PHẢI BIẾT ƠN , NHƯNG ĐÚNG CHỖ !
 
 
       Đọc bài “Ngày hội của lòng biêt ơn” của ông Dương Trung Quôc trên Lao Đông cuốí tuần số 44 / 2008, tôi có một chút băn khoăn. Tôi rất thích đọc bài của ông D.T.Quốc trong mục “Nghĩ ngợi cuối tuần”  trên LĐCT. Ông có những “nghĩ ngợi” bình dị mà sâu sắc. Riêng trong bài nói trên, ông kể đến việc “ghi ơn ông thầy tu Alexandre de Rhodes, ngưòi góp phần định chế ra thứ chữ latin mà dân ta tôn là ‘quốc ngữ’ ”, một trong những ví dụ ông đưa ra về sự biết ơn trong ứng xử truyền thống của dân tộc ta.
       Ông thầy tu này, thời Pháp đang đô hộ nước ta, chính quyền thực dân rất đề cao, một trong những lí do là vì ông ta là người Pháp. Trước đây, hơn một lần tôi được đọc bài giới thiệu công trình của nhà ngôn ngữ học (cũng chính là) người Pháp Roland Jacques. Sau khi đã để chục năm nghiên cứu, ông này đã kết luận : công đầu về la-tinh hoá chữ Việt thuộc về giáo sĩ người Bồ-đào-nha Francisco de Pina và những cộng sự người Việt của ông cùng những người cố vấn người Việt khác như các thầy đồ chẳng hạn.
       Mới đây, tôi lại được đọc trên tạp chí Hồn Việt số 17 / 2008 bài  “A.de Rhodes : công và tội?” của nhà nghiên cứu lịch sử Bùi Kha ở California-Mĩ. Tác giả trích dẫn Lời nói đầu của A.de Rhodes trong cuốn từ điển Việt-Bồ-La do ông này soạn thừa nhận rằng mình đã học và sử dụng công trình của F.de Pina (người mà  chính Rhodes cho biết là người đầu tiên giảng đạo trực tiếp bằng tiếng Việt) và các cha đạo khác trong đó ông ta nêu rõ tên hai người nữa. Và, qua các đoạn  trích tác phẩm của Rhodes (hồi kí, sách giảng,...), ông Bùi Kha nhận định rằng ông thầy tu này “có cái tội là cung cấp thông tin cho và vận động với  nước Pháp để xâm chiếm và đô hộ nước ta”.  Tác giả kết luận:  “nên ghi công của linh mục A. de Rhodes đã có phần cải tiến chữ Quốc ngữ (chứ không phải ngưòi sáng nghĩ ra) và nên kết tội ông ta là kẻ gián điệp sớm nhất trong lịch sử xâm lược của Tây phương vào nước ta”.
       Như vậy thì có nên dựng bia về A.de Rhodes và lấy tên ông ta đặt (lại) tên đường không? Rất mong ông D.T.Quốc và các nhà sử học khác nghiên cứu làm rõ. Nếu vẫn cho rằng “nên”  thì xin hãy có bài phân tích kĩ càng đáp lại những bài đã phủ nhận công đầu của Rhodes trong việc tạo ra chữ Việt la-tinh hoá cũng như đã nêu các tội của ông linh mục này, người đã từng mong muốn nước Pháp “cấp cho nhiều lính (để ông ta) đi chinh phục toàn cõi Đông phương” -do chính ông ta kể lại.
       Đừng nên để có tình trạng “lỡ rồi, ngại sửa”  như trường hợp đường Lê Quýnh ở thành phố Hải Phòng chẳng hạn.
       Sự biết ơn phải nhắm đúng đối tượng, nếu không sẽ rất tai hại về mặt đạo lí, cả về các mặt xã hội, lịch sử,... cho hiện tại và cho mai sau.     
       Nhân đây, xin nêu thắc mắc : Sĩ Nhiếp có công du nhập chữ Hán vào Việt Nam, như trong bài của ông D.T.Quốc đã đề cập, song có góp phần làm thui chột chữ viết bản địa đang manh nha (hoặc đã bước đầu hình thành)?
                                                                                 
Hải Phòng, 22 – 11 - 2008
                                                                                                                          
                                                                                                                            

Rất tiếc tôi không thể tán thành với ý kiến của bạn. Theo tôi với cách nghĩ lấy tội trừ công của bạn có vẻ mang nặng lối suy nghĩ của ông tố hữu và ông trường chinh ngày xưa quá. Với lối suy nghĩ này đã giết chết ít nhất hai thế hệ nhà văn nhà thơ của chúng ta.Theo tôi; thứ nhất --Công là công và tội là tội không thể lấy hai việc bù trừ cho nhau. Nhất là khái niệm công và tội lại thay đổi theo quan niệm từng thời. Dương vân nga ngày xưa là tội bây giờ là công. Và tôi chắc rằng còn nhiều nhân vật lịch sử nữa sẽ bị thời gian phán xét lại. Vì vậy không thể vì tội mà quên công. Cứ nhắc cả công cả tội còn việc phán xử là do người đọc và hậu thế. Với lí do đó tôi nghĩ phải dựng bia cho ông A.de Rhodes từ lâu rồi mới phải. Người pháp đã dựng bia cho ông, thời ta bỏ đi là vô ơn Thứ hai- Nếu đặt vấn đề là công to hơn hay tội to hơn thì chúng ta phải trả lời câu hỏi " Nếu không có ông A.de Rhodes thì sẽ ra sao? Về vấn đề này tôi xin lí giải như sau  a- Nếu không có ông ta thì việc làm gián điệp sẽ có rất nhiều người thay thế và việc pháp xâm lược Vn vẫn xảy ra mà thậm chí còn xảy ra nhanh hơn là khác vì ông ta không phải là người có biệt tài về gián điệp. Việc pháp xâm lược Vn là một quy luật, một dòng chảy tất yếu của lịch sử thời bấy giờ không nên đổ tội cho ông  B-Nếu không có ông ta thì tiếng quốc ngữ đến bây giờ chưa chắc đã có. Phải nói việc sáng tạo ra chữ viết là một đỉnh cao chói lọi của con người và trong lịch sử ngôn ngữ cũng chưa có một ai chỉ một người mà tạo nên một chữ viết hoàn chỉnh như ông đã tạo ra. Phải nói ông là một thiên tài. Chữ quốc ngữ từ khi ông tạo ra đến giờ hầu như không thay đổi. Thậm chí nó còn hoàn chỉnh hơn cả chữ viết của các dân tộc có chữ viết lâu đời như anh và pháp( Tiếng anh thì chắc bạn đã biêt người lớn còn phải đánh vần. Tiếng pháp thì có rất nhiều âm câm rất khó khăn cho viết chính tả). Việc tạo ra sáu thanh trong tiếng việt là một kì tài. Một người như thế không dựng bia thì dựng cho ai đây? C-Việc bạn nói người khác tạo nên chữ quốc ngữ  thì tôi cho điều đó không có sử liệu chính xác . Đó là một nghiên cứu nhưng chưa được công nhận còn ông Rhodes sáng tạo ra chữ quốc ngữ thì từ thời pháp đã được công nhận đến tận ngày nay. Không thể vì một ý kiến nghi ngờ mà không dựng bia cho ông   Thứ ba--Lịch sử là một dòng chảy liên tục và phức tạp. Nhiều khi nó bị bóp méo vì mục đích  chính trị của giai cấp thống trị nên chân giá trị của các sự kiệnlịch sử cũng bị thay đổi theo . Nên theo tôi khi nhìn nhận một vấn đề lịch sử ta cần phải hết sức tỉnh táo nhìn nhận nó theo nhiều góc độ , So sánh nó theo nhiều nguồn thông tin mới có thể chính xác được Vài lời mạn bàn cùng bạn. Chúc bạn khỏe sang tác đều

Gửi bạn NTDuyên,
Rất tiếc bạn đã không đọc kĩ bài của tôi!
-Trước hết những gì tôi đã viết rất xa lạ với cái gọi là "lấy tội trừ công" của các ông Trường Chinh,Tố Hữu mà bạn nói tới (Thật ra,  giá các ông này có nghĩ tới công thì đã đỡ cho không ít người).
-Không ai đánh giá thấp việc latinh hóa chữ Việt, và cũng không ai "vô ơn" với người có công đầu trong việc này. Người có công đầu là F.de Pina chứ không phải A.de Rhodes (như vậy chẳng phải là "nếu không có R. thì chữ quốc ngữ chưa chắc đã có"!). Trong số những người nêu ý kiến trên, có Roland Jacques -nhà ngôn ngữ học người Pháp đã để ra mười năm ngiên cứu vấn đề này trước khi công bố kết quả, và Bùi Kha -nhà nghiển cứu lịch sử ở Mĩ
(họ chắc chắn là không bị chi phối bởi "V.C." rồi!). Chẳng phải là "không có sử liệu chính xác" mà luận cứ, luận chứng chủ yếu của họ lấy từ những tác phẩm của chính de Rhodes, theo đó ông này chỉ góp phần vào việc tạo ra chữ "quốc ngữ" cùng một số người khác nữa, chứ chẳng phải có công đầu.
Vậy là nên và cần dựng tượng, nhưng dựng tượng ai? Cần xác định rõ ràng! Điều này không thay đổi theo thời đâu. Đúng là có thể bị "bóp méo" do giai cấp thống trị như, chẳng hạn, thực dân Pháp khi đang đô hộ nước ta đã hết sức đề cao de Rhodes vì ông ta là người Pháp, họ đã thành công đến mức gây ấn tượng cho đến mãi ngày nay trong chính người Việt. (Nhưng người Pháp Roland Jacques thì không bị mê hoặc nên đã để công nghiên cứu nhiều năm). Song, nếu sử dụng sử liệu đúng đắn và sòng phẳng thì chẳng ai bóp meo được đâu! (Trước nay, những người bảo chứng cho R. thường nêu ra cuốn từ điển Viêt-Bồ- La do ông ta soạn nhưng lại lờ đi "Lời nói đầu" của chính R. ở cuốn này, cùng những tác phẩm khác và thư từ của ông ta).
-Những ý kiến "lí thú" và "kì khôi" của bạn như "việc mất nước là qui luật lịch sử", "chẳng ai có trách nhiệm cả",
"nếu không có R. làm gíán điệp thì sẽ có người khác lợi hại hơn..." v.v... thú thật là tôi không có thì giờ mà cũng không có hứng bàn tới.
Cảm ơn bạn đã đọc bài của tôi. Chúc vui và khỏe.
K.N.