(url) YOSHIMOTO BANANA

Phạm Vũ Thịnh

Ở Hội nghị Thượng đỉnh G7 của 7 cường quốc kinh tế năm 1993, Bộ trưởng Ngoại giao Nhật đã tặng cuốn "Kitchen" của Yoshimoto Banana cho các vị nguyên thủ tham gia Hội nghị.
Yoshimoto Banana tên thật là Yoshimoto Mahoko, sinh năm 1964, con của một triết gia, bình luận gia nổi tiếng, và chị của cô là một tác giả thành danh về truyện bằng tranh. Cô trưởng thành trong một gia đình có khuynh hướng cấp tiến, và sớm sống tự lập. Sau khi tốt nghiệp khoa Văn ở Đại học Nihon, cô bắt đầu chuyên chú vào việc viết tiểu thuyết. Tác phẩm đầu tay của cô là "Bóng từ Ánh Trăng - Muunraito Shadô - Moonlight Shadow" đoạt giải Izumi Kyoka năm 1986, và cô trở thành hiện tượng văn học trong năm sau đó với tác phẩm "Nhà Bếp - Kitchin - Kitchen". Cô đã viết những tác phẩm nầy trong giờ nghỉ khi làm hầu bàn trong một quán ăn ở Tokyo. "Nhà Bếp" được giải "Tác giả Mới - KaiEn" sau đó được quay thành phim, một phim ở Nhật cho TV, và một phim ở Hongkong phổ biến rộng rãi hơn.
Nhân vật chính trong "Nhà Bếp" là một cô gái mới đến tuổi thành nhân, cô độc vì vừa mất tổ mẫu, người thân cuối cùng đã nuôi cô lớn lên, cô thích nhà bếp là nơi cho cô sự an ủi và cảm giác an toàn, đến nỗi dùng luôn nhà bếp làm chỗ ngủ. Nhà quá rộng sau khi bà cô mất đi, nên cô đến trọ nhà một người bạn phái nam mồ côi cha, thật ra là sau khi người mẹ mất, người cha vốn có khuynh hướng đồng tính luyến ái đã sinh hoạt: ăn mặc, cư xử, hành động, như người mẹ nuôi con. Rồi người "mẹ" nầy, làm việc ở một quán rượu cho người đồng tính luyến ái, lại bị giết. Truyện tập trung vào tâm tình cô quạnh âm thầm một-mình-trong-bóng-đêm-cuộc-đời của cô và người bạn ấy, những người còn quá trẻ để biết cách ứng xử với định mệnh khắc nghiệt phủ xuống đời mình.
Nhân vật chính trong "Bóng từ Ánh Trăng" cũng là một thiếu nữ, mất người yêu vì tai nạn xe hơi. Toàn truyện giống như một hồi ức mờ ảo mà êm đẹp về những kỷ niệm với người yêu quý đã mất đi từ lâu lắm rồi, nhưng nguời con gái vẫn cố bám víu trong tuyệt vọng lòng mong ước được gặp lại người yêu.
Các tác phẩm tiếp theo của Yoshimoto Banana cũng đặt trọng tâm ở tính bi ai của đời sống hiện đại, sự mất mát trong đời sống, nhất là cái chết của người thân, người yêu, đặc biệt đối với phái nữ còn trẻ, những khổ đau định mệnh chồng chất lên những thân phận vốn đã bị ngược đãi trong xã hội hiện tại. Dù vậy, trong khoảng tối ám có khi đến cùng cực ấy, vẫn le lói tia sáng hy vọng dựa trên lòng tin của tác giả vào nhân tính "humanity", để con người tự hồi phục hay được chữa lành. Tác phẩm của cô dung nhận đồng tính luyến ái, ngoại tình, phái nam mặc y trang của phái nữ,... như phản ứng đối với số phận.
Cô ngưỡng mộ và chịu ảnh hưởng văn phong của Stephen King và Truman Capote. Tiểu thuyết gia (truyện kinh dị, theo lối phân loại phổ biến) Stephen King là khuôn mẫu mà cô muốn đạt tới. Cô xem Stephen King là "niềm hy vọng mà tôi ôm ấp về văn học", "một trong những lý do tại sao tôi viết tiểu thuyết", với "năng lượng" siêu việt, "đà viết" như bão táp, "người như thế mà không trở thành tiểu thuyết gia thì hẳn là đã nổi điên lên vì tài năng chất chứa mà không thoát ra được". Cô ngưỡng mộ sự nhất quán gìn giữ nhân tính trong các tác phẩm của Stephen King, trong mọi nghịch cảnh dù khắc nghiệt đến đâu, vẫn tha thiết bảo vệ "sự tôn nghiêm của nhân phẩm".
Cũng như Murakami Haruki, cô chịu ảnh hưởng của âm nhạc và văn học Âu Mỹ, thường dẫn dụng những chi tiết ngoại lai ấy trong tác phẩm của cô. Tác phẩm "Moonlight Shadow" đã dựa trên bản nhạc cùng tên trong tập nhạc "Crises" của Mike Oldfield, tác phẩm "N.P" cũng dựa trên "North Point", một bản nhạc khác của Oldfield. Cô đề tặng tập truyện "Thằn Lằn" (Tokage - Lizard) cho Kurt Cobain (1967-1994), ca-nhạc-sĩ Mỹ, lãnh đạo ban nhạc Rock nổi tiếng Nirvana: "nếu không có nhạc của anh thì tôi chẳng bao giờ viết được những truyện nầy. Anh đã ra đi, nhưng nhạc của anh còn mãi với chúng tôi".
Vài nhà phê bình Nhật Bản phê phán việc cô không ngừng dùng những nhân vật chịu ảnh hưởng ngoại lai, mê say âm nhạc Anh Mỹ và trang trí nội thất theo kiểu Mỹ, như thế là "quá hời hợt, nông cạn, kỳ quái, không đúng với thực tế Nhật Bản"; nhưng thật ra, nhân vật và tình tiết trong tác phẩm của cô phản ánh đúng nhiều mặt sinh hoạt của giới trẻ Nhật Bản hiện đại. Còn bị phê phán là khả nghi về đạo đức từ quan niệm có phần dễ dãi về những vấn đề tính dục, thật ra, cô thiên về sự cảm thông và lòng trắc ẩn đối với những cảnh ngộ khắc nghiệt mà con người phải chịu đựng trong xã hội tranh sống hiện đại.
Bên trong bề ngoài có vẻ thời trang, tác phẩm của cô vẫn bắt nguồn từ những tâm-cảm bén nhạy truyền thống, nhất là quan niệm về những vẻ đẹp nhất thời, ngắn ngủi của đời người, những nỗi bi-ai hàm chứa sẵn trong niềm vui, những ân hận tiềm tàng trong hạnh phúc. Tiêu biểu trong cảm tưởng của Kazami, nhân vật nữ chính trong "N.P", lúc đang trò chuyện rất hạnh phúc với người bạn thân trong một ngày nắng ấm: "Quãng đời nầy của tôi thật là êm đẹp, tuyệt vời. Nhưng có giới hạn và không thể kéo dài mãi được".
Đến nay, tác phẩm của Yoshimoto Banana đã bán hết hơn 6 triệu cuốn ở Nhật và hơn 1 triệu cuốn ở ngoại quốc, đã được dịch ra trên 20 thứ tiếng, xuất bản ở Mỹ, Anh, Pháp, Spain, Hoà Lan, Denmark, Hy Lạp, Ý, Finland, Croatia, Nga, Brasil, China, Taiwan, HongKong, Việt Nam, Thái, Turkey, Israel, ... Tác phẩm của cô có lần đã được kể vào hàng sách bán chạy nhất ở YÙ, và cô được nhiều giải thưởng văn học của YÙ những năm 1993, 1996 và 1999.
Ngoài tiểu thuyết, cô đã xuất bản nhiều tập truyện ngắn, và tiểu luận. Những tác phẩm tiêu biểu là "Nhà Bếp", "Tsugumi" (giải Văn Học Yamamoto Shugoro 1989, được Ichikawa Jun quay thành phim năm 1990), "N.P.", "Thằn Lằn" ("Tokage - Lizard", tập truyện ngắn), "Amurita" (giải MurasakiShikibu 1995), "Trăng Mật" ("Honey Moon").
Mặc dù đã nổi tiếng như thế, cô vẫn tỏ ra là người thực tế, có hơi bí ẩn. Thường ăn mặc giản dị, ít trang điểm. Ngày nay cô đã có được sự an toàn nhờ đã nổi tiếng, sách cô bán chạy không bị ảnh hưởng bởi phê bình. Cô viết mỗi ngày ít nhất 30 phút trên máy tính.
Cô giải thích rằng đã lấy bút hiệu là Banana vì thích hoa chuối.

Sydney 03-2004, 09-2006

Tham khảo :
[1] Matt Wilce : "BIG IN JAPAN - Banana Yoshimoto" Trang mạng : metropolis.japantoday.com/biginjapanarchive299/271/biginjapaninc.htm
[2] Trang mạng chính thức của Yoshimoto Banana :www.yoshimotobanana.com/
[3] Yoshimoto Banana : "Painappurin - Pineappling", tập tiểu luận, Kadogawa Shoten xuất bản 1989