Vàm Hồ mùa chim về tổ
Khi trời bắt đầu sa mưa và kéo dài cho đến tháng 10 Âm lịch là mùa quần cư, sinh sản của các loài chim lục địa tại sân chim Vàm Hồ. Mùa này, khi chiều đến, hơn 84 loài chim, cò các loại tựu về đây sống chen chúc trên những thảm rừng nguyên sinh chà là gai, đước, bần… ở sát cửa sông Ba Lai.
Đất lành chim đậu Ngoài kia, sóng nước sông Ba Lai róc rách suốt đêm vỗ vọng vào bờ. Đêm tại sân chim Vàm Hồ thật yên bình, sâu lắng. Ngủ một đêm ngon lành giữa rừng ngập nước, tôi thức dậy rất sớm để có thể quan sát cuộc bàn giao sân chim giữa loài vạc với các loại chim cò. Nghĩ ra tạo hóa, thiên nhiên sắp xếp rất ngộ: loài vạc sau một đêm đi ăn đêm, lúc gần sáng, vạc bay về trên những thảm rừng đước; còn các loại chim cò, lấy rừng chà là gai làm mái ấm, xây dựng uyên ương, thì lại bay đi để bắt đầu cho một ngày đi kiếm ăn. Cứ vậy, hễ vạc về thì chim đi và ngược lại. Song, điều tôi chú ý là trong những lần bàn giao đó, vạc về “nhà” vạc, chim về “nhà” chim, ai ở “nhà” nấy chớ không lộn sân (rừng) bao giờ…
Sân chim Vàm Hồ nằm về hướng Đông-Bắc tỉnh Bến Tre, nay thuộc xã Tân Mỹ, huyện Ba Tri, cách thị xã Bến Tre khoảng 30km và cách TP Hồ Chí Minh 120km đường bộ và chừng 100km đường thủy. Bởi vậy khi Vàm Hồ vào thời điểm chim cò về làm tổ nơi này đón rất đông những người yêu thích môi trường thiên nhiên.
Anh Đặng Văn Cử, chuyên viên Phòng Quản lý môi trường Bến Tre nói cho tôi nghe thật cặn kẽ về các loài chim có mặt tại Bến Tre mà anh và các chuyên viên khác đã dày công theo dõi: “Hiện nay, tại Bến Tre, có sự hiện diện của hai loại chim đó là loại chim nước và chim lục địa (Land bird). Trong mỗi loại có hàng chục loài, họ, bộ… Loại chim nước–là các loài chim di trú–xuất phát từ Nga, Trung Quốc, Australia… bay tới biển Đông, ghé tạt vào các bãi bồi ven biển Bến Tre như xã Thừa Đức, Thới Thuận (Bình Đại) và xã Bảo Thạnh, Bảo Thuận (Ba Tri). Tổng số loài ghi nhận được là 33 loài. Tổng số lượng có thể đếm được là khoảng 14.400 con. Quần đàn chim nước nói trên xuất hiện, tìm thức ăn rồi tiếp tục di trú đến những nơi khác rất xa chớ không như quần đàn chim lục địa đang hiện diện tại sân chim Vàm Hồ. Sỡ dĩ 84 loài chim ở Vàm Hồ được phân loại là chim lục địa vì chúng sinh sản tại chỗ (trong đất liền) và sau mùa sinh sản, lúc thời gian đi kiếm ăn, có đi đâu rất xa thì đến mùa mưa chúng vẫn tìm về chốn cũ xây tổ đẻ con”.
So với những vườn chim khác ở ĐBSCL như vườn chim Hiệp Thành (thị xã Bạc Liêu), vườn cò ở chùa Khmer Nô Đôn (Giồng Lớn)–Trà Cú (Trà Vinh), Đầm Dơi (Cà Mau)…, sân chim Vàm Hồ rộng chỉ khoảng 44ha (không kể vùng phụ cận) nhưng về số lượng và chủng loại chim cò ở đây rất phong phú, dày đặc. Theo thống kê, sân chim Vàm Hồ hiện có 84 loài thuộc 35 họ và 12 bộ, ước tổng cộng trên 500 ngàn con. Ngoài vạc–là loài đi ăn đêm, cò ở đây gồm các loại: cò trắng mỏ đen, cò quắm, cò ruồi, cò ngang, cò mỏ vàng, cò quắm trắng, diệc xám, diệc mốc… và đặc biệt, qua phát hiện gần đây, tại Vàm Hồ còn có cả cò bợ (Ja Va)–loài cò đang bị đe dọa tuyệt chủng. Cộng sinh vùng cò, vạc còn có nhiều loài chim lục địa, sống dưới tán rừng ngập nước như: cuốc ngực trắng, trích, cúm núm, chàng nghịch, bìm bịp, thằng chài, chẽo chẹt, bông lau, chèo bẻo đuôi cò, chim vịt… Trên tầng cao hơn thì có còng cọc, trau trảu, chìa vôi… và các loại cu.
Những người bạn của chim Ông Nguyễn Văn Chót, Bí thư xã Tân Mỹ, người có công gìn giữ, bảo vệ đàn chim khi chúng bắt đầu đến Vàm Hồ từ năm 1986, hoan hỉ đánh giá: “Qua nhiều năm liên tục theo dõi, năm 2002 này là năm chim về sân chim Vàm Hồ rất đông. Ước chừng trên 50.000 con, công thêm với 500-600 ngàn con các loại đã “đăng ký hộ khẩu” tại Vàm Hồ. Đó là điềm lành. Bởi đất lành thì chim mới đậu…”.
Không thể không kể đến sự lao động lặng lẽ, miệt mài của các chuyên viên môi trường thuộc Sở Khoa học Công nghệ và Môi trường tỉnh Bến Tre. Để phân loại được 84 loài chim lục địa đang hiện diện tại sân chim Vàm Hồ họ gần như “hóa thân” thành bạn của chim. Trong nắng, trong mưa, qua nhiều năm, nhiều tháng, nhiều mùa, họ phải theo dõi từng loài mới có được những con số khá chính xác và đầy đủ như đã nói. Hiện ra từ công việc thầm lặng, kiên nhẫn và rất đỗi yêu thiên nhiên ấy là hình ảnh những chuyên viên môi trường sống với chiếc ống dòm, lặn lội dưới những tán rừng chà là gai, đước… theo dõi, ghi nhận vào sổ ghi chép từng loài, họ, bộ của quần đàn chim cò tại Vàm Hồ. Rồi họ còn phải tra cứu sách vở để có tên khoa học chính xác của từng loài chim. Ông Nguyễn Văn Vưng, Trưởng phòng bảo vệ môi trường nói với tôi: “Trên cơ sở khảo sát môi trường thiên nhiên tại Vàm Hồ một cách nghiêm túc đó, đến năm 1997, tỉnh Bến Tre đã xây dựng dự án bảo tồn khu sinh thái Vàm Hồ. Theo đó, sân chim Vàm Hồ sẽ mở rộng thêm gần 29ha so với 44ha từ khu bảo tồn hiện có. Khu mở rộng đó thuộc xã Tân Xuân. Đây cũng thuộc vùng ngập mặn gần cửa sông Ba Lai, môi trường thích hợp để trồng rừng đước, chà là gai, mắm, phi lao…, là điều kiện tốt để các loài chim, cò quần cư, sinh sống…”.
Vốn quý không chỉ của riêng Bến Tre Tiến sĩ Cao Tấn Khổng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bến Tre nhấn mạnh: “Khu bảo tồn sinh thái Vàm Hồ là vốn quý của Bến Tre không chỉ ở lãnh vực du lịch mà nó còn thể hiện môi trường sống hài hòa giữa thiên nhiên và con người trên đất cù lao. Từ năm 1998 đến nay, việc quản lý, bảo vệ và phát triển tài nguyên thiên nhiên ở khu bảo tồn đã thực sự đi vào nền nếp. Tình trạng quấy nhiễu đời sống định cư của các loài động vật hoang dã như: chặt phá cây rừng, săn bắt chim thú đã giảm hẳn. Việc trồng cây gây rừng, nuôi trồng thủy sản dưới tán rừng, nạo vét kênh mương để tạo nguồn thức ăn dồi dào hầu dẫn dụ quần thể cò vạc về định cư ở khu bảo tồn cũng được các ngành có liên quan và địa phương triển khai thực hiện. Hướng tới, ngành chức năng sẽ nghiên cứu trồng bổ sung các chủng loại cây sống ở môi trường nước ngọt–ví như tre–tre cũng là loại cây loài cò thích sống. Hình thành nên những dải đất ngập nước nông quanh khu bảo tồn để khắc phục tình trạng lưu vực nước không bị ảnh hưởng của chế độ thủy triều lên xuống nhưng vẫn tạo được những lối dạo chơi và chỗ săn mồi cho quần đàn cò vạc…
Đêm thứ hai tôi ở Vàm Hồ, lúc giữa khuya, trời đổ mưa lớn rồi chuyển sang nhẹ hạt, rả rích suốt đêm. Nằm ngủ với rừng, với mưa rừng và với đàn chim, tôi nhớ mãi hình ảnh mà trước đây khi đến sân chim tôi đã bắt gặp: sau mùa sinh sản của loài cò là cảnh những cò mẹ dìu dẫn cò con ra đồng trống tập cho chúng biết bay. Hình ảnh đó gợi cho người ta thật nhiều xúc cảm và động lòng trắc ẩn biết bao.
Thật vậy, loài chim có lẽ là loài nhạy cảm nhất với môi trường sống chung quanh. Tại sân chim Vàm Hồ, qua quan sát, tôi thấy chúng chia ra nhiều nơi sinh sống một cách luân phiên; cứ nơi này sắp bị ô nhiễm (do phân và thức ăn của chúng) thì chúng bay sang nơi khác cư trú, nhất là sau một mùa mưa vì chính nước mưa đã rửa sạch môi trường mà chúng đã bỏ đi năm trước đó. Bởi vậy, việc giữ gìn vốn quý rừng hiện hữu tại Vàm Hồ cũng chính là bảo vệ tài sản quý giá của tất cả chúng ta. (Theo SGGP)
Sân chim Vàm Hồ Nằm cách thành phố Hồ Chí Minh 120 km đường bộ, 100 km đường thủy, sân chim Vàm Hồ, Bến Tre là sân chim gần Thành phố Hồ Chí Minh nhất. Quần thể chim ở đây có 84 loài thuộc 35 họ và 12 bộ.
Khách đến tham quan mỗi năm trên 2.000 lượt người, đông nhất là vào thời gian chim về cư trú sinh sản từ tháng 4 đến tháng 10 âm lịch. Ở đây, du khách được đi dạo đường rừng, bơi xuồng len lỏi trong rừng ngập mặn, đến tham quan khu căn cứ kháng chiến, đi qua những chiếc cầu tre lắt lẻo, ngả lưng trên chiếc võng mắc đung đưa giữa hàng dương, hít thở không khí trong lành của dòng sông Ba Lai.
Vàm Hồ là vùng đất ngập mặn, nhiều loại cây hoang dã mọc thành rừng. Ở tầng cao có dừa nước (trước đây rất nhiều, nên nơi này còn gọi là cù lao Lá), chà là, đước, mắm, là nơi lý tưởng cho chim ở. Ở tầng thấp có cây ô rô, cóc kèn, lau sậy... là thảm thực vật cho cò, vạc làm tổ sinh sản. So với các sân chim ở đồng bằng sông Cửu Long, sân chim Vàm Hồ còn rất trẻ. Chim mới về Vàm Hồ từ tháng 5/1986. Đây chính là đàn chim trước ở cù lao Đất, xã An Hiệp, Ba Tri di cư tới đây do bị săn bắt.
Hàng ngày, cứ tầm 4, 5 giờ chiều, nhìn về hướng Tây, từ phía chân trời xa xa, những chấm nhỏ li ti di động ngày càng rõ dần. Hiện ra là đàn cò hàng ngàn con đang nhịp cánh bay qua sông Ba Lai, lượn lờ dưới ánh hoàng hôn rồi nhẹ nhàng đáp lên thảm rừng chà là xanh biếc. Chim về. Cả cánh rừng xao động bởi tiếng chim con đói mồi hòa lẫn với từng tiếng oang oác rất to của những chú cò bực bội.
Trời sẩm tối, nhà cò đã về đủ, sân chim lại rộn lên tiếng kêu đêm của loài vạc đi ăn. Cò và vạc tuy ở cùng một cánh rừng nhưng lại thay nhau giữ "nhà". Cò về thì vạc đi ăn, vạc về, cò lại lên đường tiếp tục cuộc hành trình... lặn lội bờ sông..." Các nhân viên phục vụ ở nhà hàng khu du lịch Vàm Hồ cho biết những đêm trăng sáng đôi cánh vạc xòe rộng in trên nền trời lung linh ánh trăng trông vừa như gợi hình vừa trầm mặc như những vần thơ cổ.
Ở Vàm Hồ, ngoài vũ điệu ngoạn mục của hàng ngàn cánh cò, cánh vạc, ngôn ngữ cũng có âm điệu đặc trưng của các loài chim hoang dã khác kết hợp cùng cành lá xào xạc như tiếng con chim cuốc gọi đàn giữa đêm hè tĩnh mịch, tiếng bìm bịp kêu như một điệp khúc gọi con nước lớn, tiếng chim vịt kêu chiều chiều và nhiều loài chim nhỏ sống trong các lùm cây gần vực nước như cuốc ngực trắng, trích, cúm núm, chàng nghịch, bìm bịp, thằng chài, chẽo chẹt, bông lau, chèo bẻo đuôi cò, chim vịt.
Giờ đây cư dân quanh vùng đã có ý thức được việc bảo vệ chim, không săn bắt nên đàn chim phát triển rất nhanh. Những khi trời sấm sét, gió mạnh, chim bay lên trời che kín cả một vùng trời rộng lớn, ước tính có trên 500.000 con, nhiều nhất là họ cò: cò trắng, mỏ đen, mỏ vàng; cò ngang, cò ruồi, vạc, quắm trắng , diệc xám..., đặc biệt năm vừa qua còn có loại diệc mốc.
Vào mùa sinh sản, trên các ngọn đước, tổ chim treo oằn, các cành cây. Sân chim rộng 42 ha, đang có nguy cơ không còn chỗ cho chim ở. Anh Châu Quang Hiền, giám đốc Sở Khoa học Công nghệ và Môi trường Bến Tre cho biết, theo dự án "Đầu tư xây dựng khu bảo tồn sân chim Vàm Hồ", sân chim sẽ được mở rộng trồng thêm 228.749 m2 rừng ở khu vực 2 thuộc xã Tân Xuân, Ba Tri, cách khu vực chim đang ở không xa. Đây cũng là vùng đất ngập mặn giáp sông Ba Lai./. (Theo TTXVN)
Khu du lịch sinh thái Vàm Hồ [image]http://diendan.vnthuquan.net/upfiles/upfiles/4283/3A523D77A536443EA58F0A6BC33AC566.jpg[/image]
Vườn chim Vàm Hồ nằm sát sông Ba Lai, thuộc địa phận xã Mỹ Hòa và Tân Xuân huyện Ba Tri. Trước giải phóng, nơi đây là căn cứ cách mạng. Sau năm 1975, Vàm Hồ thuộc quản lý của Nông trường Quốc Thắng. Năm 1996, UBND tỉnh Bến Tre quyết định biến nơi đây thành khu bảo tồn chim và giao cho Công ty Du lịch Bến Tre khai thác du lịch. Hiện nay, Vàm Hồ còn rất hoang sơ. Nơi đây là một rừng chà là xen kẽ những cây đước cao thẳng. Lối vào vườn chim rất hẹp, mới đắp đất. Anh Nguyễn Văn Việt, nhân viên quản lý vườn chim cho biết toàn bộ khu vực rộng 42ha, trong đó có 15ha là rừng chà là nguyên sinh. 7ha đước do dân trồng chia thành 5 khu vực. Ngoài ra còn có hệ thống mương, rạch dẫn nước từ sông Ba Lai vào và hệ thống đê phòng hộ đề phòng hỏa hoạn. Bên cạnh chà là, đước còn có các loại cây khác như: ô rô, sậy, tranh, rau muống biển...
Hiện tại, nơi đây có hơn 700.000 cò, vạc và các loại khác như còng cọc, le le, bìm bịp... Ðịa hình vàm gần sông, thức ăn dồi dào nên số lượng chim, cò ngày một gia tăng. Chim, cò làm tổ trên ngọn cây chà là. Cây đước là chỗ đậu sau khi chim kiếm ăn về. Từ tháng 2 đến tháng 10 Âm lịch, chim cò quy tụ về rất đông. Những tháng còn lại, chúng rải ra khắp đồng để kiếm ăn và ngủ ở đó.
Anh Việt đưa chúng tôi vào vườn cò. Con đường đất mới phát hoang. Hai bên đường là những cây chà là rậm rạp cao hơn 3m. Không thể nhìn sâu bên trong được. Bên dưới, nước ngập đến ống chân. Không ai dám vào sâu bởi nơi đây ngoài chim, cá còn có trăn, rắn, ong và nhiều loài thú dữ khác.
Ở giữa rừng, một đài quan sát cao hơn 6m. Ðứng trên tháp, màu xanh bạt ngàn của vườn chim trải dọc theo bờ sông Ba Lai. Khi màn đêm bắt đầu buông xuống, không gian nơi đây trở nên huyên náo. Những đàn vạc, còng cọc kêu inh ỏi trong các bụi cây chà là. Một số khác bay lượn trên ngọn cây. Ðây là lúc vạc đi ăn đêm. Cùng lúc này, từng đàn cò bay về chao lượn trên không làm trắng cả khu rừng.
Rời khỏi đài quan sát, chúng tôi đến khu vui chơi, giải trí, nghỉ ngơi dành cho khách du lịch. Ðường vào khu này đã được trải đất đỏ. Hai bên là những hàng dương thẳng tắp được trồng hơn 3 năm nay. Ngoài một nhà hàng khá sang trọng được làm bằng tre, gỗ, ở đây còn có 3 nhà nghỉ bằng gỗ cất theo kiểu nhà dân tộc thiểu số. Toàn bộ cơ sở vật chất nơi đây do Công ty Du lịch Bến Tre trợ vốn.
Việc đưa vườn chim Vàm Hồ vào khai thác du lịch là việc làm rất có ý nghĩa, nó góp phần thay đổi bộ mặt kinh tế địa phương nói chung và du lịch Bến Tre nói riêng. Tuy nhiên, các ngành hữu quan cần quan tâm đến việc bảo tồn khu vườn chim. Ngăn chặn việc săn bắt bừa bãi, chọc phá tổ chim. Cần giới hạn vùng tham quan để không làm ảnh hưởng đến môi trường sinh thái của vườn chim. (Theo SGGP)
<bài viết được chỉnh sửa lúc 06.01.2005 12:35:08 bởi cdq >