KHẢ NĂNG CỦA THƠ ÐƯỜNG LUẬT

Thơ thất ngôn bát cú Ðường Luật có một bố cục trình bày rất hay, rất đẹp những gói nhỏ tâm tình, sự việc.
Dùng nó để đối đáp, xướng họa, kẻ nói ra người phụ họa hay phản đối, hoặc than thở, tự thuật  v.v. thì rất là đắc dụng.
Nhưng sự đắc dụng ấy chỉ thích hợp cho những sự phát biểu nhỏ gọn, chung chung.

Còn khi cần trình bày cả một khúc nôi cảm xúc, một câu chuyện với nhiều tình tiết, thì thơ Ðường Luật chưa cho thấy có khả năng thích hợp.
Cấu trúc của nó bắt buộc cứ mỗi 8 câu là phải một lần mở ra một lần đóng lại nên rất là không tiện trình bày liên tục những tình huống của một vấn đề. Dù là dùng một loạt bài liên hoàn, phần chính yếu cần được trình bày vẫn bị chia cắt thành từng mảnh nhỏ, làm mất đi rất nhiều cảm xúc cho người đọc.

Trong khi đó thì nhiều thể khác như thơ tự do, thơ mới, thơ lục bát lại cho phép trình bày liên tục mọi tình tiết, chỉ cần một lần mở một lần đóng cho mỗi bài thơ.

Vì không dám dùng thơ của người khác trong đề tài nhạy cảm này, nên đành phải bêu xấu dùng vài bài thơ của chính tôi làm ví dụ.

Ba bài thơ sau đây của tôi, tôi chịu thua là không thể viết được dưới dạng thơ Ðường Luật.
Nếu có bạn nào giỏi thơ Ðường Luật, chịu khó lấy những ý tứ đó và viết lại được với khuôn khổ của thơ Ðường Luật thì tôi rất hoan nghênh.
Vả lại, thành tích đó sẽ là một bằng chứng hùng hồn cho thấy rằng thơ Ðường Luật là nhất, hoặc ít nhất cũng là hay hơn nhiều thể loại thơ khác.

Ví dụ thứ nhất là một bài thơ mới :

CHIỀU SAY XUÂN LẠNH
(để nhớ một  mùa Xuân còn rơi tuyết)

Xuân đã đến còn mang ba lớp áo
Chiều không hờn không giận cũng căm căm
Ðường trước nhà ngửng mặt thấy xa xăm
Xe vắng tiếng trên lề người vắng bóng

Nụ xơ-ri trĩu cành say nhựa sống
Góc vườn xanh tu-líp trải hoa vàng
Én bay về vội vả gọi mùa sang
Mù vẫn đậm ánh dương hồng nghẽn lối

Ðàn chim sẻ thập thò trên mái ngói
Nhìn chân trời như hỏi chúa xuân đâu
Con quạ đen nay rảnh việc bắc cầu
Ðang sục sạo trong lùm xây tổ ấm

Mây lang thang trên cõi trời u ám
Hỏi trần gian sao vắng vẻ không vui
Người xin thưa nhân thế vẫn yêu đời
Nhưng vắng vẻ bởi đất trời lỗi hẹn

Bởi xuân đến mà đông chưa tách bến
Trời âm u con trẻ khó ra chơi
Chân xun xoe những muốn được leo đồi
Tay ngứa ngáy muốn vê từng cọng cỏ

Hơi thở nhạt phổi thèm hương lộng gió
Tai thèm nghe ra rít tiếng côn trùng
Mắt thèm vui đi hái nấm ven rừng
Tay thèm vẩy tung cần khi được cá

Mùa xuân đến mang về cho tất cả
Có muôn hoa nuôi bướm trắng ong vàng
Có côn trùng sâu bọ để chim ăn
Có cõ mượt cho muôn loài nhơi gặm

Mùa sinh nở thiên nhiên bừng sắc thắm
Mặc đông tàn dai dẳng mãi năm nay
Nửa địa cầu xoay mặt đón tương lai ...
VNN

Bài làm ví dụ thứ hai có thể gọi là thơ tự do hay thơ mới cũng được :

TRĂN TRỐI

Tôi còn sống khoảng hai mươi năm nữa
Ðể mà chi ai biết nói tôi nghe ?

Ðấu cờ vua, cờ tướng ?
nhậu lè nhè ?
Rồi đốt đuốc soi đời tìm chân lý ?

Hai mươi năm ...
ruộng dâu chưa hóa bể !

Ðủ gì đâu để thay đổi cuộc đời ?
Có chăng là vắng bóng hình tôi
Và quả đất nhẹ hơn vài chục kí !

Nước mắt cay thắm tình tri kỷ
Ô hay sao chưa nói đã cạn lời !
Có buồn vui mới đúng nghĩa kiếp người
Ðời vô sự là thiên đàng tẻ nhạt !

Có tan hợp mới nghe lòng tha thiết
Có giận hờn mới rõ nghĩa yêu thương
Khi đam mê lều cỏ giống thiên đường
Lúc chán ngán ngoảnh đi còn xốn mắt !

Hai mươi năm... hai mươi vòng quả đất
Hai mươi lần Xuân Hạ Thu Ðông
Ðếm làm chi khi Sắc cũng là Không
Vinh hay nhục đều là hư ảo

Ai khổ hạnh để cầu mong đắc đạo ?
Ai bạc đầu đeo đuổi mộng công khanh ?

Tôi chỉ mong cuộc sống mãi yên lành
Trong gió sớm không nặng mùi thuốc súng !

Hai mươi năm nữa nếu tôi còn sống
Có thấy gì tin tưởng được tương lai ?
Mừng trẻ thơ rạng rỡ một ngày mai ?
Mừng thế giới không còn vương khói lửa ?

Hai mươi năm... râu dài thêm chút nữa
Mà niềm yêu đời có được gia tăng ?
Trước khi đi về cõi vĩnh hằng
Tôi muốn biết để yên lòng nhắm mắt !

Và sẽ nán lại thêm vài phút
Nghe những lời thân thiết mến yêu tôi...

Rồi theo mây ... tan biến giữa lưng trời
Khi cánh cửa kiếp con người khép lại !
VNN

Bài ví dụ thứ ba theo thể lục bát :

THƠ NGỜI MẮT EM

Mẹ ngâm mấy khúc ầu ơ ...
Con lim dim mắt mẹ chờ ngủ sâu
Lời thơ trong gió bay cao
Nửa ru con dại, nửa theo bạn vàng

Ầu ơ ...
“Quạ kêu nam đáo nữ phòng
Người dưng khác họ sao lòng nhớ thương !”

Lời như tạc đá ghi vàng
Ðưa con vào giấc mộng xuân đầu đời
Mụ bà dạy trẻ mỉm cười
Mẹ nhìn âu yếm thương rồi lại thương ...
Thương chồng đội gió dầm sương
Chồng thương chung với con thương một lòng !

Ầu ơ ...
“Phải chi vác nổi cây súng đồng
Em đi lính thế cho chồng đôi năm !"

Tình ngời trong mắt xa xăm
Dòng thơ sưởi ấm gối chăn lạnh lùng !

Ầu ơ ...
“Chim quyên ăn trái nhản lồng
Lia thia quen chậu vợ chồng quen hơi.”

Ngoài trời sao lại đổi ngôi ...
Một vì sao lạc ... thơ ngời mắt em !
VNN

Dĩ nhiên thơ 7 chữ cũng viết được liên tục những cảm xúc, những nối tiếp của tư tưởng con người, nhưng phải dùng thể thơ trường thiên như bài sau đây của Tạ Ký :

XUÂN VỀ THƯƠNG NHỚ VỚI AI ÐÂY
A QUI PENSONS NOUS CE PRINTEMPS
(en hommage des Chân-Ðăng)

Tết đến rồi đây, Xuân đến đây
Voici le printemps qui arrive amenant le Têt
Xuân xuân Tết Tết được bao ngày
Mais pour combien de temps serons nous en fête ?
Cười nghiêng núi thẳm Xuân gian khổ
Que nos rires ébranlent les précipices, en ce printemps de labeurs et corvées
Tết đứng quê xa, Tết đọa đày
Et que les les pleurs pour notre patrie lointaine inondent ce Têt rudoyé
Có những con người không biết Tết
Il y a des gens qui ignorent volontairement le Têt
Cầm bằng năm tháng một cơn say
Considérant ces mois et jours comme une soûlerie toute faite
Có những con người không nói hết
Il y a des gens qui ne veulent pas tout dire
Căm căm thế sự nhíu đôi mày
Fronçant continuellement les sourcils, face à l'avenir
Có những con người không biết chết
Il y a enfin des gens qui refusent de disparaître
Hẹn cùng trời đất một ngày mai
Tenant le pari de durer aussi longtemps que la planète !

***
Tết đến Xuân về băm mấy bận
C'est déjà une trentaine de fois que mon printemps s'en va et revient
Giang hồ ta vẫn trắng đôi tay
J'ai beau parcourir le monde, toujours ne reste t-il sur mes deux mains.. que rien !
Lòng riêng nào biết Xuân hay Tết
Personnellement que m'importe le Têt ou le printemps
Tóc đã pha sương kể những ngày
Sinon que depuis ... mes cheveux se font grisonnants
Câu chuyện tâm tình không tỏ được
Sans parvenir à sonder mon coeur jusqu'au tréfonds
Hoa đào hàng xóm lả lơi bay
Je contemple les fleurs du pêcher voisin tournoyer en rond
Xót thương thân thế còn dang dở
Je plains ma vie ne connaissant que de défaites
Khói thuốc làm cay đôi mắt cay
Et mes yeux irrités par la fumée de ma cigarette
Chợt thấy bên hiên hoa lại nở
Soudain je vois les plantes fleurir sous l'auvent
Và Xuân lại đến ở đâu đây
Et quelque part ... s'annonce le printemps.

***
Nhưng hoa đã tỏ đường ong bướm
Mais que de fois les fleurs s'épanouissent
Xuân vẫn còn xuân với đọa đày
Le printemps reste toujours celui des supplices
Xuân vẫn còn xuân trong khói lửa
Celui d'un monde à feu et à sang
Còn Xuân nhưng vẫn trắng đôi tay
Et de mes deux mains aussi nues qu'auparavant !
Nhắm mứt gừng suông ba bửa Tết
Goutons à cette piquante confiture de gingembre les trois jours du Têt
Dở chồng thư cũ mấy năm nay
Et relisons ce tas de vieilles lettres
Ðâu đây nhạc rót mừng Xuân mới
Saluant le nouveau printemps la musique emplit l'éther
Không hiểu thương ai nước mắt đầy
Mais l'amour de qui me fait les yeux si amers !
Nhà vắng tha hồ mơ mộng đến
La nudité du foyer donne libre évolution aux rêves
Tiền đâu mua lấy nửa cơn say ?
Seulement y a-t-il de quoi se soủler pour une demi-heure de trêve ?

***
Thơ chẳng ai yêu rồi cũng vẫn
Personne n'aime mes poèmes personne ne les préfère
Ðêm đêm nằm tính chuyện tương lai
N'empêche que nuit après nuit j'en use ... pour édifier mes chimères !
Cố tri dăm đứa nghèo xơ xác
Il y a bien quelques vieux amis, mais ce sont aussi des gueux
Ăn chực nằm chờ khắp đó đây
Vivant en parasite par-ci par-là sous tous les cieux
Tán gẩu cười suông ngâm lạc giọng
Discutant l'inutile, rigolant au néant et chantant en fausse note
"Sòng đời thua nhẳn cả thơ ngây"
"Qu'ils ont joué et perdu leur ingénuité jusqu'à la dernière goutte !"
Thuốc chưa hết điếu mà cay mắt
La cigarette n'est pas finie est-ce que c'est la fumée ?
Tình chủng muôn đời vẫn đắng cay
Ou c'est par ces sentiments éternellement poignants que j'ai les yeux mouillés ?
Xuân bỗng tưng bừng trên má thắm
Mais voila que sur les joues roses le printemps sautille
Xuân về thương nhớ với ai đây ?
A qui nous fait penser ce printemps qui brille ?
Tạ-Ký

(sommaire traduction faite en 1981 par VNN
pour les descendants francophones des Chân-Ðăng)

(phỏng dịch để tặng lớp con cháu của các ông bà « chân đăng » chỉ biết tiếng Pháp. Bài này được tờ báo Les Nouvelles ở Nouméa, Nouvelle Calédonie, cho đăng miển phí, nhân dịp người ta nhắc lại đoạn đời khổ cực của những người phu được tuyển mộ từ Bắc Việt. Những người này gọi nhau là dân « chân đăng »)

Vài dòng góp ý, góp vui.
Cái lẽ « đúng/sai » không thể do tiếng nói của một người, mà phải do sự ưa thích của đa số người trong cuộc. Thế nên không có việc phải tranh luận.
Dĩ nhiên người không đồng ý nên cho dư luận nghe sự phản bác của mình để rộng đường suy nghiệm.

Trân trọng kính chào quý bạn.

Võ Nhựt Ngộ (VNN > Lá chờ rơi)