Cá Nhiễm Sán Lá
NGUYỄN THƯỢNG CHÁNH . Việt Báo Thứ Ba, 10/31/2006, 12:02:00 AM
....
Có thuốc trị không? Thuốc uống do bác sĩ kê toa. Có thể nêu các thuốc đặc trị như:
1- Praziquantel (PZQ): tên thương mại Biltricide.
2- Triclabendazole (TCZ): tên thương mại Egaten, Fasinex.
3- Albendazole.
4- Bithional.
5- Nitazoxamide.
Những điểm cần lưu ý - Sán lá chỉ có thể phát triển và tồn tại lâu dài nếu trong ao hồ hội đủ các yếu tố như có sự hiện diện của một loại ốc thích hợp sống trong nước, cây cỏ thảo mộc dưới nước, cá tôm sống ở nước ngọt và sau hết phải có người hay một loài động vật nào đó ăn vào. Cá chép (carp) thuộc họ Ciprinidae thường là ký chủ trung gian của sán lá Clonorchis sinensis và của sán lá Opisthorchis spp.
- Điều kiện khí hậu và điều kiện kinh tế xã hội của Việt Nam rất thuận lợi để bệnh sán lá dễ phát triển và dễ lây truyền.
- Người bị nhiễm qua việc ăn cá sống, nấu không đủ chín hoặc ăn sống các loại rau cải mọc dưới nước đã bị nhiễm ấu trùng sán lá. Thí dụ tại VN có thể thấy rau muống ruộng, rau dừa, ngó sen, rau ngổ, rau bồn bồn, rau chút, rau bông súng, rau cần ống. Tại hải ngoại có rau cresson sauvage mọc dưới nước (watercress) cần phải để ý vv…
Ướp muối, ngâm dấm hoặc hong khói rất khó diệt được ấu trùng sán lá trong cá.
Theo FDA, giữ cá ở nhiệt độ trừ 20 độ C trong vòng 7 ngày hoặc trừ 35 độ C trong vòng 15 giờ có thể diệt được ấu trùng Metacercariae với điều kiện là bề dầy của cá không được trên 15cm (6 inches). Phương pháp nầy chỉ có thể thực hiện trong các nhà máy mà thôi. Trong thực tế, người ta tự hỏi liệu cá nhập cảng từ Á châu bán tại các chợ Tàu, chợ VN ở hải ngoại có đáp ứng được điều kiện nầy hay không?
- Nhiễm sán lá sẽ dẫn đến các bệnh về gan, phổi và ruột.
- Nấu cá và rau cải thật chín sẽ diệt được sán lá đồng thời giúp làm giảm nguy cơ bị nhiễm các loại ký sinh trùng.
- Xây cầu tiêu và nuôi gia súc như heo, trâu bò, dê cừu trên ao cá cũng như việc dùng phân súc vật để nuôi cá là lý do làm gia tăng bệnh sán lá.
- Tập tục ăn uống, ăn rau sống, ăn gỏi cá sống, ăn sushi, sashimi, lẩu cá cua tôm tép, nhúng dấm, luộc không đủ chín rất nguy hiểm.
- Ngày nay, kỹ nghệ nuôi trồng thủy sản (aquaculture) đang phát triển rầm rộ tại Việt Nam, Trung Quốc, Thái Lan…Việc toàn cầu hoá mậu dịch chắc chắn đã tạo điều kiện thuận lợi trong vấn đề xuất cảng cá tôm nhiễm ấu trùng sán lá đi khắp cả các nơi trên thế giới.
- Trong các chợ Tàu và chợ Việt tại hải ngoại, đa số cá tôm đông lạnh thường được nhập cảng từ ViệtNam, Thái Lan, Trung Quốc, Ấn độ và Nam Mỹ là những quốc gia có vấn đề sán lá rất nghiêm trọng.
- Việc giáo dục dân chúng về hiểm họa ăn cá sống là điều cần phải thực hiện cấp bách.
Tại Canada thì sao? Tài liệu của Stanford University cho biết sán lá họ Heterophyidae được phát hiện rất nhiều tại Brazil, vùng Điạ trung Hải, Ukraine, Trung Đông, Ai Cập, Hawaii, Đại Hàn, và nhất là vùng Đông nam Á. Cũng có báo cáo về sự hiện diện của loại sán lá nầy ở Alaska, Hoa Kỳ và ở cả Canada nữa.
Vấn đề nhiễm sán lá từ cá chưa phải là một vấn đề thật sự quan trọng tại Canada. Phần lớn các bệnh nhân đều là di dân từ những vùng Á châu đến định cư tại Bắc Mỹ. Theo các giới trách nhiệm thì cá sản xuất tại Canada không nguy hiểm cho người tiêu thụ. Nguy cơ thật sự là cá tôm đông lạnh nhập từ Đông nam Á. Cơ quan CDC Hoa Kỳ cho biết họ từng làm test xét nghiệm và đã phát hiện ra được sự hiện diện của ấu trùng Metacercariae sán lá trong cá đông lạnh đến từ Á Châu. Để phòng ngừa sự lây truyền bệnh sán lá, Canada từ nhiều năm nay đã cấm nhập cảng một loại cua sống chinese crab hay mitten crab (vì nó có 2 chùm lông ở 2 càng chính). Lý do là loại cua nầy (tên khoa học là Eriocheir sinensis) thường bị nhiễm ấu trùng sán lá phổi Paragonimus westermani rất nguy hiểm cho người tiêu thụ.
Trong công việc khám thịt hằng ngày tại nhà máy mổ bò St Cyrille de Wendover, Quebec Canada, tác giả thỉnh thoảng vẫn phát hiện được sự hiện diện của sán lá gan Fasciola trong ống mật của bò hạ thịt.
Kết luận Từ lâu, Tổ chức Y Tế Thế giới (WHO) và Tổ chức Lương Nông Thế giới (FAO) đã cảnh báo các quốc gia vùng Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam về hiểm họa cá nước ngọt nhiễm sán lá lây truyền cho người. Đây là một vấn đề y tế công cộng vô cùng quan trọng ảnh hưởng cho cả thế giới. Năm 1995 WHO đã ước lượng vùng Đông Nam Á có khoảng 9 triệu người bị nhiễm sán lá và Trung Quốc có lối 20 triệu người bị nhiễm mà trầm trọng nhất là vùng tỉnh Quảng Đông ở về phía Nam. Riêng Việt nam có trên 7 triệu người nằm trong diện nguy hiểm có thể bị nhiễm sán lá gan trong đó có 1 triệu người đã bị nhiễm thật sự.
Tổ chức FIBOZOPA gần đây cũng đã cho biết số người bị nhiễm sán lá tại vùng sông Hồng, Bắc Việt Nam, có thể phải nhiều hơn gấp bội so với những số được nêu ra từ trước (mực độ nhiễm 15%-20%). Tại những vùng nhiễm sán, WHO cũng quan tâm đến sự xuất hiện của một số bệnh lý như bệnh cancer ác tính ống dẫn mật Cholangiosarcoma, bệnh sỏi túi mật gallstones (do nhiễm sán lá Opisthorchis và sán lá Clonorchis), bệnh tiêu chảy và bệnh loét bao tử peptic ulcers (do nhiễm sán lá Haplorchis và sán lá Metagonimus). Phải chăng sự hiện diện của sán lá đã ảnh hưởng đến sự xuất hiện của cancer cholangiosarcoma và của sỏi mật?
Sán lá nhiễm từ cá không phải là hiểm họa duy nhất tại Việt Nam. Bệnh giun đầu gai (Gnathostoma) do việc ăn cá sống, ăn thịt rắn,và ếch nhái là một hiểm họa khác mà chúng ta cũng cần phải quan tâm mỗi khi ăn. Ngoài ra cũng không nên thờ ơ với bệnh thịt heo gạo cysticercosis do sán dây Taenia solium gây ra, thịt heo nhiễm giun bao Trichinella spiralis, và thịt bò gạo do sán dây Taenia saginata …Cẩn thận với các món quá ngon như gỏi cá sống, sushi, sashimi, nem chua, bò tái chanh, thịt bò beefsteak chiên nửa sống nửa chín …nếu ăn ở bên nhà.
Tổ chức Lương Nông Thế Giới FAO nhìn nhận là tại Á châu, việc kiểm soát và giải quyết mối nguy cơ nhiễm sán lá từ thực phẩm (FBT: foodborne trematodes) là một vấn đề vô cùng khó khăn và phức tạp cần phải có sự quyết tâm và phối hợp nhịp nhàng của rất nhiều lĩnh vực chuyên môn. Giáo dục dân chúng để thay đổi lối sống, quan tâm hơn đến vệ sinh, thay đổi tập tục và thói quen ăn uống, như đừng bao giờ ăn cá sống, cũng như đừng ăn sống các loại rau cỏ mọc dưới nước là công việc cần phải làm trước mắt. Chuyện coi vậy mà không phải dễ làm đâu!
Bệnh cá nhiễm sán lá lây truyền cho người tại Việt Nam là một sự kiện tất yếu không làm ai ngạc nhiên hết!
Để kết luận, tác giả xin mượn lời cảnh báo có vẻ bi quan của TS Đặng thị Cẩm Thạch, Trưởng Phòng Ký Sinh Trùng (Viện Sốt Rét, Ký Sinh Trùng- Côn Trùng Trung Ương): “…Việt Nam hiện có lối 60 triệu người đang bị nhiễm giun sán các loại!...” (VietNamNet 26/9/2006).
Không biết lời báo động trên có làm cho người dân mình lo sợ và thay đổi cách ăn uống hay không?
Montreal, Oct 27, 2006
Tài liệu tham khảo: - Report A Joint WHO/FAO Workshop on Foodborne Trematode Infections in Asia, Hanoi, VietNam 26-28 Nov 2002.
- FIBOZ0PA: Fishborne Zoonotic Parasites in VietNam.
- Research into Incidence and Control of Foodborne Trematode Infections In Freshwater Fish. FAO
- Potential Food Safety Hazards, CDC
- Potential Hazards in Cold-Smoked Fish: Parasite, FDA
- Fiche Technique Santé Sécurité-Matières infectieuses: Fasciola hepatica, Fasciola gigantica, Clonorchis sinensis, Agence de Santé Publique du Canada.
- Canadian Hazards Guide-Fish and Fish Products, Canadian Food Inspection Agency.
- Hidden health problems caused by fish-borne trematodes, New Agriculturist on-line,
http://www.onefish.org - Metagonimus yokogawai & Fasciola hepatica life cycle, The Centers for Disease Control & Prevention CDC.
- Heterophyidiasis, an emerging zoonotic parasitic zoonosis, Stanford Univ.
- Cá nhiễm sán truyền sang người, VietnamNet 18/10/2006
- Flatworm infection spreading in Vietnam through eating raw food, ThanhNien Daily Sept 22,2006.