. Phế Thải Y Tế Ở Việt Nam
Mai Thanh Truyết
Phát biểu trên Radio Australia ngày 7/9/2007
Hầu hết chúng ta đều biết tình trạng môi trướng ở Việt Nam hiện tại đang xuống cấp ngày càng trầm trọng, hậu quả của việc sản xuất của cải vật chất cho xã hội mà không chú trọng đúng mức đến việc bảo vệ mội trường từ khi Việt Nam bắt đầu mở cửa ra thế giới bên ngoài từ năm 1986 trở đi. Một trong những nguyên nhân gây nên tình trạng trên là các nguồn phế thải rắn. Có ba loại phế thải rắn: - Phế thải từ các công nghệ sản xuất goị là phế thải kỹ nghệ; - Phế thải từ rác từ các hộ gia đình goị là phế thải sinh hoạt; - Và sau cùng phế thải y tế là tất cả các loại rác phát sinh từ những dịch vụ y tế trong bịnh viện và các trung tâm y tế trên toàn quốc.
Baì viết nầy có mục đích trình bày tình trạng các loại phế thải y tế ở Việt Nam và một số nhận định về tình trạng trên cùng một vài đề nghị giải quyết một vấn đề không kém quan trọng hiện đang xảy ra ở Việt Nam.
Định nghĩa và thành phần của chất thải y tế Chất thải y tế còn gọi là chất thải bịnh viện là những chất phế thải từ bịnh viện qua những dịch vụ y tế như chửa trị, mổ xẻ, và thử nghiệm. Đại để đó là những quần áo bịnh nhân và y công, bác sĩ sau khi chửa trị có dính máu và chất thải của người bịnh, cũng như vi khuẩn, các bộ phận bị tách rời, hóa chất, thuốc men cùng dụng cụ dùng trong các sinh hoạt trên. Do đó, phế thải y tế rất dễ bị lây nhiễm và có nguy cơ ảnh hưởng lên sức khỏe con người sống trong môi trướng bịnh viện, nếu không được xử lý thích đáng. Thông thường theo ước tính trong 4 Kg phế thải y tế có 1 Kg phế thải đã bị nhiễm vi khuẩn nguy hiểm.
So với các loại chất thải khác như chất thải rắn trong kỹ nghệ và phế thải gia cư, đây là một loại phế thải độc hại hơn cả vì phế thải y tế có thể trực tiếp ảnh hưởng tức khắc lên sức khỏe của con người, và hơn nữa có thể có nguy cơ tạo ra bịnh dịch qua sự lây nhiễm qua một vùng dân cư rộng lớn. Còn tính độc hại của hai loại phế thải gia cư và kỹ nghệ có tính cách lâu dài hơn và khó nhận diện trước mắt.
Cung cách xử lý loại phế thải y tế trên thế giới Hiện tại, trên thế giới ở hầu hết các quốc gia kỹ nghệ, trong các bịnh viện, cơ sở săn sóc sức khỏe, hay những công ty đặc biệt xử lý phế thải đều có thiết lập hệ thống xử lý loại phế thải nầy. Đó là các lò đốt (incinerators) ở nhiệt độ cao tùy theo loại phế thải từ 1.000oC đến trên 4.000oC. Tuy nhiên phương pháp nầy hiện nay vẫn còn đang tranh cãi về việc xử lý khí và bụi sau khi đốt đã được thải hồi vào không khí.
Các phế thải y tế trong khi đốt, thải hồi vào không khí nhiều hạt bụi li ti và các hóa chất độc hại phát sinh ra do quá trình thiêu đốt như: acid cloridric, dioxin/furan, và một số kim loại độc hại như thủy ngân, chì, hoặc arsenic, cadmium. Do đó, tại Hoa Kỳ vào năm 1996, đã bắt đầu các điều luật về khí thải của lò đốt nghiêm khắc hơn và lượng khí thải hồi phải được giảm thiểu bằng những hệ thống lọc hóa học và cơ học tùy theo loại phế thải. Cũng như các hạt bụi phóng thích sau khi đốt phải nhỏ hơn 10 um.
Ngoài ra còn có phương pháp khác để giải quyết vấn đề nầy đã được các quốc gia lưu tâm đến vì phương pháp đốt đã gây ra nhiều bất lợi vì lượng khí độc hại phát sinh thải vào không khí; do đó các nhà khoa học hiện đang áp dụng một phương pháp mới. Đó là
phương pháp nghiền nát chất phế thải và xử lý dưới nhiệt độ và áp suất cao để tránh việc phóng thích khí thải trong khi xử lý. Dựa theo phương pháp nầy phế thải bịnh viện được chuyển qua một máy nghiền nát. Phế thải đã được nghiền xong sẽ được chuyển qua một phòng hơi có nhiệt dộ 138oC và áp suấn 3,8 bar (1bar tương đương với áp suất 1 atmosphere). Ở điều kiện nhiệt độ và áp suất trên là điều kiện tối ưu cho hơi nước bảo hòa. Phế thải được xử lý trong vòng 40 đến 60 phút. Sau cùng phế thải rắn đã sẽ được chuyển đến các bãi rác thông thường vì đã đạt được tiêu chuẩn tiệt trùng. Phương pháp nầy có thêm lợi điểm là làm giảm được khối lượng phế thải vì được nghiền nát, chi phí ít tốn kém hơn lò đốt, cũng như không tạo ra khí thải vào không khí.
Phế thải y tế ở các nước đang phát triển Đối với các quốc gia đang phát triển, việc quản lý môi trường chung vẫn còn rất lơ là, nhất là đối với phế thải bịnh viện. Tuy nhiên trong khoảng 5 năm trở lại đây, các quốc gia như Ấn Độ và Trung Quốc đã bắt đầu chú ý đến việc bảo vệ môi trường, và có nhiều tiến bộ trong việc xây dựng các lò đốt ở bịnh viện. Đặc biệt ở Ấn Độ từ năm 1998, chính ohủ đã ban hành Luật về “Phế thải y tế: Lập thủ tục và Quản lý”. Trong bộ luật nầy có ghi rõ ràng phương pháp tiếp nhận phế thải, phân loại phế thải, cùng việc xử lý và di dời đến các bãi rác. . Do đó, vấn đề phế phải độc hại của quốc gia nầy đã được cải thiện rất nhiều.
Trong lúc đó Việt Nam hiện nay chưa đặt mối quan tâm đúng mức về vấn đề nầy, ngay cả đối với rác gia cư và rác kỹ nghệ. Hà Nội có 36 bịnh viện mà chỉ có một bịnh viện có lò đốt. Tp HCM cũng chẳng khá gì hơn, chỉ có 3 lò đốt cho trên 100 bịnh viện trong thành phố. Đối với các tỉnh, thị xã còn lại, chúng tôi thiết nghĩ cũng không có bịnh viện nào có trang bị lò đốt cả.
Cho đến hiện nay, chưa thấy có chỉ dấu nào của Việt Nam về việc cải thiện tình trạng quản lý các nguồn rác nói chung, và phế thải y tế nói riêng. Các loại phế thải rắn và lỏng là hai vấn nạn môi trường quan trọng nhất hiện tại mà Việt Nam phải đối mặt và giải quyết một cách rốt ráo. Nếu Việt Nam không chịu thay đổi cung cách hành xử chúng tôi e rằng Việt Nam sẽ phải chịu một cơn khủng hoảng môi trường nghiêm trọng trong một tương lai rất gần.
Mới đây, vào ngày 30-8-2007, TS Nguyễn Thị Xuyên, Thứ trưởng Bộ Y tế CS Việt Nam cho biết Bộ Y tế yêu cầu các đơn vị y tế trong cả nước cần thúc đẩy gấp việc kiểm tra, kiểm soát cũng như thắt chặt việc quản lý, kiểm soát và xử lý rác thải theo Quy chế quản lý chầt thải y tế. Bộ còn yêu cầu cho đến ngaỳ 30-9 tất cả các bịnh viện, sở y tế, các trung tâm y tế phải rà soát và báo cáo đầy đủ công tác thu gom, xử lý, và tiêu hủy chất thải bịnh viện theo đúng quy định, tuân thủ Luật Bảo vệ Môi trường.
Qua công văn vừa phát ra, chúng ta thấy rõ ràng là Việt Nam chưa đánh giá đúng mức tầm quan trọng của phế thải y tế. Một vấn đề cấp bách như trên đã tồn tại hàng hai chục năm qua, mà Bộ Y tế cỉi ra công văn “yêu cầu” giải quyết rác y tế?
Chính vì vậy, cho nên tình trạnh chung trên 64 tỉnh toàn quốc vẫn xảy ra nhiều trường hợp cảnh trống đánh xuôi kèn thổi ngược. Tình trạng nầy càng tệ haị hơn nữa ở hai nơi cần phải giữ gìn hơn cả là ở Hà Nội và Sài Gòn, vì hai nơi nầy là hai trung tâm tiếp cận với ngoại quốc nhiều nhất và đông dân nhất so với các tỉnh khác.
Tại Sàigòn, hầu hết các bịnh viện trong thành phố chỉ có trách nhiệm thu gom, phân loại, kiểm soát và chuyển tải rác y tế về nhà rác; còn vấn đề vận chuyển rác đi đâu, xử lý như thế nào thì giao cho cơ quan quản lý môi trường. Chính vì sự quản lý còn lõng lẽo mà tình trạng rác y tế ngày càng tê hại hơn.
Đối với Tp Sài gòn, đây là thành phố có số lượng bịnh nhân lớn nhất, trung bình hàng tháng có thể thải ra hơn 7 tấn rác y tế gồm kim và ống chích, bông băng, dao mỗ, các ống plactic chuyền nước biển hay thuốc men v.v.. .Tất cả được thu gom vào các thùng nhưạ, có ghi mã số riêng và được chuyển xuống nhà rác. Sau đó là việc của Cty Quản lý Môi trường, và bịnh viện hoàn tòan không còn chịu trách nhiệm việc xử lý! Do đó, Cty Môi trường chuyển rác đi đâu, xử lý như thế nào thì không ai được rõ cả! Cũng không quên nói thêm là thành phố còn có hàng ngàn văn phòng khám bịnh và chữa trị do các bác sĩ hành nghề, và vấn đề thu gom rác y tế hoàn tòan không được nêu lên. Đây cũng là một số lượng rác không nhỏ, gây thêm nguy cơ cho rất nhiều mầm bịnh.
Riêng tại thủ đô Hà Nội, vấn đề quản lý còn tồi tệ hơn nữa, và nhiều tệ trạng mới vùa được nêu ra trên baó chí và truyền thanh gần đây nói lên sự bất lực của những nhà chịu trách nhiệm trong lãnh vực nầy. Điển hình là trường hợp bịnh viện Việt Đức. Trong nhiều năm qua, bịnh viện đã ký hợp đồng với Xí nghiệp Xử lý chất thải công nghiệp Y tế thuộc Cty Môi trường Hà Nội vận chuyển và xử lý rác y tế. Tuy nhiên vì không ai quản lý khâu xử lý, cho nên Cty trên đã bán lại các laọi rác có thể tái sinh thay vì phải xử lý. Điều nầy cũng xảy r a cho bịnh viện Bạch Mai và một số bịnh viện khác tuy chưa được khám phá ra. Ngay chính Đài Radio ABC ở Úc châu trong buổi phát thanh ngaỳ 29/8 vừa qua nêu tin tức gần 300 tấn rác y tế ở Việt Nam ở các bịnh viện Hà Nội đã được tái sản xuất thành các dụng cụ dùng trong kỹ nghệ ăn uống như muỗng nĩa, dao nhựa, các loại ly chén nhựa, các thùng chứa bằng nhựa v.v…
Phế thải y tế lõng Ngoài phế thải rắn vừa kể trên, chúng ta cũng không quên một lượng nước thải y tế. Từ trên 1.000 bịnh viện trên tòan quốc hiện tại, theo thống kê của VN hiện chỉ có 1/3 có hệ thống xử lý nước thải, đặc biệt là ở trung ương và các thành thị lớn. Tuy nhiên trong số trên chỉ có một phần nhỏ đạt được tiêu chuẩn môi trường. Nhiều nơi có cũng như không vì hệ thống không được bảo hành sau đó bỏ không với lý do là không có kinh phí cho tiến điện và hóa chất cùng nhân viên điều hành…Ở nhiều bịnh viện lớn ở thành phố, nước thải chỉ qua bồn chứa rồi chải thẳng vào sông rạch.. Thí dụ như bịnh viện Việt Đức, cơ sở ngoại khoa lớn nhất nước, thực hiện hàng chục ngàn ca mổ mỗi năm mà vẫn chưa có nhà máy xử lý nước thải đúng tiêu chuẩn. Sài gòn còn trên 35 bịnh viện chưa có hệ thống xử lý nước thải và 40 bịnh viện hệ thống không đạt tiêu chuẩn.
Theo Sở Tài nguyên & Môi trường Hà Nội, trong số 400 ngàn m3 nước thải đổ vào sông Nhuệ, sông Đáy mỗi ngày, có độ khoảng phân nửa là nước thải bịnh viện. Từ đây cho thấy mầm bịnh trên các sông rạch chằn chịt ở Việt Nam đang bị ô nhiễm như thế nào vì các mầm bịnh sinh học, thậm chí cả phóng xạ, virus đừơng tiêu hóa, bại liệt, ký sinh trùng, liên cầu, tụ cầu, Salmonella v.v… Thêm nữa, những mầm bịnh nầy chu du khắp nơi, xâm nhập vào các loại thủy sản, cây trồng, nhất là thủy canh như rau muống chẳng hạn. Từ đó, con người sau khi tiếp nhiễm với các mầm bịnh trên, nguy cơ ung thư và các bịnh hiễm nghèo khác sẽ tăng rất nhanh. Đối lại, Sài Gòn cũng không khá gí hơn với trên 17 ngàn m3 nước thải y tế lõng thải vào sông rạch hàng ngày.
Từ những thông tin nêu trên đây, chúng ta nhận thức được tình trạng rác y tế ở Việt Nam đã được quản lý tồi tệ cũng như các viễn kiến để giải quyết vấn đề hầu như không được những người đang nắm quyền lực lưu ý đến.
Đề nghị hướng giải quyết Đứng trước tình trạng cấp bách về việc xử lý phế thải y tế, cũng như khả năng tài chính của các bịnh viện không thể nào trang trải cho chi phí thiết lập một lò đốt, một số phương cách giải quyết trước mắt để có thể điều chỉnh và hạn chế được chất thải nầy. Tuy nhiên, vấn đề chỉ có thể giải quyết từng bước một khi có sự tham gia của nhà cầm quyền.
Đối với các bịnh viện có bịnh nhân dễ bị nhiễm trùng và truyền nhiễm cao như các bịnh viện nhiệt đới, nhà bảo sinh, nhà nước bắt buộc bằng giá nào cũng phải xây lò đốt càng sớm càng tốt. Thêm nữa cần phải tăng cường kiểm soát việc quản lý các lò đốt của bịnh viện. Và việc làm cấp yếu tức thời đối với những bịnh viện còn lại là phải hạn chế chất thải y tế tối đa.
Ở các quốc gia kỹ nghệ, song hành với việc xử lý phế thải, Cơ quan Bảo vệ môi trường sở tại thường thiết lập chính sách khen thưởng bằng cách giảm thuế cho cơ sở sản xuất nào áp dụng chương trình giảm thiểu phế thải. Mức độ khen thưởng tùy theo điều kiện và mức độ độc hại cho mỗi quy trình. Trong trường hợp chất thải y tế, sau đây là một số gợi ý về phương cách để làm giảm thiểu chất thải:
- Trước hết, trong bịnh viện không nên xử dụng bao tay, áo choàng, khăn trải v.v..bằng chất dẽo nhân tạo như PVC, mà được thay thế các dụng cụ trên bằng cao su thiên nhiên (latex).
- Thủy ngân trong các hổn hợp kim loại dùng trong việc trám răng, trồng răng, cũng như Chì (Pb) dùng làm điện cực của pin trong các hệ thống theo dõi nạn nhân bị bịnh tim v.v… sẽ được tái xử dụng bằng phương pháp tái sinh hóa học.
- Một số trang phục và hệ thống hô hấp trong phòng mổ có thể được tiệt trùng và dùng lại nhiều lần.
- Các dung môi thông thường trong bịnh viện như benzen, toluene, xylen có thể được xử dụng lại qua hệ thống chưng cất phân đoạn.
Tóm lại, bịnh viện có thể xử dụng lại tất cả những dụng cụ, hóa chất nào có thể tái sinh được và làm dúng theo quy định về an toàn y tế.
Ngoài ra, còn rất nhiều phương cách để giảm thiểu phế thải y tế cho từng bịnh viện chuyên ngành khác.
Nếu làm được một số việc căn bản đan cử trên đây, chúng ta đã hạn chế được một phần nào tình trạng ô nhiễm, giảm thiểu lượng chất thải và mức độ độc hại của chúng, và nhất là giảm thiểu được chi phí điều hành.
Sau hết, với sự tham gia đúng mức của các thành phần nhân sự trong bịnh viện từ nhân viên quản lý đến nhân viên y tế, cùng bịnh nhân sẽ chứng minh mức độ thành công của chương trình giảm thiểu chất thải nói chung.
Mai Thanh Truyết West Covina, 9/2007
http://www.canh-en.de/index.php?id=123&tx_mininews_pi1