VỀ VỚI TÂY SƠN TAM KIỆT

Cầu bổ nhào réo gọi tướng binh(…)
Tinh thần suy sức đâu chiến đấu?!
Chỉnh hiểu thấu Ngô Cầu đa nghi
Liền viết thư có ghi Đình Thể
Rủ về hàng để trọn chức danh.
Đưa Ngô Cầu- tưởng sanh bội phản
Liền đóng thành chán nản chiến chinh.
Khi Tây Sơn giao binh cùng Thể
Ông cũng đành, để chết cha con.
 
Quân Tây Sơn toan đánh thành trì
Ông mở cửa cúi quì hàng phục
Quân họ Trịnh bổng vụt rã tan…
Từ Thuận Hóa về đến Linh Giang
Thuộc Tây Sơn gian nan mà có.
 
Phạm Ngô Cầu đã bó tay hàng
Giải Qui Nhơ- tai nàn bị chém.
 
Ngài Nguyễn Huệ hội bàn chư tướng:
Đồn Đồng Hới định hướng sửa sang
Giữ địa giới mạn sông La Hà.
Nguyễn Hữu Chỉnh bước ra thưa rằng:
“… Đánh một trận sang bằng Thuận Hóa
Tiếng vang xa kinh hoảng Bắc Hà
Phép dụng binh: được thời, thế, cơ
Tới nơi đâu phất cờ là thắng
Nay Bắc Hà – tướng lười, binh kiêu
Triều đình yếu, kỉ cương lỏng lẽo…”
Huệ mĩm cười:" kẻo hối hận chăng?
Người Bắc Hà tài năng lỗi lạc!”
Chỉnh thưa rằng: “ Chỉ mạc tướng thôi!
Đã bỏ đi còn ai vô nữa.”
Huệ cười rằng:" Ta thừa hiểu ông
Những người khác đều không tích sự!”
Chỉnh thất sắc:" Tôi tự tài hèn
Muốn tỏ rõ nhân tài khan hiếm.”
Huệ dịu xoa:" Cơ nghiệp trăm năm
Vì lẻ gì soi xăm đổi chủ?”
Hữu Chỉnh rằng:" Vừa vua, vừa Chúa
Tự cổ kim đại biến nước nhà!
Ngài giả tiếng phù Lê diệt Trịnh
Thì lo chi việc chính chẳng thành.”
Huệ cho rằng:" Chỉ tranh Thuận Hóa
Còn Bắc Hà nào há tự do?”
Chỉnh thúc vô: “ Diệt Trịnh kíp làm
Tướng ngoài biên thêm quyền bất tuân.”
Lòng cũng ưng Huệ sai Hữu Chỉnh
Lĩnh thủy quân vào cửa Đại An
Chiếm kho lương bên sông Vị Hoàng
Đốt lửa lên, đôi đàng cùng tiến…
 
Chỉnh lướt qua Nghệ An, Thanh Hóa
Quan trấn thành bỏ chạy cả đi
Đến Vị Hoàng quan quân cũng chạy
Mọi trở ngại như trở bàn tay.
Đốt lửa ngay, Nguyễn Huệ kéo vào
Đóng giữ chặc kẻ nào dám phá?
 
Thành Phú Xuân thất thủ lan xa
Bay Thăng Long – chẳng ca, ai oán…
Quan đình thần đã đoán từ lâu
Và hơn nữa cũng đâu- Bắc triều(!)
Sai Tự Quyền sớm chiếu tiến binh
Giữ Nghệ An ổn định tình hình.
Mới khởi hành hơn ba mươi dặm
Tin Tây Sơn chốt chặc Vị Hoàng
Quyền vượt ngàn hối thúc quan binh
Giữ Kim Động hết mình giáp chiến,
Bùi thế Dận tiến giữ Phù Sa (11)
Đinh Tích Nhưỡng cho ra cửa Luộc
Khắp ba bề như buộc vào nhau.
 
Gió đông nam ào ào thổi tới
Đợi đêm khuya, Huệ hối ba quân
Dựng tượng gỗ tung thuyền ra khơi
Nổi trống, kèn nơi nơi dồn dập…
Đinh Tích Những tưởng lập công to
Cho bắn súng trúng thuyền tơi tả
Nhả hết đạn mới biết rằng khờ(!)
Quân Tây Sơn đợi chờ chỉ thế
Tiến công nhanh bởi kế tựu thành.
Quan quân Trịnh lấn giành đường sống
Xéo lên nhau thây đống chất chồng…
Thành Sơn Nam rơi lòng tay Huệ
Ngài truyền hịch – diệt Trịnh phù Lê!
Đưa non sông qui về chủ cũ.
Lệnh ba quân xuất thủ bất ngờ
Lấy Thăng Long đợi chờ …một thuở…!
 
Quân kiêu binh khó trở khiến sai
Mà Tây Sơn nay mai đã tới
Khải cho vời Phùng Cơ gấp rút  (12)
Từ Sơn Tây lập tức lui về
Khắp tư bề bố trí như nêm:
Hồ Vạn Xuân- bộ binh trấn giữ (13)
Bến Tây Long- thủy binh áng ngữ (14).
 
Quân Tây Sơn hùng hổ tấn công
Hoàng Phùng Cơ vừa trông bỏ chạy
Khải cầm cờ nhẩn nại thúc vô
Nhưng thế yếu bị cô lập hết
Chạy Sơn Tây- cái chết cận kề
Bị Nguyễn Trang bắt về dâng nộp (15).
Thà tự tử hơn giữ danh nhơ
Khải tuốt gươm hồn vờ bay xa.
Năm bính ngọ thế là kết thúc
Triều Chúa Trịnh đến lúc nghỉ ngơi(!)
Huệ cảm kích về nơi chín suối
Lấy vương lễ để mà tống táng
Vào Thăng Long yết kiến vua Lê.
……………………………….
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

CHƯƠNG XIV
NHÀ LÊ MẤT NGÔI
 
 
Cấm quân sĩ không mê của lạ
Cướp phá dân loạn xa bất dung…
Kiến vua Lê bên cung Vạn Tho
Hiển Tông đau không sao dậy nổi
Mời Huệ ngồi ban lời phủ dụ…
Huệ tâu bày: Phù Lê, diệt Trịnh
Chớ ngôi cao tuyệt đối chẳng nhòm.
Vua vui mừng tạ ơn khí khái!!!
 
Khi Tây Sơn gặt hái Thăng Long
Quan triều thân long nhong trốn chạy
Vài nội giám ở lại hầu vua.
Chỉnh vội thưa- xuống chiếu triệu hồi.
Được mấy hôm mươi người ra mặt(...)
Đặt đại trào ở điện Kính Thiên
Huệ đưa tướng lạy chào vua Lê
Dâng sổ quân…rõ nghĩa tôn phù.
Được phong- Nguyên Súy Uy quốc Công
Gã Ngọc Hân công chúa đương triều.
Rồi không lâu bệnh nhiều vua mất.
Nhấc ngôi cao- Hoàng tôn Duy Kỳ
Hiệu Chiêu Thống- chủ trì quốc sự.
 
…Nhận được tin lấy thành Thăng Long
Huệ giúp Lê trông coi chính sự.
Tự ở lâu sinh biến gì chăng?
Nhạc thăng đường mang quân ra Bắc
Chiêu Thống hay nhắc quan đón rước
Ngoài Nam Giao- Nhạc bước đi luôn.
Sai người nói- Hẹn ngày khác tiếp.
 
Vài hôm sau, Nhạc mời Chiêu Thống
Sang phủ đường lễ giao tương kiến
Nhạc ngồi giữa, Huệ - Thống đôi bên
Ban văn, võ đứng lên hầu hạ.
 
Vua Chiêu Thống cảm tạ tri ân
Nhường mấy huyện chân thành khao binh.
Nhạc nói rằng: Bởi Trịnh hiếp chế,
Chúng tôi giúp,định kế lâu dài
Nếu đất Trịnh khó nài giữ lại.
Còn đất Lê có lạy chẳng dùng.
Mong nhà vua cùng quan văn võ
Giữ thanh bình tỏ rõ tình thân.
 
Anh em Nhạc rút quân về Nam
Thấy Hữu Chỉnh tham lam, xảo nguyệt
Bỏ Bắc hà ai diệt mặc ai,
Thu xếp ngay nửa đêm xuất phát…
Sáng hôm sau, bi đác khôn cùng!
Dùng thuyền buôn Chỉnh theo Tây Sơn
…Không nở bỏ cho giữ Nghệ An.
Còn Nguyễn Huệ mở mang dân trí
Đem đức tài xử lý nước non…!
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Vua Tây Sơn trao quyền tự chủ
Vua Chiêu Thống chẳng đủ tài năng
Quan triều đình khó khăn gánh vác
Thường a dua nhúc nhác chây lười…
Người lập chúa, kẻ đòi phù Lê
Thêm dòng dõi Trịnh Lệ, Trịnh Bồng-
Hòng tranh quyền tự chia phe đảng…
Vua khó cản, sắc phong Trịnh Bồng:
Án Đô Vương - bằng lòng lập chúa.
… Múa đường xưa ức hiếp vua Lê…
Ngài chán chê, mật vời Hữu Chỉnh
Lĩnh quân về hổ trợ quân cơ.
 
Nơi Nghệ An, Chỉnh mộ anh tài
Rèn binh khí đợi ngày hữu dụng.
Nhận mật chiếu- ưng bụng, mừng thầm(!)
Hơn vạn quân ầm ầm xuất trận
Xông trận tiền trút hận đường gươm.
Quân Trịnh tan- an lòng yết kiến...
Nắm binh quyền dâng hiến tài năng!
 
Bồng khởi binh mấy lần khôi phục
Nhưng không thành tủi nhục đi tu
Mãi thiên thu ai biết phương nao
Nghiệp chúa Trịnh rơi vào ngõ cụt.
 
Dứt  họ Trịnh vua phong Hữu Chỉnh
Chức: Đại Tư Đồ, Bằng Trung Công.
Rồi từ đó cậy công khinh người
Gây lắm điều trái phép- vua lo.
Biết làm sao bởi do nhu nhược
Dựa ai đây nhận được những gì(?)
 
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Ở trong Nam từ khi trở về
Nhạc tự xưng: Trung Ương hoàng  đế
Phong Nguyễn Lữ là Đông Định Vương
Trấn Gia Định yêu thương dân chúng.
Bắc Bình Vương phong cho Nguyễn Huệ
Trấn Thuận Hóa- Hải Vân giới hạn.
 
Ít lâu sau gặp nạn bất đồng
Huệ quyết lòng vây hảm Qui Nhơn
Nhạc van lơn khóc khóc bảo là:
“ Nở lòng nào nồi da xáo thịt…”
Huệ cảm thay! Rục tịt kéo về
Trấn Thuận Hóa tư bề phòng thủ.
 
Nghe Hữu Chỉnh lĩnh quản binh nhung
Lắm chuyên quyền khó dung tội trạng.
Vũ Văn Nhậm phụng mạng bắt về.
Năm đinh vị não nề vua Lê (1)
Thành Quyết Giang Chỉnh thua bỏ chạy (2)
Ở Châu Cầu cũng lại thua luôn (3)
Vua Chiêu Thống đánh chuồn Kinh Bắc
Lên Cao Bằng  ẩn cư thọ nạn
Cùng Hữu Chỉnh đóng mạn Mục Sơn…(4)
Nguyễn Văn Hòa chẳng sờn gian khó
Đem binh lên nỏ Chỉnh đưa về
Nơi Thăng Long nặng nề định tội.
 
Giết Hữu Chỉnh , tìm vội Chiêu Thống
Chẳng thấy vua bèn tôn Duy Cẩn (5)
Làm Giám quốc thu phục lòng người.
Quan trong triều kẻ cười người khóc
Cười những ai, khóc bởi vì đâu?
Giữa thời cuộc vui sầu lẩn lộn.
Chẳng theo ai- hổn độn thế này!
 
Sùng Nhượng Công ở không trong điện
Cùng hoàng thân, mấy viên võ tướng
Ngày mỗi ngày hướng bộ sang dinh
Chầu chực Nhậm- dân khinh quá độ
Gọi ngài- thầy đề lại giám quốc (!)
 
Bắc Bình Vương sai Nhậm xuất binh
Dạ thật tình chưa tin cho lắm
Bèn sai thêm Văn Lân, Văn Sở
Chia bớt quyền cho đỡ lo sau.
Nhậm công thành bắt đầu nhũng nhiễu…
Ngô Văn Sở dâng biểu tâu rằng:
Nhậm có lòng phản trắc thâm sâu.
Bắc Bình Vương truyền mau binh kỵ
Tiến Thăng Long trừng trị tội đồ
Giết Văn Nhậm dám lậm chuyên quyền.
Truyều văn võ triều Lê yết kiến
Tiến cử quan cai quản bản xứ
Lê Quy Cẩn vẫn làm Giám quốc
Nhấc Thời Nhậm- Lại Bộ tả Thị lang.
Quan nhà Lê kẻ ở người đi
Bi thương hơn tuẫn tiết vì Lê…
Bắc Bình Vương định bề mọi lẻ
Giao Bắc Hà bọn Sở trông coi
Ngài về Nam theo dõi tình hình.
 
Vua Chiêu Thống thấy mình yếu thế
Từ Mục Sơn chạy về Bảo Lộc
Nay Hải Dương, mai đường Sơn Nam
Mấy viên tướng chẳng kham khôi phục
Bọn Tích Nhưỡng bổng vụt phản lòan
Còn bao quan tìm đàng trốn mất.
 
… Bởi sự thể hết đất dung thân
Cơ nghiệp Lê vùi dần đáy thẳm
Do Chiêu Thống tối tăm thời cuộc
Do kém tài để vuột cơ may…
Thật tiếc thay! Con cháu triều Lê
Mất nhuệ khí- trách chê muôn thuở!
-------------------------------------------

:: Đã đưa tất cả vào TV ::
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

CHƯƠNG XV
NHÀ NGUYỄN TÂY SƠN

 
1- Vua Quang Trung:
 
 
Ông Nguyễn Huệ cơ trí như thần (1)
Thêm sức mạnh tuyệt trần hiếm thấy!
Dấy tây Sơn giúp anh nghiệp lớn…
Đóng Phú Xuân- chức Bắc Bình Vương.
 
Năm mậu ngọ, lên ngôi hoàng đế (2)
Thuận lòng dân – niên hiệu Quang Trung.
Đánh một trận giặc chùn ý chí
Lưu Sử xanh khó lý mưu thần!
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

2- Tôn Sĩ Nghị đem quân sang An Nam
 
Vua Chiêu Thống nương náu Lạng Giang
Hoàng Thái Hậu chạy sang Long Châu
Cùng hoàng tử vào tâu quan Tàu
Xin cứu viện- lật nhào Tây Sơn.
 
Tôn Sĩ Nghị dâng biểu thiệt- hơn:
Ta gia ơn trước giúp sau dùng(!)
Vua Càn Long toại cùng ý nghĩ
Sàng lọc kỉ tuyển quân bốn tỉnh.
 
Tôn Sĩ Nghị chia làm ba đạo:
Sai Quí Châu qua mạn Tuyên Quang,
Sầm Nghi Đống chốt ngang Cao Bằng,
Hanh cùng Nghị vượt đàng- Lạng Sơn.
 
Được hay tin quân Tàu sang đánh
Ngô Văn Sở vội lánh Tam Điệp
Giữ yếu hiểm chờ dịp tranh hùng
Sai phi báo việc cùng khẩn cấp.
 
Nơi Kinh Bắc- Nghị vừa mới đến
Chiêu Thống mừng tựa mến từ lâu
Núp bóng Tàu vào sâu Thăng Long
Hầu hạ giặc ước mong phục hận.
 
...Trông chướng mắt hổ danh dòng dõi…
 
Bọn giặc kia sành sỏi chiến trường
Đồn trú trại tại nam Nhị Hà
Bắt cầu phao thuận đà qua lại
Phòng các mặt đặt binh nghiêm giữ.
 
Sang hôm sau cử lễ tuyên phong
Lê Duy Kỳ- An Nam quốc Vương.
Mọi văn thư- niên hiệu Càn Long.
Xong buổi chầu sang chực Sĩ Nghị
Chúng khinh khi miệt thị vua Lê
Khiến nhân dân trách chê tức giận
Còn quan lại báo ân, báo oán
Luôn ám toán người theo Tây Sơn…
Tôn Sĩ Nghị độc hơn ác thú:
Thả quan binh gầm rú xóm làng
Gây bạo tàn ngàn năm khó nhạt!
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Bắc Bình Vương thương dân vô tội
Hội chư tướng gấp rút lên đường
Đánh giặc Thanh tỏ tường thế sự
Đất phương Nam dám tự bước vào!!!
Rồi ba quân ào ào sóng vỗ
Thúc lên ngôi- đánh đổ giặc thù.
 
Bắc Bình Vương lập đàn – Bàn Sơn.
Năm mậu thân lên ngôi hoàng đế
Kế tiền nhân nổi sóng ba đào
Thống thủy, bộ ào ào xúc tiến.
Đến Nghệ An kén thêm binh mã
Mười vạn quân hối hả lên đường
Cùng trăm voi vươn vòi sải bước.
Núi Tam Điệp phía trước đây rồi
Dạ bồi hồi quê hương giặc đóng.
Bọn Nhiệm Sở nhanh chóng dập đầu
Kể sự tình cúi xin tạ tội.
Vua Quang Trung ung dung cười nói:
“ Chúng nó sang phen này thảm bại
Chỉ mười ngày- mang lại thái bình
Nhưng nước lớn còn mình nhỏ bé
E hổ danh cấu xé triền miên
Lụy dân tình đảo điên hổn loạn…!
Nhờ Thì Nhậm chọn lời khéo léo
Ngăn chiến tranh chớ kéo lê thê
Mười niên sau ta thề sống mái~”
 
Vua Quang Trung hăng hái lệnh truyền
Cho tướng sĩ được quyền ăn tết
Hết trừ tịch xuất binh phá địch
Hẹn tuần sau khao tiệc chúc mừng
Tại Thăng Long tưng bừng đại thắng.
 
Truyền chư tướng dưới trướng nghe lệnh:
“ Đại tư mã Sở, Nội hầu Lân
Đem tiền quân tiên phong phá giặc;
Hô Hổ Hầu- hậu quân đốc chiến;
Đại đô đốc Lộc, đô đốc Tuyết
Lĩnh thủy, bộ vào sông Lục Đầu-
Lộc kéo sâu về vùng Lạng Giang,
Phượng Nhỡn, Thế Yên chặn Tàu về.
Tuyết- kinh lược toàn mặt Hải Dương
Đường phía đông sẳn sàng tiếp ứng;
Đại đô đốc Bảo, đô đốc Mưu
Mang tả quân, tượng mã về tây
Theo Sơn Lãng ra làng Đại Áng
Tiếp mặt tả cho đáng anh hùng!”
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Hôm ba mươi tùng tùng trống dội
Quan quân Nam khí dậy ngút trời
Kéo ra Bắc đổi dời thế sự...!
Sông Giản Thủy tỉ thí quân Lê
Chúng bỏ chạy tứ bề nhốn nháo.
Đến Phú Xuân bắt ráo quân Tàu
Cho chúng biết thế nào lễ độ
Cắt đường về khỏi lộ binh cơ!
Ba ngày sau bất ngờ xung kích
Đồn Hà Hồi đặc khích Tây Sơn
Bắc loa lên...bọn giặc qui hàng.
Sáng mờ mờ mùng năm tháng giêng
Quân Tây Sơn đến triền Ngọc Hồi
Bị súng Tàu dồi dào nhả đạn...
Vua Quang Trung mạnh dạn công đồn:
Sai quân sĩ dồn ván ghép ba
Rơm giấm nước bện ra phía ngoài
Hai mươi người dựng khiên một mảnh
Hai mươi người dàn cảnh phía sau!
Vua Quang Trung thúc mau giáp trận
Đến gần đồn bỏ ván xông vô
Binh theo sau hô hào trợ chiến
Chém quân thù hồn biến âm ty
Chúng xéo đi thây phơi máu đổ
Khắp mọi chỗ đồn trại tiêu tan.
Quan tướng Tàu như Hứa Thế Thanh,
Trương Sĩ Long và Thượng Duy Thăng
Dẫu hung hăng cũng đều tử trận;
Sầm Nghi Đống nuốt hận ra đi
Tự thắc cổ tại đồn Đống Đa…
 
Giữa đêm khuya nghe ra giật thót
Tôn Sĩ Nghi nhảt tót lên ngựa
Không yên giáp chọn lựa mấy tên
Băng sang sông chạy lên hướng bắc.
Quân các trại chưa bại cũng tan
Vượt cầu phao đổ nhào chết đuối
Sông Nhị Hà thui thúi xông hơi.
 
Vua Chiêu Thống buông lơi chẳng đặng
Theo Sĩ Nghị bởi nặng sơn hà
Chạy sang Tàu van cầu phục quốc.
 
Hai đạo quân Vân Nam, Quí Châu
Đóng Sơn Tây vừa hay Nghị trốn
Cũng rút về khỏi chốn hùm thiêng.
Những dân Tàu gần miền Lạng Sơn
Cũng khiếp đảm chẳng hơn gì mấy
Dắt díu nhau ai nấy trốn chui.
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Vua sai tướng đuổi hướng Nam Quan
Chúng băng ngàn hoang mang về nước…
Vua vào thành từng bước chiêu an
Những người Tàu ra chào tự thú
Được chu cấp mọi thứ đủ đầy…
Bắt ấn tín bỏ ngay tư dinh
Thêm mật vụ ban lệnh thi hành
Của Càn Long sẳn dành Sĩ Nghị
Đại lược như: “ Chủ trị từ từ
Đưa hịch truyền tự Lê khởi xướng
Để chủ tướng đối đầu Nguyễn Huệ
Xem quan binh tinh nhuệ ra sao.
Nếu lòng người thương tưởng triều Lê
Có quân ta hả hê chiến đấu
Huệ tất lui- Lê vui rượt đuổi
Ta theo sau nhặt chuỗi công to.
Ví dân tình âu lo quá đổi
Theo đôi bên nên nỗi cân bằng
Huệ không lui nhùng nhằng chiến sự
Ta đưa thư tỏ đường họa phúc.
Chúng liệu sao- đợi lúc Mân, Quảng (3)
Đưa thủy binh đánh mảng Thuận Hóa
Cùng Quảng Nam chúng há thua sao!
Thúc bộ binh mau mau kềm kẹp
Nghĩa cử đẹp giảng hòa đôi bên.
Chia Thuận Hóa trở vào Huệ giữ
Châu Hoan, Ái trở ra Lê trấn
Ngăn gây hấn về sau sẽ liệu.”
 
 
:: Đã đưa tất cả vào TV ::

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Vua Quang Trung trao tờ mật dụ
Bảo Thì Nhiệm- mưu đồ chiếm nước.
Nay bị thua, sau- trước phục thù
Tránh binh đao cho dù bị lép
Nên khéo lời khép nép đặng yên.
Rồi nhà vua sai sứ sang Tàu,
Đem quân bại xếp vào một nơi
Cấp lương thực đợi ngày trao trả...
Sắp xếp xong hối hả về Nam
Giao Sở, Lân cố kham quân quốc (4)
Việc giao thiệp ủy thác Ích, Nhiệm (5)

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

3. Vua Quang Trung cầu phong:
 
 
 
Nghe bại binh, đùng đùng nổi trận
Vua Càn Long trút giận Sĩ Nghị
Giáng chức tước -trao vị An Khang
Lấy chín tỉnh sang bình Nam Việt.
 
Phúc An Khang tuất kiệt đương thời
Đến Quảng Tây rạc rời khí thế
Ý muốn hòa, dụng kế đưa thư:
Nêu lợi, hại nếu như giao chiến;
Kiến Thanh triều, biểu dâng tạ tội
(Tránh binh đao dội xuống lê dân).
 
Vua Quang Trung ân cần lo lót
Cho Quang Hiển cùng Vũ Huy Tấn
Mang cống phẩm sang sứ Yên Kinh
Cầu vua Thanh, dâng biểu xin phong.
 
Ngoài, An Khang hằng mong giúp đỡ
Trong, Hòa Thân che chỡ êm xuôi.
Vua Càn Long cho lui binh mã
Sai sứ sang hòa nhã ân cần
Phong Quang Trung- An Nam Quốc Vương.
Giáng chỉ truyền sang phương Bắc chầu.
Vua Quang Trung vò đầu bức tai...
Phải tìm ngay một người dong giống-
Phạm Công Trị - đóng thế Quốc Vương
Sai Sở, Chân. Ích.Tấn lên đường (6)
Mang đôi tượng tỏ tường hòa hiếu.
 
Đến Yên Kinh dâng biếu món quà
Vua Càn Long tưởng là thứ thiệt
Vời sang chầu tại điện Nhiệt Hà-
Lễ ôm gối như là cha con,
Còn đãi tiệc cùng các thân vương...
Khi về nước thân thương tao ngộ!
Sai thợ vẽ- bức ảnh truyền thần,
Ban ân lễ vô cùng trọng hậu.

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

4- Vua Chiêu Thống bị nhụt bên Tàu:
 
Vua Chiêu Thống chạy theo Sĩ Nghị
Vào Quảng Tây ở thành Nam Ninh.
Ít lâu sau nghe tin bãi chiến
Phúc An Khang được tiến thay quyền.
Ông vời vua về miến Quế Lâm
Quan theo hầu ông phân mọi ngả:
Dùng Nhạ Hành - chủ trị Tòan Chân;
Phan Khải Đức- Tư đồ- Liễu Châu;
Duy chỉ có Án, Lâm, Dõan, Dĩnh
Được theo vua hầu hạ sớm chiều.
Năm kỷ dậu, vua liều gặp Phúc (7)
Xin thúc binh giải giáp Quang Trung...
Ông nói rằng- nhìn chung chưa tiện
Viện tiết hè đợi thu mát mẻ,
Phàm làm vua lắm kẻ nhìn ra
Nên gọt đầu, đổi áo như Tàu,
Việc hành binh thuộc vào biến trá...
Khi toại thành tùy ý đổi thay (!)
Vua Chiêu Thống nào hay bị gạt
Cùng các quan phóng bạt làm theo.

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Phúc An Khang mưu mẹo đánh lừa
Dâng biểu tâu cho chừa kém trí.
Xin vua Thanh cho kí bãi binh
Bởi vua Lê thật tình đổi ý
Làm dân Tàu hết lý về Nam.
Hiện gióc tóc đồng cam cộng khổ
Thay y phục chỉ tổ an lành...
Thêm Hòa Thân tán thành ý kiến
Nên Thanh triều xuống lệnh bãi binh
Triệu vua Lê- Yên Kinh an lạc.
Rồi đề bạt cho chức Tả lĩnh
Ban áo mão hưởng quan tam phẩm;
Cấp thuộc hạ ít tiền, lương thực...
 
Vua Chiêu Thống cùng đấng bề tôi
Vội dâng biểu xin binh cứu viện
Nếu không tiện nói giúp - Tây Sơn
Lấy hai tỉnh Tuyên Quang, Thái Nguyên
Làm chỗ dựa tựa nương, phụng thờ...
Không được nữa cũng cho về nước.
 
Ước định xong sang nhờ Kim Giản...(8)
Kế không thành quì phục khóc van.
 
Chúng bày mưu an trí vua tôi
Phân mỗi người mỗi nơi xa lạ
Để Thiện, Hành hầu hạ vua Lê
Nỗi chua ê chất chồng khôn tả...!
Vua Chiêu Thống hối hả kêu oan
Thấy Kim Giản -toan vào Viên Minh
Lính cản ngăn khinh khi xua đuổi...
Nguyễn Văn Quyên hận tủi... trỗi lên:
" Lũ chó Ngô không tên không tuổi
Dám bừa càn thân vàng vua tao!"
Rồi lấy gạch thay đao ném chúng.
Xứ của người dẫu đúng thành sai
Bị ra tay đánh đập hội đồng
Uất tận lòng sinh bệnh vong thân.

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Vua Chiêu Thống vân phân buồn bả
cầu viện binh cũng chã dám xin
Quá uất ức bệnh sinh tồn trử...
Năm nhâm tý hoàng tử mất đi (9)
Nỗi thương bi giãi tỏ phương nao(?)
Sức gầy hao bệnh ngày thêm nặng
Năm quí sửu bỏ chặng đường dài (10)
Về tuyền đài gặp gỡ tiên vương.
Rũ lòng thương vua Thanh an táng-
Lễ tước công phía ngoài Đông Trực.
Năm kỉ mùi buồn bực thương đau (11)
Hoàng Thái Hậu không sao sống đặng.
 
Năm nhâm tuất ai nặng núi sông? (12)
Bắc chí Nam nên dòng hoa nở
Vua Càn Long sai sứ cầu phong
Quan nhà Lê chờ trông dịp ấy
Dâng biểu lên xin lấy thi hài:
Ngài Cố Quân, hoàng tử, Thái Hậu.
Vua Gia Khánh chuẩn tấu biểu bài
Cho tất cả quan đày thuở trước
Từng theo Lê về nước an toàn.
 
Bà Hoàng Phi mỏi mòn mong đợi
Lên ải quan- nghĩ ngợi mông lung
Đón thây ma thán ca số phận-
Trớ trêu thay thác tận phương xa.
Về Thăng Long bà ra thiên cổ
Theo bên Ngài đở hổ vong linh.
Lăng Bàn Thạch kết tinh tri ngộ
Bộ tứ hài cùng ngày an táng.
.........................................

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

LỜI BÌNH
 
LÊ CHIÊU THỐNG

 
Vua tôi Lê vụn dại nghĩ suy
Bị chúa Trịnh cướp đi quyền thế
Được Nguyễn Huệ xuất kế mưu thần
Thu giang san ân cần trao trả.
Khó diễn tả- lập nên nghiệp Chúa.
Nản vua quan- lá úa mùa thu
Vời Hữu Chỉnh như mù sương sớm(!)
 
Lúc Văn Nhậm ra tóm Hữu Chỉnh
Sao vua Lê chẳng tỉnh nghĩ suy?
Gian san này tự ai mà có?
Chỉnh ra sao- nhốn nhao thế sự?
Ông ngủ yên chẳng dự chiến chinh
Ngự Kinh thành tinh binh dám đụng?
Rõ vua quan quá vụn nghĩ suy
Đón quân Tàu sang đi chiếm nước.
Thêm một bước sai lầm quyết đoán
Lánh bên Tàu- bài toán đúng chưa?
Nước, dân ông xa xưa truyền lại
Ông vứt đi quỳ lạy ngoại bang,
Xin hai tỉnh Tuyên Quang,Thái Nguyên
Thêm liên luỵ bao người nhiệt huyết
Đã cùng ông chẳng tiếc thanh xuân!!!
 
Ôi, tiếc thương thay! Oán giận thay!
Nguyền rủa ngay Thanh triều vua,tôi...
Họ Mạc kia tiếm ngôi thoán đoạt
Được Cao Bằng địa hạt dung thân.
Còn Chiêu Thống dòng giống vua Lê
Bị ngược đãi, đoạ đày liêu thuộc
Chết xứ người, mất vuột giang san.
Suy cho cùng thiếu vàng lo lót
Quan Thanh triều chắc mót từng li
Phúc An Khang nuốt đi báu vật
Hòa Thân kia thuộc bậc gian tham...
Nên sự thể lấy làm nuối tiếc!!!
 
Chiêu Thống ơi! Ông phụ lòng người
Nhất Nguyễn Huệ trí tuệ cao thâm...
Nơi cửu tuyền lương tâm có cắn?
Gặp anh hùng thở vắn hay dài???
                                SĨ ĐOAN

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

5- Đức độ vua Quang Trung:
 
 
Vua Quang Trung anh hùng cái thế!
Tài vô biên mưu kế tuyệt vời!
Yêu anh tài, rạng ngời nhân nghĩa...
 Am việc nước từng bước yên dân...
Thương tướng sĩ, tình thân hậu đãi...
Dùng võ lược- kinh hãi lâng bang
Dựng nghiệp lớn ngân vang muôn thuở!
 
Ở triều ông- trân trọng nhân tài:
Ngô Thì Nhiệm hay Phan Huy Ích
Còn Nguyễn Thiệp mấy dịp thỉnh cầu(...)
Tuy mặc dầu không ra giúp nước
Khuyên nhủ vua- nhân nghĩa làm nền.
Lời dạy ấy vang rền tâm khảm
Vua Quang Trung luôn cảm yêu vì!
Mọi chính sách theo cách ông bày
Đặng lòng dân tháng ngày êm ả.
 
Tuy thụ phong nhưng lòng tự quyết
Lập Ngọc Hân – Bắc Cung Hoàng Hậu,
Lập Quang Toản lên làm Thái Tử;
Thành Nghệ An mở mang xây dựng
Lập đền đài cung điện nguy nga
Bởi xa xưa đất tổ quê nhà
Tọa giữa nước âu là đương nhiên
Liền đổi ra Phượng Hoàng Trung Đô
Còn Thăng Long cải đổi Bắc Thành.
Phân Sơn Nam rành rành hai trấn:
Sơn Nam Thượng lẩn Sơn Nam Hạ.
Đặt quan lại coi sóc lê dân...
Về quân binh sắp phân năm đạo...
Về đinh điền luôn tạo thuận yên...
Việc học hành vua tuyên nho học
Nâng tinh thần suốt dọc Nam Việt.
Việc chùa chiền xây dựng tôn nghiêm
To và đẹp cho riêng mỗi huyện
Chọn tăng nhân chân tu đức hạnh
Coi thờ Phật- thế mạnh yên dân.
Làm sổ đinh- thu binh luyện tập
Cấp thẻ bài- Thiên hạ Đại tính
Ba tên binh kén lính một người.
 
Thời bấy giờ ở Tàu có giặc
Bọn Tàu Ô bày đặt khuấy nhiễu
Bị quân Thanh tuần tiễu khắp nơi
Chạy sang Nam xin đầu dưới trướng.
Vua Quang Trung phong tướng- Tổng Binh
Sai cướp phá sinh linh mặt bể.
Một số người chẳng nể Thanh triều
Liều làm giặc nổi loạn Tứ Xuyên
Cũng chạy về vua tuyên chức tước…
Đợi thời cơ mật ước đánh Tàu
Giãi oan thiên triều nào cũng cống.
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Năm nhâm tý, vua sai đi sứ (13):
Xin cầu hôn- ý tứ rõ ràng
Đòi trả đất Lưỡng- Quảng thuở xưa
Dò hư thực xem thử Thanh triều
Không biết điều đem binh đánh lấy.
Thật tiếc thay ! Việc ấy khó thành
Bởi Quang Trung rành rành nhắm mắt
Bỏ cơ đồ đang bắt đầu xanh.
 
Quan đình thần dìm nhanh sự việc
Đưa Quang Toản gánh vác giang san
Sai cáo tang, dâng biểu cầu phong
Biểu dối rằng: Trước lúc lâm chung
Vua Quang Trung dặn dò kỉ lưỡng
Chôn Tây Hồ - tơ tưởng Thiên triều.
Thanh cảm động bởi điều giả dối
Đối thâm tâm Ngài khen trung nghĩa
Bèn đặt nhanh – tên thụy Trung Thuần
Sai ngự chế làm thơ sang viếng
Sai thành Lâm sang tế, cầu phong
Nguyễn Quang Toản- An Nam Quốc Vương.
 
Ngài lên ngôi niên hiệu Cảnh Thịnh
Mười tuổi đầu khó định trắng đen.
Bùi Đắc Tuyên lấn chen địa vị
Nắm quyền hành cai trị lê dân.
Bởi cậu ruột đa phần hống hách…
Quan trong triều tìm cách phân chia
Lập vây cánh sớm khuya mưu hại
Nên không lâu thất bại não nề!
Mất tất cả nước về Nguyễn Ánh.
……………………………….

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

CHƯƠNG XVI
NGUYỄN VƯƠNG THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC.
 
 
 
Bắc Bình Vương phá tan Tiêm La
Về đâu hỡi! Phải qua Vọng Cát
Lê Văn Câu giẫm nát núi rừng
Biết Nguyễn Vương tạm dừng nước bạn
Sáu trăm quân mạnh dạng theo về.
 
Vua Tiêm La cho ra một chỗ
Chốn Long Kỳ che chở lẩn nhau (1)
Vương đổi trao phân bổ mọi người
Kẻ làm ruộng chuộng thóc nuôi quân
Kẻ ra đảo làm sẳn chiến thuyền
Người tuyên truyền chiêu binh mãi mã
Xét mọi ngã tình hình Tây Sơn
Hồi cấp báo chẳng sờn gian khó…
 
 
Đất Tiêm La bấy giờ có giặc
Bọn Diến Điện sắp đặt kế mưu
Giành địa giới gom thu chiếm giữ…
Vương đem quân phá lũ gian tham.
Giặc Mã Lai cũng hay quấy phá
Quân Nguyễn Vương nào há để yên
Đánh đuổi chúng giữ nền hòa hiếu.
Vua Tiêm La xén biếu đủ đầy
Trọng mến Nguyễn cùng bầy tướng tá.

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

1-     Nguyễn Vương về lấy Gia Định:
 
 
Năm đinh vị, rõ tình Gia Định (2)
Nguyễn Vương lịnh chuẩn bị lên đường
Bèn viết thư tạ từ vua Tiêm
Đợi nửa đêm lặng lẻ xuống thuyền
Truyền ba quân- Hà Tiên trực chỉ!
Đưa thân quyến tạm nghỉ Phú Quốc;
Đóng Cần Giờ- Nguyễn Lữ khiếp run
Chun Lạng Phụ né mũi roi đòn
Giao Văn Tham Sài Gòn trấn thủ…
 
Chủ tướng Tham hiền tài đức độ
Cơn phẩn nộ chẳng lay chuyển nổi.
Muốn chiếm thành Ánh đổi kế mưu
Lệnh áng binh- trá thư Nguyễn Nhạc
Gửi Nguyễn Lữ- phạt trừ Văn Tham(!)
Cố tình nhầm trao Tham- kinh hoảng.
Cảm thấy oan, ông về Lạng Phụ
Xin phân trần sự việc trớ trêu
Nhưng Nguyễn Lữ nào hiểu ngọn ngành
Vừa thấy Tham bỏ thành trốnchạy.
Bởi vì sao cũng tại cờ hàng (!)
Ngỡ Văn Tham quay đàng trở giáo.
Về Qui Nhơn dạ sờn u uất
Không bao lâu buồn rầu thì mất.
 
 
 

 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Phạm Văn Tham bất kể sự tình
Thành Gia Định hết mình trấn thủ
Đánh Nguyễn Vương bè lũ xác xơ
Phải chạy về Mỹ Tho ẩn náo.
Quân, thuyền hao rơi vào bế tắc
Mộ tinh binh mấy nghìn Cao Miên
Thêm mấy toán Tây Sơn về hàng
Được Võ Tính tinh thao mưu lược(3)
Giúp tận tình đuổi rượt Văn Tham.
 
Sang tháng bảy Vương vào Ba Giồng
Sai Võ Tính và Tôn Thất Hội
Đánh Ngũ Kiều bắt nhiều tướng sĩ.
Qua tháng tám hoan hỉ ba quân
Nguyễn Vương ưng đóng thành Gia Định
Lịnh chiêu an sửa sang phép tắc
Thưởng quan binh cân nhắc rõ ràng.
Sai băng ngàn báo tiệp Tiêm La...
Ra Phú Quốc đón rước thân bằng,
Giữ cử bể ngăn Tham trốn chạy.
 
Năm kỉ dậu, nhẩn nại- tiêu hao (4)
Từ Ba Thắc, Tham vào cửa bể
Ra Qui Nhơn để hợp binh triều
Nhưng vòng dây quá nhiều trở ngại
Phải lùi về Ba Thắc chờ tin.
Binh cứu viện bặt âm vô tín
Tình thế ngặt mang lính ra hàng….
 
Muôn dặm đàng rồi cũng một thôi!
Toàn Gia Định rơi vào Nguyễn Vương
Ngài yêu thương lê dân bá tánh
Lập pháp luật để tránh u mê
Cấm cờ bạc- đáng chê, đáng trách;
Cấm phù thủy thọc mách ru dân;
Cấm đồng bóng… cân phân rạng tỏ
Bỏ thói hư chắc lọc tâm hồn!
Định thuế khóa bảo tồn ngân sách;
Định canh nông phương cách lâu dài;
Lo vũ khí chờ ngày tấn binh;
Định những nơi văn võ nghị bàn...
Khuyến khích dân khai hoang khẩn đất
Lính phủ binh cũng bắt làm ruộng
Thiếu trâu bò Vương cho cấp phát
Mùa lúa chín tính thuế đủ đầy-
Lính phủ binh miễn năm đánh giặc,
Rặt dân đinh miễn năm lao dịch.
Quan võ, văn cũng năng mộ người
Lập thành đội- né- tội như dân.
Còn lê dân lập đội hơn mười
Được lập trại khỏi ngại bắt nạt
Trừ sưu dịch những khi có bệnh…
Chưa bao lâu số mệnh đổi thay
Từ đất hoang bổng nay trù phú
Từ thưa dân bổng dần náo nhiệt
Âu cũng nhờ sự nghiệp Nguyễn Vương.

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Việc buôn bán thông thương dể dãi
Phải những thuyền chuyên chỡ đồ gang
Hay sắt, kẽm, lưu hoàng loại tốt
Đều được mua theo giá rõ ràng.
Tùy theo hàng ít nhiều đưa tới
Cho chỡ gạo cũng với lượng trên.
Thuận đổi trao cho nên khách nhiều
Người Tây Dương lắm điều hiểu biết
Đem binh khí mải miết đưa sang
Quan trấn binh mua đường đổi lấy.
 
Năm kỉ dậu, ông Bá Đa Lộc,
Hoàng tử Cảnh từ Pháp trở về
Các tàu buôn cũng luồng sông nước
Chỡ súng đạn an tòan cặp bến
Được Nguyễn Vương quí mến yêu vì
Phong chức ngài, tùy nghi diễn tập
Lập sở, trường, đúc súng, làm tàu…
Kể từ đấy dồi dào binh lực
( Đây thực sự Lộc mua vũ khí
Mộ anh tài sang ngay cứu giúp).
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

2-Nguyễn Vương vào Qui Nhơn lần 1:
 
Năm canh tuất, Vương đợi từ lâu (5)
Sai Văn Câu thống lĩnh thủy bộ
Đánh Bình Thuận rộ nở chiến công.
Sai Tính, Thành tiên phong mỡ lối
Hối thúc quân phá thành đoạt lũy
Chiếm Phan Rí, hạ thành Bình Thuận.
Nhưng hai người bất luận thế nào
Vẫn kiềm nhau không hơn không kém
Đành triệu về kềm chặc bên Vương.
Trấn Phan Rí- đảm đương Văn Câu
Rồi không lâu ông về Phan Rang
Bị Tây Sơn hỏi han sức khỏe!
Lẻ không xong phi báo- viện binh
Tính không ra mình Thành tiếp ứng
Bứng Tây Sơn về miền Phan Rí.
 
Lê văn Câu bỏ phí nước cờ
Thẹn bại binh thờ ơ sự nghiệp
Về Gia Định mất dịp trỗ tài
Bị cách chức nên ngài tự tử.
 
Cử tướng binh trận này bất lợi
Vương triệu hồi chờ đợi gió nam
Bởi gió bắc chẳng kham tập kích
Nên người đời châm chọc- giặc mùa.
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Năm nhâm tý trời vừa trở tiết (6)
Sai Trương, Thành mải miết tấn binh
Cửa Cần Giờ soi in tàu chiến
Cửa Thị Nại phá trại Tây Sơn
Rút Gia Định bình yên sông nước
Năm quí mão lập Cảnh Đông Cung (7)
Phong Nguyên Súy lĩnh cả quân doanh
Giữ Gia Định phòng canh nghiêm mật
Sai Hội, Đức cùng Nguyễn Văn Thành
Đem bộ binh ra giành Phan Rí
Còn Nguyễn Vương cùng Trương, Võ Tính
Đem thủy sư vô tư mặt bể
Cửa Nha Trang dễ dàng đổ bộ
Lấy Diên Khánh và phủ Bình Khang.
Sang Phú Yên hữu duyên họ Nguyễn
Tôn Thất Hội truyền chỉ Bình Thuận.
Vương bất luận , truyền hội thủy binh
Tạo gọng kềm  nuốt rinh Qui Nhơn…
 
Vua Tây Sơn sai ngài Thái Tử (8)
Ra chống giữ cửa bể Thị Nại.
Vương mật sai Võ Tính hội binh
Cùng Hội , Thành đưa binh tập hậu.
Thái Tử thua chạy vùa Qui Nhơn
Cầu Phú Xuân cho quân tiếp ứng.
 
Quân Nguyễn Vương tương thông thủy bộ
Vừa hội ngộ tiến đánh Qui Nhơn…

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Buồn nào hơn Quang Trung đã mất
Vua Cảnh Thịnh tất bật điều quân
Sai Công Hưng, Văn Huấn, Lê Trung,
Ngô Văn Sở mang binh và voi
Lướt đường bộ tốc độ thật cao…
Sai Văn  Chân tiến mau đường bể
Cả hai đạo cùng để tiếp ứng.
 
Nguyễn Vương thấy khó bứng Qui Nhơn
Lùi Diên Khánh lánh về Gia Định
Lịnh Văn Thành giữ miền Diên Khánh
Nguyễn Hùynh Đức ở trấn Bình Thuận.
Tháng mười một bổ sung chư tướng
Có Đông Cung, Đa Lộc, Nhân, Khê
Cùng ra giữ lũy thành Diên Khánh
Chặn Tây Sơn tràn đánh bất ngờ.
 
Bọn Công Hưng chơi cờ lật ngược
Giải vây rồi muốn được ở luôn
Chiếm thành trì tịch biên quốc khố
Nguyễn Nhạc uất thổ huyết chết tươi.
Mười sáu năm ngồi yên ngôi báu
Về suối vàng giọt máu còn rơi.
 
Vua cảnh Thịnh định nơi ăn ở
Phong Nguyễn Bảo hưởng chức Hiến Công
Lộc một Huyện gọi là tiểu triều.
Để Trung Hưng, Văn Hiến giữ thành…
 
Tướng Tây Sơn đọat thành Qui Nhơn
Hoạt động hơn nhờ binh tướng mạnh.
Năm giáp dần Hưng đánh Phú Yên (9)
Trần Quang Diệu vây bao Diên Khánh.
 
Đông Cảnh Cung cấp tốc giải nguy!
Nguyễn Vương đi kéo quân rầm rộ.
Diệu lui về tư bề yên ắng.
Vương khó thắng bởi gió trở trời
Tây Sơn mạnh chưa dời gốc rễ.
Để Võ Tính giữ thành Diên Khánh
Đưa Đông Cung về lánh Gia Định.
 
 
 
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

                                

Năm ất mão, Diệu lịnh ba quân (10)
Tuân thủ lệnh chiếm thành Diên Khánh
Nhưng Võ Tính cùng lính kiên trung
Cố chống giữa nhìn chung tạm ổn
Tuy hao tổn còn hơn mất thành
Dân an lành nhờ Vương kịp cứu.
 
 
Đang chiến sự chưa phân thắng bại
ở Phú Xuân giết hại đại thần
Bùi Đắc Tuyên chiếm phần chuyên chế
Nắm quyền hành phân thế phân ngôi
Bọn bề tôi uất ức hờn ghen
Nên sóng gió bao phen chợt nổi.
 
Năm ất mão, Tuyên đổi Văn Sở (11)
Ra Bắc Hà thay chỗ Văn Dũng(...)
Về Phú Xuân đến trạm Hoàng Giang
Gặp Văn Kỉ đã đang đày đấy
Kỉ ghét Tuyên nên cấy thêm vào:
Bùi Thái Sư ngôi cao thiên hạ
Định sống chết- sự lạ khó gì!
Để dây dưa thương bi đất nước
Ông thức thời liệu trước thì hơn.
 
Vũ Văn Dũng ngày thường tin Kỉ
Nay ngẫm nghĩ – sự việc nên làm.
Mưu Huân, Huấn nửa đêm vây nhà
Rà bắt Tuyên cho vào ngục tối
Sai Văn Hiếu lướt vội Qui Nhơn
Bắt Đắc Trụ - tốt hơn để thoát
Truyền Quang Thùy bắt nốt Văn Sở.
Bịt khe hở phao vu mưu phản
Đem dìm sông- vua cản không thành.
Thướng tiếc thay gãy nhành đại trụ
Vua khóc thầm sự vụ tang thương.!
Diệu hay tin thất kinh hỏi rằng:
Tâm chúa Thượng nhùng nhằng chưa cứng
Để đại thần điêu đứng giết nhau
Trong không yên, ngoài sao thắng được
Bèn lui quân kíp vượt Qui Nhơn.
Vừa đến nơi Huấn khơi tạ tộ…
Diệu chẳng màng đến làng An Lựu
Bờ sông nam tề tựu ba quân
Bờ sông bắc- đắc ý Dũng kình.
 
Vua hoảng kinh sai quan khuyên giãi…
Diệu vào chầu bầu bạn Văn Dũng
Cũng từ đó Diệu phong Thiếu Phó;
Huấn – Thiếu Bảo,Dũng- Đại tư đồ;
Nguyễn Văn Danh thì Đại tư mã.
Thật cao cả tứ trụ đại thần!
Nhưng dần dần có kẻ dèm pha
Trần Quang Diệu xem ra thất thế
Mất binh quyền giữ lại triều ca
Tuy làm quan thực ra kìm hảm…
Thương anh hùng lược đảm non sông
Bị quản thúc sao mong nước vững?

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

3- Nguyễn Vương đánh Qui Nhơn lần 2
 

Năm đinh tỵ Nguyễn Vương ban lịnh (12)
Giữ Gia Định giao cho Thất Hội;
Đánh Phú Yên – hữu duyên Thành, Tính;
Bình Qui Nhơn- Nguyễn Vương cùng Cảnh.
 
Quân Tây Sơn cũng bảnh như ai
Rào chắn chắc dẫu tài khó lật.
Liệu không xong Vương quật Quảng Nam
Được vài tháng chẳng kham sức kháng
Thiếu quân nhu thu binh trở về
Để Diên Khánh- Thành, Thường áng ngữ .
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

4- Nguyễn Vương đánh Qui Nhơn lần 3:
 
 
Cử Văn Thụy sang nước Tiêm La
Xin Quốc vương đánh ra Thanh Hóa
Hoặc Nghệ An chặn khóa Bắc vô;
Ngô Tâm Tĩnh sang sứ nhà Thanh…
 
Năm nhâm ngọ, tiểu triều Nguyễn Bảo (13)
Uất Cảnh Thịnh nuốt mất Qui Nhơn
Định về hàng Nguyễn Vương phục hận.
Thịnh dự biết trút trận lôi đình
Dìm xuống sông dứt tình anh em..
Nghe thêm rằng Lê Trung xúi bảo…
Vua triệu hồi trảm quyết cho theo.
Được ít lâu đến lèo Văn Huấn
Khiến ba quân ngã lòng chiến đấu
Lắm tướng tài đành dấu lệ rơi.
 
Tướng Lê Chất chơi vơi thời cuộc
Bậc anh tài buộc phải ra đi
Hàng Nguyễn Vương ôm ghì uất hận…
Ôi triều đình thời vận ngữa nghiêng!
 
Năm kỉ tỵ Vương đánh Qui Nhơn (14)
Vào Thị Nại Vương sai Võ Tính
Cùng Hùynh Đức đưa binh lên bộ
Đóng Trúc Khê chờ đợi công thành.;
Sai Văn Thành đánh lấy Phú Yên
Rồi tiến lên tiếp ứng cho nhau.
Hai tháng sau Qui Nhơn vây ngặt
Tướng Diệu, Dũng sắp đặt cứu nguy
Đi Quảng nam gặp ngay Văn Thành
Nên Qui Nhơn phải đành thất thủ.
Tướng Văn Thanh cho rũ cờ đào (15)
Mở cửa hàng- Vương vào phủ dụ
Chiêu an dân bám trụ làm ăn
Gọi Bình Định cho tăng ý nghĩa.
 
Vua Tây Sơn nhận tin thất thủ
Cử đại binh trấn giữ Trà Khúc
Thúc tướng sĩ xông lên đánh Nguyễn.
Nhưng trở trời chẳng tiện ra khơi
Quan can ngăn vua lơi ý định
Lịnh Văn Giáp ở giữ Trà Khúc
Thúc Diệu, Dũng ra giữ Quảng Nam
Nguyễn chẳng kham lui về Gia Định
Để Bình Định Tính, Chu lĩnh quản.
 
Bá Đa Lộc về mảng âm ti
Cửa Thị Nại ai ghì nhớ mãi?
Nơi Gia Định Nguyễn phải sắc phong
An táng hậu cho lòng nguôi ngoai!.

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

5- Quân Tây Sơn vây đánh thành Bình Định
 
 
Tại Qui Nhơn tội do Văn Dũng
Chưa ra quân rã tan hàng ngũ
Bởi con nai- cả lũ kinh hoàng!
Tạo Nguyễn Vương dễ dàng đoạt lấy
Trọng tội ấy, Quang Diệu ém đi
Dũng khắc ghi kết tình sinh tử.
 
Nơi Phú Xuân lắm người ghen ghét
Nhân sự này muốn diệt Quang Diệu
Bèn tâu vua- xua Dũng giết đi.
Dũng nhận thư bèn đưa Quang Diệu.
Lòng kiên trung khó chịu loạn thần
Diệu lui về đóng gần Hương Giang
Ông nói rằng:” Gian nan chẳng nệ
Giữ yên dân , xả thân vì nước
Chí anh hùng đặt trước non sông!
Bọn nịnh thần ngồi không mách lẻo…
Phải diệt trừ kẻo nước lâm nguy.”
 
Vua Tây Sơn sai đi giảng hòa
Không ai dám xem ra lắm chuyện.
Hết ngụy biện- vua nộp mấy người.
Diệu vào chầu thổ lộ tâm tư…
Vua dỗ dành xem như hòa giải-
Trải đức tài non nước đơm hoa.
Diệu thiết tha khóc khóc vâng lời
Cùng Văn Dũng dâng đời nẩy lộc.
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!

Năm canh thân tiến gần Qui Nhơn (16)
Diệu cho quân vây thành bốn mặt
Cửa Thị Nại Dũng đặt đại bác
Xây đắp đồn, dồn thuyền áng ngữ…
 
Nghe tin dữ , Vương sai cứu ứng:
Nguyễn Văn Thành đem theo Lê Chất
Nguyễn Đình Đắc cùng Trương Tiên Bảo
Chia ba đạo đánh đồn Hội An
Trên đà thắng kéo sang Thị Dã.
Thuyền Nguyễn Vương đã vào Qui Nhơn
Dựng thủy trại tại cửa Thị Nại…
Hai cánh quân trở ngại khó thông
Nên cứu ứng cũng không hiệu quả.
 
Năm tân dậu, Vương sai Trương, Lương (17)
Đem tiền đạo đánh bạo- thủy trại;
Cửa Thị nại- Duyệt, Nguy đột kích…
Nguy chẳng may chết ngay trận tiền
Duyệt xông đột đốt thuyền Tây Sơn.
 
Thế chẳng hơn Dũng cho rút chạy
Bỏ Thị Nại phối hợp Quang Diệu.
 
Vương chiến thắng đưa tin Gia Định…
Khắc nghiệt thay! Bịnh – cướp Đông Cung,
Hoàng tử Hi cũng đi hội ngộ
Tuổi xuân thời đang độ đơm hoa…!
 
 
 
 
 
 
 

Kỉ niệm xưa chơn tình lưu giữ
Trử trong lòng chẳng chút nhạt phai!