THÀNH NGỮ - TỤC NGỮ VẦN G

Giấc Mộng Nam Kha
 
 


Thời Đường, bên Trung Quốc, tác giả Lý Công Tá đã viết Nam Kha kí, trong đó ông tường thuật lại rất tường tận giấc chiêm bao của mình. Theo giấc mộng, ông được lấy công chúa nước Hoà An và được nhà vua phong làm Nam Kha Thái thú. Lại nữa ở một dị bản khác lại có kể rằng, Thuần Vu Phân nằm mộng thấy mình đến nước Hoà An và được kết tóc xe tơ với công chúa. Ông cũng được phong làm Thái thú quận Nam Kha. Thế nhưng, sau khi đi đánh giặc và trở thành tướng bại trận, thêm vào đó, công chúa lại bị chết nữa, nhà vua đâm ra ngờ vực mà cho về nước. Giật mình tỉnh giấc, Thuần Vu Phân thấy mình nằm dưới gốc cây hoè, và cách đó không xa về phía Nam là một tổ kiến. Than ôi! giữa mộng mơ và thực tế sao mà cách biệt thế!

Mặc dù, hai dị bản có khác nhau, nhưng về cơ bản đều thống nhất ở chỗ họ đều đến nước Hoà An, được lấy công chúa làm vợ và đều trở thành Thái thú quận Nam Kha. Đó là giấc mơ đẹp nhưng không thực tế. Nhờ có tích này mà trong ngôn ngữ xuất hiện thành ngữ giấc mộng Nam Kha với nghĩa: "giấc mơ đẹp nhưng chỉ là giấc mơ hão huyền":

"Giấc Nam Kha khéo bất bình
Bừng con mắt dậy thấy mình tay không".

(Truyện Kiều - Nguyễn Du )
 

Già đòn non nhẽ
 
 


"Đòn" trong thành ngữ này ngụ ý là sự đánh đập là việc dùng vũ lực; còn nhẽ (lẽ) là lời lẽ, là dùng lời nói. Trong một số kết cấu đối xứng của thành ngữ tiếng Việt, ta thường gặp cặp từ trái nghĩa "già" - "non" đứng ở hai vế tạo nên thế đối lập cho cấu trúc thành ngữ. Chẳng hạn "đoán già đoán non", "già trái non hột", "già nhân ngãi non vợ chồng",... trong "già đòn non nhẽ" thế đối lập, hình thành do tương quan bên nhiều bên ít giữa việc dùng vũ lực và dùng lời lẽ để làm một việc gì đó. Cách mà người đời đã làm là phải "già đòn" nghĩa là dùng vũ lực và "non nhẽ" thôi tức là nói năng khuyên giải chỉ vừa vừa. Cái chính là "đòn" nhiều vào. Ví dụ:

"Nó nói trắng trơn chà "già đòn non nhẽ" cứ tẩn tợn, giết tợn là xong mọi việc"

"Đừng có hòng dân thương. Còn lãnh việc quốc gia thì ngàn đời nó còn rủa. Bay muốn sống phải làm cho dân sợ, "già đòn, non nhẽ".

Thế nhưng, có lẽ đó là cách đối xử thích hợp với quyền lực, đã loại ra một bên phần nhận thức, phần trí tuệ của con người. Và trên thực tế đó cũng là phương pháp xử thế gạt bỏ vai trò giáo dục ra một bên. Chúng ta vẫn nghe dân gian hát "lời nói gói vàng" và theo nó là những câu thành ngữ như "lời vàng ngọc", "lời hay lẽ phải"... Sao lại không lựa lời mà nói, dùng lời lẽ mà thuyết phục con người, mà lại cứ một mức "già đòn", như thế! Có cố chấp hay không? Và, dường như có phần tàn nhẫn chăng?