CHÙA MỘT CỘT VỚI VŨ TRỤ QUAN
 (Tư liệu sưu tầm trong sách bình giảng văn học in tại Sàigòn trước 75)
 
Đại sư Huyền Quang học rộng xem nhiều, tinh thông đạo lý, tăng ni theo học Ngài có đến hàng ngàn.
Từ đấy Ngài cùng với Ngài Pháp Loa và Ngài Điều- Ngự- Giác- Hoàng ba vị Thiền sư danh tiếng của Việt nam xưa đi khắp trong nước thăm các chùa và danh lam để giảng kinh. Nhà vua có sắc lệnh cho được truyền những kinh phẩm và khảo văn của Đại Sư soạn ra mà thôi. Những lời ngự phê hay là giải thích của các khoa giáo đều qua tay Đại Sư Huyền Quang cả, mà không có thể thêm bớt được một chữ, Vua bèn cho khắc và in ra để truyền về sau. Sách ấy là “Chư Phẩm Kinh” và “Công Văn Tập”.
Một năm Đại Sư dâng biểu xin về làng làm chùa Đại Bi ở phía Tây nhà cũ rồi mở Pháp Hội trong bảy ngày, người bốn phương đến lễ bái có hàng vạn.
Sau Đại Sư đến chùa Thanh Mai sáu năm, rồi lên ở chùa Côn Sơn. Đến năm Đại-Trị thứ bảy (1334) mới tịch Được phong tên thuỵ là Trúc Lâm Thiền Sư đệ tam- đại, đặc phong Tự Pháp Huyền- Quang Tôn Giả.
Nay hãy bình giải bài thơ của Đại Sư vịnh chùa Một Cột còn ghi chép trong Việt-Âm Thi Tập hàng1-4 trang 20 quyển ba như sau:

 Phiên Âm
Thượng phương thu dạ nhất chung lan
Nguyệt sắc như ba phong thụ đan
Chi vấn đảo miên phương kinh lãnh
Tháp quang song trí ngọc tiêm hàn
Vạn duyên bất nhiễu thành giả tục
Bán điểm vô ưu nhỡn phóng khoan
Tham thấu thị phi bình đẳng tướng
Ma cung Phật quốc hiếu sinh quan.

Dịch nghĩa
Trên phương trượng đêm màu thu tiếng chuông đã im lặng
Ngoài sân chùa ánh trăng thu như làn sóng trên ngọn lá bàng đỏ úa
Đầu kèo mái chùa Một-Cột có khắc đầu mỏ con chim cú để yểm lúc này phản chiếu xuống nước hồ trong như mặt gương lạnh mùa thu, tưởng như mỏ chim cú đang ngủ mê
Đôi tháp ngọn sáng ngời đứng song song đối lập, tưởng chừng như ngọn tháp cũng lạnh dưới làn sương thu
Đấy là ngoại giới, đến như nội giới của người đang ngồi thiền định thì bao nhiêu căn duyên nhân quả không còn quấy rối được nữa, ví như cái thành Thăng Long nó che ngăn hết cõi trần tục
Trong lòng bấy giờ một nửa điểm ưu phiền cũng hết,mà tầm con mắt mới mở rộng bao dung
Tinh thần tham gia thấu triệt đến cái chân tướng của mọi lẽ phải trái rút cục cũng ngang nhau bình đẳng. Mà con mắt hiếu sinh của Đức Phật từ bi bác ái nhìn xem thiên đường địa ngục hay Ma- cung Phật Quốcchỉ là hai phương diện của một thực thể tâm linh của Phật tính
 
Dịch Vần Lục Bát
Trên cao Phương trượng chuông tàn,
Ngọn bàng đỏ tía dưới làn trăng thu
Mái chùa in bóng gương hồ
Đầu kèo”Chi vấn” đảo mơ giấc thiền
Song song đôi tháp đứng nhìn
Ngọn cao đối chiếu ngọc trên lạnh lùng
Thành ngăn trần tục sạch không
Muôn duyên khôn quấy tâm trung định thần
Lo âu dã hết phân vân,
Rộng tầm thần nhãn lòng khoan với đời
Thị phi thấu triệt nguyên lai
Cũng trong sắc tướng không hai đâu mà
Cung- Ma Nước-Phật nào xa
Hiếu sinh mở lượng hải hà soi chung.
 
Bài thơ trên đây ông Trần Hàm Tấn tại trường Viễn đông Bác Cổ có tán rằng:
“Nếu chúng ta đọc bài thơ tả cảnh của một Đại Thiền Sư ở thời đại nhà Trần tên hiệu Huyền- Quang chúng ta còn tưởng tượng thấy  ngôi chùa Một- Cột của thời đại ấy hơn nữa , và chúng ta thấy như nó hiện ra trước mắt vậy”
Trần Hàm Tấn “Chùa Một Cột”- Tạp chí Dân-Việt Nam số 3 trang 51-52
Một tác phẩm văn nghệ của một nhà Sư lấy đề tài là một tác phẩm Nghệ- thuật Tâm- Linh đặc biệt như chùa Một- Cột đủ tỏ cái tinh thần Nghệ Thuật cổ điển Việt Nam đã hợp nhất văn học, nghệ thuật với tín ngưỡng tâm linh, đúc thành một phiến thuần nhất là nhường nào. Tín ngưỡng này lại là tín ngưỡng của một nhà Thiền Sư mà tinh thần của Thiền lại là tinh thần Phật giáo Việt Nam hoá trước tiên ở Giao Châu trọng về mặt thực hiện nguồn sống tâm linh nội tại hơn là tin vào giáo lý. Một nhà Sư Nhật bản K.Nukariya nói về đạo thiền như sau:
“ Những kẻ thích gió trăng cảnh vật là những kẻ đã gần với tinh thần của Thiền Học. Cảnh vật có lối giải bày còn thanh tao hơn kinh sách ta muốn thấu hiểu nó thì không phải dùng cái trí sáng, cái luận lý hay thuần lý: Ta thấu hiểu là thấu bằng con mắt của Thần- thức, con mắt của tâm- linh, con mắt của linh hồn ta đó. Muốn thấu cảnh vật ta phải cảm thông chứ không phải chỉ quyết đoán, ngắm nhìn chứ không phải tính toán, có tình chứ không phải phân tích, ta phải thấu triệt  cho chắc chắn, cho trọn vẹn chứ không phải khen chê, giãi bày, lừa lọc, ta phải dùng đến ánh sáng của trực- giác mà thông suốt cái vỏ ngoài của mọi vật để đi thẳng vào nội tâm của chúng.
Một vị Thiền Sư Nhật còn nói rằng :
“Lá rụng hoa rơi và cuộc đâm bông trổ trái giãi bày với ta đạo lành của Phật” “Anh muốn được trong sạch và yên tĩnh chăng? Hãy tìm đến cảnh vật trăng hoa chẳng hẹp gì với anh, anh muốn ít mà được nhiều. Anh muốn có sức lực với lòng kiên nhẫn chăng? Hãy tìm đến cảnh vật. Nước non sẽ tập luyện và hun đúc cho anh. Anh muốn có cái cao vọng chăng? Hãy tìm đến cảnh vật. Rừng sâu sông rộng sẽ tiếp  giúp anh được mãn nguyện. Anh muốn được minh tâm kiến tính được giác ngộ chăng? Hãy tìm đến cảnh vật. Nước mây sẽ dang tay ra đón anh và độ cho anh tới đích.”
Đây chẳng đúng như cụ Đồ Chiểu đã nói đấy ư?

Nước trong rửa ruột sạch trơn
Một câu danh lợi chẳng sờn lòng đây

Quả nhiên bài thơ trên  kia đã biểu lộ được rõ ràng minh bạch tinh thần của Thiền Tôn vậy
Tác giả mượn cảnh để tả cái trạng thái biến hoá của tâm lý lúc ngồi tham thiền nhập định của Phật Giáo Thiền Tôn chỉ chú trọng  vào cái điểm giác ngộ của Phật Thích Ca khi ngồi dưới gốc Bồ Đề . Chính đấy là điểm tối chính yếu của Phật giáo nói riêng và của tất cả các nền tôn giáo chân chính nói chung. Vì đấy là một thực kiện tâm- linh thực nghiệm đáng để cho người ta tin.
 
Chú thích:

Chùa Một Cột: còn có tên khác là Diên Hựu hoặc Liên Hoa đài. “Đài hoa sen”. Chùa ở Hà Nội, chỉ có một gian xây dựng lần đầu 1028 theo giấc mơ của vua Lý Thái Tông và theo gợi ý thiết kế của nhà sư Thiền Tuệ, dựng cột đá như trong chiêm bao còn toà sen của Phật Bà Quan Âm đặt trên cột như đã thấy trong mộng. Đời Trần đã sửa lại chùa Diên Hựu năm 1249
Huyền Quang (1254-1334) tên thật là Lý đạo Tái quê làng Vận Tải huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh. Đỗ tam khoa giáo đời Trần Thánh Tông pháp danh Huyền Quang.


[image]http://diendan.vnthuquan.net/upfiles/49776/E233991A32EE4273BFE95786EA689FA8.jpg[/image]

Attached Image(s)