TỤC NGỮ VÀ CA DAO VIỆT NAM

CA DAO
 
Chàng ơi, đi trẩy kẻo trưa
Cửa nhà cậy mẹ, nắng mưa nhờ trời
Em đi cầu khấn Phật trời
Biết than cùng trời, biết thở cùng ai!
 
Trời ơi, sinh giặc làm chi!
Cho chồng tôi phải ra đi chiến trường!
 

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Tiếng ai than khóc nỉ non
Hay vợ chú lính trèo hòn Cù Mông?
 
Chém cha cái giặc, chết hoang
Làm cho thiếp phải gánh lương theo chồng
Gánh từ xứ Bắc, xứ Đông
Đã gánh theo chồng lại gánh theo con.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Thương nàng đã đến tháng sinh
Ăn ở một mình trông cậy vào ai?
Rồi khi sinh gái, sinh trai
Sớm khuya, mưa nắng lấy ai bạn cùng?
- Sinh gái thì em gả chồng
Sinh trai lấy vợ mặc lòng thiếp lo.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Trời mưa cho lúa thêm bông
Cho nước thêm cá, cho sông thêm thuyền
Cho dù, cho lọng gãy then,
Cho võng, cho cáng một phen nhuộm bùn.
 
Con vua thì lại làm vua
Con sãi ở chùa thì quét lá đa
- Bao giờ dân nổi can qua
Con vua thất thế lại ra quét chùa.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Con vua lấy thằng bán than
Nó đưa lên ngàn cũng phải đi theo
Con quan đô đốc, đô đài
Lấy thằng thuyền chài cũng phải lụy mui.
 
Vua Lê ba mươi sáu tàn vàng
Thấy gái đi đàng, ngó ngó nom nom
Cô nào óng ả, son son
Vua đóng cũi hòm, đem trẩy về kinh.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Ra đường mắt mải nhìn anh
Để chân anh vấp đổ thành nhà vua.
 
Trăm quan có mắt như mờ
Để cho Huy quận vào rờ chánh cung (1)
 
(1). Chỉ việc Đặng Thị Huệ vợ chúa Trịnh Sâm tư thông với Huy quận công Hoàng Đình Bào.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Đục cùn thì giữ lấy tông
Đục long, cán gãy còn mong nỗi gì (1)
 
Làng Vạc ăn cỗ ông Nghè (2)
Làng Vận, làng Chè kéo đá ông Đăng (3)

(1). Tông: chỉ Trịnh Tông (tức Trịnh Khải), Cán: chỉ Trịnh Cán - đều là con của Trịnh Sâm. Trịnh Sâm đã phế bỏ con cả là Trịnh Tông (con Dương Thái phi) lập con thứ là Trịnh Cán (con Đặng Tuyên phi) làm thế tử, gây ra cuộc tranh giành ngôi vị giữa Tông và Cán.
(2). Làng Vạc: Làng Cổ Đô, xã Thiêu Đô, làng Vận là làng Vận Quy, làng Chè là lảng Trà Phượng, tất cả đều thuộc huyện Thiệu Hóa, tỉnh Thanh Hóa.
(3). Ông Đăng: Đăng quận công Nguyễn Khải, đời Lê Mạt, bắt nhân dân Thanh Hóa kéo đá xây sinh tự, làng Vạc có người đỗ đạt được coi là đất nhà quan không phải đi phu, còn hai làng Vận, làng Chè không có người đỗ đạt phải phục dịch rất vất vả.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Cơm ăn mỗi bữa mỗi lưng
Bao giờ gánh đá ông Đăng cho rồi?
Cơm ăn mỗi bữa một vơi
Bao giờ gánh đá cho rồi ông Đăng?
 
Nhất nhì bộ Lại, bộ Binh
Nhì thì bộ Hộ, bộ Hình cũng xong
Thứ ba thì đến bộ Công
Nhược bằng bộ Lễ, lậy ông xin về (1)
 
(1). Xưa kia làm quan bộ Lại có diều kiện bóc lột nhân dân bằng các bộ Lại, bộ Binh, v. v... nên bọn quan lại đều không muốn bổ nhiệm vào bộ Lễ.
 

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Bộ Binh, bộ Hộ, bộ Hình
Ba bộ đồng tình bóp vú con tôi.
 
Quan văn mất một đồng tiền
Xem bằng quan võ mất quyền quận công.
 
Trâu buộc thì ghét trâu ăn
Quan võ thì ghét quan văn dài quần.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Tậu voi chung với Đức Ông
Vừa phải đánh cồng, vừa phải hót phân.
 
Ra đường võng giá nghênh ngang
Về nhà hỏi vợ: cám rang đâu mày?
- Cám rang tôi để cối xay
Hễ chó ăn mất thì mày với ông!

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Em là con gái đồng trinh
Em đi bán rượu qua dinh ông Nghè
Ông Nghè sai lính ra ve
- Trăm lậy ông Nghè , tôi đã có con
- Có con thì mặc có con
Thắt lưng cho giòn mà lấy chồng quan.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Đàn ông quan tắt thì chầy
Đàn bà quan tắt nửa ngày nên quan.
 
Đất đâu đất lạ đất lùng
Đi làm lại có thổ công ngồi bờ?
Thổ công không có người thờ
Cho nên mới phải vẩn vơ ngoài đồng. (1)
 
(1). Câu này nhằm đả kích bọn địa chủ ngồi ở đầu bờ để ốp người làm công.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Con ơi! nhớ lấy câu này:
Cướp đêm là giặc, cướp ngày là quan!
 

Ruộng bà, bà đứng bà trông
Thì tôi cũng cấy hàng sông bằng thuyền
Bà về thêm gạo, thêm tiền
Thì tôi mới cấy cho liền hàng tay. (1)
 
(1). Bài này và một số bài tiếp sau đây phản ánh một hình thức đấu tranh
với bọn địa chủ, đòi tăng tiền công của những người nông dân đi làm thuê.
(2). Hàng sông: Khoảng cách giữa những hàng lúa.
(3). Hàng tay: khoảng cách giữa những cây lúa theo chiều ngang. Cấy hàng sông theo thuyền ý nói là cấy rất thưa thì người cấy tốn ít công, còn chủ ruộng thì thu hoạch được ít thóc.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Bớt đồng thì bớt cù lao
Bớt ăn, bớt uống thì tao bớt làm (1).
 
Người sao kẻ quạt, người hầu
Người sao nắng dãi, mưa dầu long đong?
 
Con làm con ở cùng bà,
Vang mình sốt mẩy con ra ngoài đường.
 
(1). Cù lao: khó nhọc
 
 

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Người sao kiệu bạc ngai, vàng,
Người sao cuối chợ đầu làng kêu ca?
Người sao đệm thảm, chiếu hoa,
Người sao ngồi đất lê la suốt ngày?
Người sao chăn đắp, màn quây,
Người sao trần trụi thân thây bẽ bàng?
Người sao võng giá nghênh ngang,
Người sao đầu đội vai mang nặng nề?
Người sao năm thiếp bảy thê,
Người sao côi cút,sớm khuya chịu sầu?
Người sao kẻ quạt, người hầu,
Người sao nắng dãi, mưa dầu long đong?

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Cơm cha cơm mẹ đã từng,
Con đi làm mướn kiếm lưng cơm người.
Cơm người khổ lắm, mẹ ơi!
Chẳng như cơm mẹ vừa ngồi vừa ăn.
 
 

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Cậu cai buông áo em ra
Để em đi chợ kẻo mà chợ trưa
Chợ trưa rau nó héo đi
Lấy gì nuôi mẹ, lấy gì nuôi con.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Em là con gái cửa dinh,
Qua dinh cụ lớn, cụ rình cụ nom
Của em chẳng để ai dòm
Cáo già hết ngó, mèo con cũng chừa.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Đồn rằng quan trạng có danh
Cưỡi ngựa một mình chẳng phải vịn ai
Vua khen quan tướng có tài
Ban cho cái áo với hai đồng tiền
Đánh giặc thì chạy trước tiên
Xông ra trận tiền cởi khố giặc ra
Giặc sợ, giặc chạy về nhà
Trở về gọi mẹ mổ gà khao quân.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Sang chơi thì cứ mà sang
Đừng bắt dọn đàng mà nhọc lòng dân.
 
Ban ngày quan lớn như thần
Ban đêm quan lớn tần ngần như ma.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Người trên ở chẳng chính ngôi
Khiến cho kẻ dưới chúng tôi hỗn hào
Người trên ở chẳng được cao
Khiến cho kẻ dưới lộn nhào lên trên.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Nên ra trên kính dưới nhường
Chẳng nên đạp hắt bên đường mà đi.
 
Sông Hương nước chảy lờ đờ
Dưới sông có đĩ, trên bờ có vua.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Phá đền rồi lại làm đền
Nào ai cướp nước, tranh quyền chi ai!
Rồng chầu ngoài Huế, ngựa tế Đồng Nai
Nước sông trong sao lại chảy hoài?
Thương người xa xứ lạc loài đến đây. (*)
 
(*). Nguyễn Ánh sau khi lên làm vua đã phá hủy một số đền đài, di tích cũ và bắt nhân dân đi phu xây dựng cung điện mới nên đã bị nhân dân ca thán.
 

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Tháng tám có chiếu vua ra
Cấm quần không đáy người ta hãi hùng
Không đi thì chợ không đông
Đi thì phải lột quần chồng sao đang!
Có quần ra quán bán hàng
Không quần ra đứng đầu làng trông quan. (*)
 
(*). Theo "Minh Mệnh chính yếu" thì năm Minh Mạng thứ 8 (1828) có đạo dụ bắt thay đổi quần áo. Đến năm Minh Mệnh thứ 18 (1838) lại bắt thay đổi ráo riết hơn.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Từ ngày Tự Đức lên ngôi. (*)
Cơm chẳng đầy nồi, trẻ khóc như ri
Bao giờ Tự Đức chết đi
Thiên hạ bình thì, lại dễ làm ăn.
 
(*). Tự Đức: Tức Nguyễn Hồng Nhậm (Đức Tông) lên ngôi năm 1848 là ngôi vua thứ tư của triều Nguyễn.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Anh ham xóc đĩa, cò quay
Máu mê cờ bạc lại hay rượu chè
Eo sèo công nợ tứ bề
Kẻ lôi, người kéo, ê hề lắm thay!
Nợ nần, em trả, chàng vay
Kiếp em là kiếp kéo cày đứt hơi!

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Cờ bạc nó đã khinh anh
Áo quần bán hết, một manh chẳng còn.
Gió đông nam chui vào đống rạ
Hở mông ra cho quạ nó lôi
Anh còn cờ bạc nữa thôi?

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Đêm nằm nghĩ lại mà coi
Lấy chồng đánh bạc như voi phá nhà.
 
Chồng đánh bạc, vợ đánh bài
Chồng hai ba vợ, vợ hai ba chồng!

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Cờ bạc là bác thằng bần
Cửa nhà bán hết, tra chân vào cùm.
 
Mồ cha con bướm khôn ngoan
Hoa thơm bướm đậu, hoa tàn bướm bay.

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu

CA DAO
 
Chữ trinh đáng giá nghìn vàng
Từ anh chồng cũ đến chàng là năm
Còn như yêu vụng nhớ thầm
Họp chợ trên bụng đến trăm con người!

Nguyễn Thành Dũng
________________

Đường dẫn:
* Trang chính
* Trang lưu