Bút ký:     

       Dạy con bằng câu tục ngữ, ca dao
         Mẹ tôi vốn là một học sinh của trường nữ trung học dòng sơ. Một ngôi trường của Pháp mà khi học sinh bước vào cổng trường thì tuyệt đối không được nói một lời nào bằng tiếng Việt. Mẹ tôi lại là một học sinh nội trú trong trường và chỉ được về nhà một ngày chủ nhật cuối tuần. Dĩ nhiên, trong ngày cuối tuần ở với gia đình thì mẹ tôi nói tiếng Việt. Do thời gian từ bậc tiểu học cho đến lúc đậu tú tài được nói tiếng Việt rất ít nên mẹ tôi lại rất thèm nói tiếng Việt.  Có vẻ lạ, một người dòng máu Việt, sinh ra và lớn lên trên quê hương mình mà lại thèm nói tiếng mẹ đẻ. Và cũng chính điều đó khiến mẹ tôi rất yêu quý, trân trọng tiếng Việt.
     Vì yêu quý tiếng Việt nên mẹ tôi cũng rất yêu thích những câu ca dao, tục ngữ Việt. Thường ngày ở nhà, mẹ tôi hay nói lẫn lộn giữa tiếng Việt và tiếng Pháp. Cho đến sau này khi lấy ba tôi và có chúng tôi thì vẫn quen như thế. Chẳng hạn như: “Đói bụng thì lấy bánh mì trong gạt măng rê (armoires garde – manger) mà ăn!”, “Cái ghi đông (guidon) xe đạp của mẹ bị sét rồi!”. “Cái xúp lê (sifflet) của ông cảnh sát bị hư!”, “Hôm nay mẹ nấu súp (soupe)!”. Chính khi nói xong, mẹ tôi cũng bực bội với cách nói “hầm bà lằng” của mình. Bởi vì nghĩ rằng mình “nghèo” tiếng Việt nên không biết những vật, những điều đó tiếng Việt gọi là gì.
     Thế là mẹ tôi nghiền ngẫm tục ngữ ca dao Việt. Mẹ tôi cho rằng muốn nói tiếng Việt hay thì hãy học tục ngữ ca dao, thơ ca và lời ru dân gian Việt. Rồi một thời gian sau nữa, mẹ tôi lại thêm rằng: “Muốn làm một người tốt thì hãy học tục ngữ ca dao Việt!”. Không biết những điều đó có thấm nhuần vào cách sống của mẹ tôi hay không, nhưng rõ ràng trước mắt là mẹ tôi dạy tôi và các em tôi bằng câu ca dao , tục ngữ. Bất kể một điều gì xảy ra dù vui hay buồn, thương hay ghét, giận hay hoà, mẹ tôi cũng đưa ra một, hai câu tục ngữ ca dao để giảng giải, răn dạy chúng tôi.
Tôi mải miết ham chơi không lo học bài thì mẹ tôi:


- Một kho vàng không bằng một nan chữ

- Rừng như biển thánh khôn dò
  Nhỏ mà không học, lớn mò sao ra
 
  Không nghe lời dạy bảo thì mẹ tôi:
 
      - Cá không ăn muối ca ươn
      - Con cãi cha mẹ trăm đường con hư

   Mẹ thấy anh em tôi chơi với những đứa ngỗ nghịch, phá phách, hỗn láo với cha mẹ thầy cô thì mẹ bảo:

- Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng

- Thói thường gần mực thì đen
  Anh em bạn hữu phải nên chọn người
  Những người lêu lổng chơi bời
     Cũng là lười biếng ta thời tránh xa

  Đôi khi anh em chúng tôi chơi với nhau một lúc rồi cãi lộn khiến mẹ tôi buồn quá, nói:


- Em thuận, anh hoà là nhà có phúc

- Con một mẹ như hoa một chùm
  Yêu nhau nên phải bọc đùm cùng nhau
        
  Mẹ bảo cầm con dao cứa vào tay bên kia. Đương nhiên là tôi không dám cứa rồi. Thế là mẹ nói:


- Tay chém tay sao nỡ, ruột cắt ruột sao đành

- Anh em như thể tay chân
   Rách lành đùm bọc, dở hay đỡ đần

  Có khi tôi lỡ nói dối với mẹ điều gì, mẹ trách dạy bằng một câu tục ngữ:


- Một lời nói dôi, sám hối bảy ngày

- Ăn ngay nói thật, mọi tật mọi lành
 
   Có lần tôi đổi tính nết tự nhiên nói nhiều khiến mẹ tôi kinh ngạc. Thế là mẹ tôi cho tôi một bài học bằng những câu:


- Ăn có nhai, nói có nghĩ

- Nói hay hơn là hay nói

- Ăn lắm thì hết mồi ngon
  Nói lắm thì hết lời khôn hoá rồ

- Người mà ăn như rỗng cuốn, nói như rồng leo, thì làm như mèo mửa

 Trong phường tôi ở, có người con trai nghe lời vợ đối xử bất hiếu với cha mẹ thì mẹ lại dạy chúng tôi rằng:


- Lúc sống thì chẳng cho ăn
  Để đến khi chết làm văn tế ruồi

- Sanh con ai dễ sanh lòng
  Sanh con ai cũng vun trồng cho con
 
 Thỉnh thoảng trong nhà có món gì ngon, mẹ tôi thường đem chia sẻ với những người hàng xóm và dạy anh em chúng tôi rằng:


- Họ hàng xa không bằng láng giềng gần

 Khi anh em chúng tôi thành niên, mẹ lại dạy cho chúng tôi học đối nhân xử thế, học ăn, học nói. Em gái tôi vừa cười vừa nói thì mẹ tôi:


- Chưa đi mà chạy, chưa nói mà cười là người vô duyên

 Có nhiều chàng trai tìm cách tán tỉnh em gái tôi. Mẹ tôi sợ em tôi chợp rợp theo nên thường nói:


- Con gái giữ lấy tiết trinh
  Siêng năng chính chắn trời dành phúc cho

- Cái nết đánh chết cái đẹp

     Thuở ấy, Cả phường chỉ nhà tôi là có cái truyền hình nên mỗi tối bà con kéo đến nhà tôi xem như đi xem xi nê. Trong nhà thì không có đủ chỗ chứa nên tôi khiêng cái truyền hình ra để ngoài sân. Hồi đó tôi chuyên dành làm điều này bởi tôi rất sung sướng khi thấy bà con xóm giềng được vui. Tôi thấy tôi là trung tâm của bao con mắt đang trông đợi vào mình mỗi khi cần điều chỉnh âm thanh hay hình ảnh v.v. Và cũng vì vậy mà tôi chẳng dám nhìn ai trong đám đông giữa sân. Nhưng rồi một hôm, tôi bắt gặp một đôi mắt mơ mộng trên một gương mặt đẹp như Đức Mẹ Maria đang nhìn tôi ngưỡng mộ. Lẽ dĩ nhiên sau đó, tôi và cô gái trở nên “cảm cúm” nhau kinh khủng. Nhưng tình cờ mẹ tôi nghe được những câu nói hỗn láo của cô gái đối với cha mẹ mình. Thế là mẹ tôi lại về thuyết phục tôi bằng những câu ca dao tục ngữ như:


- Một quan mua người, mười quan mua nết

- Tốt gỗ hơn tốt nước sơn
   Xấu người đẹp nết còn hơn đẹp người
 
- Cái nết đánh chêt cái đẹp

      Cách giáo dục con cái của mẹ tôi không biết có hiệu quả đến đâu. Nhưng như cây cỏ mưa lâu thấm nước trở nên tốt tươi, anh em chúng tôi mỗi lần đối diện với chuyện gì, điều gì khó khăn, vui, buồn, bất trắc, bất hạnh,, tích cực, tiêu cực…đều ứng hiện ra trong tâm trí một câu ca dao tục ngữ cho chúng tôi tĩnh tâm, suy nghĩ phải trái để sống cho tốt hơn. Nhiều khi tôi ngẫm thấy câu thành ngữ của Ballou cũng có lý nữa: “Sự giáo dục bắt đầu từ lòng mẹ. Mỗi tiếng thốt ra cho đứa trẻ nghe là đưa đến sự tạo thành tính cách của nó”. Thật ra cuộc sống của tôi chắc là chịu ảnh hưởng nhiều ở sự giáo dục của ba tôi, thầy giáo ở trường và mẹ tôi. Ba tôi thì rất nghiêm khắc. Mỗi lần tôi lỗi lầm gì thì rất sợ cây roi mây gác chéo trên tường. Ông quất vào mông tôi những roi đau điếng cho tôi biết  lỗi để lần sau không như thế nữa. Thầy giáo dạy chữ nghĩa cho tôi ở trường lúc bấy giờ cũng rất nghiêm khắc. Thậm chí tôi còn bị đòn, bị phạt còn hơn cả ở nhà. Thú thật hồi đó thấy thầy ở xa ngoài đường phố là lo lãng tránh. Sợ thầy cho rằng: “Về nhà không chịu học bài hoặc giúp đỡ cha mẹ mà đi chơi lêu lổng ngoài đường”. Có khi không thể tránh kịp thì xem lại áo quần, tóc tai, cung cách đi đứng của mình. Sợ mai vào lớp, thấy phạt rằng: “Lôi thôi, lếch thếch, nghênh ngang, vô lẽ ngoài đường phố”. Trường học lúc bấy giờ dạy cho con người nhân cách sống, sự gương mẫu đối với xã hội, lòng tự trọng, sự nhận thức phải trái, dạy yêu người và vị tha đối với đồng loại, dạy yêu quý quê hương giống nòi, dạy tự tin và sáng tạo, dạy vạn vật tự nhiên và kỹ thuật, dạy suy luận , phán đoán và tranh luận…Ở bậc tiểu học thì nói tóm lại chỉ dạy cho học sinh trong bốn chữ: ăn, nói, gói và nghe. Học ăn là học ăn xem nồi ngồi xem hướng, biết nhường cơm sẻ áo…Học nói là học đi thưa về trình, lễ nghĩa, nói hay…Học gói là học biết làm việc , biết nấu nướng, biết đóng tập sách, biết làm toán, viết thư…Học nghe là học biết nhận ra cái đúng sai, biết nghe điều hay dở…Hồi đó làm gì có hội phụ huynh học sinh. Nhưng chuyện gì liên quan đến hạnh kiểm và văn hoá của tôi là ba mẹ tôi biết ngay, có khi ba mẹ tôi phải đến trường gặp ban giám hiệu để bàn cách khắc phục những yếu kém của tôi. Ba mẹ tôi cho rằng để có một người hoàn thiện thì phải có một môi trường xã hội trong lành, một ngôi trường giáo dục tốt và một gia đình gương mẫu. Ba tôi cũng là tấm gương vì mọi người cho tôi noi theo: Không chỉ là chữa bệnh giúp xóm giềng mà mỗi lần có dịch bệnh hoặc hằng quý, ba tôi đem thuốc ở sở y tế về chích ngừa cho cả khu vực. Tôi rất tự hào vì ba tôi được mọi người trân trọng, yêu mến. Lúc bấy giờ tôi cũng ước mơ làm được một điều gì đó cho mọi người để tôi cũng được mọi người quý trọng như ba tôi. Mẹ tôi nói, môi trường bên ngoài ảnh hưởng rất nhiều đến nhân cách và cuộc sống của một con người. Chẳng hạn như một gia đình gốc miền trung chuyển vào sống ở miền nam rồi sinh con cái thì hầu như những con cái này cũng nói giọng miền nam luôn. Một đứa trẻ nòi giống Tiên Rồng, sinh ra ở Việt Nam mà bay qua sống bên Mỹ thì lớn lên là nói tiếng Mỹ rồi. Một xã hội đầy dẫy bất công, thực dụng và vô tâm; Một trường học ít chú trọng đến giáo dục nhân cách và một gia đình có cha mẹ sống không gương mẫu, không trung thực thì chắc chắn con cái khó có thể sống tốt hơn được. Bởi thế ba mẹ tôi cho tôi đi sinh hoạt Hướng đạo sinh vào ngày chủ nhật để tôi khỏi phải rong chơi vô lối. Thật ra chúng tôi tới đây cũng là chơi thôi chứ không phải vì mục đích tuyên truyền, tư lợi hay chính trị nào khác. Nhưng cái chơi của Hướng đạo sinh là học làm người mà không biết mình đang học làm người. Chúng tôi học đủ thứ, học thắt dây gút, học cứu người, học giúp đỡ mọi người bất cứ lúc nào, học ứng xử và đói phó khi gặp tình huống bất trắc…
      Thế nhưng, khi trưởng thành ra đời làm người, tôi thấy đọng lại trong tâm khảm tôi cái đạo đức làm người rõ nhất, chính là những câu tục ngữ ca dao.