắm. Không hiểu sao tự nhiên anh cứ giẫm chân lên những mặt đường nhày nhụa những bìn phân rơm rạ, giữa những hàng xe ngựa, bên những đống dưa chuột, đĩa bát mới nguyên. Những người đàn bà ngồi ngay trên mặt đất, lòng bàn tay lắc lắc một vốc hạt đõ khoe phẩm chất của chúng, mồm gọi anh liên tiếp. Những người đàn ông đứng cạnh thì gào to lên: ”Thưa ngài, đây là một thứ dưa chuột thượng hảo hạng đây !“ Tất cả những điều anh vừa thấy thật là ghê sợ vô nghĩa, và anh vội vàng chạy ra khỏi chợ. Anh đi vào nhà thờ, nơi các con chiên đang hát cầu kinh, giọng rất to và thật hào hứng, rành rẽ, tràn đầy cảm giác trách nhiệm. Anh đi dạo rất lầu trong cái vườn nhỏ ở bên sường đồi chan hoà ánh nắng nóng bức, nhìn xuống dòng sông rộng đang lấp loáng... Lon và cúc áo anh nóng tới mức không dám sờ tay vào nữa. Mũ anh đàm đìa mồ hôi, mặt nóng ran.. Trở về khách sạn, anh khoan khoái bước vào phong ăn rộng lớn trống trải mát mẻ đạt ở tàng dướt cùng, khoan khoái bỏ mữa ra và ngồi xuống chiếc bàn đặt gần cửa sổ để mở. Nóng từ ngoài trời vẫn phả vào phía trong cửa sổ, nhưng không khí thì vãn thoáng đãng. Anh gọi món cá trộn với hành tươi và cà rốt ướp lạnh .. tất cả những gì thật nhẹ nhàng, thật hạnh phúc. Niềm vui sướng vô bờ bến ấynhư ở khắp mọi nơi, ở ngày trong cái nóng nực ghê gớm ấy, trong cái mùi vị Ồn ào của chợ trong cái thị trấn nhỏ bé xa lạ cái khách sạn cổ lỗ của phố huyện, duy chỉ có điều là trái tim anh như đang bị xé ra thành từng mảnh cùng với niềm vui sướng ấy. Anh uống vội mấy chén rượu vốtka, nhấm với dưa chuột muối nhạt và thì là, cảm thấy rằng có thể chết ngay ngày mai nếu có cách diệu kỳ nào trả lại nàg cho anh hôm nay, để anh cùng sốngvới nàg thêm một ngày nữa, một ngày nữa thôi, cùng sống chỉ nhằm một mục đích, chỉ để thổ lộ với nàng, giãi bày với nàng, làm cho nàng tin rằng anh đang ngây ngất, say sưa yêu nàng đến đau đớn .. Nhưng giãi bày mà làm gì? Để nàng tin mà làm gì ? Anh không biết tại sao, chỉ biét điều ấy đối với anh còn cần thiết hơn bản thân sự sống.
- Đầu óc hoàn toàn loạn xạ rồi! - Viên sĩ quan vừa nói vừ tự rót cho mình chén rượu vótka thứ năm.
Anh gạt đĩa cá trộn hành tươi sang một bên, gọi tiếp cà phê đen ròi châm thuốc hút. Đầu óc anh căng thẳng phải làm gì bây giờ đây, làm sao thoát khỏi tình yêu bất ngờ này? Nhưng anh cũng cảm thấy rõ rệt rằng không sao thoát khỏi được mối tình ấy. Thình lình anh đứng vụt dậy, vơ vội chiếc mũ và cái roi cứng. Sau khi hỏi xem nhà dây thếp ở đâu, anh bèn rảo bước đi về phía ấy, trong đầu chuẩn bị sẵn một bức điện ngắn ngủi: ”Từ ngày hôm nay, cuộc đời anh là của em, trong quyền lực của em, mãi mãi, cho đến khi chết?“ Nhưng vừa bước đến bên tường dày đồ sộ của ngôi nhà bưu điện, anh bỗng đứng sững lại sợ hãi: anh biết tên thành phố nàng ở, biét nàng có chồng và đứa con gái ba tuổi, nhưng không hề biết tên, biết họ nàng! Hôm qua lúc ăn chiều đã ,ấy lần anh hỏi nàng về điều ấy, nhưng lầnnào nàng cũng chỉ cườivà nói: - Việc gì mà anh phải cần biết em là ai, em tên là gì?
Trong góc phố bên cạnh nhà bưu điện có một hiệu ảnh nhỏ. Anh đứng lại chăm chú nhìn vào bức ảnh một viên sĩ quan nào đeo lon viền tua, đôi mắt lồi ra, trán thấp lè tè, có một bộ râu quai nón rất oai vệ và một bộ ngực nở nang đầy mề đây.. Cuộc sống đơn điệu hàng ngày trở nên thật kỳ quặc, thật ghê sợ khi mà trái tim bị trúng, đúng là ”bị trúng“, giờ đây anh mới hiểu điều đó - một quả đấm khủng khiếp - ”Quả đấm của mặt rời“ - bị say nắng. Trái tim anh dang bị một tình yêu quá lớn, một hạnh phúc quá lớn đân rạch! Anh nhìn lên tấm ảnh chụp một đôi trai gái mới cưới - người con trai mặc chiếc áo vét dài, cổ đeo cà vạt trắng, tóc cắt ngắn, đứng sóng đôi bên cô gai vận bộ đồ lụa trắng, tay cầm lấy tay cộ Anh đưa mắt nhìn sang bức ảnh mọt tiểu thư đội lệch chiếc mũ gương mặt xinh đẹp tưoi tắn .. Sau đó, lòng trân đây niềm khổ đau ghen tị với những người không quen biết vừa rồi, những người không phải chịu đâu đớn, anh đăm đăm nhìn dọc theo dãy phố.
- Đi đâu đây? Làm gì đây?
Phố xá vắng tanh, Nhà nào cũng giống nhà nào, đều màu trắng, hai tầng, đều là những cửa hiệu kề bên những cái vường rất rộng, có cảm giác rằng trong những ngôi nhà ấy không có lấy một người nào.
Trên mặt đường, cát trắng lấp lánh sáng lên như dang bị rang dưới ánh mặt trời nóng bức, rực lửa chói chang niềm vui mà cũng vô vị Ở đây. Đằng xa con đường phố dốc thoai thoải chạy cao dần lên phía bầu trời không gợn một đám mây nào và sáng xám. Có cái gì gợi lại những thành phố phương Nam như Xavastopoon, Kéc .. Anapạ Hồi tưởng ấy làm viên sĩ quan không chịu nổi.Và anh vội vàng quay trở lạicúi đầu, nheo mắt nhìn chằm chằm những bướcchân của chính mình. Anh loạng choạng bước đi va vấp, giày đá vào nhau.
Viên sĩ quan trở về khách sạn, người thấy mệt mỏi lạ lùng, tường như chừng như vừa đi mọt đoạn đường dài vô tận ở Turokextan, ở sa mạc Xaharạ Cố thu hết bước còn lại, anh bước vào căn phòng rộng lớn vắng ngắt của mình. Ngưòi ta dã thu dọn xong căn phòng anh, những dấu viết cuối cùng của nàng khong còn nữa, chỉ có chiếc cặp tóc của nàng là nằm sót lại trên bàn nhỏ đặt cạnh giường! Anh cởi bỏ bộ quân phục rồi nhìn vào gương: khuôn mặt anh - như bao khuôn mặt sĩ quan bình thường khác, đen xạm đi vì nắng, bộ ria mép khô cứng vì nóng, đôi mắt xanh biết, dường như sáng thêm bên nước da xạm nắgn, giờ đây rõ những nét căng thẳng điên dại. Cái cổ cứng áo sơ mi trắng mỏng gợi một cái gì trẻ trung mà cũng thật là bất hạnh. Anh nằm ngửa xuống giường và gác đôi giày xám đầy bụi lên thành giường. Cánh cửa sổ mở rộng, rèm rủ xuống và chốc chốc những làn gió lại khẽ đung đưa tấm rèm, đem vào trong phòng hơi nóng hừng hực của những mái tôn đang bị thiêu đốt, cái hơi nóng của cả một bầu trời sông Vonga trống trải, lặng yên giờ đây đang chan hoà anh nắng. Anh vòng đạt hai tay dướit gáy mình và chăm chú nhìn ra trước mặt. Một lát sau, anh mím chặt môi, từ từ nhắm đôi hàng mi và cảm thấy nước mắt trào ra ở đó - anh ngủ thiếp đi và khi tỉnh dậy, đăng sau tấm rèm cửa, mặt trời chièu đã óng vàng đỏ rực. Gió đã ngừng thổi, căn phòng trở nên nóng bí, khô rang như trong một cái lò .. anh nhớ lại ngày qua, sáng này, và tưởng như mười năm đã trôi qua.
Anh chậm rãi đứng dậy, chậm rãi tắm rửa, kéo tấm rèm cửa lên rồi gọi ngưòi hầu phòng đưa ấm trà đến và tính tiền. Anh lặng lẽ ngồi rất lâu uống cốc nước chè có bỏ những lát chanh. Sau đó, anh cho gọi người xà ích đến, mang đồ đạc ra ngoài. Anh ngồi lên chiếc ghế đệm đã vàng khè và cho hẳn người hầu phòng năm rúp.
- Thưa ngài, hình như cũng chính tôi chở ngài tối hôm qua thì phải! - Ngưòi đánh xe cầm lấy dây cương và vui vẻ nói.
Khi anh xuống bến, trên mắt sông Vonga màn đêm hè sanh biết đã phủ suống. TRên khắp dòng sông, lấp lánh nhứng đốm sáng nhiều mằu rực rỡ. TRên cột buồm con tàu đang cập bến ánh đèn lò mờ rõ dần.
- Tôi đã chở ngài đến nơi đến chốn bình yên ròi nhé ! - Người đánh xe nói giọng xun xoe.
Viên sĩ quan cũng thưởng cho anh ta năm rúp, lại mua vé tàu và xuống bến .. Cũng như hôm qua, tàu cũng khẽ chạm vào bến, người cũng hơi chóng mặt vì chân như bị hẫng xuống, tiếng dây cáp ném lên bờ và sau đó là tiếng nước xối xả quanh bánh lái con tàu đã từ từ lùi lại.. Có cái gì vồn vã niềm nở khác thường từ cái con tàu đông nghịt hành khách mà tất cả đèn đã bật sáng và mùi thức ăn thơm phức từ nhà bếp đã bay ra.
Tàu thuỷ lại chạy ngược dòng sông cùng về phía mà chỉ mới sáng này thôi nàng đã đi
ánh chiều hè đỏ sận đang dần tắt từ một nơi xa lắm, để lại trên mặt sông gợn sóng lăn tăn phía chân trời xa tít tắp những vét sáng mờ mờ, ảm đạm, khẽ lấp lánh. Những anh lửa tạn mạn giữa màn đêm chung quanh cứ lùi dần về phía sau.
Viên sĩ quan ngồi lặng trong căn phòng trống trải bốn phía trên boong tàu và anh cảm thấy mình già thêm chục tuổi.

Bờ biển Anpơ, 1925

HƠI THỞ NHẸ

Ngoài nghĩa địa , trên nấm mộ còn tươi màu đất sét có cắm cây thánh giá mới bằng gỗ sồi , trông nặng nề , phẳng phiu và chắc chắn .
Những ngày tháng tư ,trời u ám ;từ xa qua những hàng cây trơ trụi lá đã có thể nhìn thấy những lăng xây trong nghĩa trang thoáng đãng của một phố huyện , và gió lạnh réo lên từng hồi dài qua vòng hoa sứ đặt bên chân cây thánh giá .
Gắn với cây thánh giá là một tấm mêđaigiông khá to bằng sứ nổi vồng lên , hiện rõ ảnh một nữ học sinh với đôi mắt lanh lợi đầy vẻ vui sướng .
Đó là Ôlia Mêserxkaia.
Khi còn nhỏ , cô bé Ôlia chẳng có gì nổi bật giữa đám nữ sinh mặc đồng phục màu nâu :có thể nói gì về cô ,ngoài điều rằng cô thuộc loại xinh xắn , con nhà giàu có , sung sướng ,rằng cô học khá ,nhưng tinh nghịch và rất vô tâm trước những lời chỉ bảo mà bà giáo chủ nhiệm lớp đã nói với cô ? Ít lâu sau cô bỗng đẹp rực rỡ như đoá hoa nở rộ đổi thay không phải từng ngày mà là từng giờ .Năm mười bốn tuổi Ôlia đã có dáng hình thon thả , đôi chân thẳng , ngực tròn căng ,cô đã có những đường nét mà vẻ đắm đuối của chúng xưa nay ngôn ngữ loài người chưa bao giờ diễn tả được ;năm mười lăm tuổi , Ôlia đã nổi tiếng là một cô gái xinh đẹp .Mấy đứa bạn gái của Ôlia thì bao giờ cũng chải chuốt kỹ càng , ăn vận sạch sẽ , chăm chút cho từng cử chỉ dáng điệu đầy ý tứ của mình ,còn Ôlia thì chẳng kiêng dè gì cả - cô không sợ các vết mực dính vào ngón tay , không sợ để má mình ửng đỏ , đầu tóc rối tung hay đầu gối lộ trần khi bị ngã .Chẳng cần cô phải quan tâm , cố gắng gì ,những điều làm cô nổi bật lên trong trường hai năm gần đây cũng tự nhiên đến với cô- đó là vẻ yêu kiều , đỏm dáng , uyển chuyển khoan thai và ánh mắt sáng long lanh ...Trong các buổi vũ hội không ai nhảy đẹp như Ôlia , không ai trượt băng nhanh như cô , không ai được nhiều người theo đuổi tán tỉnh trong các lớp dạ hội như cô , không hiểu sao bọn học trò các lớp dưới cũng ngưỡng mộ cô nhiều nhất .Ôlia trở thành thiếu nữ tự lúc nào không hay , và không biết từ bao giờ ánh hào quang đã bao quanh tên cô trong trường học .Người ta đã đồn đại rằng tính tình cô nông nổi , cô không thể sống thiếu người ngưỡng mộ , rằng cậu học trò Sensin phải lòng Ôlia đến mất trí , rằng hình như cô cũng yêu cậu ấy , nhưng cách đối xử của cô thay đổi luôn luôn , khiến cậu ta đã mấy lần tính kế quyên sinh ...
Vào mùa thu cuối cùng của mình , như người ta bàn tán trong trường , Ôlia đã hoàn toàn phát điên lên vì vui sướng .Trời lạnh giá , tuyết rơi nhiều mà chói chang ánh nắng ; mặt trời khuất sớm sau tán cây vân sam mọc trong vườn trường phủ đầy tuyết , mặt trời trong sáng loé lên muôn ngàn tia nắng báo hiệu một ngày mai giá rét , chan hòa ánh sáng , hứa hẹn cuộc dạo chơi trên phố Nhà Thờ , trượt băng trong công viên thành phố ,vào buổi tối hồng hồng , khi tiếng nhạc nổi lên , giữa đám người đang lướt nhẹ trên sân băng , Ôlia sẽ nổi bật như là người thanh thoát nhất , hạnh phúc nhất .
Có lần ,vào giờ nghỉ giải lao giữa hai tiết học , khi Ôlia đang chạy như bay giữa hội trường dựng lên bằng cách lắp ghép , đằng sau cô là đám nữ sinh lớp một vừa đuổi theo , vừa hò reo vui vẻ , thì người ta bất ngờ gọi cô lên gặp bà hiệu trưởng . Ôlia đang chạy , đứng sững lại , thở vào một cái rất sâu , rồi bằng một động tác nhanh nhẹn quen thuộc cuả người phụ nữ , cô sửa lại mái tóc , kéo dải áo yếm lên vai và chạy vội lên gác , mắt sáng long lanh .Bà hiệu trưởng gương mặt trông trẻ hơn tuổi thật , nhưng mái đầu đã bạc , bà điềm nhiên ngồi sau chiếc bàn viết đặt dưới tấm ảnh Sa hoàng , tay cầm cuộn len đan .
- Chào Ôlia - bà ta nói , mắt không rời mũi đan - Rất tiếc không phải lần đầu tôi phải cho gọi cô tới đây để nói về cách ứng xử của cô .
- Em nghe đây , thưa madame , - Ôlia trả lời , bước lại gần bàn , đưa cặp mắt sáng linh lợi nhìn lên bà hiệu trưởng , gương mặt cô bình thản như không .Tiếp đó cô ngồi xuống một cách nhẹ nhàng và yểu điệu như thể chỉ mình cô biết cách ngồi như thế .
- Cô sẽ bỏ ngoài tai những lời tôi nói , rất tiếc là tôi phải tin như vậy - bà hiệu trưởng nói , tay kéo sợi đan làm cuộn len lăn đi trên nền gỗ bóng nhẵn , nơi Ôlia đang nhìn xuống đấy với vẻ tò mò , bà đưa mắt nhìn lên và nói tiếp .- Tôi sẽ không nói lại , sẽ không nói nhiều .
Ôlia rất thích căn phòng rộng rãi và sạch sẽ này , nơi vào những ngày băng giá , chiếc lò sưởi kiểu Hà Lan vẫn toả hương ấm áp và thoang thoảng hương hoa linh đan đặt trên bàn . Ôlia nhìn lên chân dung nhà vua trẻ tuổi được vẽ toàn thân giữa một gian phòng bóng loáng ;nhìn lên đường ngôi đều đặn trên mái tóc trắng được uốn rất khéo cuả bà hiệu trưởng và chờ đợi .
- Cô không còn bé bỏng nữa đâu - bà hiệu trưởng nói bóng gió xa xôi , trong lòng đã bắt đầu cảm thấy bực bội .
- Vâng , thưa madame , Ôlia đáp lại một cách thản nhiên , gần như vui vẻ nữa .
- Nhưng cũng chưa phải là đàn bà , - bà hiệu trưởng nói tiếp , gương mặt trắng nhờ nhờ của bà hơi ủng đỏ - Điều trước tiên ,- cô chải kiểu đầu gì vậy ? Đó là kiểu tóc của đàn bà !
- Thưa madame , em không có lỗi gì , nếu em có bộ tóc đẹp ,- Ôlia trả lời và hai bàn tay cô khẽ chạm vào mái đầu chải rất đẹp của mình .
À ra thế , cô không có lỗi hả !- Bà hiệu trưởng nói .- Cô không có lỗi khi để đầu tóc như vậy , nhưng có lỗi khi dùng những thứ lược đắt tiền , không có lỗi khi làm cho cha mẹ khánh kiệt vì phải sắm cho cô thứ giày cao gót giá những hai mươi rúp ! Nhưng , tôi nhắc lại cho cô , cô đã hoàn toàn bỏ qua điều rằng cô đang là nữ học sinh ...
Liền đó ,Ôlia không giữ được vẻ bình thản nữa , cô bất ngờ lịch sự ngắt lời bà hiệu trưởng :
- Xin lỗi madame , bà nhầm rồi : em đã là đàn bà .Ai có lỗi trong chuyện này , bà có biết không ? Đó là người bạn , người hàng xóm của ba em và là em trai của bà : ông Alếchxây Mikhailôvich Maliuchin . Chuyện này xảy ra mùa hè năm ngoái ở làng quê ...
Một tháng sau lần nói chuyện đó , viên sĩ quan kazắc xấu xí , chẳng có chút gì là mã thượng phong lưu ,chẳng có chút gì là tương đồng với môi trường của Ôlia , viên sĩ quan ấy đã bắn chết cô trên sân ga , giữa đám người đông đúc ,khi tàu vừa đến .Và cái điều Ôlia tự thú vừa khó tin , vưà đã từng làm bà hiệu trưởng kinh ngạc , đã hoàn toàn được xác nhận : viên sĩ quan thông báo với viên dự thẩm của toà án rằng Ôlia đã quyến rũ y , chung sống với y , đã hưá làm vợ y , thế mà ở ngoài ga , vào hôm xảy ra vụ án mạng , khi tiễn y đi Nôvôtrerơcát , cô đã bất ngờ nói rằng cô chưa hề bao giờ nghĩ đến chuyện yêu y cả , rằng tất cả những lời lẽ về chuyện hôn nhân chẳng qua là sự giễu cợt của cô đối với y . Tiếp đó Ôlia đã đưa cho Maliuchin đọc trang nhật kí ghi về y .
- Tôi liếc mắt nhìn những dòng ấy và liền sau đấy ,ngay trên sân ga ,nơi cô ta đang dạo chờ tôi đọc xong , tôi đã bắn cô ta -viên sĩ quan nói .- Đây , xin mời ông xem , những gì đã được viết trong nhật ký ghi ngày mười tháng bảy năm ngoái .
Trong nhật ký có ghi những dòng sau :
"Bây giờ là hai giờ đêm .Tôi đã thiếp đi , nhưng một lúc sau thì tỉnh lại ...giờ thì tôi đã trở thành đàn bà rồi ! Ba mẹ và Tôlia ,tất cả đều vào thành phố , còn mình tôi ở lại .Tôi đã cảm thấy rất hạnh phúc , khi còn lại một mình ! Buổi sáng tôi dạo chơi trong vườn ,ngoài đồng , tôi vào rừng ,và có cảm tưởng rằng trong cả thế gíơi này chỉ có mình tôi ,tôi cảm thấy đầu óc mình sảng khoái như chưa bao giờ gặp thế trong đời . Tôi ngồi ăn một mình , sau đó chơi đàn suốt một giờ liền , trong tiếng nhạc , tôi có cảm giác rằng mình sẽ được sống mãi mãi , sẽ được hạnh phúc hơn hết thảy mọi người .Sau đó tôi ngủ thiếp đi trong phòng làm việc của ba ,nhưng đến bốn giờ thì Kachia đánh thức tôi dậy và báo rằng có ông Maliuchin đến .Tôi rất mừng thấy ông đến chơi , tôi cảm thấy khoan khoái khi được tiếp , chuyện trò đầy thú vị với ông .Ông đến bằng cỗ xe song mã của mình , hai chú ngựa nom rất đẹp ,chúng cứ đứng cạnh thềm mãi , còn ông thì lưu lại chưa về ngay được vì trời mưa ,ông ấy mong sao cho tới chập tối thì tạnh , ông tiếc không được gặp ba ,tỏ ra rất hoạt bát , đối xử với tôi như một hiệp siĩ, nói đùa nhiều lần rằng từ lâu ông đã phải lòng tôi .Trước lúc uống trà , chúng tôi dạo chơi trong vườn , thời tiết lại tuyệt vời ,ánh mặt trời còn lấp loáng qua khu vườn còn đọng nước mưa .Tuy khí trời đã rất lạnh nhưng ông vẫn khoác tay tôi đi dạo và nói rằng ông là Phaoxtơ đi bên nàng Macgarit .ông đã năm mươi sáu tuổi , nhưng còn rất đẹp và ăn vận lúc nào cũng chỉn chu - tôi chỉ không thích một điều là khi đến đây ,ông đã mặc chiếc áo khoác ngoài rộng thùng thình , người toả ra mùi nước hoa Anh Cát Lợi , còn cặp mắt đen thì trông rất trẻ ,bộ râu mềm mại thì tách ra thành hai phần dài và đã hoàn toàn bạc trắng.Chúng tôi ngồi uống trà ở ngoài hiên có kính ngăn ,tôi cảm thấy mình hình như không được khoẻ và nằm xuống chiếc đivăng , ông thì hút thuốc , sau đó ngồi sang chỗ gần tôi , bắt đầu những lời êm ái , ngắm nghía rồi hôn lên tay tôi .Tôi lấy chiếc khăn lụa che mặt , còn ông thì mấy lần hôn vào môi tôi qua lần khăn ấy ...Tôi không hiểu sao điều ấy lại có thể xảy ra , tôi điên mất rồi , tôi không bao giờ nghĩ rằng mình lại như thế .Bây giờ tôi chỉ còn một lối thoát ..Tôi cảm thấy ghê tởm ông ta đến mức không thể nào chịu nổi điều này !..."
....
Vào những ngày tháng tư ấy , thành phố trở nên khô ráo sạch sẽ , những phiến đá lát đường như trắng ra , đi trên đất thật nhẹ nhàng và dễ chịu .Mỗi chủ nhật , sau lễ cầu kinh buổi sáng , dọc theo phố Nhà Thờ dẫn ra ngoài thị trấn , thường thấy một người phụ nữ nhỏ nhắn đang đi , bà vận đồ tang , đi găng tay da mềm màu đen , cầm chiếc ô làm từ gỗ mun.Bà đi qua quảng trường bẩn thỉu , nơi có nhiều lò rèn ám khói và không khí trong mát ngoài đồng thổi về ;tiếp đó bà đi giữa nam tu viện và nhà lao ,mây trắng bay ngang trời và cánh đồng mùa xuân ngả màu xanh xám ,sau đó khi đi qua những vũng nước dưới chân tu viện và rẽ sang trái ,bà thấy trước mắt hiện ra một khu vườn khá rộng ,cây cối thấp có hàng rào màu trắng bao quanh , phía trên cổng vào đấy có đề dòng chữ Đức thánh tạ thế .Người phụ nữ nhỏ nhắn vội làm dấu rồi theo thói quen đi tiếp trên con đường chính giữa hai hàng cây xanh .Tời bên chiếc ghế đối diện với cây thánh giá làm bằng gỗ sồi ,bà ngồi xuống trong gió lạnh mùa xuân chừng một hai giờ ,cho tới lúc đôi chân đi giày mỏng và tay đeo gang da chật nhỏ cảm thấy tê cóng .Lắng nghe chim mùa xuân hót ngọt ngào cả giữa trời giá rét ,nghe tiếng gió reo qua chiếc vòng sứ ,có lúc bà nghĩ rằng bà sẵn lòng hiến nửa cuộc đời mình chỉ để sao cho khỏi thấy trước mắt cái vòng hoa chết chóc này .Cái vòng hoa này , nấm đất này , cây thánh giá gỗ sồi này ! Có thể nào tin được rằng dưới đó là cô gái bất tử sáng long lanh từ tấm ảnh , trong chiếc mêđaigiông bằng sứ gắn vào cây thánh giá? Làm sao có thể nhập hoà làm một ánh mắt trong sáng ấy với cái điều khủng khiếp từ giờ đã gắn với tên tuổi Ôlia ? - Nhưng tự trong đáy lòng ,người phụ nữ nhỏ nhắn thấy mình hạnh phúc , như tất cả những người trung thành với ước mơ nồng cháy của mình .
Người phụ nữ này là bà chủ nhiệm lớp của Ôlia , một cô gái quá lứa ,từ lâu sống bằng những thần tượng thay thế cho cuộc đời thực .Dạo đầu thần tượng đó là người anh trai của bà ,một viên hạ sĩ quan nghèo xác chẳng có gì nổi bật ,- bà gắn bó cả tâm hồn mình với anh trai ,với tương lai của anh mà không biết vì sao bà lại hình dung là xuất chúng .Khi anh bị giết ở gần Mukđen , bà tự coi mình là một viên chức có đầu óc tiên tiến .Cái chết của Ôlia thu hút ám ảnh bà bởi một niềm mơ ước mới .Giờ đây Ôlia trở thành đối tượng cho những suy nghĩ và tình cảm triền miên không dứt của bà .Ngày nghỉ nào bà cũng ra thăm mộ cô ,ngắm nhìn hàng giờ liền cây thánh giá gỗ sồi ,nhớ lại gương mặt nhợt nhạt của Ôlia nằm trong quan tài ,giữa những vòng hoa .Bà nhớ lại có lần bà đã nghe lỏm được , có lần ,vào giờ nghỉ giữa hai tiết học ,khi đi dạo trong vườn trường ,Ôlia đã nói rất nhanh với Xupôchina , cô bạn gái thân cao to , đẫy đà :
- Tớ đọc được trong một cuốn sách của ba tớ ,- ba tớ có nhiều sách cổ buồn cười lắm cơ ,- phụ nữ phải có vẻ đẹp thế nào ...Cậu biết không ,trong sách ấy nói nhiều điều đến nỗi chẳng nhớ hết được đâu : này nhé , tất nhiên là cặp mắt phải đen , sôi lên như nhựa ,- có trời biết được trong sách viết như thế : sôi lên như nhựa! - lông mi phải đen như trời đêm ,má mịn màng phơn phớt hồng ,eo lưng thon thả , cánh tay dài hơn bình thường - cậu hiểu không ,phải dài hơn bình thường ! - chân nhỏ nhắn , ngực đầy đặn vừa phải , bắp chân tròn đều , đầu gối màu vỏ hến ,vai hơi xuôi xuống ,- tớ gần như thuộc lòng nhiều điều lắm nhé , điều nào cũng đúng cả ! - nhưng cái chính ,cậu biết là gì không ? - Là phải có hơi thở nhẹ ! Tớ cũng có cái đó đấy ,- cậu nghe xem tớ thở thế nào nhé ,- đúng là tớ có phải không ?
Giờ đây hơi thở nhẹ ấy lại lan tỏa đi trong thế giới này ,dưới bầu trời đầy mây ,trong gió xuân lành lạnh .

NHỮNG CON ĐƯỜNG RỢP BÓNG CÂY XANH ...

Một cỗ xe bám đầy đất bẩn ,phần trên được che kín một nửa ,kéo xe là ba con ngựa có vẻ ngoài bình thường ,lông đuôi dính bết vào nhau .Cỗ xe đang nặng nề lăn bánh giữa một chiều thu lạnh lẽo,ẩm ướt trên một trong những con đường lớn của vùng Tula ngập ngụa vì nước mưa đen xịt và bi cày nham nhở bởi rất nhiều các bánh xe qua lại .Cỗ xe tiến lại gần một dãy nhà tồi tàn khá dài ,một đầu được dùng làm trạm bưu điện nhà nước ,còn đầu kia là 1quán trọ tư nhân ,nơi khách có thể đến nghỉ ngủ qua đêm ,ăn hoặc thuê ấm xamôva để pha trà .Ngồi trước xe là một người đàn ông khoẻ mạnh mặc áo vải thô kiểu nông dân bó chặt lưng ,khuôn mặt rám nắng và nghiêm nghị với bộ râu thưa đen bóng ,trông giống một tên cướp thời cổ .Còn trong xe là một chiến binh già dáng người cân đối ,đội mũ lưỡi trai to ,mặc áo khoác màu xám kiểu thời Nga hoàng Nicôlai với cổ lông hải ly dựng đứng .Lông mày ông còn đen ,nhưng bộ ria và chùm râu quai nón nối liền với nhau thì đã bạc trắng .Cằm ông cạo nhẵn , và như nhiều chiến binh khác cùng thời ,ông có vẻ ngoài phảng phất giống vua Alecxăngđơrơ II .Cái nhìn của ông như dò hỏi ,nghiêm khắc ,nhưng đồng thời có vẻ mệt mỏi.
Khi ngựa dừng hẳn,ông thò một chân ra khỏi xe ,- chân ông đi ủng nhà binh ,với ống ủng tròn đều và cao ,- hai tay đi găng da lộn vén vạt áo khoác ,rồi nhảy xuống ,chạy lên bậc hiên ngôi nhà.
- Phía bên trái ,thưa ngài ,- từ trên xe ,gã xà ích kêu to ,giọng thô lỗ ;và ông ,vì người cao ,khẽ cúi đầu bước qua cửa vào hành lang rồi rẽ trái đi vào quán trọ .
Trong quán ấm áp ,khô ráo và dễ chịu :bức ảnh Chúa viền vàng ,còn mới treo trên tường trong góc phòng bên trái ,phía dưới là mặt bàn phả vải sạch và ráp ,sau bàn là chiếc ghế dài được lau chùi cẩn thận ;chiếc lò sưởi kiêm luôn cả bếp nấu ăn đứng ở góc phải ,mới quét vôi trắng lóa .Bên cạnh là một cái gì đấy giống như đivăng ,được bọc bằng vải yên ngựa ,lưng tựa vào tường lò ;từ lò sưởi bay ra mùi thơm dễ chịu của món súp nấu bằng cải bắp ,thịt và lá nguyệt quế .
Ông khách quẳng chiếc áo khoác xuống ghế ;và bây giờ chỉ mặc bộ quân phục và đi ủng ,người ông trông càng cân đối hơn .Rồi ông cởi găng tay , cởi mũ ;với vẻ mệt mỏi ,ông đưa bàn tay trắng nhợt ,gầy gò vuốt tóc - mái tóc bạc hai bên thái dương và gần khoé mắt hơi quăn .Khuôn mặt ông đẹp , dài ,đôi mắt đen ;trên gương mặt đây đó còn sót lại những dấu vết nhỏ của bệnh đậu mùa .Trong quán chẳng có ai ,ông hé cánh cửa dẫn sang phòng bên ,nói to ,vẻ khó chịu :
- Này ,có ai trong ấy không ?
Liền sau đó ,bước vào quán là một phụ nữ tóc đen ,lông mày cũng đen ,dù không trẻ lắm nhưng vẫn còn xinh đẹp .Trông chị ta giống một phụ nữ digan đứng tuổi ,có lớp lông tơ sẫm phía môi trên và dọc theo hai má ,đi đứng nhẹ nhàng dù người đẫy đà ,bộ ngực nhô cao dưới chiếc áo sơ mi màu đỏ ...
-Xin chúc mừng ngài đến quán chúng tôi - chị nói - Ngài muốn dùng thức ăn hay uống trà ?
Ông khách đưa mắt nhìn nhanh đôi vai tròn trĩnh ,đôi chân nhẹ nhàng đi dép kiểu Tácta màu đỏ đã sờn cũ ,rồi lơ đãng nói nhát gừng từng tiếng một :
- Uống trà .Chị là chủ quán ,hay giúp việc ở đây ?
- Thưa ngài ,chủ quán ạ .
- Nghĩa là tự làm lấy mọi việc ?
- Đúng thế ạ ,thưa ngài .
- Sao lại thế ? Goá chồng hay sao mà phải tự mình lo tất cả ?
- Không phải goá chồng ,thưa ngài .Nhưng dù sao cũng phải kiếm nghề gì để sinh sống chứ ạ .Vả lại ,tôi cũng thích công việc này .
- Ra thế .Tốt lắm .Quán của chị sạch sẽ và dễ chịu lắm .
Từ nãy đến giờ người đàn bà vẫn chăm chú nhìn ông khách ,mắt hơi nheo lại .
- Tính tôi thích sạch sẽ ,- chị nói - Tôi vốn lớn lên bên cạnh những người quyền quí ,làm sao không sạch sẽ được ,thưa ngài Nicôlai Alêchxâyêvich !
Ông khách đứng thẳng người lên ,mở to mắt ,đỏ mặt rồi vội hỏi :
- Nadegiơđa ! Cô đấy à ?
- Vâng ,tôi đây Nicôlai Alêchxâyêvich,- chị đáp .
- Lạy Chúa ! Lạy Chúa ! - Ông vừa nói ,vừa ngồi xuống ghế và chăm chú nhìn người nữ chủ quán .- Ai có thể ngờ được ! Đã bao nhiêu năm chúng ta không gặp nhau rồi nhỉ ? Dễ đến ba nhăm lăm năm chưa ?
- Ba mươi năm ,Nicôlai Alêchxâyêvich .Bây giờ tôi bốn mươi tám ,còn ông thì đã gần sáu mươi phải không ?
- Có lẽ thế ...Kì lạ quá , lạy Chúa .
- Thưa ông ,cái gì kì lạ ạ ?
- Tất , tất cả ...Sao cô không hiểu điều đó !
Vẻ mệt mỏi và lơ đãng biến mất ,ông đứng dậy và bước từng bước dài trong phòng ,mắt luôn nhìn xuống sàn nhà .Rồi ông dừng lại , lúng túng đến đỏ bừng cả mặt ,ông nói :
- Từ dạo ấy đến nay tôi chẳng biết một tí gì về cô .Cô tới đây bằng cách nào ? Tạo sao cô không ở lại với ông bà chủ ?
- Chẳng bao lâu sau khi ông đi ,người ta cho tôi được tự do .
- Rồi cô sống ở đâu ?
- Kể ra thì dài lắm ,thưa ông .
- Cô nói là không lấy chồng à ?
- Không ,không lấy chồng .
- Tại sao ? Nhất là khi cô xinh đẹp như thế ?
- Tôi không thể làm được điều đó .
- Nhưng vì sao lại không ? Cô nói thế nghĩa là gì ?
- Cũng chẳng có gì khó hiểu lắm .Chẳng lẽ ông không nhớ là tôi đã yêu ông như thế nào ?
Ông lại lúng túng đến phát khóc ,và khẽ nhíu mày , ông bước đi tiếp .
Cái gì cũng phải qua đi , cô bạn của tôi ạ ,- ông khẽ nói - Tình yêu ,tuổi trẻ ...tất cả , tất cả ! Cái xẩy ra giữa chúng ta là chuyện bình thường và chẳng lấy gì làm tốt đẹp .Theo thời gian , tất cả sẽ qua đi .Như trong sách của thánh Job người ta nói thế nào ấy nhỉ ? " Anh sẽ nhớ lại mọi chuyện như nhớ về dòng nước đã trôi qua".
- Cái ấy thì tùy người ,Nicôlai Alêchxâyêvich ạ .Tuổi trẻ thì đúng ,chẳng có ai giữ mãi được ,nhưng tình yêu thì khác .
Ông đứng lại ,ngẩng đầu và nhếch mép cười một cách khổ sở :
- Nhưng không có nghĩa rằng cô có thể yêu suốt đời được !
- Thế mà tôi có thể đấy , Nicôlai Alêchxâyêvich ạ .Đã bao nhiêu năm trôi qua ,mà tôi vẫn chỉ sống với những ý nghĩ về ông .Tôi biết rằng từ lâu ông đã chẳng còn như xưa ,rằng đối với ông hầu như chẳng có gì xảy ra , thế mà ...Giờ có trách ông điều gì cũng quá muộn ,nhưng dù sao cũng phải nói rằng ngày ấy ông đã bỏ rơi tôi một cách không đẹp đẽ gì -biết bao lần tôi định tự tử chỉ vì tủi nhục ,chứ chưa nói đến chuyện khác .Đã có một thời ,Nicôlai Alêchxâyêvich ,tôi từng gọi ông là Nicôlenca thân yêu ,còn ông thì , ông nhớ không ,ông đã đọc cho tôi nghe bài thơ về " Những con đường rợp bóng cây xanh " nào đó ,- chị nói với nụ cười không lấy gì làm thân thiện lắm .
- Vâng ,ngày ấy đúng là cô đẹp , đẹp thật !- ông vừa nói vừa lắc đầu .- Cô sôi nổi , cô tuyệt vời làm sao ! Rồi dáng ngườ , rồi đôi mắt ! Cô còn nhớ người ta chú ý tới cô thế nào không chứ ?
- Có nhớ , thưa ông .Còn ông , ông cũng là một người điển trai vô cùng Và tôi đã dành trọn vẹn cho ông tất cả cái đẹp và cái sôi nổi của mình .Làm sao tôi có thể quên được một điều như thế ?
- Ồ ,mọi cái đều sẽ qua đi .Mọi cái sẽ bị lãng quên .
- Cái gì cũng sẽ trôi qua ,vâng ,nhưng chưa hẳn sẽ bị lãng quên tất cả .
- Thôi ,cô đi đi ,- ông nói , và quay người bước lại gần cửa sổ .- Cô đi đi , tôi van cô .Rồi rút chiếc khăn mùi xoa chấm vào mắt , ông nói nhanh :
- Chỉ mong Chúa tha lỗi cho tôi .Còn cô , có lẽ cô cũng đã tha thứ cho tôi rồi chứ ?
Chị bước gần đến cửa và quay lại :
- Không ,Nicôlai Alêchxâyêvich , tôi không tha thứ .Một khi chúng ta đã nói đến tình cảm của mình , thì tôi nói thẳng với ông rằng ,tôi sẽ chẳng bao giờ tha thứ cho ông được .Cả trước kia , cả lúc này ,đối với tôi chẳng có gì thân thiết hơn ông .Chính vì thế mà tôi không thể tha thứ .Thôi ,chẳng cần gì phải nhắc lại ,cái gì đã chết đi thì không thể làm sống lại !
- Phải , phải , chẳng để làm gì nữa .Cô hãy cho người chuẩn bị xe ngựa giúp ,- ông nói rồi dời khỏi cửa sổ ,nét mặt lúc này đã nghiêm khắc trở lại .- Tôi muốn nói với cô một điều thế này : Trong đời mình ,tôi chưa bao giờ được nếm mùi hạnh phúc ,quả đúng như thế .Xin lỗi , nếu tôi làm cô chạm lòng tự ái ,nhưng tôi yêu vợ tôi đến điên cuồng , mê mẩn .Thế mà cô ta đã phản bội ,đã bỏ tôi còn nhục nhã hơn nhiều so với tôi bỏ cô .Tôi cũng vô cùng yêu mến , chiều chuộng con trai ,và đã từng hy vọng biết bao điều tốt đẹp ở nó ,thế mà lớn lên , hoá ra nó lại là một thằng mất dạy , trâng tráo , tàn nhẫn ,bất lương , vô liêm sỉ ,một thằng phá của ..Ừ ,mà rồi đó cũng là chuyện bình thường và đốn mạt .Chào cô , cô bạn thân mến ạ .Tôi nghĩ rằng mất cô ,tôi đã để mất một cái gì đấy đáng quý nhất mà tôi có trong đời .
Chị bước lại gần và khẽ hôn lên tay ông ,ông cũng hôn tay chị .
- Xin cô cho chuẩn bị xe ngựa ...
Khi đã đi được khá xa , ông buồn bã nghĩ : " Phải ,cô ta đúng là một người tuyệt diệu ,tuyệt diệu đến mức khó lòng tin nổi !" Ông xấu hổ nhớ lại những lời nói của mình ,nhớ cả việc ông hôn tay chị ,nhưng liền ngay lúc ấy ,ông lại bỗng xấu hổ vì mình đã xấu hổ "Thì chẳng đúng là chính cô ta đã cho mình những giây phút hạnh phúc nhất trong đời đấy ư ? "
Khi đã gần tối ,mặt trời mới nhợt nhạt ló ra .Người đánh xe vẫn cho ngựa chạy nước kiệu ,luôn phải thay đổi luồng đi để chọn những chỗ ít bẩn nhất ,và cũng như đang suy nghĩ về điều gì đó .Cuối cùng ,với giọng nghiêm khắc một cách thô lỗ , anh ta nói :
- Cái bà ấy vẫn đứng bên cửa sổ ,nhìn mãi theo chúng ta , thưa ngài .Chắc ngài quen biết bà ta đã lâu ?
- Vâng , đã lâu , Klim ạ .
- Bà ta thông minh lắm đấy .Lại nghe nói càng ngày càng giàu thêm .Còn cho vay lấy lãi nữa .
- Điều ấy không có ý nghĩa gì hết .
- Sao lại không ? Ai mà chẳng muốn sung sướng ? Cho vay mà có lương tâm thì cũng không có gì đáng trách lắm .Mà nghe nói bà ta thuộc loại người rất sòng phẳng về chuyện này .Nghiêm khắc lắm .Ai mà không trả nợ đúng hẹn thì sau này chỉ tự trách mình .
- Vâng , vâng ,chỉ tự trách bản thân mình thôi ...Nào ,cho đi nhanh thêm tí nữa ,kẻo không nhỡ tàu đấy ..
Mặt trời xuống thấp phía chân trời ,treo lơ lửng , vàng vọt trên những cánh đồng trơ trọi .Tiếng chân ngựa lội bì bõm giữa những vũng nước nông .Nicôlai Alêchxâyêvich lơ đãng nhìn những móng chân ngựa đang chạy ,khẽ nhíu bộ lông màu đen ,và nghĩ :
"Phải,hãy tự trách mình .Phải ,những giây phút hạnh phúc nhất , tất nhiên ! Không chỉ là hạnh phúc mà là kì diệu !" Bốn xung quanh là màu hoa đỏ tươi .Những con đường rợp bóng cây xanh mờ tối ..." Ôi , lạy Chúa , cái gì sẽ xảy ra với mình , nếu mình không bỏ rơi cô ấy ? Buồn cười thật ! Sẽ thế nào ,nếu Nadegiơđa không phải là chủ quán trọ ,mà là vợ mình ,bà chủ ngôi nhà ở Pêtécbua của mình ,mẹ của những đứa con của mình ?"
Rồi nhắm mắt , ông khẽ lắc đầu .

MỘT CHUYỆN TÌNH NHO NHỎ


Chiều hôm ấy chúng tôi gặp nhau ở sân ga .
Nàng đang đứng chờ một người nào đó ,vẻ bối rối.
Đoàn tàu đến làm cả nhà ga đông nghẹt người .Có mùi của rừng cây sau cơn mưa ,mùi của than đá .Người quen rất nhiều ,đến mức phải vất vả lắm chúng tôi mới kịp gật đầu chào nhau .Nhưng người mà nàng luôn đưa mắt lo lắng tìm kiếm đã không có .
Đoàn tàu lại chuyển bánh ,và nàng dừng lại ,mở to đôi mắt màu xanh nhìn theo những toa tàu đang xình xịch đi qua dọc đường đợi .Trong các cửa sổ ,trên các chỗ nối toa - đâu đâu cũng thấy nhiều ,rất nhiều những khuôn mặt ,ấy thế mà khuôn mặt nàng cần lại không thấy .
Cuối cùng ,bức tường các toa tàu chấm dứt ,đuôi tàu hiện ra rồi lùi dần ,bé dần trên quãng đường giữa hai rừng cây xanh .Trên sân ga vắng vẻ chỉ còn lại những vũng nông nước mưa dài lấp lánh màu xanh lơ của bầu trời .
Đường chở tàu chìm trong bóng râm ,vì mặt trời bị che khuất sau mái che đằng sau chúng tôi ,nhưng ở phía đối diện ,cửa sổ các ngôi nhà nghỉ còn lấp lánh ánh nắng .Ở một nơi nào đó vọng lại tiếng hát khàn khàn ,say sưa và kích động ,cũng ở một nơi nào đó có tiếng quả cầu croquet đang lăn ,tiếng bọn trẻ kêu lên sung sướng ...Và không nhìn tôi ,nàng nói một cách ngắn gọn : " Ta đi dạo một chốc ",và tôi đi .
Ra khỏi sân ga ,mặt trời buổi chiều rực rỡ đập vào mắt chói chang ,nhưng tiếp đến đã là rừng cây xanh mát .Chúng tôi đi vào rừng theo con đường nhỏ ẩm ướt ,dẫm lên đám rễ cây và những lối mòn quanh co đầy lá rụng ,hoặc men theo những con đường bẩn ,giữa những bụi liễu hoàn diệp và phỉ tử xanh tốt quệt những cành lá mềm và mịn vào người chúng tôi .Nàng đi trước ,tôi đi sau ngắm chiếc váy hẹp bó chân nàng mặc ,chiếc áo sơ mi kẻ ô vuông và búi tóc to nặng sau gáy .Nàng khéo léo chọn những chỗ khô để đi ,khẽ nghiêng mình để khỏi vướng các cành cây .
- Anh đang nghĩ gì thế ? - một lần nàng hỏi ,không ngoái đầu nhìn lại .
- Anh đang nghĩ về đôi giày của em ,- tôi nói ,- về việc nó không có đế kiểu Pháp .Anh không tin những người phụ nữ đi giày đế Pháp .
- Thế anh có tin em không ?
- Tin...
Con đường rừng kết thúc ,chúng tôi bước ra một khoảng đất trống phủ cỏ xanh ngập nắng .Nàng dừng lại và quay về phía tôi .
- Anh là một người đáng yêu thật đấy ! ,nàng nói . - Anh cứ lặng lẽ đi mà không nói gì cả ..Không hiểu sao em bỗng cảm thấy rất có cảm tình với anh .
Tôi thận trọng đáp lại :
- Cảm ơn .Khi gặp đau khổ ,người ta thường hay như vậy .
Nàng mở to đôi mắt :
- Đau khổ ? Đau khổ nào ?
- Thì anh đã thấy vừa rồi em chờ ai đấy nhưng không gặp .Anh còn biết rằng ngay bây giờ em sẽ đề nghị anh đuổi theo em .
- Đúng thế .Anh có muốn không ?
Tôi bước lại gần ,cầm tay nàng khẽ kéo nàng về phía mình ,nhưng nàng cưỡng lại .
- Không ,- nàng thì thầm - Không ...Hãy vì Chúa ...
Thế rồi ,im lặng một lúc ,nàng khéo léo đưa tay nhấc cao gấu váy và chạy xuống một con mương phía dưới .
Bên phải và bên trái chúng tôi là hai bờ khe có cây mọc thưa thớt ,trước mặt là một thung lũng rộng đầy cỏ đã được xén kĩ và hầu như tất cả đều ngập
chìm trong bóng râm .Chạy xuống con mương ,nàng dừng lại ở đường ranh bóng râm ấy ,tắm mình trong ánh mặt trời sắp lặn .Bất chợt ,lùi khỏi tôi một bước ,nàng nhảy qua mương và lao nhanh xuống thung lũng .Tôi chạy theo nàng .Bỗng nhiên ,từ trên trời bắt đầu rơi xuống những hạt mưa nhanh ,rồi ở mé đồi bên trái xuất hiện một chiếc cầu vồng run rẩy và như đang bốc hơi .
- Mưa !- nàng kêu lên giọng lanh lảnh ,và càng chạy nhanh hơn trên bãi cỏ ướt sáng loáng .
Một nửa bãi cỏ còn được mặt trời chiếu sáng run rẩy và lấp lánh những chấm vàng trong suốt .Những hạt mưa thưa nhưng lớn rơi nhanh và dồn dập .Có thể nhìn thấy những những sợi mưa dài chảy từ những đám mây đen mờ khói treo lơ lửng trên bầu trời cao màu xanh nhạt .Rồi mưa bắt đầu thưa dần ,nửa cầu vồng trên đồi biến mất - và đất trời đột ngột trở nên im lặng .
Chạy đến đồng cỏ ,nàng ngã xuống đó và phá lên cười .Ngực nàng phập phồng ,hồi hộp .Những giọt nước nhỏ còn long lanh tren mái tóc .
- Anh xem tim em đập mạnh không ? - nàng nói và cầm lấy tay tôi .
Tôi ôm nàng và cúi xuống đôi môi nàng hé mở .
Sau đó nàng lặng lẽ đẩy tôi ra và ngoảnh khuôn mặt vẻ giận dỗi của mình đi nới khác .Nàng nhay nhay cọng cỏ khô ,đôi mắt sáng lơ đãng nhìn một nới xa xắm nào đó .
Đây là lần đầu ,và cũng là lần cuối ,- nàng nói .- Được không anh ?
- Được ,- tôi đáp .
Nàng chăm chú nhìn tôi .
- Anh có yêu em không ,dù một chút thôi ? Bên anh ,em thích lắm ,em rất hạnh phúc ! Anh đừng ghen em với ai nhé ..Quả là vừa rồi ,em có chờ một người ,nhưng điều ấy hoàn toàn không liên quan gì đến anh ...Vâng ,người ấy là chồng chưa cưới chính thức của em ,và chẳng bao lâu nữa em sẽ trở thành nữ bá tước El- Mamuna .Vì sao ? Em không biết ..Chỉ biết là em rất sợ ông ta ...
Nàng chìa tay ra cho tôi để tôi đỡ nàng đứng dậy .Tôi cúi hôn tay nàng ,lúc đầu tay này ,sau tay kia .
- Còn bây giờ ta đi ,- nàng nói .
- Đi đâu ?
- Dạo thêm chút nữa quanh bãi cỏ ..
Tôi đỡ nàng dậy - nàng khẽ mỉm cười vẻ xấu hổ .Sau đấy ,bằng những động tác rất mềm mại của phụ nữ ,nàng sửa lại mái tóc và hít sâu không khí trong lành của cây cỏ ...
Trong rừng có tiếng chim cu kêu ,lúc chỗ này ,lúc chỗ khác ,càng làm tăng thêm sự sâu lắng của cảnh vật xung quanh ;cao trên bầu trời là những đám mây ấm với những đường viền đỏ vàng xung quang đang chầm chậm bơi và tan dần nới chân trời ..
Trên đường trở lại ,chúng tôi bị lạc .Tuy nhiên nàng đã nhanh chóng định hướng lại và mạnh dạn dẫn tôi đi .
Chiều theo ý tôi ,vừa đi nàng vừa kể cho tôi nghe câu chuyện của đời nàng bằng một giọng hồi hộp ,ngắn gọn và đầy ám chỉ .Kể xong ,nàng lặng lẽ bước đi hồi lâu không nói năng gì .
Trong rừng đang là hoàng hôn ,thứ hoàng hôn của phương Bắc .Khu rừng xẫm tối ,lặng lẽ ,kéo dài đến mấy dặm khắp bốn xung quanh ,lúc này đang chờ đêm đến ,một sự chờ đợi đượm buồn và yên tĩnh .Ánh sáng nhờ nhờ đang tan dần ,thiếp ngủ .Chiếc hồ nông sục bùn mà chúng tôi đang men theo ,nhợt trắng giữa các hàng cây .Cả nó cũng đượm buồn và mờ ảo như mọi vật khác trong rừng .Những đám mây đen kéo tới ,hoà vào màu đen của cây cối .Làn không khí ấm ,ngái ngủ đã bắt đầu trở nên giá lạng thoang thỏng mùi của cỏ đầm lầy và cây lá nhọn ..Để rút ngắn đường đi ,chúng tôi bỏ hồ rẽ đi theo một hành lang các cây thông đại thụ .Khi chúng tôi đi trên cát để đến một bãi trống mà lúc này phải vất vả lắm mới nhận rõ đường ,bất chợt có một cái gì đó động đậy trong đám lá khô bên cạnh ,rồi từ đó bay ra một con cú mèo lớn .Nó lao về phía chúng tôi ,- tôi còn nhìn rõ cả lớp lông màu xám hai bên chân nó - và đập đôi cánh rộng bay vòng quanh chúng tôi .Nàng hoảng sợ bước lùi lại một bước rồi đứng im .Còn con cú vẫn lặng lẽ bay thành một vòng tròn rồi lao đi thẳng ,biến mất trong bóng tối của cây rừng và màn đêm .
- Đây là điềm không may ,- vừa lắc đầu ,nàng vừa nói .
Tôi mỉm cười .
- Không ,xin anh cứ tin em ,đây là điềm không may ,- nàng nhắc lại một cách giản dị nhưng cương quyết .
- Thì điều gì sẽ xảy ra ?
- Ôi ,em chẳng biết .Mà không sao ,với em thì thế nào cũng được .Những giờ phút được ở bên anh ,em sẽ không bao giờ quên .Nào ,để em hôn từ biệt anh ..
Chưa dứt lời ,nàng ôm tôi ,buồn rầu và âu yếm nhìn vào mắt tôi ,dừng lại mấy giây rồi hôn tôi ,một lần ,hai lần ..
Sau đó chúng tôi đi tắt qua bãi cỏ ,về phía có ánh đèn tín hiệu màu xanh đang nhấp nháy sau rặng cây .Trời đã tối hẳn .Cơn mưa lại khẽ thì thầm với rừng cây .Khi chúng tôi lên tới ban công có vải che của ngôi nhà nghỉ ,ngồi xuống bên bàn uống trà được chiếu sáng bằng những ngọn nến có chụp ,thì mưa đã lớn ,nghe như dội nước .Vừa lắc đầu rũ những giọt mưa đọng trên tóc ,chúng tôi vừa vờ vui vẻ kể lại việc chúng tôi bị lạc và tìm đường về như thế nào.

Ivan Bunin, bi kịch của sự thù hận và cố chấp
(2004-08-07T16:55:22)

(Báo Văn nghệ)

Tên tuổi của Ivan Bunin (1870-1953) đã quá quen thuộc với chúng ta. Ông là một trong những gương mặt sáng giá nhất của văn học Nga thế kỷ XX và là nhà văn Nga đầu tiên được giải văn chương Nobel. Nhưng ít ai biết rằng cả cuộc đời ông bị giằng xé giữa tình yêu nước Nga tha thiết và lòng hận thù cách mạng đến mức cố chấp. Và chính sự giằng xé đó đã khiến ông trở thành nạn nhân trong tấn bi kịch cuộc đời của chính ông.

Tấn bi kịch của Bunin bắt đầu từ những năm chiến tranh thế giới lần thứ nhất. Mùa hè năm 1914, Bunin cùng em trai lên đường đi du lịch trên sông Vonga. Chuyến du lịch êm đềm ấy bị ngắt quãng bởi tin tức về vụ đông cung thái tử áo bị ám sát ở Xécbi rồi tiếp đó là tin chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ. Hoang mang và tuyệt vọng, Bunin bỏ về quê nhà, cảm thấy bất lực đến mức không thể cầm nổi ngòi bút. Mặc dù ông nhìn thấy tất cả tính chất mục nát của xã hội Nga hồi ấy nhưng vốn là người bảo thủ, ông không thể chấp nhận bất kỳ sự thay đổi nào. Vậy mà cuộc Cách mạng tháng Mười năm 1917 đã đảo lộn toàn bộ xã hội Nga. Trong tâm trạng hoang mang ấy, vào tháng 5 năm 1918, ông cùng vợ là Vêra Nicôlaiépna chạy trốn đến miền Nam nước Nga, đến Ôđétxa. Nhưng cách mạng rồi cũng tràn tới đây. Tâm trạng của ông vào những ngày ấy đã được vợ ông ghi lại trong nhật ký ngày 26 tháng 12 năm 1919: “Hôm qua, Ian (bà gọi tên chồng như vậy) nói rằng ông không thể sống nổi trong thế giới mới, ông thuộc thế giới cũ, thế giới của Tônxtôi, của Mátxcơva, của Pêtécbua… Ông không thể tiếp nhận nổi chủ nghĩa xã hội cũng như khái niệm tập thể”. Vì vậy, chẳng có gì khó hiểu khi vào tháng 2 năm 1920, hai vợ chồng ông bước lên boong con tàu Pháp “Xpácta” để bắt đầu cuộc đời lưu vong nơi đất khách quê người.

ở Liên Xô, thái độ đối với Bunin (cũng như đối với phần lớn những người Nga lưu vong khác) thay đổi theo từng giai đoạn. Tập đầu cuốn Từ điển bách khoa văn học xuất bản năm 1930 và do Lunasácxki chủ biên vẫn còn đánh giá khá cao Bunin. Tuy có nhấn mạnh đến “thái độ đặc biệt căm hận của ông đối với nước Nga Xôviết” nhưng tác giả cuốn Từ điển nói trên vẫn thừa nhận: “Vị trí của Bunin trong lịch sử văn học Nga là rất quan trọng”. Năm 1927, hai tập truyện ngắn của Bunin vẫn ra mắt bạn đọc Nga.

Nhưng bước ngoặt trong thái độ đối với Bunin xảy ra lại chính là sau khi ông được trao giải Nobel văn chương năm 1933 nhờ “tài năng nghệ thuật chân thực mà ông đã thể hiện để tái tạo được tính cách Nga điển hình trong văn xuôi” (trích quyết định của Viện Hàn lâm Thuỵ Điển). Bunin đã trở thành nhà văn Nga đầu tiên được trao giải thưởng uy tín nhất đó nhưng đồng thời cũng là “thủ phạm” gây ra một vụ xìcăngđan chính trị quốc tế chưa từng có trong lịch sử giải này.

Ngày mồng 3 tháng 12, Ivan Bunin cùng vợ và người bạn gái trẻ của mình là nữ văn sĩ Galina Kudơnexôva từ Paris lên đường tới thủ đô Thuỵ Điển Xtốckhôm để nhận giải Nobel. Vì Bunin sinh ra ở Liên Xô nên theo thủ tục quy định thì trong buổi lễ trao giải, đại diện của Liên Xô phải đứng ra giới thiệu ông với nhà vua Thuỵ Điển. Đại sứ Liên Xô ở Thuỵ Điển hồi đó là bà Alếchxanđra Côlôntai, một đảng viên bônsêvích kỳ cựu. Nhưng Bunin tuyên bố với các nhà báo là ông không muốn đứng bên cạnh một đại sứ bônsêvích trong lễ trao giải. Sáng hôm sau, báo chí Thuỵ Điển đua nhau đăng tải nhiều bài viết với các nhan đề như “Nhà văn đoạt giải Nobel không muốn đứng bên cạnh đại sứ Xôviết”. Tức giận, bà Côlôntai công nhiên từ chối tham dự lễ trao giải. Vẫn chưa hết, Bunin còn như đổ dầu thêm vào lửa trong bài diễn văn ông đọc trong buổi lễ trao giải. Ông không chỉ ngỏ lời cảm ơn nhà vua Thuỵ Điển về vinh dự lớn lao mà ông được hưởng, ông còn tuyên bố rằng lần đầu tiên giải Nobel được trao cho một người không có Tổ quốc, một nhà văn lưu đầy, và đây là dấu hiệu cho thấy Viện Hàn lâm Thuỵ Điển hoàn toàn độc lập trong khát vọng tôn vinh tự do.

Thật dễ hiểu là vụ xìcăngđan ở Xtốckhôm đã gây nên những phản ứng gay gắt ở Liên Xô. Chính quyền Xôviết không thể tha thứ cho một hành động đáng phẫn nộ như vậy. Từ đấy, cả một thế hệ độc giả Xôviết hầu như không biết gì về Bunin. Mãi đến giữa những năm 50, sau khi Bunin qua đời và Liên Xô bước vào thời kỳ “tan băng”, một vài tập sách nhỏ in tác phẩm của Bunin mới lại được xuất bản. Tiếp đó, các tác phẩm của Bunin ngày càng được in nhiều hơn ở Liên Xô và độc giả Xôviết dường như đến lúc đó mới phát hiện ra nhà văn đầy tài năng của mình.

Vào những thời điểm khác nhau đã có những nỗ lực riêng biệt nhằm thuyết phục Bunin trở về nước Nga Xôviết. Chẳng hạn, vào năm 1936, tại một tiệm cà phê ở Paris, Alếchxây Tônxtôi, nhà văn đã trở về Nga vào giữa những năm 20 và được mệnh danh là “bá tước Xôviết”, đã thuyết phục Bunin: “Anh sẽ được đón tiếp nồng nhiệt ở Mátxcơva… Anh không thể hình dung nổi anh sẽ sống thoải mái ở đó thế nào đâu. Anh có biết như tôi chẳng hạn, tôi đang sống thế nào không? Tôi có một trang trại ở ngoại ô Pêtécbua và ba chiếc xe hơi…”. Nhưng ngay cả Alếchxây Tônxtôi cũng không thể thuyết phục nổi “ông lão cứng đầu” Bunin.

Sau khi Liên Xô đánh tan nước Đức phátxít, một bộ phận kiều dân Nga không thể không khâm phục chiến công hiển hách của nhân dân mình nên tỏ ra có thiện cảm hơn với chính quyền Xôviết. Điều này cũng phù hợp với chủ trương của Liên Xô lúc đó muốn thu hút những nhân vật văn hoá nổi tiếng trong giới kiều dân Nga như Saliapin, Rắcmaninốp, Bunin… trở về Nga. Chính vì thế mà vào cuối những năm 40, Bunin nhận được lời đề nghị cho phép xuất bản ở Liên Xô một tập truyện ngắn và cuốn truyện vừa Cuộc đời Acxêniép của ông. Ông được mời đến lãnh sự quán Xôviết ở Paris. Trong bữa tiệc được tổ chức tại đây, ông cùng mọi người nâng cốc chúc mừng chiến thắng, chúc mừng sức mạnh của nhân dân Nga và của ngôn từ Nga. Khi bữa tiệc sắp kết thúc, lãnh sự Liên Xô Ivan Alếchxêêvích nói với Bunin là nếu ông trở về nước thì sách của ông sẽ được in hàng triệu bản, tiếng tăm của ông sẽ lừng lẫy khắp thế giới và ông sẽ không phải lo lắng gì về vật chất nữa. Bunin không thể không đắn đo trước những lời ấy: còn gì sung sướng hơn nếu sách của ông được xuất bản tại đất nước quê hương mà ông ngày đêm mong nhớ, nhưng ông đã để mối căm hận chính quyền Xôviết tới mức cố chấp: ông cảm ơn lãnh sự nhưng từ chối trở về Liên Xô.

Mùa hè năm 1946, nhiệm vụ thuyết phục Bunin trở về nước được giao cho nhà thơ nổi tiếng Cônxtantin Ximônốp theo chỉ thị của đích thân Xtalin. Ximônốp biết rằng nhiệm vụ này không dễ thực hiện. Nhưng ông đã đọc những tác phẩm của Bunin như Cuộc đời Acxêniép và Lica, những tác phẩm thấm đượm tình yêu và nỗi mong nhớ da diết quê hương đất nước, do đó ông tin rằng ông sẽ thành công nếu làm tiêu tan được mối nghi ngờ và căm hận của Bunin đối với chính quyền Xôviết. Nhưng Bunin, lúc này đầu đã bạc, thân thể đã gầy yếu, vẫn khăng khăng giữ khoảng cách với Ximônốp khiến Ximônốp không sao đề cập được đến điều chủ yếu nhất trong sứ mạng của mình và đành thất bại trở về.

Bunin sống những năm cuối đời trong tình trạng thiếu thốn, lúc nào cũng lo tất bật kiếm tiền. Ngày mồng 8 tháng 11 năm 1953, ông qua đời tại căn hộ khiêm nhường của ông ở Paris, không thực hiện được nguyện vọng thiết tha suốt đời của ông là được chết trên đất nước Nga. Ông được chôn cất tại nghĩa trang Sainte - Genevieve - des - Bois dành riêng cho người Nga ở ngoại ô Paris.

vananhsh@yahoo.com

Mời các bạn biết tiếng Nga xem nguyên bản các tác phẩm của I. Bunhin tại đây
http://www.lib.ru/BUNIN/

Xem bằng nguyên tác chắc chắn thích hơn bản dịch!

Thân mến!