HẢI VÂN
THIÊN HẠ ĐỆ NHẤT HÙNG QUAN
HỒ ĐẮC DUY Ô Châu cận Lục trang 23 của Dương Văn An viết vào năm 1553 về núi Hải Vân như sau : Núi ờ huyện Tư Vinh , có cửa ải Hải Vân , bên dưới sát bờ biễn , bên trên dựng thấu tầng mây , núi phân chia đường nam bắc , mây đưa đón khách vãng lai , vách đá cao ngất là ranh giới giữa Thuận Hóa và Quãng Nam . Từ địa phận Thuận Hóa men đường mà đi ước hơn một ngày , mới tới địa phận Quãng Nam. Đúng là nơi xung yếu của hai đạo , nên đã có quan ải để phòng bị .
Trong sách Khâm Định Đại Nam Hội Diễn Sự Lệ quyễn 93 trang 513 chép : Vua Minh Mạng nhận đinh về Hải Vân : “ Núi Hải Vân là núi có tiếng tăm lớn , thuộc khu vực giáp cận ở kinh kỳ . thực xứng đáng là nơi danh thắng ...”
Link:
http://www.angelfire.com/ks3/hodacduy0/HaiVanquan.jpg Đại Nam Nhất thống Chí , quyễn 1 Kinh Sư , chép : “ Núi Hải Vân ở đông nam huyện Phú Lộc , là chổ giáp giới Phủ Thừa Thiên và Quãng Nam , nửa đèo về phía bắc thuộc địa phận huyện Phú Lộc phủ Thừa Thiên , nửa dèo về phía nam thuộc địa phận huyện Hòa Vang tỉnh Quãng Nam, trước kia ở chổ bàn thạch có khắc gổ đễ ghi . Phía tây là núi Bà Sơn , phía bắc là núi Hải Sơn ,ba ngọn liên tiếp xen nhau , trên cao chót vót đến tầng mây , dứoi chạy dăng dến bờ biễn , đường đi 9 khúc vòng mới vượt qua đèo , hai bên cây lớn um tùm , ngừoi đi như vượn leo , chim vượt qua đèo , thật là hiễm trở . Trên núi có 5 cái khe , là khe Kỹ , khe Vu , khe Hổ Lang , khe Bé , Khe Lớn : Về phía bắc chân núi kề bải biễn có hang Dơi , có bãi Cháy , tương truyền xưa có sóng thần , thuyền đi qua đây hay bị đắm , dân gian có câu ca rằng : “Đi bộ thì sợ Hải Vân , Đi thủy thì sợ sóng thần , hang Dơi ” là chỉ chổ này. Đời Minh Mạng , đặt quan ải đèo Hải sơn và hai quan ải ở núi Hải Vân , xây đá làm bậc để tiện đường đi , đặt tên núi cao nhất ở giữa là Cao An Lỉnh , bên cạnh có đường , đi đến địa giới Quãng Nam . Hiễn Tông hoàng đế ( Chúa Nguyễn phúc Chu ) tuần du Quãng Nam , khi qua đèo Hải Vân có ngự đề thơ rằng :
Việt Nam hiễm ải thử sơn điên Hình thế hồn như thục đạo thiên Đãn kiếm vận hoành tam tuấn lĩnh Bất tri nhân tại kỷ trùng thiên Tấn Hải Vân nằm ở phía đông nam huyện Phú Lộc , cửa biễn rộng 27
trượng 5 thước , thủy triều lên sâu 6 thước 5 tấc , thủy triều xuống sâu 4 thước 5 tấc , phía nam là chân núi Hải vân , phía bắc lá bãi cát An Cư , có đặt thủ sở , xét hỏi hành khách và tuần phòng ngoài biển .
http://www.angelfire.com/ks3/hodacduy0/HaiVanquanxua2.jpg Đền thờ thần núi Hải Vân xây ở xã An Cư thuộc địa phận núi , trên một chổ đất rông bằng phẳng , đền làm bằng gổ tốt do nhà nước cấp , hằng năm vào tháng trong xuân tế lễ một lần
Núi Hải Vân là một trong hai điễm cuối cùng của dãy Trường Sơn Bắc nó được cấu tạo bằng đá granit , núi Hải Vân được xem như một bức trường thành khí hậu , các đợt gió mùa đông bắc hầu như không đủ sức vượt qua dãy núi này đã làm cho khí hậu của Đà Nẳng khác xa với Huế
Trong Đại Nam Nhất thống Chí , quyễn 1 Kinh Sư , trang 168 mô tả cửa ải Hải Vân như sau : “ Cửa Hải Vân ở phía đông nam huyện Phú Lộc và trèo lên núi Hải Vân, phía trước , phía sau đều xây một cửa, trê cửa phía trước đề 3 chử “ Hải Vân Quan ” , trên cửa phía sau đề 6 chử “ Thiên Hạ Đệ Nhất Hùng Quan ” cửa trước cao dài đều 15 thước, ngang 17 thước 5 tấc ; cửa sau cao 15 thước dài 11 thước , ngang 18 thước 1 tấc , cửa tò vò đều cao 10 thước 8 tấc , ngang 8 thước 1 tấc . Phía tả hữu cửa quan , xếp đá làm tường , trước sau tiếp nhau . Dựng từ năm Minh Mạng thứ 7 ( 1826 ); đầu đặt một viên phòng thủ đóng lâu , biền binh thì hằng tháng thay đổi , năm thứ 17 đặt 2 viên phòng thủ úy một tháng thay đổi một lần , biền binh thì cứ 15 ngày thay đổi ; lại cấp cho thiên lý kính dể xem ngoài biễn , phàm thuyền nước ngoài vào cửa biễn Đà Nẵng thì phải báo trước cho cửa quan này . Năm thứ 17 đúc Cửu Đỉnh , khắc tượng vào Dụ Đỉnh
Xét : Núi Hải Vân là chổ tiếp giáp với Quãng Nam và Thừa Thiên , trước kía ranh giới ở xứ Thạch Bàn về phía bắc đèo có khắc chữ vào mốc gỗ, đến khi xây cửa quan trên đèo thì chuẫn định từ cửa quan trở về bắc thuộc quản hạt phủ Thừa Thiên, ngoài cửa quan trở về phía nam thuộc quản hạt tỉnh Quãng Nam ”
http://www.angelfire.com/ks3/hodacduy0/HaiVanquantoanncanhhomnay.jpg Đứng ở cổng Thiên Hạ Đệ Nhất Hùng Quan nhìn về hướng nam , người ta chỉ thấy một phần vịnh Nam Ô và một mạch núi của dãy Trường Sơn Nam và đồng bằng Quãng Nam , nhưng ở cổng Hải Vân Quan nhìn về hướng tây bắc thì thấy giang sơn khá toàn diện của đồi núi của Hải Vân kỳ diệu, của đầm phá Lăng Cô ở dưới chân núi trải dài cho đến Phú Gia ,Thừa Lưu , Nước Ngọt...
Thật ra muốn được nhìn toàn cảnh non sông gấm vóc , cảnh đẹp tuyệt vời thật sự của Hải Vân thì phải leo lên đến đỉnh núi Hải Sơn cao chừng 100 m nằm phía đông của Hải Vân Quan mới thấy được sự kỳ thú thế nào là Thiên Hạ Đệ Nhất ..., chỉ ở nơi mỏn núi này mới có thể hòa mình vào trời , đất và biễn cả , mới được nghe âm thanh của tiếng nhạc trời trong gió , và mới biết cái ranh giới khí hậu của Trường Sơn là thế nào vì ở đó là cổng trời, nơi mở ra bốn phương tám hướng mà tầm mắt không bị che khuất bất cứ một góc độ nào
Hồ Đắc Duy Tài liệu tham khảo : Khâm Định Đại Nam Hội Điễn Sự Lệ , Quốc Triều Chính Biên Toát Yếu , Đại Nam Nhất Thống Chí , Ô Châu Cận Lục , Đại Việt Sử Ký Toàn Thư....