Con sông Cái (Phú Yên) phát nguyên từ Cà Luĩ , trước khi chảy ra vịnh Xuân Đài ở cửa biển Tiên Châu thì phình to ra hình thành bãi sông rộng . Chính ở mặt nước xả hai thủy triều lên xuống này , sản sinh nhiều thủy hải sản qúy . Đó là “giắt , ốc mày mạy , sò “ Giắt là loại giáp xác hai mảnh to và dài hơn con hến , thịt trắng và ngọt . Giắt sống trong cát nên sạch hơn hến . Giắt có quanh năm , trừ tháng mưa lụt . Khi nước ròng thủy triều rút , cồn cát trơ ra , dân làng Tiên Châu đổ ra bắt giắt , bỏ vào rổ . Người khác giậm cua bắt cá , bắt ốc đặt mày mạy . Quang cảnh đông vui .
Giắt bắt về đổ vào thau , chậu ngâm 3_4 tiếng để nhả hết chất bẩn , và mở miệng dễ chẻ . Người ta dùng mảnh sò mỏng tách chẻ 2 mảnh giắt lấy thịt , không rửa nước lã , đem bỏ vào thố, lọ thủy tinh hoặc sành , bỏ muối theo tỷ lệ vừa phải . Xong đậy nắp đem để chỗ kín . Muốn mắm mau lên men , ăn được , có thể đem hong nắng yếu một hai lửa . Độ 5_6 ngày mắm dậy mùi thơm , màu sánh là có thể ăn được . Muốn ăn mắm giắt , người ta rang ngô ( bắp ) giã nhỏ làm thính rắc lên mặt . Dùng đũa trở đầu gắp (hoặc thìa múc ) ra bát . Chọn ớt chín rửa sạch , cắt mỏng trộn vào . Bản thân mắm giắt ngấu ( len men) đã có vị chua kích thích . Tùy theo khẩu vị , ai muốn chua hơn , có thể vắt tí chanh hoặc trộn tí khế chua cắt nhỏ như con bún .
Mắm giắt ăn với rau sống , chuối chát . Thịt heo ba rọi luộc cắt lát mỏng . Mắm giắt ăn với cơm nóng . Vừa ngọt vừa bùi , vừa chua lại vừa béo . Hương vị biển , sông , ruộng đồng không gian một vùng sông nuớc như tụ vào mắm.
Mắm giắt có ăn luôn ở vùng quê biển xã An Ninh quê tôi , nhưng không nhiều , nên không được bán đi xa . Bà con ở xa ăn được nhờ có người thân ở Tiên Châu gửi biếu .
Ai đã một lần ăn mắm giắt đảm bảo nhớ đời , thành nghiền . Không có thì nhớ , thì mong .
Giắt không chỉ làm mắ m . Nó còn là móm ăn tươi ngon bổ . Giắt nấu cháo ngọt lừ . Giắt xào với mướp , mực . Giắt nấu canh với cải cay , bông giờ anh tới dâu thấm tới đó . Mắm giắt , món ăn quê hương đậm đà , thơm mùi thính chua mùi men , ngọt chất thịt hải sản , kết tụ từ núi sông , biển nước . Không bút nào tả hết .
CAO PHI YẾN (theo VHNTAU )