Chương trình phỏng vấn 6 : Giỗ Tổ Cải Lương 
Soạn Giả Nguyễn Phương Kính thưa quí thính giả,
Trong những buổi nói chuyện trước đây, soạn giả Nguyễn Phương đã trình bày cùng quí thính giả về vấn đề cải lương và các bài bản trong cải lương, hôm nay một lần nữa, soạn giả Nguyễn Phương lại tái ngộ cùng quí thính giả về một số vấn đề khác cũng trong lảnh vực cổ nhạc.
Xin kính chào bác Nguyễn Phương,
Chào cô Thảo. Xin kính chào quí thính giả Đài Tiếng Nói Việt Nam .
Hỏi : Hôm nay bác Nguyễn Phương định cho chúng tôi và quí thính giả nghe về vấn đề gì, vậy thưa bác ?
Nhân xem một cuốn băng video tân nhạc mới xuất bản gần đây, quay cảnh sau hậu trường, tôi rất xúc động khi thấy, trước khi ra sân khấu trình diễn, các nghệ sĩ chấp tay, quay vào trong, xá Tổ ba cái rồi mới ra hát. Các nghệ sĩ cải lương và một số nghệ sĩ tân nhạc ở trong nước vẫn tuân thủ tập tục đó từ xưa đến nay, khi đi định cư nước ngoài, tôi thấy các nghệ sĩ ở bên Cali, bên Pháp, ở Canada hay ở Úc Châu vẫn theo cổ lệ của các nghệ nhân tiền bối, tôi mừng lắm. . .
Hỏi : Thưa bác, bác vừa nói là bác thấy anh em nghệ sĩ định cư ở nước ngoài vẫn theo cổ tục, xá Tổ, cúng Tổ, bác mừng lắm , bác có thể giải thích rõ thêm, tại sao không bác ?
Cô Thảo thấy không, tôn giáo nào, ngành nghề nào cũng có những Mỹ Tục được người trong đạo hay trong giới đó tôn trọng, gìn giữ. Ví dụ, ta thấy Thiên Chúa có lễ Pâques, lễ Assomption ( Lễ Thăng Thiên ) Lễ Toussaint, lễ Tạ Ơn, Lễ Giáng Sinh, vân. . .vân. . . Phật Giáo có 3 lễ lớn : Lễ Phật Đản, Lễ Thành Đạo, Lễ Tịch Diệt, có 3 ngày Rằm lớn : Rằm Thượng Ngươn tháng giêng, Rằm Trung Ngươn Tháng bảy cúng xá tội vong nhân, Rằm Hạ Ngươn tháng 10 , Lễ Vu Lan, Cao Đài có Lễ Cao Đài Đạo Khai, Tam Tông Miếu có lễ Minh Lý Đạo Khai, phiá dân chúng thường dân có ngày lễ Cha( fête des pères) , ngày lễ Mẹ( fête des Mères), ngày Tình Nhân( Valentine ), ngày lễ chủ nhân, ( Fête des patrons ) lễ những người thợ ( fête des ouvriers) , người dân Việt Nam có lễ Giổ Tổ Hùng Vương, lễ Thánh Gióng, lễ Hai Bà Trưng. . . .v.v. . . Cải Lương cũng có ngày giổ Tổ, vì nghệ sĩ chúng tôi xem rạp hát như thánh đường, mỗi lần bước ra sân khấu hát là mỗi lần bước theo nghiệp Tổ. . . Tôi là người theo nghề cải lương lâu năm, thấy nghệ sĩ đồng nghiệp vẫn tưởng nhớ tới Tổ nghiệp thì tôi mừng vì thấy ngành nghề của mình có người kế thừa và phát triển.
Hõi : Thưa bác, các ngành nghề khác có cúng Tổ không? Cháu thấy là dường như lễ cúng Tổ của cải lương quá là long trọng , còn nghề khác, cháu ít nghe nói có cúng Tổ, phải vậy không bác ?
Không phải vậy đâu. Nói tới cúng Tổ nghề, người ta thường liên tưởng đến tập tục của giới nghệ sĩ sân khấu , vì mt lẽ dể hiểu là ở trong nước có hơn trăm đoàn hát cải lương và hát bội, mỗi đoàn có từ bốn đến năm, sáu chục nghệ sĩ và công nhân sân khấu, đó là chưa kể các nghệ sĩ hành nghề tự do trong các đài phát thanh, hãng dĩa, quán ăn có ca nhạc, các lớp dạy cổ nhạc, trường sân khấu kịch nghệ. Lễ cúng Tổ hàng mấy ngàn người, cùng cúng đồng loạt trong hai ngày, ở hàng trăm địa điểm, tự nhiên là thấy rất là long trọng và thu hút được sự chú ý của mọi người. Lại thêm nữa, nghệ sĩ được nhiều khán giả ái m nên những hoạt đng của giới nghệ sĩ cũng được người ta theo dõi, tìm hiểu hoặc tham gia, giúp đỡ.
Các nghề khác cũng có cúng Tổ, chỉ là khác ngày, ít người tham dự và ít rầm rộ hơn mà thôi.
Hỏi : Xin bác kể một vài nghề nghiệp nào khác hơn cải lương, khác hát bi mà có cúng Tổ nghề , thưa bác ?
Trước hết, phải hiểu là cúng Tổ nghề là một tập tục cúng bái có tầm vóc quan trọng như việc thờ cúng tổ tiên trong mỗi gia đình Việt Nam. Hồi xưa, mỗi dòng họ trong dân gian có một từ đường thờ gia tiên, mỗi triều đại giòng Vua nào thì có Thái Miếu thờ Tiên Đế, mỗi phường nghề đều phải có miếu thờ vị Tổ Sư của nghề đó.
Vị Tổ Sư một nghề có thể là người phát minh ra nghề đó hoặc là người đầu tiên đem nghề đó ở một nơi khác, về truyền dạy cho dân chúng trong làng hay ở một vùng nào đó.
Người ta không những thờ cúng vị Tổ Sư như một hành đng biết ơn công khai sáng mà còn là sự khẩn cầu xin bảo hộ cho nghề nghiệp và bảo hộ người đang hành nghề.
Ở Montréal, anh Ba Trực, một ca sĩ cổ nhạc mà các hội đoàn đều có dịp thưởng thức giọng ca của anh, với anh Cam Văn Công, một nhạc sĩ cổ nhạc nổi danh trong sinh hoạt cng đồng, hai anh đều hành nghề Kim hoàng, tôi có đến tham gia cúng Tổ Kim Hoàng tại nhà hai anh. Theo lời anh Hai Nuôi, thợ Kim Hoàng tại Toronto thì người Tàu thờ ông Tổ nghề thợ bạc, là thờ ông Phật Di Lạc. Theo truyền thuyết thì Phật Di Lạc nguyên là một người thợ bạc trốn khỏi tòa Phật, mang theo vàng bạc xuống trần hành nghề thợ bạc, bị Phật Tổ sai Lữ Đồng Tân bắt về thiên đình. Ông Tổ Kim Hoàng Việt Nam thì lại khác.
Hỏi :Theo cháu nghĩ : văn hóa Việt Nam chịu ảnh hưởng của Trung Hoa. . .
Văn hóa Việt Nam chịu ảnh hưởng của Văn hóa Trung Hoa nhưng không phải vì vậy mà việc thờ cúng rập khuôn theo người Trung Hoa.. . . Ở Văn Miếu Việt Nam, ngoài Khổng Phu Tử, dân Việt mình còn thờ những vị tiền hiền Việt Nam như ông Chu Văn An, ông Hàn Thuyên. Ở Y miếu, ngoài ông Thần Nông ra, người mình còn thờ Hải Thượng lão ông và Tuệ Tĩnh thiền sư. Trở lại các ông Tổ Kim Hoàng thì theo anh Ba Trực, Tổ ngành Kim Hoàng là ba anh em nhà họ Trần : Trần Hòa, Trần Điện và Trần Điền, người phủ Thường Tín, tỉnh Hà Đông dưới triều vua Lý Nam Đế, tức là người đã dạy nghề kim hoàng cho thợ bạc ở trong nước.
Hỏi : Cháu nghĩ là nên trở về đề tài chính của bác muốn nói, tức là ông Tổ Cải Lương và giỗ Tỗ.
Đúng. . .Đúng! Cám ơn cô Thảo đã nhắc. Tôi muốn nói về Tổ nghiệp sân khấu và các nghi lễ ngày xưa cúng Tổ như thế nào, vì hiện nay trong hoàn cảnh định cư nước ngoài, có nhiều người không còn nhớ hoặc không coi trọng tập tục cũ nữa. Tôi kể tỉ mỉ ra đây với hy vọng là lưu giữ lại một chút gì những tập tục cũ trong ngành sân khấu để mai sau các nhà nghiên cứu về văn hóa văn nghệ dùng làm tư liệu trong chương trình nghiên cứu của mình. Các bạn trẻ sanh ra hoặc lớn lên ở nước ngoài, khi nhìn về quê hương Việt Nam, có thể hiểu ngày xưa các bậc trưởng thượng của mình đã có một niềm tin như vậy để mà đeo đuổi theo nghề nghiệp, có niềm tin đó mới cống hiến cả đời mình và nhiều thế hệ nối tiếp để làm cho nghề hát ngày thêm tiến bộ hơn, hay hơn, xứng đáng có một vị trí trên nền văn hóa nghệ thuật của thế giới.
Hỏi : Theo ý Bác thì ông Tổ hát bi hay ông Tổ cải lương là người có thật hay theo truyền thuyết dân gian ?
Tôi trả lời câu hỏi nầy của cô Thảo không phải theo ý kiến riêng của cá nhơn tôi. Tôi kể cho nghe những gì mà trong giới nghệ sĩ sân khấu tin tưởng và lưu truyền cho nhau nghe. Theo tài liệu sử sách, Tổ nghề Hát Bội là Lý Nguyên Cát và Liên Thu Tâm. Liên Thu Tâm vốn là kép hát Trung Quốc được vua Lê Ngọa Triều giao cho dạy cung nữ cách hát tuồng từ năm 1005. Lý Nguyên Cát vốn là người Tàu theo đoàn quân Nguyên qua xâm lược nước ta, bị bắt làm tù binh. Vì Lý Nguyên Cát có tài hát xướng nên vua Trần dùng để dạy hát trong cung vua.
Không biết các đoàn hát bi ở miền Trung có thờ hai ông này không, chớ ở miền Nam thì thờ Ông Làng, giống như hát Tiều thờ Lão lang Quân. Hỏng biết có phải ông Làng là do Lão lang quân đọc trại ra không? Ông Làng hay Lão Lang Quân là truyền thuyết. Lý Nguyên Cát và Liên Thu Tâm là người thật.
Ở nhà Truyền Thống của Hội Ái Hữu Nghệ Sĩ ở số 133 đường Cô Bắc, Quận Nhứt, khánh thờ Ông Tổ làm bằng một loại danh mộc, chạm trổ rất công phu, bên trong có Tam Vị Thánh Tổ và 12 cốt ông, tính đến nay có gần một trăm năm rồi, do bà Tám Đi tặng cho giới nghệ sĩ. Bà Tám Đi là một nhà phú hào, có đồn điền cao su ở Củ Chi và là chủ gánh hát bội và rạp hát tên là Rạp Bà Tám Đi ở đường Les Marins , nay là đường Trần Hưng Đạo Chợ Lớn, người bỏ tiền ra xây cất đình Phú Nhuận.
Hỏi : Xin lỗi bác , cháu có chổ không hiểu. Bác nói miền Nam thờ Ông Làng làm Tổ Hát Bội hay cải lương, nhưng bác nói trong khánh thờ Ông Tổ ở trụ sở Hi Ái Hữu lại có đến 12 cốt Ông, vậy là sao hả bác ?
Đúng là 12 cốt ông. Theo khái niệm chung của những nghệ sĩ tiền phong trong nghề hát thì Tổ Nghiệp của nghề hát là danh xưng để gọi chung các bậc tiền bối đã dày công sáng lập nên sự nghiệp có liên quan tới sân khấu như các vị : Tổ Sư, Thánh Sư, Tiên Sư, Tam Giáo đạo Sư, Lão lang Thần ( tức Ông Làng theo cách gọi miền Nam) Thập Nhị Công nghệ, nghĩa là mười hai ông Tổ các ngành nghề như nghề thợ mộc, nghề dệt vải, ngành âm nhạc, nghề múa, nghề kim khí, nghề vẽ, vân. . . vân. . . Hồi xưa, các nghệ nhân không dùng danh từ : sân khấu là một ngành nghệ thuật tổng hợp, gồm có văn, thơ, họa, nhạc, vũ đạo, trang trí mỹ thuật như ngày nay, nhưng trong khái niệm chung về nghề hát, các nghệ nhân tiền bối đã biết đến công lao của những ngành nghề khác như nghề dệt vãi để may y phục hát, ngành kim khí làm gươm giáo, đạo cụ sân khấu, ngành vẽ ,vẽ phong cảmh. . .12 cốt ông là tượng trưng Thập Nhị Công Nghệ đó, tức là 12 ông Tổ của các ngành nghề có liên quan tới nghề sân khấu như vừa mới kể.
Hỏi : Như vậy nghĩa là thờ Tổ là một cách để tỏ lòng tôn kính những vị tiền nhân có công làm cho nghề hát thêm rạng rỡ, thêm hay, lưu truyền một tinh thần Tôn Sư Trọng Đạo như ông cha mình vẫn thường răng dạy con cháu, có phải vậy không, thưa bác.
Đúng vậy. Nhưng ngoài ý nghĩa tôn sư trọng đạo, người trong giới còn tin là Tổ Nghiệp như một đấng Thần Linh, ban phước hay trừng trị tùy theo tư cách, đạo đức của người đang hành nghề. Vì có ý nghĩ Tổ Nghiệp như một vị Thần Linh nên trước khi bước ra sân khấu hát, nghệ sĩ chấp tay vái, xin Tổ Đãi, hát có duyên, đẹp sân khấu và được khán giả yêu mến. Nghệ sĩ nào gian dối, hại bạn hay làm nhơ danh nghề hát bị trù rủa là Tổ Nghiệp sẽ Lấy Nghề của kẻ đó, kẻ đó Mất Duyên Sân Khấu hay thề độc hơn nữa là Tổ Hại người đó, Tổ Đày, Tổ Móc Nhản. . .
Hỏi : Thưa bác , ngày cúng Tổ Hát Bội, Cải Lương là ngày nào ? Cách thức hành lễ cúng ra sao, xin Bác kể cho cháu và quí thính giả biết qua một tập tục ở quê nhà.
Hàng năm, đúng vào ngày 11 tháng 8 âm lịch thì lễ giổ Tổ Sân Khấu. Đêm 11 , lễ cúng chay với chè xôi, hoa trái. Sáng 12 là chánh lễ, cúng mặn với heo quay, gà luộc, bánh trái. Năm 2000 , tôi có về Việt Nam và đúng vào dịp cúng Tổ. Tôi có quây phim lễ cúng Tổ, bây giờ tôi kể nhưng có thể cho quí thính giả và cô Thảo nghe một chút âm thanh, nhạc trong cuộc lễ đó.
Quan khách và nghệ sĩ tề tựu đông đủ trước bàn thờ Tổ, mở đầu, ông chấp sự, là người đạo cao đức trọng, được người trong giới nghệ sĩ đề cử thay mặt làm lể xây chầu, tức là lể khai tràng. Ông Chấp sự nâng cặp roi trống chiến, xá ba cái, ban ba hồi thỉnh tổ .
.. . . . . . . . . . ( ba hồi trống chiến thỉnh Tổ ).. . . . . . . . . . . . .
( Nói tiếp trong khi tiếng trống đánh ) Một hồi trống chầu , ba hồi trống chiến, vì vậy mới có câu :‘’ Đuôi trống Chầu là đầu trống chiến.’’
Ông Bầu , Bà Bầu, Hi Trưởng Cô Bảy Phùng Há vào niệm hương.. . .
(. Người xướng : Thỉnh Hương. Dâng Hương. . . Quỳ. . .bái. . .v. v. . ).( đoạn âm thanh trống, kèn lá, đờn cò và tiếng xướng lớn rồi nhỏ dần, làm nền cho việc kể chuyện tiếp theo đây,)
Các năm xưa đến đây là có pháo nổ, lân múa từ ngoài vô lạy Tổ, năm nay chỉ có lân, không có pháo. Kế đó lễ Đại Bi truyền thống do các nghệ sĩ hát bi đoàn Tấn Thành Cầu Muối phối hợp với nghệ sĩ Bầu Thắng đình Cầu Quan múa Điểm Hương.
( Trống đánh đệm cho các phần làm lễ múa này )
Mở đầu là "Điểm Hương" một anh kép sắm mặt tướng, vai Thiên Lôi, cầm bó nhang đốt sẳn, múa b mở rộng, xoay bốn phương, tám hướng. Vai Thiên Lôi cắm nhang trên lư huơng bán thờ Tổ, chấp tay xá xá, lui ra. Trống vẩn đánh theo nhịp múa
Múa ‘’ Xang Nhật Nguyệt’’ do một nam diễn viên mặc mãng bào, đi mão vua, tay cầm Mặt Nhựt, ( 1 tấm bảng vẻ hình mặt trời, có chữ Nhựt viết theo chữ nho), một nữ diễn viên sắm vai mụ văn, mặc mãng bào, đi mũ cữu phụng, tay cầm mặt ‘’Nguyệt’’, cả hai múa điệu Âm Dương phối họp.
Kế đó ba người sắm vai ba ông Phước Lộc Thọ , múa điệu múa Tam Hiền, chúc lành cho mọi người.
Tiếp theo, múa Ngũ Hành, mt diễn viên đứng tuổi, sắm mặt đẹp, đi mão văn và bốn cô đào con, tượng trưng Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ, múa lễ tạ thánh Tổ, cầu an và chúc lành cho bá tánh.
Sau đó 4 võ tướng múa Tứ Thiên Vương, tượng trưng cho bốn Thiên Vương trấn giử bốn cỏi trời Đông, Tây, Nam, Bắc. Khi Tứ Thiên Vương trụ bộ lại, xổ ra bốn cun liễng có viết 4 câu : Quốc Thái Dân An, Phong Hòa Vũ Thuận, Hà Thanh Hải Yến, Nông Ngư Đắc Lợi. chúc mọi điều may mắn cho tất cả mọi người chớ không riêng gì giới nghệ sĩ.
Chót hết là Ông Địa ra múa, dâng liễng Gia Quan Tấn Tước. Từ sau 75 đến nay, ông Địa chỉ ra múa vui với lân, không dâng liễng Gia Quan Tấn tước nữa.
Trên đây là nghi lễ cúng Hi Kỳ Yên, tạ Thần Hoàng Bổn Cảnh, cúng Giổ Tổ Hùng Vương, Cúng Giổ Tổ Cải Lương, nói chung phần đầu nghi thức là cúng như vậy. Do đó ta thấy trong phần cúng tế các tiền nhân hay thánh thần, lời nguyện luôn luôn là cầu Thái Bình cho đất nước, dân được an cư lạc nghiệp, mưa thuận gió hoà, nông dân hay ngư phủ đều làm ăn phát đạt. Có lẽ các tiền nhân nghệ sĩ ngày xưa đã nghĩ rằng khi đất nước thái bình, dân an cư lạc nghiệp thì họ mới có tiền để coi hát, do vậy khi cầu cho nghề hát phát triển, bao giờ người nghệ sĩ cũng nhớ là phải cầu cho toàn dân an cư lạc nghiệp, đất nước thái bình.
Bầu không khí thật là trang nghiêm, khói hương bay quyện, các nghệ sĩ lần lượt vào lên hương, lạy Tổ theo thứ tự vai vế trong đoàn và thứ tự theo tuổi tác , kính lão đắc thọ.
Hỏi ; Nhìn hình ảnh các nghệ sĩ cúng Tổ, mắt hướng lên bàn thờ Tổ,miệng khấn lâm râm, thiệt là trang nghiêm. Ai cũng một thái độ thành kính như vậy, cháu nghĩ là chỉ nhìn thấy hình ảnh các nghệ sĩ cúng Tổ là khẳng định được lòng tin Tổ nghiệp của nghệ sĩ cao đến như thế nào rồi.
Cô Thảo biết hông, người nghệ sĩ hát bi và nghệ sĩ cải lương, trăm người như mt đều có lòng thành kính tin Tổ Nghiệp. Dù nghệ sĩ đang ở Việt Nam hay đã đi dịnh cư nước ngoài, bất kỳ ở đâu, khi nhớ ngày giổ Tổ, khi có tổ chức giổ Tổ thì mọi người đều tề tựu lại, chung phần tổ chức cúng Tổ. Còn mt tập tục rất hay là hát hầu Tổ. Ngày xưa thì tập tục này rất được người trong giới tuân theo, bây giờ đơn giản hóa, có chổ làm, có chổ không.
Hỏi : Thưa , hát hầu Tổ là sao, Thưa bác ?
Hát hầu Tổ là khi tề tựu, niệm hương, vái lạy xong, các diễn viên tùy theo niên kỹ, người lớn hát trước, tới xá Tổ rồi hát một câu hay một đoạn cho tổ nghe, câu hát mà người hát cho là hay nhứt. Xong rồi, tới người khác..
Đây xin mời quí thính giả và cô Thảo nghe mấy đoạn hát hầu Tổ : Trước hết là lảo nghệ sĩ Minh Biện hát mấy câu trong vai Tạ Ôn Đình.
Nhạc và các câu hát hoặc trống, đờn của ngành hát bội.
Có nghệ sĩ chỉ cầm roi ngựa, biểu diễn lên yên, gò cương, tế ngựa...vân..vân..
Có nghệ sĩ múa một đường đao,
Có nghệ sĩ hát khách, hát một câu trong vai Lưu Bị cầu hôn giang tả.
Có người thủ vai Triệu Tử Long, múa thương đương dương trường bản.
Mỗi người chỉ hát một câu, múa vài điệu bộ rồi lui ra nhường cho người khác vào hát hầu Tổ. Nhạc, trống cứ tự do tấu cho cuộc biểu diễn tự do của nghệ sĩ.
Đổi nhạc hoà tấu cải lương.
Đến đây đến phần các nghệ sĩ cải lương.
Các nhạc sĩ Út Trong, Bảy Bá, Hoàng Thành, Hoàng Huệ hoà tấu hầu Tổ một đoạn nhạc.
Anh Út Trà Ôn và Châu Thanh ca chung một câu vọng cổ.
Bạch Tuyết và Hữu Huệ ca một đoạn Kim Tiền Bản.
Minh Cảnh và Lệ Thủy hò Huế vô vọng Cổ,
Ngọc Giàu và Hữu Cảnh ca Lý Chiều chiều và một câu vọng cổ.. . .
Nghệ sĩ hát cho Tổ xem, xin độ trì, nên thái độ nghiêm túc. Hát xong xá ba xá lui ra. Người xem cũng kính cẩn nghiêm trang, không có một nụ cười vô ý thức nào làm giảm sự kính trọng Tổ Nghiệp.
Lệ hát hầu Ông trong lễ giỗ, mang một ý nghĩa rất tốt đẹp. Đây là dịp mà các đào kép đem hết khả năng ca diễn của mình, nói là hát cho Tổ coi, thật ra có ý tôn sư trọng đạo, trình cho các bậc đàn anh đàn chị nghệ sĩ thấy sự tiến bộ của từng người, và đặc biệt cho các ông Bầu, ông Nhưng, Thầy tuồng đánh giá khả năng của từng người để giao vai tuồng mới, để định vị trí diễn viên. . .
Tôi nghĩ, loại trừ một vài yếu tố có tính cách mê tín trong hình thức tổ chức nghi lễ, tục lệ giổ Tổ của giới sân khấu cũng như các ngành nghề khác biểu hiện lòng Tôn Sư Trọng Đạo, Uóng Nước Nhớ Nguồn, đó là truyền thống của dân Việt Nam. Lễ Giổ Tổ theo tôi là nên duy trì, bảo tồn để kết chặt tình tương thân tương ái giữa những người làm nghệ thuật hoặc giữa những đồng nghiệp với nhau.
Hỏi : Xin cám ơn bác Nguyễn Phương đã kể lại một tập tục lâu đời của Sân Khấu và cho nghe những âm thanh của cuc tế lễ mà khi chúng ta đang ở nước ngoài, không dễ gì có được dịp nghe lại như hôm nay. Đài Phát Thanh Tiếng Nói Việt Nam một lần nữa xin cám ơn cuộc nói chuyện lý thú của bác Nguyễn Phương và hy vọng những kỳ nói chuyện khác, bác Nguyễn Phương sẽ kể về cuộc đời của các nghệ sĩ tài danh của sân khấu cải lương hay hát bội mà bác biết.
Cám ơn Cô Thảo, cám ơn Đài Tiếng Nói Việt Nam đã cho tôi cơ hội nhắc lại những hoạt động của ngành sân khấu cải lương mà tôi đã gắn bó suốt đời. Xin cám ơn quí thính giả đã chịu khó lắng nghe buổi nói chuyện về Giỗ Tổ cải lương hôm nay. Xin cám ơn.
Soạn giả Nguyễn Phương