Có một nhận xét như thế này: tất cả các loài Thanh Mai đưa vào đây đều thuộc Tông Hoàng thảo, có hoa lớn, chùm ít hoa nở trên toàn bộ giả hành. Trong khi đó bác sen dat đưa những loài quí hiếm thì có ít loài thuộc Tông này. Như vậy, có thể thấy Tông Hoàng thảo là những loài cây dễ trồng và phổ biến.
Những loài bác sen dat đã đăng thuộc Tông Hoàng thảo là:


Hoàng nhãn (D. pendulum)


D.wardianum
 

D. parishii
 

Bây giờ xem Tông thứ hai trong chi Hoàng thảo là Tông Kiều, với đặc điểm là hoa chùm ở đầu cành.
Đây là loài Kiều trắng (Thủy tiên) D. thysiflorum, mà bác sen dat có đăng ở trên.




 

Trong số các loài Kiều không thể không nói đến Kiều tím hay Hoàng thảo duyên dáng (D. amabile). Loài này ra hoa chùm tím, buông dài. Cánh môi của hoa có đốm màu vàng cam, mép có lông. Loài đặc hữu của miền Trung Việt Nam, có thể gặp cả ở miền Bắc ở độ cao tương đối thấp.
 

Ảnh NET.
 
Các loài Hoàng thảo tông Kiều có giả hành mọc cụm gọn gàng, không quá dài, ra hoa rất rực rỡ từng chùm nên trồng làm cảnh rất thích hợp. Các loài này có xuất xứ từ vùng núi trung bình, tương đối dễ trồng và dễ ra hoa.

Tông Hoàng thảo lông đen (Formosae)
Đặc điểm là trên giả hành và lá có lông màu đen. Hoa lớn, cụm hoa ngắn. Những loài thuộc tông này có xuất xứ núi cao, tương đối khó trồng.
 

Nhất điểm hồng (D. draconis).
Cây này như sen dat đã viết ở trên, gặp ở Nam Trung bộ.
 

Hoàng thảo xương rồng (D. cariniferum)
Cây gặp ở Lâm Đồng và Tây Bắc.
 

D. sp
 

Hoàng thảo hỏa hoàng (D. bellatulum)

Các loài thuộc tông Hoàng thảo lông đen mà sen dat đã giới thiệu. Hầu hết là những loài đặc hữu hẹp, có thấy điều này ngay qua tên của loài.
 

Hoàng thảo Kon tum (D. kontumensis)
 

Hoàng thảo Việt Nam (D. vietnamensis)
 

D. suzuki
 

D. cruentum

Các tông Hoàng thảo khác
Những loài thuộc các tông Hoàng thảo khác nói chung là khó trồng, ít gặp. Tuy nhiên cũng có nhiều loài đẹp, giá trị cao, không quá khó nuôi trồng.
Trước hết xin kể về loài Hoàng thảo Tuấn Anh (D. trantuanii) mà sen dat đã nêu trên. Loài này được phát hiện vào khoảng năm 2005 ở vùng Tam Đường - Bình Lư của Lai Châu (vượt đèo Ô Qui Hồ ở Sa pa là đến). Trần Tuấn Anh là tên của một người chơi lan (đúng hơn là một đầu nậu chuyên thu lan rừng Việt Nam xuất đi nước ngoài). Anh này đã mang cây bán cho những chuyên gia lan, được họ mô tả như một loài mới và lấy tên của anh ta đặt cho tên cây. Đây là loài lan mới, đặc hữu hẹp của vùng này.
Những năm đó Minh Xuân có lên Tam Đường gặp hai anh em người địa phương, là những người đã thu được cây này. Ảnh cây Hoàng thảo Tuấn Anh ở nhà hai người này như sau. Cây có thân dẹt như Hoàng thảo dẹt nhưng dày thân và không có rãnh.


D. trantuanii ở Tam Đường

Minh Xuân từng chơi thân với Tuấn Anh, được tặng một cây, nhưng mang về trồng ở Hà Nội một thời gian, cây không sống nổi. Cây có hoa khá lớn, màu hồng đào, rất đẹp.


D. trantuanii
 

Den. trantuanii 

[image]http://diendan.vnthuquan.net/upfiles/49776/1FCAFBCB99E64660A1400835CBFED927.JPG[/image]

Attached Image(s)

den.trantuanii

[image]http://diendan.vnthuquan.net/upfiles/49776/CFF4AE7DDA3748E8A5931F6F1E48FA58.jpg[/image]

Attached Image(s)

Nhiều loài Hoàng thảo mang tên Trúc vì có thân mảnh và dài, như các loài sau.
 

Hoàng thảo trúc mành (D. falconeri)
 

D. truncatum.
Thực ra hoa cây này rất nhỏ, đường kính chỉ 2-3mm. Cây mọc bụi nhỏ nên gọi là trúc.
 

Loại này có hoa thơm. Giả hành dài, đen và phân nhánh nên cũng gọi là Hoàng thảo trúc. Gặp ở Tây Bắc.
 

Den. hainanensis và den.hancockii đều có hoa vàng rực rỡ và hương thơm nhưng hơi khác về hình dáng cánh hoa den. hainanensis trông như cánh hoa mai thân mảnh mai. Có thể gọi cả hai lọai này là  trúc lan mà cũng có thể gọi là mai lan...có khi trúc lan còn được gọi là phương dung.
Sau đây là hoa den.hainanensis


[image]http://diendan.vnthuquan.net/upfiles/49776/F6FC5B2D23E04321AA362034E3DE8A84.jpg[/image]

Attached Image(s)

thêm một hainanensis

[image]http://diendan.vnthuquan.net/upfiles/49776/5BA3B9139C6A4459A2DB2C6E8EBBCDED.JPG[/image]

Attached Image(s)

den.hancockii hoa lớn hơn những đầu cánh hơi nhọn thân mập màu nâu đen có thể cao hai thước ở Sơn La Mộc Châu

[image]http://diendan.vnthuquan.net/upfiles/49776/0C8912C2C26744AFB4E6BC00123FC279.JPG[/image]

Attached Image(s)

gọi trúc lan cũng được, phương dung cũng được, mai lan cũng được tuỳ theo cảm nhận của mình

[image]http://diendan.vnthuquan.net/upfiles/49776/779B6B57B80647B7B513D42F1F4F934C.jpg[/image]

Attached Image(s)

Cây D. hancokii trên sai hoa quá.
Để tạm kết thúc phần về Hoàng thảo xin đăng lại bài báo của Minh Xuân viết trên tạp chí Việt Nam Hương Sắc dựa trên cảm tưởng của lần đầu lên Tây Bắc.
 
Lan Hoàng thảo miền Tây Bắc

Vào những ngày cuối xuân đầu hè khi những cánh hoa ban trắng đã rời cành thì trên miền đất Tây Bắc lại có một loài hoa duyên dáng khoe sắc. Đó là các loài phong lan Hoàng thảo (Dendrobium) rất phong phú và độc đáo của vùng này. Cũng như nhiều loài cây khác ở đây lan Hoàng thảo Tây Bắc còn ít được biết đến và miền rừng núi xa xôi này vẫn ẩn dấu trong mình những vẻ đẹp hoang sơ và thầm kín.
Gợi lại sắc trắng hoa ban là loài Hoàng thảo tam bảo sắc, một loài lan mọc khá phổ biến ở Tây Bắc. Loài lan này có những bông hoa lớn, xinh xắn với cánh hoa màu trắng nhẹ có viền tím, cánh môi của hoa có hai đốm màu vàng nhạt. Trên những thân lan đã rụng lá của năm trước những bông hoa ba màu nở nối tiếp nhau tạo thành những cánh hoa dài màu trắng phớt tím. Nét “hoa ban” mùa hè này tô điểm cho những mái nhà sàn, những vườn cây ăn quả của người dân tộc ở vùng đất này.
Đường lên Tây Bắc đi qua những núi cao, đèo dốc, với những bản làng thấp thoáng trong các thung lũng mờ sương, những bãi ngô nương lúa xanh kín sườn đồi. Các dãy núi cao chắn gió, ngăn mây cùng với những đợt gió Lào khắc nghiệt tháng ba, tháng tư làm cho khí hậu ở đây trở nên khô nóng khác biệt. Chính khí hậu này đã sản sinh ra những loài lan rừng quí hiếm và đặc sắc.
Có lẽ chỉ ở đây mới có loại phong lan kỳ lạ với thân mảnh như ngọn cỏ, chia thành nhiều đốt, bao bọc bởi những chiếc lá nhỏ dài như lá trúc. Khác với các loài lan Hoàng thảo thông thường, loài lan này có rễ khí sinh lớn, dày hơn cả thân cây, tương tự như rễ của các loài lan đơn thân như Dáng hương hay Ngọc điểm. Cả cây lan trông như một bụi trúc nhỏ bám trên các hốc đá, các thân cây khô mục trong rừng già.
Một loài lan khác có thân và lá nhỏ mọc khá nhiều ở vùng này. Loài lan này mọc phụ sinh trên các cành cây cao thoáng gió và nhiều nắng. Thân lan màu nâu đen, rất dài, phân thành nhiều nhánh nhỏ đan xen lẫn nhau như một cành tre. Cây mang ít lá, mọc chủ yếu ở ngọn thân, lá lan ngắn và nhỏ. Những loài lan có kích thước thân và lá tiêu giảm như vậy có khả năng sinh sống và phát triển tốt trong điều kiện kho nóng của vùng này.
Rừng già miền Tây Bắc còn lại không nhiều nhưng những gì còn lại cho thấy một hệ rừng tự nhiên phong phú với nhiều chủng loại cây đặc sắc. Rừng Tây Bắc là quê hương của những loài lan Hoàng thảo hoa lớn và đẹp có tiếng. Những người chơi phong lan đều biết tới vẻ đẹp lộng lẫy của loài Hoàng thảo long nhãn, một loài lan đặc trưng của cao nguyên Mộc Châu trên miền Tây Bắc. Vào mùa hoa đầu hè, trên những thân lan dài vươn ra những chùm hoa rất sai những bông hoa cánh vàng óng, bao quanh cánh môi có đốm hìn h trái xoan màu nâu hạt dẻ. Ở đây cũng là nơi sinh sống một số loài Hoàng thảo khác có thân dài và hoa chùm tương tự. Những bụi lan này thường mọc trên các chạc cây lớn, nơi thân cây phẩna thành các nhánh cây chính. Dưới bóng cây cổ thụ những cánh hoa lan tím, vàng rực rỡ như những ánh mắt mở to sinh động của núi rừng.
Bên cạnh các loài lan Hoàng thảo hoa chùm là các loài có cụm hoa ngắn, hoa mọc sát thân cây nhưng cũng nở sai nhiều hoa đẹp rực rỡ. Có loài Hoàng thảo với những bông hoa màu vàng rơm điểm thêm sọc nâu đỏ khi nở rộ mới cho thấy hết vẻ đẹp rực rỡ lẩn dấu bên trong những thân lan thấp ngắn của cây. Rải rác trên các đỉnh núi, bên các khe suối còn nhiều loài phong lan không tên khác với những chùm hoa hương thơm ngát, hấp dẫn và say đắm như mùi mật ong rừng đặc sản của vùng Tây Bắc này.
Người dân Tây Bắc rất yêu hoa. Họ trồng phong lan khắp nơi trong nhà hay ngoài vườn. Khác với miền xuôi, những cây lan Hoàng thảo ở đây thường được trồng trong các chậu gỗ với chất trồng chính dùng là mùn cưa. Những người chơi đơn giản hơn thì chọn một gốc nhãn, gốc xoài trong vườn nhà, dùng dây lạt buộc cây phong lan rừng lên đó. Chỉ sau một thời gian ngắn cây dễ dàng bén rễ và tới mùa nở hoa sai như cây mọc trong tự nhiên.
Lan Hoàng thảo miền Tây Bắc hoang sơ mà rực rỡ là nét đẹp cuốn hút lòng người của một vùng đất còn nhiều điều kỳ diệu chưa được khám phá.