GIÔNG TỐ
                                                       VŨ TRỌNG PHỤNG
 
                                                               CHƯƠNG I
 
     Mặt trăng rất to và rất tròn, chiếu vằng vặc... cánh đồng lúa chín như một tấm thảm vàng, con đường quan lộ giải nhựa như một con rắn bóng và nhễ nhại, nằm uốn khúc trên tấm thảm ấy. Những làng mạc xa xa hiện ra những nét vẽ thẳng đen sì.
     Đó là vào tháng mười , năm 1932.
     Giữa lúc đêm khuya tịch mịch ấy, trên côn đường quan lộ mà thỉnh thoảng mới có một vài cây xoan không lá khẳng khiu và tiều tụy như thứ cây trong những bức họa về "cảnh chết", một thứ xe hòm phăng phăng chạy hết tốc lực, hai thân xe chỉ là một cái chấm đen bóng, còn hai ngọn đèn sáng quắc chiếu dài hàng nửa cây số thì như hai cái tên vun vút bay dưới ánh trăng...
     Xe đương phăng phăng chạy thì đến gần một chỗ ngoặt mà bên đường có một lớp quán gạch và một cây đa cổ thụ, bỗng dần chậm lại, rồi đứng hẳn.
     Khi xe đã đứng dừng lại lâu rồi, người ta còn thấy sự cố sức của người tài xế mở máy sình sịch mấy lần nữa mà xe vẫn không nhúc nhích được một ly. Rồi thì từ xe bước xuống, hai người tài xế hấp tấp ra mũi xe lật miếng sắt che máy ra, loay hoay kiểm điểm bộ máy. Trong khi hai người chưa tìm được cớ xe chết máy vì lẽ gì, thì từ trong hòm kính thấy đưa ra một câu hỏi gắt rất ngắn nhưng cũng đủ làm cho cả hai run lập cập:
     - Thế nào?
     Vài phút im lặng, rồi người tài xế chính ấp úng đáp :
     - Bẩm quan, con đã thấy rồi cái ống cao su dẫn ét-xăng có một đọan nát nhũn đến nỗi xăng chảy cả ra ngoài nhưng mà xuống không thoát.
     -...! sao không liệu mà thay ngay vào các chuyến chữa hôm nọ đi?
     Dứt lời " chửi" quan bước xuống xe và sập cửa rất mạnh để tỏ ý giận dữ. Đó là một người tuổi gần 50, thân thể vạm vỡ, hơi lùn, trước mặt có cặp kính trắng gọng vàng, trên môi có một ít râu lún phún kiểu tây, cái mũ dạ đen hình quả dưa, cái áo đen bóng một khuy, cái quần đen sọc trắng, đôi giày láng mũi nhọn và bóng lộn, làm cho lão có cái vẻ sang trọng mà quê kệch, cái vẻ rất khó tả của những anh trọc phú học làm văn minh...
     Tài xế chính và phụ cả hai đều sợ hãi lắm, cứ việc châu đầu vào cái hòm máy, lúc đánh diêm soi, lúc sờ soạn như sẩm tìm gậy chứ không dám quay lại nhìn đến ông chủ lúc ấy đứng dạng háng giữa đường, hai tay khoanh trước ngực, đầu hơi cúi xuống phía trứơc mặt, Cặp mắt gườm gườm như hứa một sự trừng trị đáng sợ. Bị chủ mắng, tài xế chính khẽ quát người phụ:
      - Cầm lấy cái mùi xoa này, buộc nối vào hai đầu dây cao su ! Mau lên ! Mà quấn rõ chặt cho nó thật kín chứ !
     Rồi người  tài xế chính lại ngồi mở máy thử. Cái xe kêu sình sịch một lúc lâu rồi lại thôi. Mấy bận đều thế cả, hai người càng hấp tấp bao nhiêu, càng gia công vất vả bao nhiêu thì cái xe càng bướng bỉnh, càng ỳ ra bấy nhiêu. Lão chủ cười nhạt mà rằng:
   - Tội chúng mày đáng chết cả đó, các con ạ.
     Hai anh em làm công đưa mắt nhìn nhau lo sợ chứ không nói gì. Lão chủ lại tiếp:
     - Chúng mày để ông ngủ đường thì rồi khốn cả đó!
     - Lạy quan, chẳng may như thế này, quan thương cho.
     Tài xế chính van lơn như vậy rồi lại ra hiệu ngầm cho người phụ việc mình cứ việc vờ vịt loay hoay chữa một cách vô công hiệu cái bộ máy hầu như không thể chửa được ấy.
     Lão chủ hỏi:
     - Thế còn bao nhiêu cây nữa đến Hà Nội?
     Anh lái phụ nhanh nhảu thưa:
     - Bẩm chỉ còn độ bốn mươi cây.
     - Hừ!
Lão chỉ hừ một cái rồi đi đi lại lại trên đường bực tức cự điểm.
Nguyên lão ta là một ông đồn điền giàu có đã khét tiếng miền trung thổ, bửa nay đương đêm khuya về thủ đô là vì muốn để sáng sớm hôm sau có đủ thời gian đến một cửa hiệu kim hoàn mua một thứ hàng quý giá để mừng một ông tổng đốc được đệ nhị đẳng bắc đẩu bội tinh, cho nên khi thấy xe bị liệt máy như thế ở giữa đường, đương đêm khuya không biết cầu cứu vào đâu nữa, thì lão băn khoăn và bực tức, băn khoăn về nỗi sợ đến mừng chậm hơn những người khác thì mất vẻ long trọng, và bực tức về nỗi từ khi lão ta giàu có đến phú gia địch quốc, từ một anh cai phu mỏ lên đến bực nhân dân đại biểu, thì chưa hề có một sự gì trái ý mà lão lại phải chịu. Lần nàylà lần đầu lão phải chịu thua cái máy xe hơi.
     Láo đi đi lại lại như cuồng chân, như con hổ trong củi sắt, nghĩ đến những cái má hồng mơn mởn, những cánh tay trứng như ngà như ngọc cuả mấy cô đào ở Hà Nội... nếu tài xế của lão đã biêt lo liệu từ trước cho cái xe lúc nào cũng lành lặn hoàn toàn. Vậy mà bây giờ lão phải thơ thẩn giữa nơi đồng không mông quạnh, ngắm trăng suông, nhìn sương tỏa, nghe giun kêu dế khóc bên cạnh những tiếng búa gõ vào sắt cành cạch, những tiếng sình sịch của một cái xe hơi khó tính cứ muốn chạy rồi lại thôi...
     - Tao cho chúng mày nửa giờ nữa đấy!
     Nói rồi, lão nhắm phía cây đa mà đi thẳng trên một con đường nhỏ qua cánh đồng, đi dạo chơi cho tiêu diệt thì giờ cũng không có mục đích gì khác...
     Mặt trăng lúc này bị mảng mây to lướt qua cho đi thành thử trời đất tối xầm hẳn lại. Sương xuống dầy qúa làm ướt cả áo của lão. Giữa cánh đồng thấy tản mạn những cục lửa xanh đỏ trên mặt đất lúc cháy lúc tắt, như ma trơi. Tiếng côn trùng tỉ tê, ri rỉ, làm cho lão ta bắt đầu cảm thấy sự im lặng, hiểu rõ được ý nghĩa sự vắng tanh và thôi cũng không nện mạnh gót giày xuống đường lộp cộp nữa. Hai tay đút túi quần, lão cúi đầu xuống mà đi, có cẻ ngẫm nghĩ như một nhà triết học... Chợt thấy về trước mặt có tiếng cười khúc khích... Lão ngẩng mặt lên, bốn năm đống rạ lù lù tiến đến... Thì ra một gánh thợ cấy đi gánh rạ đêm. Ngần ấy người cười nói chuyện trò vui vẻ lắm.
     Lão đứng tránh ra một bên.
     Những đống rạ cũng lù lù tiến đến
     Đám mây to đã buông tha mặt trăng ra rồi.Trời đất lại sáng quang vì cái ánh trăng lạnh lẽo
     Bọn thợ cấy thấy có một người ăn mặt tây đứng đấy thì thôi không chuyện trò gì với nhau nữa, chỉ len lén rón rén đi qua. Bà lão già đi đầu khẽ thưa:
     -Quan lớn làm ơn nánh cho chúng con đi một thí
     Lão bèn làm ra cái bộ thương người mà hỏi cả lũ:
     -Các ngươi đi làm đồng khuya nhỉ? Mùa màng có khá không?
     Một người trong bọn đáp một câu oán hận:
     -Bẩm quan, lúa bị sâu cắn ráo cả, không đủ tiền thuế ạ.
     Bà lão già đi đầu qua rồi thì đến một mụ trông bẩn thỉu. Mụ thứ ba trông cũng xấu xí. Người gánh cái gánh rạ thứ tư là một ông lão râu đã bạc, cái đầu trọc quấn trong miếng vải nâu trông như một cái mõ nhà chùa, gánh thứ năm thì do một cô ả mà quần áo trông gọn ghẽ hơn hết thẩy.
     Lão trố mắt nhìn... Cô ả gánh rạ hơi cúi nghiêng mặt để đưa mắt nhìn trộm. Ánh sáng trăng tuy leo lét song cũng đủ khiến cho hai con mắt rất tinh tường của nhà điền chủ nom thấy rõ hai cái má phúng phính, một cặp môi nhỏ và dầy, cái cằm tròn trĩnh và hơi lẹm trong cái vành khăn mỏ quạ láng thâm. Khi cô ả gánh rạ đi qua, nghĩa là cái mặt đã khuất sau đống rạ tròn, nhà điền chủ lại trông theo cái váy nâu cũn cỡn do một đường lạt khíu giữa cho nó chẽn đến nữa đùi, một bộ đùi phốp pháp trắng nõn, trông rất đáng yêu; mặc lồng từ bụng chân đến bàn chân đều có một lớp bùn trắng, mỏng, khô đóng lại, đã nứt ra thành từng miếng nhỏ, sắp rơi xuống...
      Nhà tư bản đứng trông cái bộ đùi thôn nữ ấy một cách tần ngần trong đến vài phút, đoạn như định thần lại, thoăn thoắt bước theo mà nói bằng một giọng rất ân cần:
     - Này chị, gánh cái gánh lại chỗ xe ôtô kia tôi mua một ít cho.
     Thấy lời nói lạ tai ấy, chị nhà quê đứng lại phân vân khiến cho cả bọn thợ gặt cũng dừng lại, nửa tin nửa ngờ.
     Lão này nhanh nhẩu dùng đến cái giọng hách dịch:
     -Xe nổ lốp, người ta phải mua rạ để nhồi vào bánh, mà có sẳn rạ lại không bán hay sao? A- lê mau lên gánh lại, quan lớn trả tiền cho một nửa gánh! Còn các bà già kia có muốn chờ thì cứ đi đủng đỉnh lại một tí, chị ấy đem lại chỗ xe kia đây thôi.
     Nói xong lão khôn ngoan bứơc nhanh về chỗ cái xe. Bọn thợ gặt cũng đũng đỉnh lên đến đường cái quan thì đặt gánh, ngồi phệt xuống đất, cẳng xoạc ra và hai tay bó làm một. Còn chị nhà quê ngây thơ thì thoăn thoắt gánh gánh rạ thẳng tiến đến cái xe hơi trong đó quan đã chễm chệ lên ngồi và bật đèn sáng quắt lên rồi.
     Hai anh tài xế quay lại ngừng tay nhìn ông chủ như có ý đợi lệnh gì thì lão chủ quát:
     -Chúng mày nhẩn người ra làm gì thế?Chúng mày định để ông ngủ đêm trên xe này phải không?
     Thế là cả hai lại quay đầu vào bộ máy . Một anh vẫn còn có gan khẽ nói:
     -Bẩm quan, con đã cắt được một đoạn dây chỗ khác để thay vào đây rồi, chậm lắm thì cũng chỉ nửa giờ nữa là xe chạy đựơc.
     Lời ông chủ:
     -Ông cho chúng mày một giờ nữa!
     Nói xong, lão chủ quay lại sau lưng nhìn qua miếng kính hậu ở hòm xe thì thấy bọn thợ gặt đặt gánh ngồi chờ ở chỗ cách xa ôtô những ba mươi bước, còn cô bán rạ thì đã đến đứng bên cửa xe.
     - Thưa quan, quan dùng hết cả gánh hay độ bao nhiêu để con tháo...
     - À, con bán cho quan lớn một bên nhé! Tháo đi rồi quan cho tiền.
     Trong lúc cô ả lúi húi tháo một bên gánh thì nhà điền chủ ló đầu ra, đôi mắt phong tìn ngắm nghiá không chớp...
     - Bẩm con gạt rạ ở bên đường đó ạ.
     - Ừ, để rồi quan cho tiền.
     Vờ tìm cái ví da trong túi áo, nhà điền chủ mắt vẫn lẳng lơ nhìn chị nhà quê cho mãi đến khi cầm cái ví trong tay rồi mà vẫn không lấy tiền ra lại vội hỏi:
     - Con tính bao nhiêu?
     - Bẩm quan chả mấy tí, quan cho mấy xu cũng được ạ.
     - Được lắm! Con ngoan lắm, để ta thưởng cho nhiều tiền! Con hãy lên xe này để quan đóng cửa không rét quan... Ta đang đếm tiền đây.
     Chị nhà quê nhìn đến những đệm da đẹp đẽ, những chỗ kền mạ bóng nhóang, con cúpbê Nhật hay hay treo bên miếng kính,ngọn đèn đỏ sáng chói lọi lên nóc xe,thấy nó sạch sẽ quá,sang trọng quá,không dám bước lên. Nhưng mà quan đã vói ra định đóng cửa xe, chị đành liều mà bước lên vậy.Quan đóng cửa đánh sập một cái rồi lại hỏi:
     -Thế con làm vất vả như thế thì mỗi ngày được bao nhiêu?
     -Bẩm chỉ được sáu xu và hai bát gạo
     -Khổ nhỉ?Thế để quan cho năm đồng con may áo mặc Tết nhé!Đây này, năm cái giấy bạc một đồng đấy, con đem về nhà mua nhiêu mua xã cho chồng.
     -Con xin quan lớn, cảm ơn quan lớn.
     -À, nhưng mà con đã có chồng rồi hay chưa?
     Chị nhà quê cúi mặt không đáp, buộc tiền vào thắt lưng xong đứng lên:
     -Thôi lạy quan, quan cho xuống kẻo họ đợi.
     -Ấy khoan đã!Mặt con tái đi thế kia khéo không thì trúng phong rồi đó, để quan lấy cho một tị dầu trong này mà bôi rồi thì về.
     Nhà điền chủ nói xong lấy ở áo ra một lọ gì nho nhỏ , để đầu ngón tay vào miệng lọ lắc một cái, rồi quờ vào trán chị nhà quê. Chị này cứ để yên, và co ro khép đôi đùi lại , kéo cái váy xuống...
     - Giời ơi! con lạy ông, ông buông con ra! ...
     Giọng quan vẫn ngọt ngào:
     - Con im , không đựơc cữơng...
     - Giời ơi, lạy ông , ông đừng làm hại một đời tôi!
     - Im ngay, quan sẽ cho nhiều tiền...
     - Bỏ ra! Ái!
     - Im cho ngoan nào...
     - Ối giời đất ơi, ối làng nứơc....
...........................................................
     Hai anh em nhà tài xế khôn ngoan và trung thành muốn át những tiếng ấy, cứ việc gõ búa thình thình vào một bộ phận nào đó trong động cơ.
...........................................................
Mãi đến lúc ông chủ điền ngồi lên bật đèn, chị nhà quê vẫn nằm trong xe, hai tay bưng mặt, ngất đi. lão này cúi xuống hôn một cái hôn cuối cùng, lôi cái váy xuống, nhắc chị nhà quê ngồi dậy, mở cửa mà đẩy người ta xuống...
     - Thôi, con về mau lên không họ chờ.
     Chị nhà quê bị đun ra thì ngồi phịch xuống đất, vẫn rũ người ra khóc: "Ối cha mẹ ơi! Ối cha mẹ...". Lão này thản nhiên đóng sập cửa lại.
     Rồi quát to:
     - Xong chưa?
     Hai anh tài xế cuống quýt gõ một hồi nửa, rồi anh phụ trèo lên mở thử máy. Chợt có tiếng kêu ghê gớm của một lũ người cung kêu lên một lượt:
     - Ối làng nước ơi! Ối làng nước ơi! Người ta giết người!
     Nhà điền chủ quay lại nhìn thì đó là mấy người đàn bà đứng cách xa xe, nhưng nà chỉ kêu chóang lên thôi chứ không dám bén mảng đến.
     Còn chị nhà quê vừa mất tân tíêt thì vẫn ngồi sệt dưới đất, bên cạnh đống rạ mà kêu, mà rên...
     Động cơ xe hơi nổ sình sình.
     Đằng xa thấy một hồi tù và rúc lên.
     Cánh cửa sập một cái, anh ét lên nốt xe...
     Ở xa có tiếng lào xào: "-Ta hay Tây? Ta hay Tây" Nhà điền chủ quay lại lần nữa thì đó là một bọn người có tay thước, áo tơi, quần xắn gọn, ý chừng là bọn tuần.
     Xe bắt đầu từ từ chạy...
     Trước hai vệt ánh sáng của đèn pha hiện ra một người tay áo cộc, mũ khách bít kín tay, giày trắng đé cao su, đứng giữa đường giơ hai tay ra chắn xe, ra hiệu bắt dừng lại.
     Anh tài xế ngừng đà xe quay nhìn chủ. Lão này điềm nhiên phán:
     - Cứ mở hết máy, tội vạ đâu tao chịu!
     Thế là chíêc xe hơi cứ nhằm cái bóng người đứng giang tay  mà đâm thẳng, theo cái tốc lực sáu mươi cây số một giờ.

                                                                CHƯƠNG II
     Trong cái gian nhà tranh ba gian của ông đồ Uẩn hôm ấy có đông nghịt những khách khứa. Ngoài số thân bằng cố hữu đến hỏi thăm cô Mịch vị nạn đêm trước có cả bọn lý dịch trong làng đến thúc giục ônog đồ thảo đơn kiện lên trình quan trên. Bà đồ phải nghỉ việc đồng áng để ở nhà bếp nước thiết khách. Mấy bà già, mấy cô con gái ở hàng xóm cũng cũng sang làm giúp y như nhà có giỗ tổ vậy. Còn cô Mịch thì cứ nằm ốm liệt giường, song bọn con giai trong làng cứ há mồm ra mà cười sau khi đồn đại nhau rằng thấy co bé ấy làm ra thế cho đỡ ngượng đó mà thôi. Bà đồ Uẩn đặt lên chiếu một mâm đầy những thịt cá rồi ông đồ xoa tay nói: "Bẩm các cụ thương tôi lại hỏi thăm cháu và lo việc cho thế này, thật cảm kích quá, vậy xin mời các cụ dùng cơm ngay đây cho tiện để con lên quan kẻo cụ nào cũng lại phải về nhà thì lích thích quá". Chữ "các cụ" đây là ông chỉ ông chánh hội, ông phó hội, ông lý trưởng, ông phó lý, nghĩa là mấy ông tuổi mới độ bốn mươi cả mà thôi chứ không ai già nua tuổi tác gì, song ông đồ Uẩn dùng lối xưng hô ấy là bởi cái tập quán ở chốn hương thôn. Bốn ông này đã ngồi chễm chẹ bốn góc giường, nhưng chưa muốn cầm đũa vội, còn ra ý đợi ông trương tuần, một anh em đồng tông với...khổ chủ, lúc ấy lên huyện trình quan, ông đồ nài:
     - Mời bốn vị chánh phó cứ việc cho, rồi chú cháu thì về ăn với tôi cũng được.
     Bốn ông kia còn dùng dằng may sao đã thấy một giọng oang oắc từ cổng tre.
     - Thôi, cứ việc kiện đi là được!
     Đó là ông trương tuần đã về. Mọi người xúm lại hỏi han, ồn ào đến nỗi không còn ai nghe hiểu ai muốn nói gì nữa.
     Ông trương tuần lên họp cỗ, rồi sau một hồi mời mọc nhau lào xào, mới kịp nói rành rọt cho cả nhà nghe:
     - Tôi vào hầu cụ lại, kể hết đầu đuôi thì cụ vội thưa lên quan, và quan bảo bây giờ bác đồ tôi có thể đệ đơn lên kiện kẻ vô danh, mà riêng thì thay mặt cho cả làng mà rất có thể kiện cái ông chủ nào đó ở chỗ chiếc ôtô ấy sao thấy hiệu lại không dừng. Quan bác cứ làm đơn cho rành mạch thì có thể vịn vào cớ xúyt xe đè phải người mà buộc chủ xe vào tội mưu sát được. Quan huyện là người tân học, xem ra ý sốt sắng về việc này lắm, chắc thế nào quan cũng xét xử rất công minh.
     Ông chánh hội vỗ đùi rất mạnh, múa tay nói:
    - Cái kiện này thế nào cũng phải được! Vì rằng điều can hệ là biết số xe thì nom thấy rồi, có phải không ông Trương?
     Ông trương ngần ngừ mà rằng :
     - Nhớ thoang thoáng thôi ạ. Lúc ấy tôi cũng hốt hỏang lắm, không biết là số xe thì: hai vạn bốn nghìn tám trăm bảy mươi nhăm.
     Ông lý trưởng trầm tỉnh làm ra mình hiểu pháp luật:
     - Mình có nhớ đích xác thì hãy khai số xe. Bằng mơ hồ thì thà kiện kẻ vo danh còn hơn, kẻo không lại nhỡ trùng số xe của một người nào khác rồi thì khốn cả đấy.
     Nhưng ông phó hội tức khắc nổi giận mà rằng:
     - Việc gì mà khốn cả? Ông bảo việc gì mà khốn cả? Tôi thì tôi tưởng nếu ông trương đã nhìn thấy như thế thì cứ việc khai trọng đơn cả hai số xe mà không ra đích xác là số nào! Có phải thế không, hở các cụ? Ta chỉ nhầm mà không rõ là con số bảy hay số một mà thôi! Ta cứ việc khai như thế để nhà chức trách tiện việc điều tra chứ việc gì mà sợ!
     Ông phó lý ngăn lại:
    - Thôi đi, ngộ nhỡ quan trên khiển trách ông trương làm sao đi tuần mà gặp việc như thế, có một hàng số xe cũng không nhớ, thì có phải khổ cả không? Cái điều ấy ta phải suy nghĩ lắm mới được.
     Nói rồi thì ông này từ tốn rót đầy năm cốc rượu. Năm ông mời nhau, ngửa cổ nốc một hơi cạn, đoạn ông chánh hội xắn tay áo, giơ một quả đấm lên trên trần nhà hăng hái nói:
     - Thôi các ông không phải bàn ra tán vào! Nói lắm chỉ nát chuyện! Ông trương lúc ấy mà không nhanh chân chạy né sang một bên đường thì mất mạng rồi, tất nhiên đến quan thống sứ đi nữa cũng không nỡ nào bắt ông ta phải nhớ kỹ số xe... Vậy thì ta cứ kiện! Mà thằng chánh này không kiện nổi cái thằng cha dâm ác nào đó thì thằng chánh này đem mẹ nó triện đồng mà lên trả lại quan trên.
     Mấy chục người quây quần nhau trong gian nhà ai cũng tái mặt đi vì kính phục, không ai dám nói gì nữa. Ông chánh đứng lên, cao lênh khênh giữa đường lại múa tay mà rằng:
     - Không thì nhục lắm! Xấu hổ lắm! Mà nhục cho cả làng! Nhục cho cả làng này, các cụ đã biết chưa?
     Cử chỉ ấy làm cho ông đồ Uẩn cũng đâm ra sợ xanh mặt. Ông đồ ngăn một cách vô lý thế này:
     - Thôi, cụ chánh! Xin cụ đừng nóng nảy quá thế. Việc đã xảy ra rồi, ta cứ bình tĩnh mà nghĩ đến việc viết đơn thảo kiện rồi sửa soạn vào quan.
    Một người hỏi:
    - À, thế nhưng quan truyền thế nào? Quan có bảo gì ông Trương đấy không?
     Ông trương hớn hở đáp một cách sung sướng:
     - Có lắm chứ! Quan bảo tôi rằng: muốn kiện hay không thì tùy, nhưng mà cứ bảo thằng chánh hội với thằng lý trưởng lên đây tao bảo. Quan lại bảo thêm phải giữ cẩn thận năm cái giấy bạc một đồng mà lão chủ xe ấy đưa cho con Mịch thì mới có tang chứng được. À, bác đồ, thế cái tiền ấy đâu? Đừng có tiêu đi mất đấy nhé! 
     - Không, tuy nhà tôi lúc nào cũng túng thật, nhưng mà ai lại tiêu như thế?
     Giữa lúc ấy, bà đồ Uẩn ở trong phòng con gái ra, xưng mặt lên mà cự ông trương tuần:
     - này, tôi xin ông! ông khinh bỉ nhà tôi vừa vừa chứ. Tôi nghèo thật đấy, nhưng không khi nào lại khónn nạn đến như thế đâu! Tôi chưa đến lúc phải cho con gái tôi đi làm đĩ! Dù sao đi nữa thì con giai tôi cũng vẫn gửi cho tôi mỗi tháng một số tiền...
     Ông thầy đồ nhảy trên đất như giẫm phải đống kiến lửa, tru tréo:
    - Thôi đi, tôi xin con gái già! Con gái già đừng có thêm điều đẻ chuyện, không có mà tôi điên tíêt lên bây giờ đấy!
     Từ buồng bên cạnh cũng nghe giọng của cô Mịch:
     - Khổ lắm u ơi! Còn sung sướng gì mà u còn phải lắm nhời lắm điều như thế nữa!
     Ấy thế là ồn ào lên một hồi. Mỗi người thêm vào một lời thành thử nhà như là có cuộc loạn đả.
     Sau nữa giờ vỡ chợ, kẻ khuyên can kại to tiếng hơn kẻ gây sự, hàng chục cái mồm đàn ông và đàn bà, già và trẻ, phân bè kéo đảng nhau, ông chánh hội phải vớ lấy một cái gậy mà rằng:
     - Thôi cả đấy nhé! Cấm không ai được nói nửa nhời đấy, kẻo không có mà thằng này phang cho cả một lượt chứ chẳng từ ai đâu! Lại không biết người ta bận à? Lại không biết người ta chỉ chốc nữa là phải lên quan à? Cút đi cho các cụ làmg vịêc!
     Sau câu hét oai quyền ấy, lại nghe thấy tiếng "lên quan", thì không một ai dám nói gì nữa. Quá nữa người làng len lét ra về. Bà đồ vào phòng con gái, lặng im. Sáu người kia dọn giường dọn bàn rồi ông đồ nằm bò ra thảo đơn kiện.
     Ông lý trưởng nói:
     - Cái kiện này to lắm! Tôi không được mục kích nên không dám chắc như mà cứ theo như lời bác Trương nói thì dễ thường chủ xe là lão nghị Hách ở tỉnh miền trên ấy chứ chẳng phải ai xa lạ đâu!
     - Thằng cha có hai chục con vợ lẽ trong đồn điền ấy à?
     - Phải.
     - Cái thằng cha bỏ bã rượu vào ruộng lương dân rồi báo nhà đoan và, chỉ bởi một thủ đoạn ấy đã tậu được ba trăm mẫu ruộng rất rẻ tiền ấy à?
     - Chính thế.
     - Cái thằng cha độc ác đánh chết người làm rồi vứt xác người ta xuống giếng mà khai người ta tự vẫn ấy à?
     - Nó đấy.
     - Thế sao? Thế thì phải kiện cho nó bỏ mẹ nó đi chứ?
     Ông lý bình tĩnh đáp ông chánh:
     - Nào biết là rồi nó bỏ mẹ hay chúng mình bỏ mẹ!
     Ông vứt bút xuống chiếu, ngồi lên mà rằng:
     - Ông nói đến chó cũng không nghe được!
     Ông lý vãn bình tĩnh một cách khả ố:
     - Chó không nghe được nhưng tôi nghe được! đây này nhé: lão nghị ấy có năm trăm mẫu đồn điền trên tỉnh này, một cái mỏ than ở Quảng Yên này, ba chục noc nhà tây ở Hà Nội, bốn chục nóc nữa ở Hải Phòng này, bạc nhà nó cứ gọi là gà ăn không hết, vậy ông có đủ tiền mà chọi nhau với nó không? Vô phúc thì đáo tụng đình ông ạ.
     Ông phó hội cự ông lý:
     - Chả nhẽ nó hiếp... con gái làng mà lại không kiện à? Sao ông cứ bàn ngang thế?
     - Tôi không bàn ngang mà cũng không ngăn trở gì ai cả. Ai có tiền có sức thì cứ việc theo kiện. Nhưng tôi mong rằng cứ để mình ông đồ kiện về con gái ông ấy bị hiếp mà thôi.
     Ông chánh ngồi ngay ngắn lên mà rằng:
     - À, thế mà lúc nãy, ông cứ tự do ngồi vào đánh chén! ông tưởng cụ đồ làm bửa rượu ấy để cho ông ăn không đấy à? Ông phải biết cái nghĩa lý của mâm rượu ấy mới được chứ!
     - Thôi, ông say rồi, tôi không dám nói nữa.
     - Ông bảo ai say? ông bảo ai say?
     - Kìa, chết chửa kìa! Sao lại thế, hai ông?
     - Tôi chỉ muốn bảo một mình ông đồ đi kiện thôi cũng đủ, chứ không việc gì mà phải có lá đơn của cả làng cũng đứng kiện. Trương tuần không chết chẹt thì không việc gì đến làng mà cả làng phải đứng kiện. Tự nhiên trêu người ta để rồi người ta thù cho cả lũ thì khốn cho cả lũ ấy à?
     - Thế ông có biết quan truyền ra xao không?
     - Mặc, tôi quyết không ký vào đơn.
     - Ông mặc thì kệ ông! Đây có bốn người ký rồi. Chánh hội, phó hội, phó lý, trương tuần ký cả rồi. Còn ông là lý trưởng mà không ký thì cũng không ai cần. Ông là đồ hèn nhát! Ông không muốn lên quan thì ông về đi!
     Tuy thế, ông lý trưởng cũng không về. Ông cứ ngồi nguyên chỗ, chờ cho đến nửa giờ, sau khi hai lá đơn kiện thảo xong rồi thì ông cũng ký. Mọi người đều được bằng lòng thì lại đến lượt bà đồ Uẩn ra ngăn:
     - Thôi, các cụ ạ. Nào biết rồi có ăn thua chuyện gì không mà kiện với tụng, rồi nay quan gọi, mai quan gọi, chỉ tổ mất cả công việc làm ăn. Phương ngôn đã có câu: vô phúc đáo tụng tình.
     Ông đồ phải làm ầm ĩ lên một hồi nữa, rồi người ta mới quyết định kéo nhau lên quan.
     Làng Quỳnh Thôn cách huyện ly chừng mười cây số. Bà đồ Uẩn phải mở cái hòm khóa lấy nốt ban đông bạc chỉnha trao cho ông đồ. Đó là cả vốn liếng của một cái gia đình, của một thầy đồ có dứơi cái roi mây của mình đúng sáu đứa trẻ thuộc hạng nửa người nửa ngợm nửa đười ươi. Tiền xe pháo mà thừa thì chẳng kể chứ nếu lại ăn hết vào đâu mà ăn cho đến Tết Nguyên đán.
     Thị Mịch đã phải gắng gượng ngồi dậy...
     Đến lúc thấy mẹ thúc giục, cô bé phải mặc đến cái áo bông, cái quần thâm chỉ là những cái để dành riêng cho ngày đình đám. Cô Mịch tuy nghe thấy bảo lên để quan khám nhưng chưa hiểu khám là thế nào. Cho nên cô cứ việc theo mẹ ra đi.
     Cả bọn lôi thôi lốc thốc kéo nhau ra khỏi làng. Trước những cặp mắt toét mà còn tò mò của bọn giai làng, trước những cái mồm cười rất khả ố, cô Mịch cúi gằm mặt xuống đất, vịn vào tay mẹ mà đi. Còn bà đồ thì coi bộ đăm đăm chiêu chiêu của một tín đồ đạo Gia Tô đi vào cái hàng sẽ giẫm lên cây thập tự hoặc sẽ bị chết chém ở thời vua Minh Mệnh vậy.
     Qua một cánh đòng ngót hai cây số mới thấy đường cái quan. Lên chỗ một cái quán mái gianh rồi ông chánh hội mời cả bọn nghĩ chân để cho một anh phu xe đi gọi thêm mấy cái xe khác nữa đến cho đủ.
     Tám người còn ngồi chờ thì thấy từ xa tiến đến một thiếu niên áo sa tanh, giầy ban, khăn lượt, áo dạ khóac ngoài, trông sang trọng lắm. Thiếu niên tiến đến chỗ tám người, nghiêng đầu mà chào cả lũ mà rằng:
     - Tôi hỏi các ông có phải làng có ông đồ Uẩn dạy học thì chính là cái rặng tre đây kia rồi, phải không ạ?
     - Phải đấy, nhưng mà ngài tìm ai trong làng?
     Lời ông đồ hỏi:
     - Tôi muốn tìm chính ông đồ.
- Để có việc gì thế ạ?
     - Nguyên tôi là phóng viên một nhà báo...
     - Bẩm thế sao nữa ạ?
     - Tôi thấy đồn đêm hôm qua hình như có một việc chẳng may xảy ra cho con gái ông đồ.
     - Thế ngài ở báo nào vậy?
     - Tôi giúp việc cho tờ báo tên là Lưỡng Kỳ, nghĩa là một tờ báo hằng ngày to nhất Đông Dương.
     Ông chánh hội sốt ruột nói phăng ngay:
     - các ông nhà báo hỏi chuyện bác để lấy tin chứ còn làm gì nữa! Ông nhận quách đi cho có được không! Chính ông đồ Uẩn đấy ngài ạ. Chúng tôi là lý dịch trong làng cùng ông ấy đi lên quan đây.
Thiếu niên nghiêm giọng:
     - Nếu việc là đích xác thì chúng tôi xin hết sức công kích kẻ làm bậy, mà bênh vực người yếu thế, mặc lòng kẻ làm bậy là người quyền thế như thế nào.
     Giữa lúc ấy anh phu xe đã đi gọi thêm được hai chíêc xe.
     Ông đồ Uẩn hỏi thiếu nien :
     - Thế ngài là người ở Hà Nội về hay là người vùng này?
     - Tôi là con ông chủ ty rượu  ở ngay huyện.
     - Ô, thế thì hay lắm, mời ngài lên xe về huyện, chúng ta có thể trò chuyện ở dộc đường.
          Tất cả ba xe mà những chín người. Anh phu chỉ gọi về được có thế thôi, cả bọn đành phải ba người ngồi một xe. cái xe cuối cùng kéo ông đồ, bà đồ và cô Mịch.
     Cái đám rước ngọan mục ấy bắt đầu khởi hành. Ba anh phu xe cắm cổ kéo... Cùng đường, người ta thấy ông chánh hội và nhà víêt báo là hai người có giọng hùng hồn, hết lòng vì nước vì dân. Sau một giờ đồng hồ thì đến huyện.
     Huyện Cúc Lâm vào chốn ấy quang cảnh cũng như hai trăm ngàn huyện khác. Ở một phố kéo dài hai bên đường quan lộ, huyện có nhà bưu điện, nhà thương, nhà đoan và một nhà lô cát. Phố xá lơ thơ một ít nhà gạnh hai tầng giữa những cái nhà gianh.
     Đến cửa huyện, bốn tay lý dịch nói gì với bác lính khố xanh để cho bác này chạy vào một lúc rồi chạy ra bảo:
     - Quan cho vào cả!
     Quan huyện còn trẻ  lắm, trông chỉ mới  ngoài hai mươi tuổi thôi, đương ngồi cặm cụi viết.
     Bốn ông lý dịch vừa phủ phục xuống đất, quan đã giơ tay ngăn:
     - Thôi, ta than cho!
     Viên đề lại rón rén để ai lá đơn trên bàn. Quan cúi xuống độc đơn. Sự im lặng trong huyện đường khiến cho quan càng oai vệ lắm. Bỗng quan ngừng lại, hất hàm bảo một tên lính lệ.
     - Dắt hai người đàn bà kia sang nhà thương để quan đốc khám nghiệm!
     Tên lính lệ ra hiệu cho bà đồ và cô Mịch lại quay ra để theo gót mình.
Quan xem đơn một lúc rồi ngẩng lên hỏi:
     - Thế thầy lý dịch phải gọi ba bà già với ông cụ gánh rạ ấy lên đây lý vào đơn mà làm chứng nhé? Chiều ngày mai thì lên cả đây, hiểu chưa?
     Bọn lý dịch dạ vang huyện đường. Vừa lúc này thì thấy viên cai lệ từ ngoài nhanh nhẹn lẻn đi vào, để lên bàn giấy quan một tấm danh thiếp.
                                                                  TẠ ĐÌNH HÁCH
                                                         Bắc kỳ Nhân dân Đại biểu  
     Quan trầm ngâm một lát, hỏi:
     - Trong bọn này ai là trương tuần Quỳnh Thôn?
     Bác trương xích ra, kêu:
     - Bẩm con.
     Quan khẽ bảo:
     - Thử vờ ra xem có phải chính cái ô tô ấy không, rồi lại vào đây.
     Bác trương ra cửa huyện đường một lát rồi quay vào, kêu lên:
     - Bẩm quan lớn chính đấy ạ.
     Quan phán:
     - Lệ đâu! dắt bọn này ra qua cửa sau huyện mà cho về. Lý dịch thì rồi chiều mai phải viện đủ chứng tá đến. Còn anh cai thì ra bảo rằng quan tôi cho vào.
     Ba phút sau, khi bọn ông đồ Uẩn đã tháo ra thì quan huyện chỉ thấy một người đàn bà, một mỹ nhân nữa, quần áo tân thời, sang trọng bệ vệ, bước vào, cười nói rất tự nhiên mà rằng:
     - Lạy quan lớn ạ! Chúng tôi phải dùng thiếp của ông nghị tôi thì chắc quan mới cho vào ngay. Vậy xin lỗi quan lớn nhé! Tôi thay mặt ông nghị Hách tôi đến thưa với quan lớn một chuyện riêng... Thế ngài có bằng lòng tiếp tôi không        

                                                    CHƯƠNG III    
           Cái ấp của nhà triệu phú Tạ Đình Hách thật là đồ sộ nhất tỉnh, đến dinh của quan Công sứ cũng không to tát bằng. Ấp ở cách tỉnh lỵ năm cây số, làm trên ruột ngọn đồi cao một trăm thước, diện tích độ chừng mười mẫu ta. Chung quanh ấp nghĩa là sườn đồi thì trồng toàn một giống cà phê, khiến cho khách bộ hành từ dằng xa đã thấy một quả núi nhỏ xanh đen mà trên ngọn là ba tòa nhà tây, tòa giữa thì ba tầng, hai tòa bên thì hai tầng, trông kiên cố và oai nghiêm như một trại binh vậy.Điểm lơ thơ bên cạnh những tòa nhà ấy là những cây gạo, cây muỗn cổ thụ, những cây ngô đồng và những cây thông. Chung quanh ba tòa nhà có vườn hoa thì là một vòng tròn rào găng, cao tới hai đầu người và dày độ hai thước. Cổng chính của ấp, xây bằng xi măng cốt sắt, là một cái thể môn theo kiểu của Nhật Bản trên có đề bốn chữ tỏ rỏ cái linh hồn ông chủ: Tiểu vạn trường thành. Từ cổng ấp, nghĩa là từ lưng chừng đồi mà xuống đến đường quan lộ, thì có một con đường nhỏ cũng giải đá và đổ nhựa kỹ càng như đường thuộc địa.
     Trong ấp cái gì cũng ngăn nắp lắm. Trước cái tòa nhà ba tầng mà người ta phải leo lên bằng mười sáu bực thềm đá thì là cái sân rộng giải cuội, có những luống hoa bọc cỏ tóc tiên, có một cái bể tròn xây nền xi măng, sâu ba thước mà chung quanh là một đường lan can gỗ chạm và sơn son thiếp vàng. trong bể thả sen, vì bể lúc nào cũng nhiều nước. Ba đường mái kẽm bắt chung quanh mái ba tòa nhà rồi  ăn ngầm dưới lớp cuội ở sân dẫn nước mưa vào bể. Chung quanh bể là một lượt liễu yểu điệu như những thiếu nữ đứng xõa tóc châu đầu nhìn xuống mặt nước. Cách ba gốc liễu một, lại có những cái ghế đá như ở những công viên. Cách năm gốc một là có một chuồng chim đầy những con chim vành khuyên, ri ca bay ở trên để cho đôi trĩ lông đuôi dài lê thê từ tốn đi lại ở dưới. Những luống hoa đều đắp theo những hình về kỷ hà học : tròn, bán nguyệt, lục lăng. Nhữnng cây hoa tây, ta và tàu trong những luống hoa đều trồng theo những hình chữ hỉ, chữ thọ hoặc T. Đ. H là những đầu về tên và họ nhà đại phú. Những cái đôn sứ hình trống, hình triện, hình voi phục bầy rải rác trong cái sân trước cũng đã vào số hai trăm.
     Sau tòa nhà ba tầng là sân cỏ có lóang thoáng những cây cau và thông. Giữa sân là một cái nhà kèn các tỉnh, mái bằng đá đen trên tám cái cột, hình bát giác, trên nóc có ba chữ Hán: Nghinh phong đình... Trong Nghinh phong đình sẵn có bàn ghế để chủ nhân giải khát với khách khứa vào những ngày hè nóng nực.
     Từ cái sân này đi mãi vào năm trăm thước nữa đến một khu bốn gian nhà gạch một tầng xây bên cạnh một cái sân tròn rào bằng lưới thép, bên trong inh ỏi những tiếng gà Nhật Bản, gà Tây... Bốn gian nhà ấy là chỗ nuôi lợn, bò, dê, thỏ và là chỗ ở của những anh bếp, thợ vườn. Từ kkhu nay lại đi hai trăm thước nữa thì đến một nơi cây cối um tùm phảng phất như lăng. Giữa đám lá xanh rậm rạp ấy nhoi lên một cái sinh phần bằng cẩm thạch, lối bày trí và kiến trúc theo kiểu Xiêm la, để mai này chủ nhân gửi nắm xương tàn.
     Xem lối ăn ở như vậy thì thật là đế vương. Là vì riêng cái tòa nhà ba tầng ở giữa ấp thì tầng dưới là phòng khách, tầng góc nhì là phòng ăn, mà gác ba mới là chỗ làm việc và phòng nghỉ của nhà tư bản. Còn hai tòa nhà hai tầng ở hai bên thì một là để cho gia đình họ mạc hoặc các bạn thân đến ở, và một nữa là nhà thờ, những phòng ngủ đồ đạc rất sang trọng nhưng mà chỉ để phòng xa... Thành thử bọn gia nhân gồm có người quản gia, tài xế, bồi, thư ký ấp... đều được  mặc sức tung hoành như những người nhà của ông chủ.
     Tóm lại, một câu thì ấp Tiểu vạn trường thành là một tòa lâu đài hẳn hoi, vì cách ăn ở của chủ nhân khiến ta phải tưởng tượng đến cách ăn ở của những vị công hầu khanh tướng trong những tiểu thuyết Tàu vậy.
     Buổi sáng hôm ấy, mười một cô nàng hầu của nhà triệu phú không phải đi coi đồn điền. Bốn hôm trước Tạ Đình Hách, trước khi ra đi, và lúc đêm khuya, có nói với mấy người rằng sẽ không có mặt ở ấp độ một tuần lễ, vì sau khi về Hà Nội mừng ông bạn tổng đốc thì sẽ xuống Hải Phòng có việc với bà Cả rồi tiện đường sẽ đi thăm mỏ ở Quảng Yên. Vậy mà mới sáng hôm nay lại có một bức điện tín đánh về rằng nội chiều nay thì "quan" về, nên chỉ mười một cô ả kia là được ở nhà sửa soạn hầu hạ một ông chồng mà họ khiếp sợ như một vị bạo chúa. Vì chưng mỗi người đều có một cái tiểu sử về nhân duyên kỳ lạ và đặc biệt cả, nên ai cũng hiểu rõ cái địa vị của mình thật chả khác địa vị của một cung phi. Thôi thì ai cũng hết sức tự tô lục chuốt hồng, chiều chuộng nịnh hót đức lang quân, ngõ hầu được vời luôn thì đã đủ là hân hạnh. Ngày thì họ là những tay quản gia đồn điền của ông chủ. Đêm đến họ là vợ... Mà những ngày chẳng may mà bà Cả ở Cảng về thăm thì họ chỉ là những người đi hái chè, đi giồng cà phê, lương mỗi ngày mỗi người được 15 xu. Cách cư xử và ăn ở của họ thật giống cái đời của những cô ả đào. 

THỜI SỰ CÁC TỈNH    

     CÚC LÂM (tin điện thoại) - Quan huyện Cúc Lâm có chấp nhận một lá đơn của một ông đồ ở làng Quỳnh Thôn kiện một nhà tai to mặt lớn kia về tội cưỡng dâm con gái ông ta. Theo cuộc điều tra của đặc phái viên bản báo thì thị M...Con gái của oong đồ, đêm ấy đi gặt rạ cùng với mấy người làng đã bị nhà tai to mặt lớn (?) kia gọi đến chỗ xe hơi hòm của ông rồi thị bị cưỡng dâm. Sau cuộc cẩu hợp, con dê già kia vứt cho cô bé đáng thương năm cái giấy bạc một đoòng, ý chừng đền bù cho cả một cuộc đời bị làm hại. Cô bé lúc ấy vì ngộ phải gió độc nên đã ốm trầm trọng. Tuần tráng thất tiếng kêu rên có chạy ra toan bắt, song con dê già phóng xe đi thẳng! Thật là một việc rất dã man. Nghe đâu con dê già kia sẽ chẳng bao lâu bị truy tố trước pháp luật, vì tuần táng có trông thấy số xe. Bản báo chờ cuộc điều tra của nhà chức trách rồi sẽ nêu lên đây cái tên tuổi đáng lưu truyền sử xanh của con dê già ấy. Hiện giờ cô bé bị hiếp đã đựơc điều dưỡng tại nhà thương , và được tin bản báo sẽ dăng tiếp.

    (...)* : bị kiểm duyệt cắt bỏ

    Còn người chồng sắp cưới của cô Mịch?

    Người khán hộ rít lên:

     - Quái lạ thật! Một ít giấy in chữ tím với hai mảnh vải tây đỏ thì làm cái gì mà quan cũng về bắt khám xét cả làng là nghĩa làm sao? sao lại gọi là đồ quốc cấm?

    Ông huyện cúi dầu 15 phút rồi ngẩng lên cười nhạt, nói: