Vị tiền Bối này làm thơ hay thiệt



Nguyễn Du (1766-1820)

Hiệu là Tố Như, Thanh Hiên, con Nguyễn Nghiễm, làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân (Nghệ Tĩnh) văn chương vượt hẳn bạn bè, nhưng học vị chỉ là tam trường (tú tài). Nguyễn Du gặp nhiều khó khăn hồi con thanh niên. Mười một tuổi mồ côi cha, mười ba tuổi mất mẹ, suốt đời trai trẻ ăn nhờ ở đâu: hoặc ở nhà anh ruột (Nguyễn Khản), nhà anh vợ (Đoàn Nguyễn Tuấn), có lúc làm con nuôi một võ quan họ Hà, và nhận chức nhỏ: chánh thủ hiệu uý. Do tình hình đất nước biến động, chính quyền Lê Trình sụp đổ, Tây Sơn quét sạch giặc Thanh, họ Nguyễn Tiên Điền cũng sa sút tiêu điều: " Hồng Linh vô gia, huynh đệ tán" . Nguyễn Du trải qua 10 năm gió bụi. Năm 1802, ra làm quan với triều Nguyễn được thăng thưởng rất nhanh, từ tri huyện lên đến tham tri (1815), có được cử làm chánh sứ sang Tàu (1813). Ông mất vì bệnh thời khí (dịch tả), không trối trăng gì, đúng vào lúc sắp sửa làm chánh sứ sang nhà Thanh lần thứ hai.

Nguyễn Du có nhiều tác phẩm. Thơ chữ Hán như Thanh Hiên thi tập, Nam trung tạp ngâm, Bắc hành tạp lục. Cả ba tập này, nay mới góp được 249 bài nhờ công sức sưu tầm của nhiều người. Lời thơ điêu luyện, nhiều bài phản ánh hiện thực bất công trong xã hội, biểu lộ tình thương xót đối với các nạn nhân, phê phán các nhân vật chính diện và phản diện trong lịch sử Trung Quốc, một cách sắc sảo. Một số bài như Phản chiêu hồn, Thái Bình mại ca giả, Long thành cầm giả ca đã thể hiện rõ rệt lòng ưu ái trước vận mệnh con người. Những bài viết về Thăng Long, về quê hương và cảnh vật ở những nơi Nguyễn Du đã đi qua đều toát lên nỗi ngậm ngùi dâu bể. Nguyễn Du cũng có gắn bó với cuộc sống nông thôn, khi với phường săn thì tự xưng là Hồng Sơn liệp hộ, khi với phường chài thì tự xưng là Nam Hải điếu đồ. Ông có những bài ca dân ca như Thác lời con trai phường nón, bài văn tế như Văn tế sống hai cô gái Trường Lưu, chứng tỏ ông đã tham gia sinh hoạt văn nghệ dân gian với các phường vải, phường thủ công ở Nghệ Tĩnh.

Tác phẩm tiêu biểu cho thiên tài Nguyễn Du là Đoạn trường tân thanh và Văn tế thập loại chúng sinh, đều viết bằng quốc âm. Đoạn trường tân thanh được gọi phổ biến là Truyện Kiều, là một truyện thơ lục bát. Cả hai tác phẩm đều xuất sắc, tràn trề tinh thần nhân đạo chủ nghĩa, phản ánh sinh động xã hội bất công, cuộc đời dâu bể. Tác phẩm cũng cho thấy một trình độ nghệ thuật bậc thầy.

Truyện Kiều đóng một vai trò quan trọng trong sinh hoạt văn hoá Việt Nam. Nhiều nhân vật trong Truyện Kiều trở thành điển hình cho những mẫu người trong xã hội cũ, mang những tính cách tiêu biểu Sở Khanh, Hoạn Thư, Từ Hải, và đều đi vào thành ngữ Việt Nam. Khả năng khái quát của nhiều cảnh tình, ngôn ngữ, trong tác phẩm khiến cho quần chúng tìm đến Truyện Kiều, như tìm một điều dự báo. Bói Kiều rất phổ biến trong quần chúng ngày xưa. Ca nhạc dân gian có dạng Lẩy Kiều. Sân khấu dân gian có trò Kiều. Hội họa có nhiều tranh Kiều. Thơ vịnh Kiều nhiều không kể xiết. Giai thoại xung quanhi cũng rất phong phú. Tuồng Kiều, cải lương Kiều, phim Kiều cũng ra đời. Nhiều câu, nhiều ngữ trong Truyện Kiều đã lẫn vào kho tàng ca dao, tục ngữ. Từ xưa đến nay, Truyện Kiều đã là đầu đề cho nhiều công trình nghiên cứu, bình luận và những cuộc bút chiến. Ngay khi Truyện Kiều được công bố (đầu thế kỷ XIX) ở nhiều trường học của các nho sĩ, nhiều văn đàn, thi xã đã có trao đổi về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Đầu thế kỷ XX, cuộc tranh luận về Truyện Kiều càng sôi nổi, quan trọng nhất là cuộc phê phán của các nhà chí sĩ Ngô Đức Kế, Huỳnh Thúc Kháng phản đối phong trào cổ xuý Truyện Kiều do Phạm Quỳnh đề xướng (1924).

Năm 1965, Nguyễn Du chính thức được nhà nước làm lễ kỷ niệm, Hội đồng hoà bình thế giới ghi tên ông trong danh sách những nhà văn hoá thế giới. Nhà lưu niệm Nguyễn Du được xây dựng ở làng quê ông xã Tiên Điền. Trường viết văn để đào tạo những cây bút mới mang tên ông.

KIỀU THĂM MỘ ĐẠM TIÊN

• 1..Trăm năm trong cõi người ta,
  Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau.
  Trải qua một cuộc bể dâu,
  Những điều trông thấy mà đau đớn lòng.
  
• 5.. Lạ gì bỉ sắc tư phong,
  Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen.
  Cảo thơm lần giở trước đèn,
  Phong tình có lục còn truyền sử xanh.
  Rằng năm Gia Tĩnh triều Minh,
  
• 10.. Bốn phương phẳng lặng, hai kinh vững vàng.
  Có nhà viên ngoại họ Vương,
  Gia tư nghĩ cũng thường thường bực trung.
  Một trai con thứ rốt lòng,
  Vương Quan là chữ, nối dòng nho gia.
  
• 15.. Đầu lòng hai ả tố nga,
  Thúy Kiều là chị, em là Thúy Vân.
  Mai cốt cách, tuyết tinh thần,
  Một người một vẻ, mười phân vẹn mười.
  Vân xem trang trọng khác vời,
  
• 20.. Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.
  Hoa cười ngọc thốt đoan trang,
  Mây thua nước tóc, tuyết nhường màu da.
  Kiều càng sắc sảo, mặn mà,
  So bề tài, sắc, lại là phần hơn.
  
• 25.. Làn thu thủy, nét xuân sơn,
  Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh.
  Một, hai nghiêng nước nghiêng thành,
  Sắc đành đòi một, tài đành họa hai.
  Thông minh vốn sẵn tư trời,
  
• 30.. Pha nghề thi họa, đủ mùi ca ngâm.
  Cung thương làu bậc ngũ âm,
  Nghề riêng ăn đứt Hồ cầm một trương.
  Khúc nhà tay lựa nên chương,
  Một thiên bạc mệnh, lại càng não nhân.
  
• 35.. Phong lưu rất mực hồng quần,
  Xuân xanh sấp xỉ tới tuần cập kê
  Êm đềm trướng rủ màn che,
  Tường đông ong bướm đi về mặc ai.
  Ngày xuân con én đưa thoi,
  
• 40.. Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi.
  Cỏ non xanh tận chân trời,
  Cành lê trắng điểm một vài bông hoa.
  Thanh minh trong tiết tháng ba,
  Lễ là tảo mộ, hội là đạp Thanh.
  
• 45.. Gần xa nô nức yến anh,
  Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân.
  Dập dìu tài tử, giai nhân,
  Ngựa xe như nước áo quần như nêm.
  Ngổn ngang gò đống kéo lên,
  
• 50.. Thoi vàng vó rắc tro tiền giấy bay.
  Tà tà bóng ngả về tây,
  Chị em thơ thẩn dan tay ra về.
  Bước dần theo ngọn tiểu khê,
  Lần xem phong cảnh có bề thanh thanh.
  
• 55.. Nao nao dòng nước uốn quanh,
  Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang.
  Sè sè nấm đất bên đàng,
  Dàu dàu ngọn cỏ nửa vàng nửa xanh.
  Rằng: Sao trong tiết thanh minh,
  
• 60.. Mà đây hương khói vắng tanh thế mà?
  Vương Quan mới dẫn gần xa:
  Đạm Tiên nàng ấy xưa là ca nhi.
  Nổi danh tài sắc một thì,
  Xôn xao ngoài cửa hiếm gì yến anh.
  
• 65.. Kiếp hồng nhan có mong manh,
  Nửa chừng xuân thoắt gãy cành thiên hương.
  Có người khách ở viễn phương,
  Xa nghe cũng nức tiếng nàng tìm chơi.
  Thuyền tình vừa ghé tới nơi,
  
• 70.. Thì đà trâm gẫy bình rơi bao giờ.
  Buồng không lạnh ngắt như tờ,
  Dấu xe ngựa đã rêu lờ mờ xanh.
  Khóc than khôn xiết sự tình,
  Khéo vô duyên ấy là mình với ta.
  
• 75.. Đã không duyên trước chăng mà,
  Thì chi chút ước gọi là duyên sau.
  Sắm xanh nếp tử xe châu,
  Vùi nông một nấm mặc dầu cỏ hoa.
  Trải bao thỏ lặn ác tà,
  
• 80.. ấy mồ vô chủ, ai mà viếng thăm!
  Lòng đâu sẵn mối thương tâm,
  Thoắt nghe Kiều đã đầm đầm châu sa.
  Đau đớn thay phận đàn bà!
  Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung.
  
• 85.. Phũ phàng chi bấy hoá công,
  Ngày xanh mòn mỏi má hồng phôi pha.
  Sống làm vợ khắp người ta,
  Khéo thay thác xuống làm ma không chồng.
  Nào người phượng chạ loan chung,
  
• 90.. Nào người tích lục tham hồng là ai ?
  Đã không kẻ đoái người hoài,
  Sẵn đây ta kiếm một vài nén hương.
  Gọi là gặp gỡ giữa đường,
  Họa là người dưới suối vàng biết cho.
  
• 95.. Lầm rầm khấn khứa nhỏ to,
  Sụp ngồi vài gật trước mồ bước ra.
  Một vùng cỏ áy bóng tà,
  Gió hiu hiu thổi một vài bông lau.
  Rút trâm sẵn giắt mái đầu,
  
• 100.. Vạch da cây vịnh bốn câu ba vần.
  Lại càng mê mẩn tâm thần
  Lại càng đứng lặng tần ngần chẳng ra.
  Lại càng ủ dột nét hoa,
  Sầu tuôn đứt nối, châu sa vắn dài.
  
• 105.. Vân rằng: Chị cũng nực cười,
  Khéo dư nước mắt khóc người đời xưa.
  Rằng: Hồng nhan tự thuở xưa,
  Cái điều bạc mệnh có chừa ai đâu ?
  Nỗi niềm tưởng đến mà đau,
  
• 110.. Thấy người nằm đó biết sau thế nào ?
  Quan rằng: Chị nói hay sao,
  Một lời là một vận vào khó nghe.
  Ở đây âm khí nặng nề,
  Bóng chiều đã ngả dậm về còn xa.
  
• 115.. Kiều rằng: Những đấng tài hoa,
  Thác là thể phách, còn là tinh anh,
  Dễ hay tình lại gặp tình,
  Chờ xem ắt thấy hiển linh bây giờ.
  Một lời nói chửa kịp thưa,
  
• 120..Phút đâu trận gió cuốn cờ đến ngay.
  Ào ào đổ lộc rung cây,
  Ở trong dường có hương bay ít nhiều.
  Đè chừng ngọn gió lần theo,
  Dấu giày từng bước in rêu rành rành.
  
• 125.. Mắt nhìn ai nấy đều kinh,
  Nàng rằng: Này thực tinh thành chẳng xa.
  Hữu tình ta lại gặp ta,
  Chớ nề u hiển mới là chị em.
  Đã lòng hiển hiện cho xem,
  
• 130..Tạ lòng nàng lại nối thêm vài lời.
  Lòng thơ lai láng bồi hồi,
  Gốc cây lại vạch một bài cổ thi.
  Dùng dằng nửa ở nửa về,
  Nhạc vàng đâu đã tiếng nghe gần gần.
  
• 135.. Trông chừng thấy một văn nhân,
  Lỏng buông tay khấu bước lần dặm băng.
  Đề huề lưng túi gió trăng,
  Sau chân theo một vài thằng con con.
  Tuyết in sắc ngựa câu giòn,
  
• 140.. Cỏ pha màu áo nhuộm non da trời.
  Nẻo xa mới tỏ mặt người,
  Khách đà xuống ngựa tới nơi tự tình.
  Hài văn lần bước dặm xanh,
  Một vùng như thể cây quỳnh cành dao.
  
• 145.. Chàng Vương quen mặt ra chào,
  Hai Kiều e lệ nép vào dưới hoa.
  Nguyên người quanh quất đâu xa,
  Họ Kim tên Trọng vốn nhà trâm anh.
  Nền phú hậu, bậc tài danh,
  
• 150..Văn chương nết đất, thông minh tính trời.
  Phong tư tài mạo tót vời,
  Vào trong phong nhã, ra ngoài hào hoa.
  Chung quanh vẫn đất nước nhà,
  Với Vương Quan trước vẫn là đồng thân.
  
• 155..Vẫn nghe thơm nức hương lân,
  Một nền đồng Tước khoá xuân hai Kiều.
  Nước non cách mấy buồng thêu,
  Những là trộm nhớ thầm yêu chốc mòng.
  May thay giải cấu tương phùng,
  
• 160..Gặp tuần đố lá thoả lòng tìm hoa.
  Bóng hồng nhác thấy nẻo xa,
  Xuân lan thu cúc mặn mà cả hai.
  Người quốc sắc, kẻ thiên tài,
  Tình trong như đã, mặt ngoài còn e.
  
• 165.. Chập chờn cơn tỉnh cơn mê.
  Rốn ngồi chẳng tiện, dứt về chỉn khôn.
  Bóng tà như giục cơn buồn,
  Khách đà lên ngựa, người còn nghé theo.
  Dưới cầu nước chảy trong veo,
  
• 170..Bên cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha.
  Kiều từ trở gót trướng hoa,
  Mặt trời gác núi chiêng đà thu không.
  Mảnh trăng chênh chếch dòm song,
  Vàng gieo ngấn nước, cây lồng bóng sân.
  
• 175..Hải đường lả ngọn đông lân,
  Giọt sương gieo nặng cành xuân la đà.
  Một mình lặng ngắm bóng nga,
  Rộn đường gần với nỗi xa bời bời:
  Người mà đến thế thì thôi,
  
• 180..Đời phồn hoa cũng là đời bỏ đi!
  Người đâu gặp gỡ làm chi,
  Trăm năm biết có duyên gì hay không?
  Ngổn ngang trăm mối bên lòng,
  Nên câu tuyệt diệu ngụ trong tính tình.
  
• 185..Chênh chênh bóng nguyệt xế mành,
  Tựa nương bên triện một mình thiu thiu.
  Thoắt đâu thấy một tiểu kiều,
  Có chiều thanh vận, có chiều thanh tân.
  Sương in mặt, tuyết pha thân,
  
• 190.. Sen vàng lãng đãng như gần như xa.
  Chào mừng đón hỏi dò la:
  Đào nguyên lạc lối đâu mà đến đây ?
  Thưa rằng: Thanh khí xưa nay,
  Mới cùng nhau lúc ban ngày đã quên.
  
• 195..Hàn gia ở mé tây thiên,
  Dưới dòng nước chảy bên trên có cầu.
  Mấy lòng hạ cố đến nhau,
  Mấy lời hạ tứ ném châu gieo vàng.
  Vâng trình hội chủ xem tường,
  
• 200.. Mà sao trong sổ đoạn trường có tên.
  Âu đành quả kiếp nhân duyên,
  Cùng người một hội, một thuyền đâu xa!
  Này mười bài mới mới ra,
  Câu thần lại mượn bút hoa vẽ vời.
  
• 205.. Kiều vâng lĩnh ý đề bài,
  Tay tiên một vẫy đủ mười khúc ngâm.
  Xem thơ nức nở khen thầm:
  Giá đành tú khẩu cẩm tâm khác thường
  Ví đem vào tập đoạn Trường
  
• 210.. Thì treo giải nhất chi nhường cho ai.
  Thềm hoa khách đã trở hài,
  Nàng còn cầm lại một hai tự tình.
  Gió đâu xịch bức mành mành,
  Tỉnh ra mới biết rằng mình chiêm bao.
  
• 215..Trông theo nào thấy đâu nào
  Hương thừa dường hãy ra vào đâu đây.
  Một mình lưỡng lự canh chầy,
  Đường xa nghĩ nỗi sau này mà kinh.
  Hoa trôi bèo dạt đã đành,
  
• 220.. Biết duyên mình, biết phận mình thế thôi !
  Nỗi riêng lớp lớp sóng dồi,
  Nghĩ đòi cơn lại sụt sùi đòi cơn.
  Giọng Kiều rền rĩ trướng loan,
  Nhà Huyên chợt tỉnh hỏi: Cơn cớ gì ?
  
• 225..Cớ sao trằn trọc canh khuya,
  Màu hoa lê hãy dầm dề giọt mưa ?
  Thưa rằng: Chút phận ngây thơ,
  Dưỡng sinh đôi nợ tóc tơ chưa đền.
  Buổi ngày chơi mả đạm Tiên,
  
• 230.. Nhắp đi thoắt thấy ứng liền chiêm bao.
  Đoạn trường là số thế nào,
  Bài ra thế ấy, vịnh vào thế kia.
  Cứ trong mộng triệu mà suy,
  Phận con thôi có ra gì mai sau !
  
• 235.. Dạy rằng: Mộng triệu cớ đâu,
  Bỗng không mua não chuốc sầu nghĩ nao.
  Vâng lời khuyên giải thấp cao,
  Chưa xong điều nghĩ đã dào mạch Tương.
  Ngoài song thỏ thẻ oanh vàng,
  
• 240.. Nách tường bông liễu bay ngang trước mành.
  Hiên tà gác bóng chênh chênh,
  Nỗi riêng, riêng trạnh tấc riêng một mình.
  Cho hay là thói hữu tình,
  Đố ai gỡ mối tơ mành cho xong.
  

còn tiếp

KIỀU GẶP KIM TRỌNG

245.. Chàng Kim từ lại thư song,
Nỗi nàng canh cánh bên lòng biếng khuây.
Sầu đong càng lắc càng đầy,
Ba thu dồn lại một ngày dài ghê.
Mây Tần khóa kín song the,
250.. Bụi hồng lẽo đẽo đi về chiêm bao.
Tuần trăng khuyết, đĩa dầu hao,
Mặt mơ tưởng mặt, lòng ngao ngán lòng.
Buồng văn hơi giá như đồng,
Trúc se ngọn thỏ, tơ chùng phím loan.
255.. Mành Tương phất phất gió đàn,
Hương gây mùi nhớ, trà khan giọng tình.
Vì chăng duyên nợ ba sinh,
Thì chi đem thói khuynh thành trêu ngươi.
Bâng khuâng nhớ cảnh, nhớ người,
260.. Nhớ nơi kỳ ngộ vội dời chân đi.

Một vùng cỏ mọc xanh rì,
Nước ngâm trong vắt, thấy gì nữa đâu !
Gió chiều như gợi cơn sầu,
Vi lô hiu hắt như màu khảy trêu.
265.. Nghề riêng nhớ ít tưởng nhiều,
Xăm xăm đè nẻo Lam Kiều lần sang.
Thâm nghiêm kín cổng cao tường,
Cạn dòng lá thắm dứt đường chim xanh.
Lơ thơ tơ liễu buông mành,
270.. Con oanh học nói trên cành mỉa mai.
Mấy lần cửa đóng then cài,
Đầy thềm hoa rụng, biết người ở đâu ?
Tần ngần đứng suốt giờ lâu,
Dạo quanh chợt thấy mái sau có nhà.
275.. Là nhà Ngô Việt thương gia,
Buồng không để đó người xa chưa về.
Lấy điều du học hỏi thuê,
Túi đàn cặp sách đề huề dọn sang.
Có cây, có đá sẵn sàng,
280.. Có hiên Lãm thúy, nét vàng chưa phai.

Mừng thầm chốn ấy chữ bài,
Ba sinh âu hẳn duyên trời chi đây.
Song hồ nửa khép cánh mây,
Tường đông ghé mắt ngày ngày hằng trông.
285.. Tấc gang đồng tỏa nguyên phong,
Tuyệt mù nào thấy bóng hồng vào ra.
Nhẫn từ quán khách lân la,
Tuần trăng thấm thoắt nay đà thèm hai.
Cách tường phải buổi êm trời,
290.. Dưới đào dường có bóng người thướt tha.
Buông cầm xốc áo vội ra,
Hương còn thơm nức, người đà vắng tanh.
Lần theo tường gấm dạo quanh,
Trên đào nhác thấy một cành kim thoa.
295.. Giơ tay với lấy về nhà:
Này trong khuê các đâu mà đến đây ?
Ngẫm âu người ấy báu này,
Chẳng duyên chưa dễ vào tay ai cầm !
Liền tay ngắm nghía biếng nằm,
300.. Hãy còn thoang thoảng hương trầm chưa phai.

Tan sương đã thấy bóng người,
Quanh tường ra ý tìm tòi ngẩn ngơ.
Sinh đà có ý đợi chờ,
Cách tường lên tiếng xa đưa ướm lòng:
305.. Thoa này bắt được hư không,
Biết đâu Hợp Phố mà mong châu về ?
Tiếng Kiều nghe lọt bên kia:
Ơn lòng quân tử sá gì của rơi,
Chiếc thoa nào của mấy mươi,
310..Mà lòng trọng nghiã, khinh tài xiết bao!
Sinh rằng: Lân lý ra vào,
Gần đây nào phải người nào xa xôi
Được rày nhờ chút thơm rơi
Kể đà thiểu não lòng người bấy nay!
315..Bấy lâu mới được một ngày
Dừng chân gạn chút niềm tây gọi là.
Vội về thêm lấy của nhà,
Xuyến vàng đôi chiếc, khăn là một vuông
Bậc mây đón bước ngọn tường,
320..Phải người hôm nọ rõ ràng chẳng nhe!

Sượng sùng giữ ý rụt rè
Kẻ nhìn rõ mặt, người e cúi đầu
Rằng: Từ ngẫu nhĩ gặp nhau,
Thầm trông, trộm nhớ, bấy lâu đã chồn
325..Xương mai tính đã rủ mòn
Lần lừa ai biết hãy còn hôm nay!
Tháng tròn như gửi cung mây
Trần trần một phận ấp cây đã liều!
Tiện đây xin một hai điều,
330..Đài gương soi đến dấu bèo cho chăng!
Ngần ngừ nàng mới thưa rằng:
Thói nhà băng tuyết, chất hằng phỉ phong
Dầu khi lá thắm chỉ hồng
Nên chăng thì cũng tại lòng mẹ cha
335..Nặng lòng xót liễu vì hoa
Trẻ thơ đã biết đâu mà dám thưa!
Sinh rằng: Rày gió, mai mưa
Ngày xuân đã dễ tình cờ mấy khi!
Dầu chăng xét tấm tình si
340..Thiệt đây mà có ích gì đến ai?

Chút chi gắn bó một hai
Cho đành rồi sẽ liệu bài mối manh
Khuôn thiêng dầu phụ tấc thành
Cũng liều bỏ quá xuân xanh một đời
345..Lượng xuân dầu quyết hẹp hòi
Công đeo duổi chẳng thiệt thòi lắm ru!
Lặng nghe lời nói như ru
Chiều xuân dễ khiến, nét thu ngại ngùng
Rằng: Trong buổi mới lạ lùng,
350..Nể lòng có lẽ cầm lòng cho đang!
Đã lòng quân tử đa mang
Một lời vâng tạc đá vàng thủy chung.
Được lời như cởi tấm lòng
Giở kim thoa với khăn hồng trao tay
355..Rằng: Trăm năm cũng từ đây,
Của tin, gọi một chút này làm ghi.
Sẵn tay khăn gấm, quạt quì,
Với cành thoa ấy tức thì đổi trao
Một lời gắn bó tất giao
360..Mái sau dường có xôn xao tiếng người

Vội vàng lá rụng hoa rơi
Chàng về viện sách, nàng dời lầu trang
Từ phen đá biết tuổi vàng
Tình càng thắm thía dạ càng ngẩn ngơ
365..Sông Tương một dải nông sờ
Bên trông đầu nọ, bên chờ cuối kia
Một tường tuyết trở sương che
Tin xuân đâu dễ đi về cho năng
Lần lần ngày gió đêm trăng
370..Thưa hồng, rậm lục, đã chừng xuân qua
Ngày vừa sinh nhựt ngoại gia,
Trên hai đường, dưới nữa là hai em
Tưng bừng sắm sửa áo xiêm
Biện dâng một lễ xa đem tấc thành
375..Nhà lan thanh vắng một mình
Ngẫm cơn hội ngộ đã đành hôm nay
Thì trân thức thức sẵn bày
Gót sen thoăn thoắt dạo ngay mái tường
Cách hoa sẽ đặng tiếng vàng
380..Dưới hoa đã thấy có chàng đứng trông

Trách lòng hờ hững với lòng
Lửa hương chốc để lạnh lùng bấy lâu
Những là đắp nhớ đổi sầu
Tuyết sương nhuốm nửa mái đầu hoa râm.
385..Nàng rằng: Gió bắt mưa cầm,
Đã cam tệ với tri âm bấy chầy
Vắng nhà được buổi hôm nay
Lấy lòng gọi chút ra đây tạ lòng.
Lần theo núi giả đi vòng,
390..Cuối tường dường có nẻo thông mới rào;
Xắn tay mở khoá động đào,
Rẽ mây trong tỏ lối vào thiên thai.
Mặt nhìn mặt, càng thêm tươi
Bên lời vạn phúc, bên lời hàn huyên
395..Sánh vai về chốn thủ hiên
Góp lời phong nguyệt, nặng nguyền non sông
Trên yên bút giá thi đồng
Đạm thanh một bức tranh tùng treo lên
Phong sương được vẻ thiên nhiên
400..Mặt khen nét bút càng nhìn càng tươi

Sinh rằng: Phác họa vừa rồi,
Phẩm đề xin một vài lời thêm hoa .
Tay tiên gió táp mưa sa,
Khoảng trên dừng bút thảo và bốn câu .
405.. Khen: Tài nhả ngọc phun châu,
Nàng Ban ả Tạ cũng đâu thế này !
Kiếp tu xưa ví chưa dày,
Phúc nào nhắc được giá này cho ngang !
Nàng rằng: Trộm liếc dung quang,
410.. Chẳng sân bội ngọc cũng phường kim môn .
Nghĩ mình phận mỏng cánh chuồn,
Khuôn xanh biết có vuông tròn mà hay ?
Nhớ từ năm hãy thơ ngây,
Có người tướng sĩ đoán ngay một lời:
415.. Anh hoa phát tiết ra ngoài,
Nghìn thu bạc mệnh một đời tài hoa .
Trông người lại ngẫm đến ta,
Một dầy một mỏng biết là có nên ?'
Sinh rằng: Giải cấu là duyên,
420.. Xưa nay nhân định thắng nhiên cũng nhiều .

Ví dù giải kết đến điều,
Thì đem vàng đá mà liều với thân !
Đủ điều trung khúc ân cần,
Lòng xuân phơi phới chén xuân tàng tàng.
425.. Ngày vui ngắn chẳng đầy gang,
Trông ra ác đã ngậm gương non đoài .
Vắng nhà chẳng tiện ngồi dai,
Giã chàng nàng mới kíp dời song sa.
Đến nhà vừa thấy tin nhà,
430.. Hai thân còn dở tiệc hoa chưa về.
Cửa ngoài vội rủ rèm the,
Xăm xăm băng lối vườn khuya một mình.
Nhặt thưa gương giọi đầu cành,
Ngọn đèn trông lọt trướng huỳnh hắt hiu .
435.. Sinh vừa tựa án thiu thiu,
Dở chiều như tỉnh dở chiều như mê .
Tiếng sen sẽ động giấc hòe,
Bóng trăng đã xế hoa lê lại gần.
Bâng khuâng đỉnh Giáp non Thần,
440.. Còn ngờ giấc mộng đêm xuân mơ màng.

Nàng rằng: Khoảng vắng đêm trường,
Vì hoa nên phải đánh đường tìm hoa .
Bây giờ rõ mặt đôi ta,
Biết đâu rồi nữa chẳng là chiêm bao ?
445.. Vội mừng làm lễ rước vào,
Đài sen nối sáp song đào thêm hương .
Tiên thề cùng thảo một chương,
Tóc mây một món dao vàng chia đôi .
Vầng trăng vằng vặc giữa trời,
450.. Đinh ninh hai mặt một lời song song .
Tóc tơ căn vặn tấc lòng,
Trăm năm tạc một chữ đồng đến xương .
Chén hà sánh giọng quỳnh tương,
Dải là hương lộn bình gương bóng lồng.
455.. Sinh rằng: Gió mát trăng trong,
Bấy lâu nay một chút lòng chưa cam .
Chày sương chưa nện cầu Lam,
Sợ lần khân quá ra sàm sỡ chăng ?
Nàng rằng: Hồng diệp xích thằng,
460.. Một lời cũng đã tiếng rằng tương tri.

Đừng điều nguyệt nọ hoa kia.
Ngoài ra ai lại tiếc gì với ai .
Rằng: Nghe nổi tiếng cầm đài,
Nước non luống những lắng tai Chung Kỳ.
465.. Thưa rằng: Tiện kỹ sá chi,
đã lòng dạy đến dạy thì phải vâng .
Hiên sau treo sẵn cầm trăng,
Vội vàng Sinh đã tay nâng ngang mày.
Nàng rằng: Nghề mọn riêng tay,
470.. Làm chi cho bận lòng này lắm thân !
So dần dây vũ dây văn,
Bốn dây to nhỏ theo vần cung thương.
Khúc đâu Hán Sở chiến trường,
Nghe ra tiếng sắt tiếng vàng chen nhau .
475.. Khúc đâu Tư mã Phượng cầu,
Nghe ra như oán như sầu phải chăng !
Kê Khang này khúc Quảng lăng,
Một rằng lưu thủy hai rằng hành vân.
Qua quan này khúc Chiêu Quân,
480.. Nửa phần luyến chúa nửa phần tư gia .

Trong như tiếng hạc bay qua,
Đục như tiếng suối mới sa nửa vời .
Tiếng khoan như gió thoảng ngoài,
Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa .
485.. Ngọn đèn khi tỏ khi mờ,
Khiến người ngồi đó cũng ngơ ngẩn sầu .
Khi tựa gối khi cúi đầu,
Khi vò chín khúc khi chau đôi mày .
Rằng: Hay thì thật là hay,
490.. Nghe ra ngậm đắng nuốt cay thế nào !
Lựa chi những bậc tiêu tao,
Dột lòng mình cũng nao nao lòng người ?
Rằng: Quen mất nết đi rồi,
Tẻ vui thôi cũng tính trời biết sao !
495.. Lời vàng âm lĩnh ý cao,
Họa dần dần bớt chút nào được không .
Hoa hương càng tỏ thức hồng,
Đầu mày cuối mắt càng nồng tấm yêu .
Sóng tình dường đã xiêu xiêu,
500.. Xem trong âu yếm có chiều lả lơi .

Thưa rằng: đừng lấy làm chơi,
Dẽ cho thưa hết một lời đã nao !
Vẻ chi một đóa yêu đào,
Vườn hồng chi dám ngăn rào chim xanh .
505.. Đã cho vào bậc bố kinh,
Đạo tòng phu lấy chữ trinh làm đầụ
Ra tuồng trên Bộc trong dâu,
Thì con người ấy ai cầu làm chi !
Phải điều ăn xổi ở thì,
510.. Tiết trăm năm nỡ bỏ đi một ngày !
Ngẫm duyên kỳ ngộ xưa nay,
Lứa đôi ai đẹp lại tày Thôi Trương.
Mây mưa đánh đổ đá vàng,
Quá chiều nên đã chán chường yến anh.
515.. Trong khi chắp cánh liền cành,
Mà lòng rẻ rúng đã dành một bên .
Mái tây để lạnh hương nguyền,
Cho duyên đằm thắm ra duyên bẽ bàng.
Gieo thoi trước chẳng giữ giàng,
520.. Để sau nên thẹn cùng chàng bởi ai ?

Vội chi liễu ép hoa nài,
Còn thân ắt lại đền bồi có khi !
Thấy lời đoan chính dễ nghe,
Chàng càng thêm nể thêm vì mười phân .
525.. Bóng tàu vừa lạt vẻ ngân,
Tin đâu đã thấy cửa ngăn gọi vào .
Nàng thì vội trở buồng thêu,
Sinh thì dạo gót sân đào bước ra .
Cửa sài vừa ngỏ then hoa,
530.. Gia đồng vào gởi thư nhà mới sang.
đem tin thúc phụ từ đường,
Bơ vơ lữ thấn tha hương đề huề.
Liêu dương cách trở sơn khê,
Xuân đường kíp gọi sinh về hộ tang.
535.. Mảng tin xiết nỗi kinh hoàng,
Băng mình lẻn trước đài trang tự tình.
Gót đầu mọi nỗi đinh ninh,
Nỗi nhà tang tóc nỗi mình xa xôi:
Sự đâu chưa kịp đôi hồi,
540.. Duyên đâu chưa kịp một lời trao tơ,

Trăng thề còn đó trơ trơ,
Dám xa xôi mặt mà thưa thớt lòng.
Ngoài nghìn dặm chốc ba đông,
Mối sầu khi gỡ cho xong còn chầy!
545.. Gìn vàng giữ ngọc cho hay,
Cho đành lòng kẻ chân mây cuối trời .
Tai nghe ruột rối bời bời,
Ngập ngừng nàng mới giãi lời trước sau:
Ông tơ ghét bỏ chi nhau,
550.. Chưa vui sum họp đã sầu chia phôi !
Cùng nhau trót đã nặng lời,
Dẫu thay mái tóc dám dời lòng tơ !
Quản bao tháng đợi năm chờ,
Nghĩ người ăn gió nằm mưa xót thầm.
555.. Đã nguyền hai chữ đồng tâm,
Trăm năm thề chẳng ôm cầm thuyền ai.
Còn non còn nước còn dài,
Còn về còn nhớ đến người hôm nay !
Dùng dằng chưa nỡ rời tay,
560.. Vầng đông trông đã đứng ngay nóc nhà.

Ngại ngùng một bước một xa,
Một lời trân trọng châu sa mấy hàng.
Buộc yên quảy gánh vội vàng,
Mối sầu xẻ nửa bước đường chia hai .
565.. Buồn trông phong cảnh quê người,
Đầu cành quyên nhặt cuối trời nhạn thưa .
Não người cữ gió tuần mưa,
Một ngày nặng gánh tương tư một ngày .
Nàng còn đứng tựa hiên tây,
570.. Chín hồi vấn vít như vầy mối tơ.
Trông chừng khói ngất song thưa,
Hoa trôi trác thắm, liễu xơ xác vàng.

Xem tiếp ở đây