I-LỤC BÁT BIẾN THỂ NGẮT CÂU
(Lục bát đoạn cú)

1-Tiết tấu nhanh chậm, hối thúc trong một câu thơ :

-Một câu thơ nếu để trôi xuôi, sẽ có dạng như một dòng nước lững lờ, đều đều lặng lẽ.
Thí dụ :
Anh cho em một đoá hồng
Khơi lên hy vọng trong lòng của em

-Với thủ pháp ngắt mạch [Xin xem lại ở phần I, Thơ Lục Bát, Mỹ Từ Pháp, thủ pháp ngắt mạch], ta có thể dễ dàng thay đổi nhịp điệu của dòng chảy ấy, khiến cho nhịp thơ nhanh hơn, cuồn cuộn hơn, hối thúc hơn
Thí dụ :
Nụ cười, ánh mắt, hoa hồng
Cho em, cho cả tấc lòng yêu thương

Thí dụ khác :
Em là hạt cải gió đưa
Anh quen em lúc trời mưa bất ngờ

Viết lại bằng thủ pháp ngắt mạch :
Sấm vang, chớp giật, gió đưa
Mây mù xe mối, hạt mưa kết tình

-Khi muốn có một tiết tấu chậm hơn, thậm chí ngập ngừng, e dè, thủ pháp ngắt mạch cũng thường được sử dụng, kèm theo những dấu 3 chấm
Thí dụ :
Anh bây giờ ... còn lại ... một mình thôi

Tóm lại :
Chính thủ pháp “Ngắt mạch” đã có hiệu ứng thúc đẩy tiết tấu nhanh chậm, mạnh mẽ, hối thúc, hoặc chậm rãi, ngập ngừng ... của một bài thơ vậy

2-Lục bát biến thể ngắt câu :

Hai câu lục bát được ngắt mạch ra thành những câu ngắn hơn, phân biệt hoàn toàn bằng cách xuống dòng. Các thí dụ :

Biến thể [6/8] thành [3,3/8] hoặc [3,3/4,4]

Trời trong xanh, nước trong xanh
Êm êm tiếng hát, bập bềnh thuyền con
Đàn tơ sáo trúc nỉ non
Thuyền ai xa bến, cô thôn mong chờ

Viết lại thành [3,3/8] :

Trời trong xanh,
Nước trong xanh
Êm êm tiếng hát, bập bềnh thuyền con
Đàn tơ sáo trúc nỉ non
Thuyền ai xa bến, cô thôn mong chờ

hoặc [3,3/4,4]

Trời trong xanh,
Nước trong xanh
Êm êm tiếng hát,
Bập bềnh thuyền con
Đàn tơ sáo trúc nỉ non
Thuyền ai xa bến, cô thôn mong chờ

Biến thể [6/8] thành dạng [2,2,2/8], [2,2,2/4,4] hoặc [2,2,2/3,5], [6/2,2,2,2] v.v...

Một mai phấn nhạt hương phai
Bình rơi, trâm gãy, bèo trôi, hoa tàn

Viết lại thành dạng [2,2 ....]

Một mai
....... phấn nhạt
................hương phai
Bình rơi
....... trâm gãy
...............bèo trôi
.......................hoa tàn

Tóm lại :

Lục bát biến thể ngắt câu là một dạng lục bát mới xuất hiện khoảng 30 năm gần đây, và thường được coi như một trong các dạng Thơ tự do. Thể loại này khá hay, đặc biệt là diễn tả được tiết tấu nhanh chậm, hối thúc, hoặc ngập ngừng, chậm rãi của mạch thơ.

Một hậu quả xấu :

Khi ngắt mạch bừa bãi, tuỳ hứng, không vì một mục đích gì rõ rệt, hoặc vì không hiểu thủ thuật ngắt mạch, thì hậu quả là ta sẽ có được những bài ... “Lục bát ... tốn giấy” (!) , cũng hay được gọi đùa là ... “Lục nồi ... lung tung” (!)

Thí dụ :
Con mèo
.............mà
..................trèo cây cau
Hỏi thăm
..........chú
.............chuột
.................đi đâu vắng ...
................................. nhà !
[... Thật là dị hợm phải không các bạn ? .....]

Thêm một thí dụ về Lục bát biến thể ngắt câu (của tác giả Promise) :

BẤT NGỜ

Bất ngờ nắng
Bất ngờ mưa
Bất ngờ anh đến
Lòng chưa hỏi lòng

Bất ngờ gió
Bất ngờ giông
Bất ngờ em nhớ
Anh không lại tìm

Kẻ quay đi
Người trách mình
Bất ngờ gặp gỡ
Vô tình chia xa.

Promise
(Trên thi đàn TTVNOnline.com năm 2001)

II-LỤC BÁT BIẾN THỂ
TỨ BẰNG LỤC TRẮC

1-Nhắc lại đôi điều về Lục bát chính thể :

Trong phần mở đầu của Thơ Lục bát (ở phần I) ta đã biết là Lục bát chính thể luôn luôn tuân thủ luật “Tứ Trắc Lục Bằng” trong câu 8. (Câu 6 được tự do, linh động hơn, có thể không theo luật này)
Vài thí dụ :

Mai sau dù CÓ bao giờ
Đốt lò hương CŨ, so tơ phím này
Trông ra ngọn CỎ lá cây
Thấy hiu hiu GIÓ thì hay chị về
Hồn còn nặng MỘT lời thề
Nát thân bồ LIỄU đền nghì trúc mai
............................(Nguyễn Du-Kiều).......

Nước non nặng MỘT lời thề
Nước đi đi MÃI không về cùng non
Nhớ lời nguyện NƯỚC thề non
Nước đi chưa LẠI, non còn đứng không
Non cao những NGÓNG cùng trông
Suối khô dòng LỆ chờ mong tháng ngày
.......................(Tản Đà NKH-Thề non nước)......

Tâu rằng :-“Cha QUÁT ngày xưa,
Trước khi lâm TỬ dặn dò đinh ninh
Chớ nên cho QUÁT cầm binh
E rằng hại NƯỚC, thân mình cũng vong
Trước làm bại HOẠI gia phong
Sau làm xương TRẮNG máu hồng tuôn rơi
Việc quân há PHẢI việc chơi
Xin vua xét LẠI, chớ vời trẻ ranh”
.........(HSN-Thừa tướng Ứng hầu Phạm Thư).....

Vài thí dụ về sự linh động trong câu 6 : Chữ thứ tư có thể là thanh bằng, đặc biệt khi sử dụng thủ pháp Ngắt mạch kèm theo Tiểu đối hoặc Tiểu đồng dạng

Nước trong xanh, TRỜI trong xanh
Êm êm tiếng hát , bập bềnh thuyền con

Yêu nhau đi, YÊU nhau đi
Ngày mai hai đứa biệt ly ngàn đời

Khi tựa gối, KHI cúi đầu
Khi vò chín khúc, khi chau đôi mày

Tuy vậy hình thức này không nên lạm dụng, chỉ nên lâu lâu điểm xuyết như dùng Mỹ từ pháp mà thôi. Nếu lạm dụng, sẽ đánh mất sự hài hoà, thanh thoát của bài lục bát.

2-Lục bát biến thể “Tứ Bằng Lục Trắc”

Thay vì “Tứ Trắc Lục Bằng” như truyền thống lâu đời của Thơ lục bát chính thể, nếu bây giờ ta đảo ngược luật đó thành “Tứ Bằng Lục Trắc”, thì ta sẽ có được một thể Lục bát mới, đó là Lục bát biến thể “Tứ Bằng Lục Trắc”.
Chữ cuối câu 6 sẽ phải ăn vần với chữ thứ 4 của câu 8
Lục bát biến thể loại này cũng ít khi thấy toàn bài, mà chỉ thấy thỉnh thoảng đan xen trong Lục bát chính thể mà thôi

Vài thí dụ về Lục bát biến thể “Tứ Bằng Lục Trắc”:

Mẹ già ở với nàng DÂU
Đoạn thảm vơi SẦU, con một cậy cha
Mười phần thương mẹ ở nhà
Chín phần thương vợ còn là thơ ngây
....(Khuyết Danh-Thoại Khanh Châu Tuấn)......

Thoắt thôi vợ nói cùng CHỒNG
Đặng bốn mươi ĐỒNG gặp buổi đúc chuông
..........................
Âu là một thái tử ĐÂY
Ban cho nhà NÀY chẳng tiếc làm chi
............(Khuyết Danh-Phạm Công Cúc Hoa)

Em ta bé bỏng thơ ngây
Ngày xưa hay đứng nhìn mây trông trời
Môi hồng má đỏ thắm TƯƠI
Ít nói ít CƯỜI, hay mộng hay mơ
Ông tơ làm rối mối tơ
Một lần lỡ bước bơ vơ xứ người
........................(HSN-Ngàn dâu)......

Bảy năm giao kết Đào viên
Trong nhà chăm chỉ, ngoài thềm siêng năng
Thạch Sanh hay lũ hay LAM
Ít ngủ hay LÀM, dậy sớm thức khuya
Lý gia hưng thịnh mọi bề
Tiền muôn bạc ức đề huề hơn xưa
........(HSN-Thạch Sanh Lý Thông tân biên).....

III-LỤC BÁT THÊM VÀO
(Lục bát MORE)

Lục bát thêm vào (còn được gọi đùa vắn tắt là Lục bát More; chữ More nghĩa là thêm vào...) là một thể loại “thật tưởng như đùa, đùa y như thật”, xuất phát từ Lục bát chính thể, hình thành bằng cách “thêm vào” mỗi câu một, hai, ba chữ nữa. Thể loại này thường thấy trong ca dao hơn cả .

Thí dụ 1: Thử so sánh hai câu sau đây

+Lục bát chính thể :

Yêu nhau MẤY núi cũng trèo
MẤY sông cũng lội, MẤY đèo cũng qua

+Lục bát biến thể “thêm vào” : Thơ 6/8 thành thơ 7/10 !

Yêu nhau TAM TỨ núi cũng trèo
NGŨ LỤC sông cũng lội, THẤT BÁT đèo cũng qua

Hoặc :

Yêu nhau BA BỐN núi cũng trèo
NĂM SÁU sông cũng lội, BẢY TÁM đèo cũng qua

Thí dụ 2 :

+Lục bát chính thể :

Em nhỏ thó, có duyên NGẦM
Khiến anh thương trộm nhớ THẦM bấy nay

+Lục bát biến thể “Tứ bằng lục trắc”

Em nhỏ thó, có duyên NGẦM
Anh phải lòng THẦM đã bấy lâu nay

+Lục bát More “Tứ bằng lục trắc” :

(Thấy) em nhỏ thó (lại) có duyên NGẦM
Anh phải lòng THẦM đã bấy lâu nay

+Lục bát More ngắt câu :

Thấy em nhỏ thó,
Lại có duyên NGẦM
Anh phải lòng THẦM đã bấy lâu nay

Thí dụ 3 :

+Lục bát chính thể :

Bước ngang nhà má tôi QUỲ
Vì thương con má sá GÌ thân tôi

+Lục bát More :

Bước ngang nhà má, tay tôi xá, cẳng tôi QUỲ
Vì thương con má sá GÌ thân tôi

+Lục bát More biến thể ngắt câu :

Bước ngang nhà má
Tay tôi xá
Cẳng tôi QUỲ
Vì thương con má sá GÌ thân tôi

Rõ ràng là nhờ “thêm mắm dặm muối” mà Lục bát thêm vào nghe đã tai, hay hơn hẳn Lục bát chính thống vậy

:):):)

IV-LỤC BÁT BIẾN THỂ ÂM VẬN
(Lục bát Bút Tre)

1-Nhắc lại về luật Phù Trầm :

+Trong câu 8, nếu chữ thứ 6 là Phù bình thanh (không dấu), thì chữ thứ 8 phải là Trầm bình thanh (dấu huyền)
Thí dụ :

Trải qua một cuộc bể dâu
Những điều trông thấy mà ĐAU đớn LÒNG

+Ngược lại nếu chữ thứ 6 là Trầm bình thanh (dấu huyền), thì chữ thứ 8 bắt buộc phải là Phù bình thanh (không dấu)
Thí dụ

Làn thu thuỷ, nét xuân sơn
Hoa ghen thua thắm, liễu HỜN kém XANH

2-Lục bát biến thể âm vận

Còn được gọi ngắn gọn là Lục bát Bút Tre, do nhà thơ Bút Tre đi tiên phong. Thể loại này có được bằng hình thức “phá cách” về âm vận, trong khi vẫn tuân thủ chặt chẽ luật “Phù Trầm”.
Cụ thể là :
-Vẫn tuân thủ chặt chẽ luật phù trầm
-Các âm trắc có thể linh động thay thế bằng âm bằng tiệm cận với nó

Hiệu quả : Đạt được tính trào phúng, khôi hài cao độ nếu sử dụng một cách tinh tế, thâm thuý, hài hoà.
Thí dụ : Trích từ thơ dân gian-Tác giả Khuyết danh

Đứng xa cứ tưởng ta già
Lại gần mới biết vẫn là ... trẻ ... khô
Mắt HI, môi sứt, mặt RÔ (hí / rỗ)
Cô ơi tui chỉ hơn cô mấy TUỒI (tuổi)

Thuyền đi ngược, nước chảy xuôi
Trăm năm nhớ mãi cái BUÔI ban đầu (buổi)

Chồng bà mới chết hôm qua
Vừa NĂN, vừa khóc, vừa XÒA, vừa rên (nắn / xoa)

Ý câu này bề ngoài là “vừa lăn, vừa khóc, vừa xõa tóc, vừa rên la” vì ... thương chồng, nhưng lại bao hàm một ý ngầm “nắn / xoa” vừa tinh tế, vừa thâm thúy, cười người phụ nữ bị mất ... một món ... đồ chơi !!!


V-LỤC BÁT TRẮC VẬN

Từ lâu, thơ Lục bát hầu như tất cả đều là vần bằng.
Tuy vậy, vẫn có thể tìm thấy những thí dụ về Lục bát trắc vận trong kho tàng ca dao Việt Nam, đặc biệt là ca dao phương Nam. Mới nghe qua thấy có vẻ kỳ quặc, nhưng quả thật là có thứ Lục bát vần Trắc thật :

*Thí dụ 1 : Ca dao

Tò vò mà nuôi con NHỆN
Ngày sau nó lớn nó QUẾN nhau đi
Tò vò ngồi khóc tỉ ti
Nhện ơi nhận hỡi nhện đi đàng nào ?

*Thí dụ 2: Thơ dân gian
+Lục bát Trắc vận :

Môi xẻ, mũi lân, mắt LỘ
Khắp xứ này không ai NGỘ bằng em

+Lục bát More Trắc vận :

Môi chù ụ, lỗ mũi lân, con mắt LỘ
Khắp xứ này không ai NGỘ bằng em

+Lục bát More, Ngắt câu, Trắc vận :

Môi chù ụ 
Lỗ mũi lân
Con mắt LỘ
Khắp xứ này, không ai NGỘ bằng em

*Thí dụ 3 : Thơ dân gian
+Lục bát chính thể :

Mũi xúc xích, miệng chèm BÈM
Làng trên xóm dưới ai THÈM cưới cô !

+Lục bát Trắc vận :

Miệng chèm bèm, mũi xúc XÍCH
Có thằng khùng nó rục RỊCH cưới cô !!!

*Tóm lại : Lục bát trắc vận tuy chỉ là ... của hiếm, và thường dùng để đùa bỡn thôi, nhưng dù sao vẫn tồn tại thể loại này trong thi ca, đặc biệt là thi ca truyền khẩu Nam bộ.

*Ý kiến khác : Có người cho rằng không có cái gọi là “Lục bát trắc vận”, mà những trường hợp thí dụ nêu trên chỉ là một biến thái thêm bớt chữ của thể “Song thất” mà thôi.
Thí dụ :

Miệng chèm bèm, mũi (như) xúc XÍCH
Có thằng khùng (nó) rục RỊCH cưới cô !

Nghĩ như vậy cũng có thể là đúng. HSN chỉ nêu ra, và không dám có ý kiến riêng.

(Còn tiếp)

HSN

VI-LỤC BÁT ĐAN XEN và LỤC BÁT KẾT


Trong một bài thơ bất kỳ thể loại nào, ngũ ngôn, thất ngôn, bát ngôn, hoặc thơ tự do , người viết khéo tay đều có thể chêm vào một hoặc hai cặp câu thơ Lục bát , đó là hình thức Lục bát đan xen, hoặc lục bát xen kẽ , tạo nên một hiệu ứng mênh mang buồn, do cái âm hưởng ca dao, dân ca mà thơ lục bát đem lại .
Ở bất cứ chỗ nào đều có thể đan xen lục bát, chỉ có một vấn đề là lúc nào thì chêm vào, và chêm vào như thế nào để đạt được hiệu ứng mênh mang buồn ấy mà thôi . Điều này chỉ có “quá trình lăn lóc với thơ của người viết” mới giúp xác định được có nên không mà thôi
Nếu cặp lục bát thêm vào nằm ở cuối bài thì đó là hình thức “Lục bát kết bài” , hoặc “Lục bát kết” . Mượn một hoặc hai cặp thơ lục bát để kết thúc một bài thơ thuộc các thể loại khác
Dưới đây là các thí dụ :

Thí dụ 1 : KHÚC CA PHẠM THÁI (Vũ Hoàng Chương)

Ta, tráng sĩ hề, lòng không mềm bằng kiếm
Ta, anh hùng hề, sự nghiệp có đầy đôi mắt Trương Quỳnh Như ?
Chí nhỏ lòng kiêu đổ thừa vận rủi
Tài sơ sức mỏi trách bấy thời cơ


Lòng miên man uống mãi rượu giang hồ
Nâng chén lửa đốt tàn dần năm tháng
Hồn chua cay những đêm trường bốc cháy
Ngựa ngông cuồng khua gót nhớ quan san

Trời mưa buồn hay lệ nhỏ nhân gian
Men ứa lạnh trên đầu tay giá buốt
Chợp năm canh gà hề, tóc hồ điểm bạc
Thù nhà chưa trả hề, nợ nước vai mang

Thẹn mặt làm ngơ hề, tủi thân hồ hải
Gục đầu lên gươm hề, máu đổ chứa chan
Ta là sao tinh đẩu
Cao vút trời cô đơn

Sáng không đủ soi đường cho người hề, đêm chưa đành tắt
Một mình ta với lòng ta hề, bão táp không nguôi
Biển động bốn phương hề, sóng đau gào thét
Giấc mơ thù hận hề, máu đổ tay người

Cơn say dở khóc dở cười
Thành nghiêng núi lở đất trời là đâu ?
Chuông run đã giục tinh cầu
Em ơi thức dậy nghe sầu vào thơ

Ta yêu nàng ư ?
Ta giết nàng ư ?
Ta thương nàng ư ?
Ta khóc rồi ư ?


Quỳnh Như ơi
Quỳnh Như ơi

Tóc nàng thơm làm hồn ta ngây ngất
Mắt nàng là đèn hoa soi sáng lòng ta
Gót hương trầm dáng kiêu thơm dịu ngọt
Xiêm y nồng nàn gót nhỏ búp tiên nga

Nàng là thơ, ta là rượu mê hoa
Trời nâng giấc ban ân đầy xuân mới
Ta nhớ nàng điên cuồng lên tiếng gọi
Quỳnh Như ơi
Quỳnh Như ơi
Ai đội mồ nàng lên
Thơ nàng buồn thành những chiếc gai êm
Mọc lên giữa linh hồn ta sầu tủi

Mây ngũ sắc kết nên lầu ngóng đợi
Sao Ngân Hà mở hội đón em đi
Thuyền trăng đây ta xin chở em về
Trong lưng chén long lanh chừ đau lạnh môi tê

Quỳnh Như ơi
Quỳnh Như ơi

Môi nàng là mật đắng
Tóc nàng là bão đau
Mắt nàng là mộ tối
Hồn ta là đêm sâu

..... (quên mất một đoạn).......

Rát mặt anh hùng hề, nàng là gió mát
Chuông kinh cầu nguyện hề, lời đầy tên nàng
Heo may đã nổi đá vàng
Buồn xưa chừng cũng động ngàn bay xa


Mộ nàng bao cỏ úa
Lòng ta bấy xót xa
Rưng rưng chén nhỏ trào tâm sự
Ta thương nàng, hay ta thương ta ???

Vũ Hoàng Chương

---------------------------

Thí dụ 2 : TÌNH NGHÈO (Hồ Hán Sơn)

Nhớ thuở
Anh cày thuê
Em chăn trâu
Gánh nước dưới cầu
Gặp nhau
Một cỗ trầu cau
Nên đôi chồng vợ
Túp lều tre nứa
Dựng cuối vườn làng
Hai mùa lúa chín ngô vàng
Chày tre cối đất rộn ràng thâu canh
Thế rồi
Giặc tràn mấy xứ
Lúa khoai màu mỡ
Ai không tiếc ruộng, tiếc đồng ?
Đường quê thiên hạ tiễn chồng
Em đưa anh ra lính
Giặc vào anh đánh
Giặc tan anh về
Làm sao đuổi hết giặc đi
Để cho cối đất chày tre nhịp nhàng
Thế rồi,
Giặc chết trên ngàn
Giặc tan ngoài bể
Nhớ lời em nhé
Về chốn làng quê
Dù không may
Anh cứ về
Ai cười người đuổi giặc
Ai ghét kẻ thương binh ?
Còn làng , còn nước, còn anh
Còn đồng, còn ruộng, còn tình lứa đôi
Em vui,
Nước nhà độc lập
Đường quê tấp nập
Trai tráng về làng
Hai mùa lúa chín ngô vàng
Chày xe cối máy rộn ràng hơn xưa

-Hồ Hán Sơn-

Ghi chú :
1-Bài thơ này đã được nhạc sĩ Phạm Duy phổ nhạc thành bài hát nổi tiếng cùng tên TÌNH NGHÈO . Trong bài thơ này có đủ cả hai hình thức “Lục bát đan xen” và “Lục bát kết”
2-Về tác giả, có một số tư liệu ghi tên tác giả là Hồng Nam, nhưng các tư liệu có uy tín trong nước đều ghi là của Hồ Hán Sơn . Không rõ đây có phải là 2 bút hiệu của cùng một người hay không, hoặc là đã có sự nhầm lẫn nào đó chăng ?
 
Lưu ý :
Cặp lục bát đan xen cũng như Lục bát kết khi thêm vào bài thơ, nhất thiết phải ăn vần với câu thơ trước. Nếu không hòa vận, hiệu quả thêm vào sẽ không đạt được và bài thơ sẽ... lạc quẻ ngay (!)

Thí dụ :
 
Trai tráng về LÀNG
Hai mùa lúa chín ngô VÀNG
Chày xe cối máy rộn RÀNG hơn xưa
 
HSN

VII-LỤC BÁT LẬP THỂ
(Xem chương 8 THƠ LẬP THỂ)
 
 
VIII-LỤC BÁT BIẾN THỂ : SONG THẤT LỤC BÁT
 
1-Tổng quát :

Trong tất cả các dạng biến thể của thơ Lục bát, có thể nói rằng chính Song Thất Lục Bát (STLB/7768) là thể loại biến thể quan trọng nhất, đã tách rời khỏi thể loại gốc, hình thành một thể thơ riêng biệt, đậm đà bản sắc dân tộc, với các đặc trưng chủ yếu như hào hùng, bi thiết, trữ tình, lãng mạn, không thua kém gì thơ Lục bát, thậm chí tính hào hùng có thể nói là hơn hẳn thơ Lục bát nữa.
Biến thể STLB này đã có tự lâu đời trong thi ca Việt Nam, mà đỉnh cao vòi vọi của nó chính là bản dịch Chinh Phụ Ngâm của Đoàn Thị Điểm, dịch từ nguyên tác Hán văn của Đặng Trần Côn. (Bản dịch này gần đây có nhiều nhà nghiên cứu cho rằng là của Phan Huy I’ch)
Kể từ sau tác phẩm ấy, STLB vẫn còn xuất hiện thường xuyên trong thơ ca, đặc biệt là thường thấy trong những bài Kệ ( Kinh Phật diễn giải thành thơ), và cũng chính vì yếu tố này, mà STLB ít hiện diện trong thi ca đời thường
Đã một thời gian dài, lâu lắm, STLB không còn được sử dụng để viết thơ trữ tình nữa. Kể ra như thế thật là đáng tiếc cho một thể loại thơ hết sức đặc sắc của thi ca VN

2-Bố cục một bài STLB :

-STLB được viết thành từng khổ, mỗi khổ 4 câu, bao gồm 2 câu 7 chữ, một câu 6 chữ và một câu 8 chữ
-Hai câu 7 hầu như tất cả đều được ngắt mạch 3 / 4, có thể đối nhau hoặc không đối. Tất nhiên những câu có đối nghe sẽ hay hơn. Và 3 chữ đầu trong câu 7 thường gợi nên một hình ảnh, hoặc một âm thanh để câu thơ đột nhiên trở nên sắc sảo như một nét khắc hoạ, một ấn tượng mạnh mẽ đi thẳng vào tâm hồn người đọc vậy
-Một bài thơ STLB hay, luôn luôn có đi kèm cùng các hình thức Mỹ Từ Pháp (đã trình bày trong Phần I, Thơ Lục bát) như ngắt mạch, tiểu đối, đồng dạng, đảo ngữ, điệp ngữ v.v...

3-Cách gieo vần trong STLB

Xin được tóm tắt gọn như sau, để giúp các bạn trẻ nhanh chóng nắm bắt được các bí quyết của thể loại này :
-Chữ thứ 5 câu 7 đầu tiên vần Bằng (B).
-Chữ cuối câu 7 đầu tiên ở vần Trắc(T), ăn vần với chữ thứ 5 của câu 7 thứ nhì (cũng vần Trắc)
-Chữ cuối câu 7 thứ nhì vần Bằng, ăn vần với chữ cuối câu 6 (vần Bằng)
-Chữ cuối câu 6 vần Bằng , ăn vần với chữ thứ 6 câu 8 (vần Bằng)
-Chữ cuối câu 8 vần Bằng , lại ăn vần với chữ thứ 3 hoặc chữ thứ 5 của câu 7 đầu tiên trong khổ thơ tiếp theo. Chữ thứ 5 này vần Bằng.
Chữ thứ 3 linh động hơn, khi ăn vần với câu trước thì phải là vần Bằng, nếu không ăn vần với câu trước thì Trắc, Bằng gì cũng được.

Các thí dụ :
1-
Thuở trời đất // nổi cơn (B) gió BỤI (T)
Khách má hồng // nhiều NỖI (T) truân CHUYÊN
Xanh kia thăm thẳm từng TRÊN
Vì ai gây dựng cho NÊN nỗi NÀY

Trống Trường Thành // lung LAY (B) bóng NGUYỆT (T)
Khói Cam Tuyền // mờ MỊT (T) thức MÂY
Chín tầng gươm báu trao TAY
Nửa đêm truyền hịch, định NGÀY xuất CHINH

Nước thanh BÌNH (B) // ba TRĂM (B) năm cũ (T)
........................ĐTĐ-Chinh Phụ Ngâm......

2-
Cùng trông lại // mà cùng (B) chẳng THẤY (T)
Thấy xanh xanh // những MẤY (T) ngàn DÂU
Ngàn dâu xanh ngắt một MÀU
Tình chàng ý thiếp ai SẦU hơn ai ?
........................ĐTĐ-Chinh Phụ Ngâm......

3-
Đàn ai gảy // tình tang (B) đêm VẮNG (T)
Vỡ can tràng // giọt ĐẮNG (T) mềm MÔI
Bóng ai đã ngả nghiêng RỒI
Ta còn ngồi lại ngậm NGÙI thế nhân
.......................HSN-Phá Thành Sầu......

4-Thơ STLB trữ tình khác với một bài Kệ ở chỗ nào ?

a-Khác ở 3 chữ đầu trong 2 câu 7 :
-STLB trữ tình : thường thì 3 chữ này khơi gợi nên một hình ảnh trữ tình ( Mưa vần vũ // Sóng thu ba // Đò một chiếc // Đàn ai gảy // Sương giăng giăng //.....)
-Bài kệ : Thiếu những hình ảnh trữ tình như trên.

b-Khác ở các hình thức tu từ :
-STLB trữ tình : dùng rất nhiều Mỹ từ pháp
-Bài kệ : thường nôm na, đơn giản, thiếu hẳn các thủ pháp này. Chỉ vậy thôi.
Xin chúc các bạn trẻ thành công với thể loại đầy bản sắc dân tộc này
HSN trân trọng


PHỤ LỤC 1 : Một số bài STLB trữ tình :
1-
Chút tình vấn vương

Áo trinh nguyên vờn bay trong gió
Gót sen hồng lối nhỏ tung tăng
Chùm hoa tím thoáng rưng rưng
Bâng khuâng lãng tử ngập ngừng theo em

Vạt nắng đổ bên thềm thưa nắng
Giọt chiều rơi thấp thoáng đường chiều
Mộng du theo gót bé yêu
Lung linh mộng ảo chắt chiu tình hờ

Nón nghiêng nghiêng bài thơ dang dở
Tóc bay bay thương quá người ơi
Long lanh ánh mắt môi cười
Theo em, theo cả một đời phiêu du

Hàn Sĩ Nguyên

2-
Chim Sáo Ngày Xưa

Nhẹ bàn chân lần về lối cũ
Lũy tre xanh liễu rũ đong đưa
Chập chùng bát ngát bóng dừa
Có con sáo đậu trộm đưa mắt nhìn

Chiếc cầu tre gập ghềnh khó bước
Con nước đùa xuôi ngược đợi trông
Cau nhà anh đã trổ bông
Vườn trầu bên ấy còn mong những gì ?

Trầu nhà em thầm thì gọi nắng
Hoa nhà anh rụng trắng sân em
Đón đưa gót ngọc chân mềm
Hương cau tỏa ngát những đêm hẹn hò

Sáo nhớ người thờ ơ biếng hót
Lời yêu thương dịu ngọt vành môi
Dáng hồng xưa đã đi rồi
Sáo buồn câm lặng bồi hồi xót xa

Lá trầu xanh mượt mà niềm nhớ
Hương cau nồng tim vỡ từ nay
Ai đem con sáo sang đây ?
Để cho con sáo lạc bầy quạnh hiu

Gió Bụi

PHỤ LỤC 2
 
==================
PHÁ THÀNH SẦU
Song Thất Lục Bát
Liên Ngâm
==================

Từ một bài thơ của Chu Hà :

Phá Thành Sầu 01

Phá thành sầu nghiêng bầu ta rót
Cạn đôi ly ruột xót xa thêm
Men cay chưa thấm môi mềm
Bão giông đã phủ bên thềm mắt xanh

Ðò một chiếc mong manh trên sóng
Bến bờ đâu mãi ngóng thêm đau
Thôi đừng mơ tưởng bên nhau
Thế nhân lắm kẻ bạc đầu hoài mơ

Chiếc lá xanh bơ vơ uá đỏ
Trách ai đây mưa gió đổi màu
Chợ đời mặc kẻ bán nhau
Ôm bình ta cạn thơ đau mấy dòng

Lãng Tử - Chu Hà (ANQ)
--------------------------------

Phá Thành Sầu 02

Miệng chưa nhắp mà lòng thấy đắng
Ngước trông lên mây trắng ngàn dâu
Chiều chiều vẳng tiếng tiêu sầu
Gẫm câu nhân thế xót đau mấy từng

Non nước cũ nghìn trùng cách trở
Xóm làng xưa rạn vỡ tim côi
Tình đây nghĩa đấy không nguôi
Nâng ly rượu đắng lệ rơi mấy hàng

Đàn ai gảy tình tang đêm vắng
Vỡ can tràng, giọt đắng mềm môi
Bóng ai đã ngả nghiêng rồi
Ta còn ngồi lại ngậm ngùi thế nhân

Hàn Sĩ Nguyên
------------------------------------------

Phá Thành Sầu 03

Mặc thế cuộc xoay vần mấy nổi
Cuộc đời vui vẹn lối trăng về
Rượu chiều rót giữa đồng quê
Giọt rơi hiu hắt tứ bề miên miên

Phá thành sầu tạo miền hoang vắng
Cuộc vui tàn rượu đắng men cay
Bóng trăng chếnh choáng đêm nay
Cung đàn trầm bổng lạc dây mất rồi

Ngẫm thời thế mấy hồi xa khuất
Chẳng còn buồn nghẹn uất làm chi
Phù du sanh biệt tử ly
Chuốc sầu mua oán còn gì là xuân?

Hoàng Vũ Luân (ALT)

------------------------------------------

Phá Thành Sầu 04 : Riêng ta ngậm ngùi...

Thơ một túi gió trăng là bạn
Rượu đầy vò năm tháng ngao du
Vùi chôn yêu ghét hận thù
Đời người bao nã vật vờ bóng câu

Bóng đã xế bên lầu Hoàng Hạc
Lãng quên đời khúc nhạc Tầm Dương
Cố nhân cách biệt hà phương ?
Tiêu sầu rủ bóng, đêm trường cử bôi

Rượu chưa cạn bồi hồi lệ nhỏ
Hồn chưa say còn đó xót xa
Trông lên hỏi ánh trăng già
Vì đâu nên nỗi, riêng ta ngậm ngùi ?

Hàn Sĩ Nguyên
------------------------------------------

Phá Thành Sầu 05

Mảnh trăng non chơi vơi chiều xế
Vườn xuân tình ngọc quế sương giăng
Biển buồn leo lét hải đăng
Thuyền xa thả lái muộn mằn thâu đêm

Tình cô lữ chuốc mềm môi đắng
Rượu tiễn đưa quạnh vắng tim côi
Thành sầu đả phá mấy hồi
Nhìn lên nấc nghẹn lệ trôi hai hàng

Mây xuống thấp che ngang bóng nguyệt
Gió vờn cao phủ tuyệt lối về
Sấm xa ngân vọng lê thê
Bồi hồi nhớ bạn tái tê ngậm ngùi.

Hoàng Vũ Luân (ALT)

-------------------------------------------------

Phá Thành Sầu 06 : Sương Giăng Giăng

Chiều nghiêng nắng ráng trời nhoà nhạt
Sương giăng giăng bát ngát đầu non
Giật mình chạnh nhớ cô thôn
Em thơ còm cõi, héo hon mẹ già

Lòng lữ khách xót xa tê tái
Cánh chim trời mê mải về đâu ?
Bạt ngàn mây nước một màu
Ngàn trùng cố lý xót đau can trường

Tóc mẹ đã tuyết sương điểm bạc
Thân héo mòn mình hạc xương mai
Con đi cuối đất cùng trời
Tay nâng chén đắng, ngậm ngùi tình quê

Hàn Sĩ Nguyên
----------------------------------------------

Phá Thành Sầu 07

Đêm tĩnh mịch tư bề vắng ngắt
Thạch sùng kêu héo hắt đâu đây
Cung đàn đã lỗi đôi dây
Tình tang ai khảy cho đây thêm rầu

Thơ đôi lá xây lầu mộng tưởng
Tình ba câu để vướng sầu đau
Trách chi con tạo cơ cầu
Gieo tơ, tơ rối ai hầu gỡ lơi

Dõi trời cao buông lời than thở
Nhìn nước trôi nức nở đoạn trường
Người đâu gieo mối sầu tương
Để ta vương vấn vấn vương cung sầu

Chu Hà
---------------------------------------

Phá Thành Sầu 08

Trỗi mộ khúc nao nao vạn dặm
Lắng trúc tiêu suy ngẫm mà đau
Trời kia vàng vọt xanh xao
Yến oanh đôi ngả xiết bao ngậm ngùi

Rượu dẫu ngon lẻ đôi vẫn chán
Vắng bạn hiền ngao ngán lắm thay
Người về tay lại cầm tay
Một chung uống cạn cho say men tình

Dẫu chẳng phải trâm anh thế phiệt
Thử một lần cho biết tửu lâu
Thăng trầm một kiếp bể dâu
Chỉ mong giữ được trên đầu chữ Nhân

Người đi đã bao lần lỗi hẹn
Lối ta về nghèn nghẹn đáy tim
Sao ai cứ mãi đi tìm
Vấn vương vương vấn nỗi niềm hoài mong...!

Hoa Đất (wildcat)
---------------------------------------------------

Phá Thành sầu 09

Mưa vần vũ tạo vòng cương tỏa
Sóng thu ba rắc hoạ nhân duyên
Trời xa thiên lý cửu tuyền
Vọng phu ngóng mãi con thuyền năm xưa

Chia với cắt cho vừa đôi ngã
Hợp bất thành cũng hoá đơn côi
Ngẫm đời nghĩ chuyện lứa đôi
Tình sầu duyên mỏng chuốc bồi men say

Vận số mỏng trời đày lận đận
Xót lòng đau mấy bận còn đau
Trông xa thấy nhạn hồi đầu
Một thân đơn lẻ xiết bao ngậm ngùi.

Hoàng Vũ Luân (ALT)

---------------------------------------

Phá Thành Sầu 10

Cuộc phù sinh có vui là mấy
Đường nhân gian cạm bẫy đắng cay
Soi gương ta hỏi là ai ?
Đôi dòng lệ đổ ... mới hay mình buồn

Mưa nhớ gió mưa tuôn mấy nẻo
Lá xa cành lá héo cành khô
Một lần rong ruổi sông hồ
Lời yêu đã cạn ... vẩn vơ dỗi hờn

Thơ với thẩn chẳng khuôn mà giống..
Chợt bâng khuâng lệ nóng tràn mi
Đường đời muôn nẻo biệt ly..
Cánh buồm đã khuất ... người đi phương nào ?

Hoa Đất (Wildcat )
----------------------------------------

Phá Thành sầu 11 : Cánh Chim Hồng

Cánh chim hồng vút cao trong gió
Sải cánh bay chim nhỏ về đâu ?
Bạt ngàn mây trắng vương sầu
Lệ nhoà khoé mắt, hát câu tạ từ

Hoàng hôn xuống bến bờ xa lạ
Dốc nghiêng bầu nỗi nhớ chưa nguôi
Hỡi ơi cá nước chim trời
Bao giờ hội ngộ với người ngày xưa ?

Thân viễn xứ bơ vơ tơi tả
Nửa mảnh tình sóng cả vùi chôn
Bạc đầu lớp lớp sóng dồn
Tơ vò trăm mối, sầu vương mối nào ?

Hàn Sĩ Nguyên
---------------------------------------------

Phá Thành Sầu 12

Hận mấy nỗi tình trao lệ đắng
Bạc mái đầu trống vắng năm canh
Người về đả phá sầu thành
Rượu say luý tuý tròng trành trăng côi

Trống đã điểm sương bồi nguyệt lạnh
Thuyền vẫn neo cô quạnh bờ xa
Trông lên tĩnh mịch chiều tà
Vườn hoang cỏ úa mắt nhoà lệ đau

Duyên đã dứt tình đầu còn luyến
Mấy thu rồi ước nguyện hợp tan
Hoàng cầm hoà tiếng ngân vang
Giọt sầu chan chứa ngỡ ngàng chưa nguôi.

Hoàng Vũ Luân (ALT)

------------------------------------------

Phá Thành Sầu 13 : Thuyền lướt sóng

Thơ một túi hoa cười bướm hát
Rượu lưng vò họp mặt khách thơ
Mơ hoa, kết trái, ươm tơ
Mặc đời khôn dại, nghiêng vò mà vui

Nhà tranh dựng lưng đồi hứng gió
Trống bốn bề mở cửa đón trăng
Giãi lòng ra với chị Hằng
Câu thơ, tiếng nhạc dịu dàng chơi vơi

Thuyền lướt sóng bồi hồi giỡn sóng
Nước triều lên, mơ mộng cũng lên
Thanh nhàn vui thú điền viên
Thảnh thơi sóng vỗ mạn thuyền thảnh thơi

Hàn Sĩ Nguyên
-----------------------------------------

Phá Thành Sầu 14

Gió đã thổi thuyền hồi bến cũ
Chốn thanh nhàn liễu rủ chờ trăng
Biển xa sóng lướt băng băng
Vén vầng mây thắm cung Hằng chơi vơi

Nâng chén ngọc vẫy mời thi hữu
Hoạ thơ tình mỹ tửu ngất ngây
Vườn xuân đông đủ sum vầy
Thành sầu đã dứt dựng xây duyên nồng

Thuyền cập bến, hừng đông ló dạng
Chim về cành, muôn vạn tiếng vui
Nhắc nhau chuyện cũ ngậm ngùi
Người đi kẻ ở bồi hồi luyến thương.

Hoàng Vũ Luân (ALT)

----------------------------------------

Phá Thành Sầu 15

Ai gảy khúc Nghê Thường năm cũ
Đất trời xoay phong vũ cuồng quay..
Hỏi lòng có phải ta say ?
Lung linh bóng nguyệt ngất ngây lòng thuyền

Rượu hoà thơ hàn huyên tâm sự
Liễu vờn trăng liễu rũ cô dơn
Hoa xinh e ấp dỗi hờn..
Cung đàn lỗi nhịp, giọt sương nhạt nhoà

Đây với đó có xa là mấy
Cách tấc gang sao thấy nghìn khơi
Rượu vào lòng bỗng chơi vơi
Thành sầu cao ngất : buông rơi sầu thành

Hoa Đất (WildCat)
------------------------------------------------

Phá Thành Sầu 16

Phá thành sầu tửu binh chẳng mượn
Tống niềm đau cố gượng quên đau
Đầu xanh, đầu bạc - bao lâu ?
Sầu vương chi để cho nhau vương sầu

Mong với nhớ chốn đâu tìm đến
Yêu thương đầy chống chếnh ta say
Ngày dài mơ bóng dáng ai
Đêm thâu lạc cõi thiên thai cùng nàng

Rượu sóng sánh đầy tràn trăng tỏ
Ta với người ôn cố tri tân
Hảo bằng hữu, ý trung nhân
Xin mời ngồi lại một lần vui say

NgauTuan
----------------------------------------

Phá Thành Sầu 17 : Nước vẫn chảy

Trăng ai xẻ làm hai, trăng vỡ
Người xa người, hai nửa biệt ly
Nâng niu chút mảnh tàn y
Hương thừa quanh quất, vương mi giọt sầu

Nước vẫn chảy bên cầu lặng lẽ
Thuyền cứ trôi quạnh quẽ bến mơ
Thuỷ chung một chút tình hờ
Ai cho mà nhận, ai chờ mà trông ?

Gương đập vỡ, chẳng mong thấy bóng
Rượu cử bôi hoài vọng thêm đau
Cố nhân giờ ở nơi đâu ?
Biết chăng ta đã chìm sâu đáy mồ

Hàn Sĩ Nguyên
---------------------------------------

Phá Thành Sầu 18 : Tiếng đàn ma

Men nhắp mãi, tình hờ vạn cổ
Sầu tương tư muôn thuở khó nguôi
Bắc Nam muôn dặm xa xôi
Nhớ thương gửi cánh chim trời nhớ thương

Thân cô lữ hồn nương chốn cũ
Luyến lưu hoài thành phố mưa bay
Lưu ly hoa ấy còn đây
Người xưa đã khuất chân mây cuối trời

Nâng chén đắng bùi ngùi lệ nhỏ
Tiếng đàn ma nức nở thâu đêm
Gương nga chênh chếch ngoài hiên
Trước sân lá rụng, bên thềm hoa rơi

Hàn Sĩ Nguyên
------------------------------------------

Phá Thành Sầu 19 : Đàn thánh thót

Đàn thánh thót gượng cười mà hát
Rượu nồng nàn se thắt cạn ly
Rưng rưng cố nén sầu bi
Bạn hiền không biết biến đi đàng nào ?

Thơ cứ viết, thành sầu cứ phá
Phá không xong, hoá đá tim côi
Men say dở khóc dở cười
Hồ trường dốc ngược đất trời đảo điên

Đàn xếp xó triền miên phủ bụi
Dây tơ đồng muôn nỗi quạnh hiu
Trời chiều hoang tím cô liêu
Nghiêng nghiêng bóng xế, xiêu xiêu nắng tà ...

Hàn Sĩ Nguyên
-----------------------------------------

Phá Thành Sầu 20 : Mưa rả rích

Đàn u uất lệ sa năm ngón
Tiếng tơ chùng thỏn mỏn lòng đau
Về đâu, ai biết về đâu ?
Thiềm cung xơ xác, hạc lầu chơ vơ

Mưa rả rích hững hờ hiên vắng
Lòng nhủ lòng mai nắng người ơi
Bình minh chim hót hoa cười
Qua đi đêm tối, hết rồi buồn đau

Bầu đã cạn, thành sầu vơi nhẹ
Đêm dần tàn, lặng lẽ đêm trôi
Trăng khuya chênh chếch lưng trời
Bâng khuâng cũng đã cạn lời bâng khuâng

Hàn Sĩ Nguyên

Chim Sáo Ngày Xưa

Nhẹ bàn chân lần về lối cũ
Lũy tre xanh liễu rũ đong đưa
Chập chùng bát ngát bóng dừa
Có con sáo đậu trộm đưa mắt nhìn

Chiếc cầu tre gập ghềnh khó bước
Con nước đùa xuôi ngược đợi trông
Cau nhà anh đã trổ bông
Vườn trầu bên ấy còn mong những gì ?

Trầu nhà em thầm thì gọi nắng
Hoa nhà anh rụng trắng sân em
Đón đưa gót ngọc chân mềm
Hương cau tỏa ngát những đêm hẹn hò

Sáo nhớ người thờ ơ biếng hót
Lời yêu thương dịu ngọt vành môi
Dáng hồng xưa đã đi rồi
Sáo buồn câm lặng bồi hồi xót xa

Lá trầu xanh mượt mà niềm nhớ
Hương cau nồng tim vỡ từ nay
Ai đem con sáo sang đây ?
Để cho con sáo lạc bầy quạnh hiu

Gió Bụi

 
Một bài nhạc phổ từ thơ Song Thất Lục Bát
 
CHIM SÁO QUẠNH HIU
 
Thơ Gió Bụi
Nhạc Hàn Sĩ Nguyên
Hòa âm Lâm Đình Thuận
Audio Quang Đạt
 
Ca sĩ MAI HẬU (Mai Thiên Vân)
 
  

THI PHÁP HSN
 
CHƯƠNG III
 
THẤT NGÔN BÁT CÚ XƯA và NAY
 
Nội Dung
 
I-CỔ THỂ
II-ĐƯỜNG THI
III-THẤT NGÔN BÁT CÚ BIẾN CÁCH
 
oOo