Đoàn Thị Thừa (Giai nhân Thời Trịnh Nguyễn phân tranh)

Đoàn Thị Thừa.
                                                                   Nguyễn Công Liệt.
                                               
 
 

                                                            
 
                                                                  
                                                                  I
 
 
 
 
            
        Thị Thừa sống bên kia sông Gianh, khi đã được mười sáu tuổi tiếng đồn sắc đẹp không thua gì Tây Thi. Nhà  
Lời nói đầu:
 
 Ngược dòng lịch sử: Chúa Nguyễn Phúc Tần được tiếng là Hiền Vương là người tài đức vẹn toàn. Lịch sử ghi nhận: " Hiền vương là người chăm lo chính sự, xa rời nữ sắc, biết trọng nhân tài. Có người con gái quê Nghệ An rất xinh đẹp tên là Thị Thừa được lấy vào cung phục vụ chúa. Nguyễn Phúc Tần, nhân đọc sách Quốc ngữ, tới chuyện vua Ngô Phù Sai mất nước vì nàng Tây Thi liền tỉnh ngộ sai Thị Thừa mang ngự bào cho chưởng dinh Nguyễn Phúc Kiều, giấu thư trong dải áo ngầm sai Kiều bỏ độc giết Thị Thừa để trừ hậu họa".
         Tìm hiểu tư liệu và xác định được Thị Thừa họ Đoàn, và có mối tình cảm với Nguyễn Hữu Cảnh (Người có công gầy dựng cơ đồ về phương Nam). Tác giả cố gắng tái tạo lại lịch sử, âu cũng là cách tìm mối liên hệ về ngày xa xưa ấy.    
                                                                      NCL.
                                     
                                                            

                                                           II
 
 
         Thuở nhỏ, Nguyễn Hữu Cảnh rất mê bắt cá rô. Ở Nghệ An, cá rô rất nhiều. Anh em nhà Nguyễn Hữu và anh em nhà họ Đoàn hẹn hò nhau đi tát đìa, hôm đó đứa con gái nhỏ đòi theo. Nguyễn Hữu Cảnh chỉ đứng cách bờ ao vài mét, mấy người kia cười nhạo là đen mà còn sợ bị dính sình, nên cố ném vào người Hữu Cảnh.
            

<bài viết được chỉnh sửa lúc 25.04.2012 14:38:48 bởi clietc >

                                                     III
 
 
         Thỉnh thoảng nơi trú ngụ, Nguyễn Hữu Cảnh thấp thoáng thấy quân Trịnh ở xa xa ngoài thành. Ở trong, Cảnh thấy súng đại bác cũng được đậy kỹ bằng mấy tấm phên bằng tranh, nên biết là đang nghỉ ngơi. Nguyễn Hữu Cảnh luồn qua mấy tên lính đang chơi cờ, hướng ra ngoài nhà họ Đoàn.

                                                       IV
 
        
            Người Nghệ An thuỷ chung với tình yêu của mình, cũng là điều được truyền nhân dạy bảo. Đoàn Thị Thừa lớn lên thụ hưởng tính gan lì của người xứ Nghệ, quyết vượt sông Gianh vào Đàng Trong. Nàng mong sống với người mình yêu dấu, cho dù nàng biết làm như vậy rất nguy hiểm và là bất hiếu với cha mình. Nhưng sống mà không được thoả lòng yêu đương, không được gặp mặt chàng để nói rõ tình yêu trong lòng, không biết hiện tại chàng như thế nào thì nàng đâm ra rất đau khổ. Nàng có ý nghĩ tự vẫn, nhưng làm như vậy không ai biết lý do vì sao nàng nguyên sinh, thà vượt núi non trùng điệp để gặp lại nhau, rồi thế nào đi nữa vẫn hơn là tiến cung cho Chúa Đàng Ngoài.    
        Hoàng hôn chìm lắng, núi non cố muốn mặt trời mau lặn, nhìn cỏ cây khép lá nàng cũng buồn rầu. Đoàn Thị Thừa luôn luôn nhớ lại những kỷ niệm với chàng lúc còn bé thơ, ngày đó như luôn đâu đó bên ánh mắt nàng, như không thể nào phai. Đôi khi muốn tìm gặp được người mình yêu thương trọn đời, chỉ muốn vượt trùng dương để gặp được Nguyễn Hữu Cảnh.
        Những toan tính của mình không thể qua mắt được người mẹ, bà nghe xót xa thương thân phận nữ nhi thường tình. Bà biết tính nết đứa con gái, cũng là tính nết của mình thời còn bé. Phận đàn bà đặt đâu ngồi đó, sống với người mình yêu thương sao mà khó quá, bà cảm thấy động lòng khi thấy con mình đem lòng yêu thương Nguyễn Hữu Cảnh. Bà rất yêu thương chồng con, nhưng chinh chiến liên miên làm cho con người gần như hám danh lợi, mà đời những người đàn bà chỉ biết cam chịu. Những người đàn ông chỉ cần đàn bà sinh đẻ ra con cái (nhất là con trai), rồi coi như là họ không còn gì ở đời này nữa cả.
- Mi định trốn đi à?                 
- Sao Mạ biết rứa? Con buồn quá Mạ ạ...
- Thôi được rồi! Ta giúp mi...
        Hai mẹ con làm cho mình xấu xí, chiều xuống đi tìm mấy con vịt thất lạc, rồi đi tuốt luốt vào rừng thẳm. Bà nhà đã có kế hoạch giúp Thị Thừa trốn đi, bằng cách đi ngược lên miền núi cao.
         Đến tối, gia đình họ Đoàn mới thấy hành trang đã được chuẩn bị nhưng chưa mang theo kịp, thì họ hiểu ngay là cả hai mẹ con trốn vào Đàng Trong. Ngay cả Tổng Trấn xứ Nghệ nghe được tin, cũng cho ba quân đốt đuốt đi tìm. Ông ta lệnh chốt chặn những người qua lại sông Gianh, việc khám xét hết sức là gắt gao. Hai mẹ con đi ngược lên rừng, đêm hôm tăm tối phải nán lại ngôi chùa hoang. Họ không dám nghỉ lâu, tiếng hò reo của quân lính như sắp bắt kịp, lại tiếp tục băng rừng lội suối đi ngược với ánh đuốt truy tìm.
-   Mạ ơi con mệt lắm rồi! Chắc con phải nộp mình cho họ...
-  Tình thế này, ngươi muốn ra nộp mình. Ta cũng phải bị xử tội chết...
        Hai mẹ con quá gian nan, cố thu mình trong bụi rậm.
        Bà đưa được Đoàn Thị thừa lên miền núi, gặp lại một người dân tộc Ba-na đang cỡi voi. Hai mẹ con được đối xử rất tử tế, họ được cho ở trong một nhà rông dài. Họ phải ăn mặc giống quần áo của họ và khi ấy họ nổi bậc và đẹp hẳn ra. Nhất là Đoàn Thị Thừa như một cô tiên được Yàng cho xuống trần gian, những đường viền ngũ sắc càng làm cho nàng thêm rực rỡ.
        Tập tục hôn nhân của người Ba-Na rất khắc khe, họ ít khi bỏ nhau chỉ khi người chồng gian díu bất chính với người khác. Họ sẽ được Hội đồng già làng xem xét, bị phạt hoặc chấp thuận cho người con trai hoặc người con gái đó được ly hôn. Thế nhưng, nét đẹp quyến rũ của Đoàn Thị Thừa đã làm cho ngài tộc trưởng không sao cưỡng lại nổi. Ngài rắc tâm muốn có nàng và cố tìm cách để được chung sống với nàng.
        Ở trong làng nhiều người ái ngại nàng đẹp quá sẽ làm cho tộc trưởng mê muội. Người vợ tộc trưởng biết trước sau gì, tộc trưởng cũng sẽ lấy thêm vợ nên bàn bạc với mấy người phu voi giúp bà. Buổi sáng được cỡi voi đi săn thú rừng với tộc trưởng, khi đi sâu vào rừng sâu. Người phu voi muốn giúp họ trốn thoát, vì như tộc trưởng muốn mang họ vào rừng sâu và muốn thụ hưởng nhan sắc Thị Thừa.
       Khi vào dãy núi hẹp, một chú nai ngơ ngác gây thích thú. Tộc trưởng giương nỏ nhưng chỉ trúng đùi chú nai, nên liền đuổi theo. Thấy có thời cơ, người phu voi chở hai mẹ con ngược theo hướng khác. Tộc trưởng quay lại không thấy họ đâu, cảm giác biết là người phu voi đã giúp họ trốn đi nên cho người đuổi them kiếm tìm.
      Hết quân lính đuổi theo, giờ đến tộc trưởng cho mấy người Ba Na xua voi tìm kiếm. Hai mẹ con bắt đầu thấy nhan sắc đã hại hai người như thế nào, và sự việc còn tiếp nối nhiều gian nan thế nữa. Bản năng thuỷ chung cũng là một sự tồn tại, sự sống con người không thể nào thiếu nó. Băng rừng lội suối để gặp người mình yêu dấu, trả giá quá đắt nhưng cả hai người một mẹ một con đang dấn thân.
      Nhờ sự giúp sức của người phu voi, họ men xuống con sông ẩn núp. Ở đó không thấy nhà cửa nào, nhưng có một ngôi nhà hoang vắng và họ họ tạm tá túc lại đó.     
      Gần hai tháng sau, vẫn chưa vượt được sông Gianh. Việc quân lính kiểm tra quá gắt gao, làm cho hai mẹ con phải nán lại phía thượng nguồn chờ dịp vượt sông an toàn. Họ đành nán lại một căn nhà xiêu vẹo ở bìa rừng, chờ cơ hội mới có thể vượt sông.
       Vào một đêm tối tăm, hai mẹ con băng rừng lội suối. Vượt sông Gianh trên một cái thuyền thúng, rồi lầm lũi tiến về Thuận An. Gần một năm sau, sự việc dần dần nguôi ngoai. Quân lính bớt đi tuần tra gắt gao như trước đó, thì hai người mới qua sông được.
        Trên đường gần đến, bà phu nhân họ Đoàn lâm bệnh liền tá túc vào một nhà dân, được vài ngày thì bà qua đời. Gia đình nghèo khổ ấy tiếp tục hướng dẫn Đoàn Thị Thừa tìm về nơi miền xuôi, đến trưa thì nghe tiếng hò reo của mọi người. Họ hoà nhập vào đám đông, mới biết Nguyễn Hữu Cảnh đang cùng ba quân cứu một đám cá voi mắc cạn.
          Đó là vào một ngày gió bấc lành lạnh, ở cửa biển xảy ra mấy con cá ông mắc cạn. Nguyễn Hữu Cảnh cùng với đám binh lính thao dợt, rồi kéo nhau ra cửa biển tắm, với sức khoẻ hơn người cùng với đám quân sĩ hè nhau cõng đở mấy con cá nặng chục tấn đưa về biển. Nhân dân reo hò, trông mặt Nguyễn Hữu Cảnh hùng hổ nhưng tấm lòng bao la bác ái, không thua gì Nguyễn Hữu Dật cha mình.
       Khi lên bờ, Nguyễn Hữu Cảnh thấy trong đám đông hò reo đó. Có một người con gái rất xinh đẹp đang say mê ngắm mình, thoáng chốc nhận ra ngay đó là Thị Thừa. Nàng lặn lội từ Nghệ An vào, kỷ niệm tuổi thơ đã cho nàng một tình yêu rất nặng.
      Lúc này Đoàn Thị Thừa đã mười bảy tuổi, ánh mắt sáng long lanh. Vẻ đẹp nghiêng thành đổ nước không thua gì Tây Thi. Khi Nguyễn Hữu Cảnh bắt gặp nàng đứng trong đám đông, là đã nhận ra ngay người con gái bên bờ kia sông Gianh, thuở nhỏ đã biết xao xuyến trước vẻ đẹp vô ngần ấy rồi, mãi đến bây giờ vẫn còn khắc sâu trong tâm trí. Hắc Hổ chỉ thấy nao lòng vì mình quá đen đúa, còn nàng như một bông hoa khoe sắc rực rỡ. Dũng sĩ mới đó đã mềm lòng trước bóng dáng giai nhân.
        Nhiều người thoáng chốc nhận ra Thị Thừa, họ bắt đầu trầm trồ khen ngợi và họ nhận thấy rằng, nếu như Nguyễn Hữu Cảnh yêu thương người con gái ấy, rằng hai người nên duyên tác hợp thì thật là xứng đôi vừa lứa. Khi Nguyễn Hữu Cảnh tới gần nhận mặt, mọi người càng ngạc nhiên hoá ra hai người đã quen nhau từ nhỏ. Đặc biệt nàng là người xứ Đàng Ngoài, cảm thấy yêu đương người con trai con của một dũng tướng Đàng Trong. Nàng đã lặn lội đi tìm tình yêu của mình, thuở ấy mấy khi con gái dám đi tìm tình yêu đích thực.
      Hai người sóng đôi nhau một lúc, họ tâm sự vài điều như thể xác nhận thêm:
-  Muội chỉ một mình vượt sông Gianh sao?
-  Muội và mẹ của Muội bí mật đi vào. Muội nhớ huynh, nếu huynh tin các anh của muội. Một ngày nào đó, họ sẽ sang mà thờ Chúa Đàng Trong.
          Khi đưa Đoàn Thị Thừa về lại nhà, bà Nguyễn Thị Thiện cũng nhanh chóng nhận ra đứa con gái nhỏ nhắn họ Đoàn năm xưa. Bà cũng nhớ lại lần kỷ niệm mà tay cán giá của Thị thừa làm mọi người phải tất tả nhảy bừa xuống mò, tưởng  hai đứa nhỏ té xuống ao. Phu nhân nhà Nguyễn Hữu Dật dăm câu thăm hỏi sự tình, hiểu rõ nổi khốn khó nàng vừa trãi qua nên cho gia nhân chăm sóc đứa con gái xinh đẹp ấy tận tình, và cho ở một phòng rộng rãi cạnh Dinh tộc Nguyễn Hữu. Bà chìu chuộng như là một người con dâu tốt sau này và cho ăn mặc lụa là như những nàng công chúa.
         Phần Thị Thừa rất đỗi khấn khít trước nghĩa cử của nhà họ Nguyễn, nàng nhang khói bàn thờ tổ tiên của dòng họ. Nàng nhanh chóng tiếp nhận nơi ở mới và rất yêu quí bà Thiện như người mẹ chồng sắp tới của mình.           Ở nhà bà Thiện một khoảng thời gian ngắn, Thị Thừa được dạy thêu thùa, học chữ nghĩa và cách sống ở nơi cung cấm. Nàng học tới đâu hiểu biết tới đó, bà Thiện lấy làm khấn khít vì nàng đẹp lại ngoan hiền như là người mà bà tìm kiếm chờ đợi từ lâu nay.

                                                    VI
 
 
 
        Khoảng thời gian này anh em nhà họ Nguyễn thường luyện tập võ nghệ, họ nhận ra Thị Thừa lúc này quả là một giai nhân tuyệt trần. Mấy anh em có phần ganh đua nhau từng việc lớn nhỏ, mong cho Thị Thừa nhận thấy sự nổi trội của mình: Người thì làm thơ phú, người thì lao vào học chữ của truyền nhân, rồi thi thố võ nghệ ngoài sân nhà sống mái không ai chịu thua ai. Đôi khi cùng ra xa trường với Nguyễn Hữu Dật để gìn giữ biên cương, mấy anh em cố lấy lòng cha đang trấn thủ ở thành Trấn Ninh. Lúc này, Nguyễn Hữu Cảnh chỉ mới hai mươi tuổi, còn được mọi người gọi tôn là “Hắc hổ”. Nguyễn Hữu Cảnh càng lúc nổi trội hơn hẳn mọi người, tiếng tăm của chàng đã làm cho quân Trịnh khiếp vía.                   
        Năm đó là 1672. Ở bên bờ kia Sông Gianh, Chúa Trịnh Tạc ở Đàng Ngoài được biết mình vuột mất một mỹ nữ, bắt đầu cho dấy binh quấy rối thành Trấn Ninh. Đích thân Trịnh Tạc cùng với Trịnh Căn ra chiến trường, lần này quân Trịnh đánh suýt hạ được thành. Đó là thành luỹ được Đào Duy Từ thiết kế và nay nó vẫn đứng sừng sừng nhờ sự trông coi của cha con Nguyễn Hữu Dật. May nhờ cha con ra sức chống đở canh giữ mấy tháng ròng rã, rồi cho Nguyễn Hữu Cảnh phá vòng vây để về xin tăng thêm viện binh. Đây là lần thứ bảy trong 46 năm phân tranh, đánh nhau nhiều trận lớn nhỏ nhưng không phân thắng bại.
       Nguyễn Hữu Cảnh cùng với một tốp lính tình nguyện theo mình, xông pha lao ra cửa. Tình huống bất ngờ nên quân Trịnh không phòng bị, chàng lao ngựa thẳng vào đội hình giặc, chém chết mấy tên cản đường rồi phi ngựa lao đi vun vút vào rừng thông. Nhìn người đen đúa biết là Hắc hổ nên quân Trịnh chạy dạt sang bên chừa cho lối đi ra, rồi mới cho tên bắn theo. Nguyễn Hữu Cảnh phi ngựa vào rừng thông được một lúc, ngựa chàng bị tên cắm phập vào mông. Chàng cố nài cương bắt chú ngựa phi thêm một đoạn đường dài, biết nó không thể nào đi thêm nữa được. Chàng buộc lòng đến bên bờ vực, giết chết chú ngựa mà mình thương yêu nhất và đẩy nó xuống vực hòng giấu xác để quân Trịnh không tìm được manh mối.
         Đám quân lính đốt đuốt tìm kiếm Nguyễn Hữu cảnh, có lúc gần sát bên chàng nhưng Hắc Hổ nín lặng. Đợi khi đuốt tàn, chàng tách đám quân ô hợp hướng ra con đường cái và phải đánh nhau với một tốp nhỏ đang chốt chặn, rồi lấy được một con ngựa già phóng đi. Trịnh Căn hối thúc quân mình đuổi theo, nhưng chỉ bắt được mấy tên lính phía sau mà không tìm được Nguyễn Hữu Cảnh nên tức tối vô cùng.
-  Các người phải tìm được tên Hắc hổ đó cho ta, nếu không thì phải triệt phá thành Trấn Ninh bằng mọi giá.
         Biết nay mai, quân Nguyễn sẽ mang viện binh ra chống cự nên hối thúc quân mình ra sức phá vỡ được một mảng tường thành. Nguyễn Hữu Dật rất gian nan chống đở, cho người văng gạnh đá vào chỗ thủng ấy giết rất nhiều lính của Trịnh. Đến gần sáng cũng đẩy lui được quân Trịnh ra xa khỏi tường thành, rồi lén cho người mang vữa ra ngoài vá bít lỗ thủng ấy.
        Quân lương bắt đầu cạn, Nguyễn Hữu Dật chỉ biết trông cậy vào con trai mình về xin viện binh đến sớm để giải cứu. Nguyễn Hữu Cảnh bị một vết thương nhẹ trên vai. Trên đường đi, chàng bị các nhánh cây cứ va vào chỗ đau ấy, đôi khi muốn ngất xỉu, chàng phải gắng sức lắm vì vết thương đang nhiễm trùng. Chàng nghe nóng sốt, mắt mình mờ mịt nhưng quyết không nghỉ ngơi, cố gắng mang viện binh giải cứu cha mình. Chú ngựa già của quân Trịnh cũng đã kiệt sức, buộc lòng phải bỏ lại. Chàng chạy bộ không được bao lâu thì chống gươm quị xuống, nước mắt chàng trào ra vì cha chàng và ba quân ở thành lũy Trấn Ninh đang trông cậy vào chàng.
        Nguyễn Hữu Cảnh đang quì gối trước thanh kiếm, cúi người gấp lại để cảm nhận sức lực còn lại. Chàng còn cảm thấy buồn vì chưa làm tròn nhiệm vụ và e ngại mình sẽ không còn gặp Thị Thừa được nữa. Những hình ảnh mơ tưởng về tương lai của chàng và nàng hiển hiện, người con gái ấy như thôi thúc chàng phải gượng dậy và lạ thay chàng càng nghĩ về nàng thì nghe như thêm được phần nào sinh lực. Chàng thở hổn hển tìm lại chút sức sống, những lời thì thào văng vẵng của Thị thừa như bên tai. Đó là những lời động viên, như càng lúc càng thôi thúc hơn. Nguyễn Hữu Cảnh nhìn quanh, xung quanh vắng hoe không một bóng người. Chàng nhận ra những lời lẻ kia chẳng qua là do chàng tưởng tượng, có lẽ đầu óc đã không còn tỉnh táo. Bỗng chàng nhoẻn cười giữa đêm khuya phắt, rồi chàng gấp người thấp khóc lóc và một lúc như vậy để ngủ.
        Đến khi trời sáng tỏ, Nguyễn Hữu Cảnh nghe tiếng nói bên tai của ai đó. Chàng ngỡ như Thị Thừa đở chàng dậy nhưng đó là một người tiều phu đi tìm củi sớm mai, cho chàng uống nước và nâng chàng dậy.
-  Đạ tạ ông lão!- Chàng cám ơn người giúp mình, rồi lấy thanh kiếm cầm chắc trên tay.
-  Ngươi có phải là Hắc hổ, con trai tướng quân Nguyễn Hữu Dật?
-  Ông biết ta sao?
-  Chỉ thấy dung mạo, nhưng đã biết ngay đó là ngươi rồi. Ngươi quả là "nhà nòi" của Tướng quân Nguyễn Hữu Dật, quả là cha nào con nấy.
        Ông lão nói đến đó, liếc thấy vết thương trên vai chàng. Ông lấy nước rữa máu tụ bầm làm vết thương sưng tấy, rồi đến bên đường tìm mấy đọt non cây dâm bụt. Ông có mang theo bình rượu riêng, hòa lẫn hai thứ vào nhau rồi áp vào vết thương thật mạnh. Nguyễn Hữu Cảnh cố gắng chịu đau, một lúc thì chàng nghe khỏe khoắn hơn, nên dạm hỏi đường về thuận Hóa.
-  Ta biết ngươi phá vòng vây về Thuận Hóa xin viện binh, nhưng đường còn xa mà ngươi không còn phương tiện nào. Chi bằng ta còn một con trâu đang thả, cho ngươi đi thẳng ra hướng biển. Ở đó có người nhà của ta, mượn thuyền mà đi vào cho thuận gió...
-  Đa tạ, thật đa tạ. Xin ông lão cho biết tên tuổi để mong sau hậu tạ.
-  Ta không phải là người nào xa lạ, lúc nhỏ từng trông coi ngươi đó. Nhưng giờ ta đã già cả, trả ơn ta cũng chẳng thể làm gì.
       Lúc này, Nguyễn Hữu Cảnh nhớ mài mại ra hai người lính năm xưa từng được cắt cử theo trông coi mình. Ông cũng từng bị phạt vạ vì không làm tốt việc trông giữ ấy và cũng suýt bị cha chàng chặt đầu vì theo Nguyễn Hữu Tiến. Thế nhưng thời gian cấp bách, không thể nào nhắc lại chuyện phải trái trước đây nên Nguyễn Hữu Cảnh đành phải cúi đầu tạ từ. Chàng leo lên lưng trâu hối thúc nó băng ra hướng biển và tìm thấy mấy căn nhà của các ngư dân nghèo. Vài con thuyền nhẹ chuẩn bị ra khơi, thế là chàng được cho theo họ.
      Những chiếc thuyền Bầu được đan bằng mây tre nhẹ tênh. Gió thổi theo hướng Nam, con thuyền cứ thế băng băng về kinh thành. Chàng còn được nghỉ ngơi, ngồi ngắm ra khơi mà mơ tưởng về người con gái đẹp. Mấy chú cá heo ở đâu đó đua theo, tựa như ngày trước chàng từng cứu nó, giờ trở về  tiếp giúp mình đi cho nhanh hơn.
        Đến quá giờ Ngọ, cửa biển Thuận An thấy trong tầm mắt. Nguyễn Hữu Cảnh mong ngóng gió đưa nhanh hơn nữa để kịp trình báo Chúa thượng cứu rỗi thành trì. Chàng phải chờ một khắc giờ nữa, mới tới được Phá Tam giang. Nguyễn Hữu Cảnh trương cờ lệnh, đám lính đồn trú quanh cửa biển Thuận an cho những chiến thuyền vững chắc hơn ra đón. Chàng vẫn chọn con đường đi theo sông Hương về vùng đồi Thiên Mụ, làng Kim Long nơi chúa Nguyễn Phúc Tần chọn đóng đô.
      Trên bả vai giờ đây càng rịn máu hồng, chàng không ngại đau đớn mà chạy nhanh vào trong cung chúa. Gặp được ngài Chưởng Dinh nguyễn Phúc Kiều nhưng ông ấy vẫn như người mắc tóc, luộm thuộm hỏi han làm mất thì giờ. Chúa Nguyễn Phúc Tần hay được tin, cho mời Nguyễn Hữu Cảnh mau vào chầu.
     Nguyễn Hữu Cảnh cúi lạy mấy lạy, rồi chàng dâng thư cha mình xin viện binh. Chúa Nguyễn Phúc tần đọc thư, rưng rưng nước mắt:
-  Thời gian chống cự đã gần tháng trời mới xin viện binh, rõ là Nguyễn Hữu Dật thấy quá sức mình mới biên thư. Chưởng dinh hãy sắp xếp cho Cai cơ được dưỡng thương, lần này ta sẽ đích thân mang viện ra chiến trường, quyết sống mái với quân Trịnh Căn.
     Nguyễn Phúc Kiều nghe chúa nói thế nên vội vã can ngăn:
-  Thưa chúa thượng, bề tôi nghĩ là để Cai cơ nghỉ ngơi vài ngày lại sức, rồi mang quân ra biên thùy, cớ sao phải hành động thay...Nếu như có bề gì thật là...khó.
-  Chưởng Dinh chớ quá lo, cố gắng sắp xếp việc triều chính vài ngày, ta giao toàn quyền cho ngươi thay ta. Ta không nở nào ngồi kinh thành hưởng phúc lạc, để các danh tướng mình cơ cực ngoài biên cương.
       Vì biết cha chàng quá gian nan ngoài biên thùy, lại thêm tên trúng vào vai chàng, nên Chúa muốn thân chinh ra biên ải. Thực là một vị chúa hiền vương, Nguyễn Hữu Cảnh rất đỗi cảm kích.
         Chưởng Dinh Nguyễn Phúc Kiều đã có tuổi và rất hay hiềm khích với những người tuổi còn trẻ nhưng tài đức toàn vẹn, liếc nhìn Nguyễn Hữu Cảnh tựa như đó là nguyên nhân làm chúa phải thân chinh đánh giặc. Nguyễn Hữu Cảnh cũng không thoát khỏi sự ganh tỵ, chàng đang bị thương nhưng ông ta cứ nghĩ là chàng giả vờ.
-  Sao ngươi không nói gì, chúa thượng biết lẽ phải thay ngươi mang viện binh đi. Còn ngươi thì mong chờ được dưởng sức, có phải là bề tôi tận tụy vì chúa nữa không?
         Nguyễn Hữu Cảnh cúi gập đầu xuống như chối tội ấy, thực sự cha chàng giờ này không biết còn đủ sức giữ vững thành Trấn Ninh nữa hay không. Chàng cũng rất muốn làm tiên phong mang viện binh cứu cha, nhưng chúa đã ban lệnh thì không dám hó hé.
-  Thôi chớ tranh cãi- Chúa Nguyễn Phúc Tần nhắc lại- Hãy ban lệnh ta ra ba quân để còn kịp ngày mai lên đường. Ta cho phép ngươi ở lại đây vài ngày, khi xong việc ta sẽ ghé qua Nam Bố Chính thăm hỏi.
       Nguyễn Hữu Cảnh lạy tạ, lòng rất cảm kích sự quan tâm của Chúa thượng, như là những lời động viên rất lớn làm chàng thêm lây lất. Chàng quyết đem hết sức lực phụng sự Chúa, một lòng tôn thờ nhà Nguyễn mãi mãi. Chàng cúi lạy rồi lui ra, vết thương làm chàng chao đảo. Chàng được sắp xếp cho ở tạm nhà của Chưởng Dinh, đợi khi hồi phục mới trở ra Nam Bố Chính.

                                                       VII
 
 
 
      Năm 1643, lúc Chúa Nguyễn Phúc Tần còn thời trai trẻ đã có những chiến công hiển hách, vây đánh ba chiến thuyền Hà Lan được Đàng Ngoài hậu thuẫn- Lúc ấy là con thứ của chúa Nguyễn Phúc Lan, được phong làm Thái phó Dũng lễ hầu- Không đợi lệnh và gan dạ xông pha và phá tan tàu chiến của người Hà Lan. Chúa Nguyễn Phúc Lan khen ngợi: "Tiên quân ta từng đánh phá giặc biển, nay con ta cũng lại như thế, ta không lo gì nữa", rồi phong cho Nguyễn Phúc Tần làm người kế vị thay cho con trai trưởng. Đến nay chúa cũng ít nhiều vài lần thân chinh ra chiến trường và lần này tự chúa Nguyễn ra tiếp ứng kịp lúc.
       Quân Trịnh mệt mõi vì không phá nổi thành lũy, giờ lại thấy viện binh tới nên hết sức chán nản. Trịnh Căn phải rút về Bắc Bố Chính và vài sau cho người sang gặp chúa Nguyễn Phúc Tần thương thuyết điều kiện đình chiến.
-  Lần này không phải là tư thù truyền kiếp, mà vì ta đã có một mỹ nữ vốn sắp tiến cung. Nhưng người con gái đó đã trốn sang nhà tên Nguyễn Hữu Dật, nếu chịu đem nộp nàng thì Chúa công ta sẽ cho lệnh lui binh.
      Chúa Nguyễn Phúc Tần nghi ngại kế ly gián, hòng muốn chia rẽ Nguyễn Hữu Dật với chúa, nên tỏ vẻ không ưng thuận.
-  Nếu cho là vì bên ta chiếm mất người con gái đẹp nào đó, ắt dâng nàng cũng sẽ có cớ khác mà thôi. Chiến tranh là đều do bên Trịnh thân chinh trước, ta ở đây phòng thủ. Nếu như thật lòng muốn ngưng chiến sao còn ra điều khoản.
-  Thưa chúa Nguyễn, quả tình là lần này là vì một giai nhân tuyệt sắc.
-  Chiến tranh liên miên làm đôi bên kiệt quệ, nhiều thế lực bên ngoài đợi cả hai sụp đổ để hòng chiếm đất cát cứ. Chẳng như phía ngoài nhà Mạc vẫn luôn chờ thời cơ đó sao, còn trong Nam ta quân Chiêm thành vẫn thường hay quấy nhiễu. Chi bằng, hai bên đều thật lòng muốn ngưng chiến, thì hãy ký kết không điều kiện.
        Sứ giả trở về trình bày với Chúa Trịnh Tạc như vậy, còn Trịnh Căn suy nghĩ hơn thiệt thì đồng ý.
-  Tư thù giữa hai bên gát lại, ta thấy bên Đàng Trong hiểu rõ nội tình phía ngoài này. Thôi ta hãy chấp nhận đình chiến, việc đòi mỹ nữ cũng chẳng cần chi. Dù sao thì đó cũng chỉ là cái cớ, vả lại chẳng biết nàng ta hiện giờ đang ở đâu.
       Chúa Trịnh Tạc đõng đảnh:
-  Vậy là, người đẹp của ta bỏ lại trong đất Nam sao?
       Trịnh Căn khoát tay, chẳng màng gì đến lời của Chúa công mình. Ông ta bao lâu nay tiếm quyền, thành ra chúa chỉ là bù nhìn.
       Trịnh Căn soạn thảo các điều ước đình chiến, rồi cho sứ thần sang gặp Chúa Nguyễn Phúc Tần. Đọc thấy những điều khoản không có gì vướng mắc, chúa Nguyễn đồng ý ký kết để muôn dân được thái bình. Sông Gianh là nơi chia cắt ranh giới thành Đàng Trong và Đàng Ngoài, sự chia cắt ấy là khoảng thời gian yên ổn để quân Đàng Ngoài tiêu diệt nhà Mạc. Đàng Trong mở mang bờ cõi về phương Nam.

                                                          VIII
           
 
 
             Từ thời Lý, nước Đại Việt đã xảy ra chiến tranh với Chiêm Thành và chiếm được vùng đất Bố Chính. Trước là châu nước Chiêm Thành, Chế Củ bị Lý Thường Kiệt bắt sau một tháng truy đuổi. Vua Chiêm chấp nhận dâng Bố Chính sát nhập vào nước Đại Việt. Đến Thời Lê nước Việt mở rộng đến Phú Yên. Bố Chính được chia làm hai châu, Bắc Bố Chính và Nam Bố Chính, sông Gianh là ranh giới của hai châu này (Ngày nay thuộc đất Quảng Bình gồm: Quảng Trạch, Tuyên Hóa, Bố Trạch, Ninh Hóa).
       Sau khi ký kết đình chiến với Đàng Ngoài, mặt trận Nam Bố Chính tạm ổn. Chúa Nguyễn Phúc Tần kéo quân về và thắc mắc hỏi Nguyễn Hữu dật:
-  Ta nghe nói ở nhà phu nhân ngươi đang giấu một mỹ nữ, có phải chăng?
-  Tâu chúa Thượng!- Nguyễn Hữu Dật cúi đầu- Trước đây lúc tiến chiếm Nghệ An, có biết một nhà họ Đoàn duy nhất có một đứa con gái. Khi lớn rất xinh đẹp và trốn sang Nam, phu nhân thần cho trú ngụ và dạy dỗ...
-  Ta kéo quân về ngang cơ ngơi tư dinh nhà ngươi, muốn ghé thăm lại cho biết.
        Nói xong, chúa Nguyễn Phúc Tần quày quả ngựa đi trước. Nguyễn Hữu Dật lật đật phi theo sau, không kịp cho gia nhân kịp cấp báo cho bà Thiện để chuẩn bị đón tiếp.
       Phần bà Thiện nghe tin đình chiến, rất đỗi vui mừng . Hôm Nguyễn Hữu Cảnh vượt vòng quây về xin viện binh, bà nghe ngóng tin tức đứa con trai mình từng chút một. Mấy ngày nay ngóng chờ chồng con về, bà có phần nào lo trước nhà cửa đâu đó tươm tất. Nhất là Đoàn Thị Thừa được trang điểm đẹp hơn, căn dặn những lời hơn lẽ thiệt để khi cần ăn nói, đối đáp ra nhà con dâu hiền ngoan. Bà thấy đoàn quân cờ xí rợp trời đang tiến thẳng tư dinh nhà Nguyễn Hữu, bà nghĩ chắc phải là tướng quân Nguyễn Hữu Dật rồi.
       Một vài gia nhân chạy nhanh vào cấp báo, cho biết là có cả Chúa thượng Nguyễn Phúc Tần ghé thăm nhà. Bà Thiện hết sức là hân hoan, mấy ai là đấng tối cao lại đi ghé nhà tướng sĩ, âu cũng là phước lành.
       Khi đoàn tùy giá của  ngấp nghé trước cổng nhà, Phu nhân cho gia đinh lớn nhỏ đều đứng hai hàng nghinh tiếp. Đoàn Thị thừa đứng cạnh bà, đẹp lộng lẫy không ai so bì hơn kịp. Nàng rất vui mừng vì tin đình chiến, vì sớm muộn sẽ gặp lại Nguyễn Hữu Cảnh và nhất là dịp để tái hợp hai người chung sống với nhau trăm năm. Đây còn là dịp gặp mặt Chúa Thượng, cho nên nàng rất đỗi có qui cũ. mọi thứ nàng học được, nàng đều khéo léo cân nhắc sao cho nhuần nhuyễn.
       Khi Chúa Nguyễn Phúc Tần bước vào hoa viên nhà Nguyễn Hữu, chúa bước đi thoăn thoắt vào trong như nhà mình. Đến trước ngay bà Thiện đợi chúc tụng, Chúa liếc mắt sang Đoàn Thị Thừa cũng đang quì mọp sát đất. Toàn bộ gia đinh đều cúi mộp, không ai dám nhìn lên lấy một cái. Chúa Nguyễn Phúc Tần đứng như trời trồng một lúc, khi bắt gặp Đoàn Thị thừa quá đỗi xinh đẹp, chưa từng gặp ai có sắc vóc hương trời lộng lẫy như nàng. Chúa quá xao xuyến trong lòng, không tịnh tâm được nên quên mất việc cho mọi người bình thân.
-  Các ngươi đứng dậy!- Cuối cùng, chúa cũng phải ban lệnh. Nhưng cố chờ Thị Thừa đứng lên để xem xét toàn diện. Vẻ bẽn lẻn của nàng, rồi ngơ ngác lén nhìn về phía chúa thượng. Thay vì bắt tội khi quân, nhưng nàng được chúa nhìn như thôi miên không một cái chớp mắt.
        Chúa Nguyễn Phúc Tần là người quyền uy vô hạn, đấng quân vương nào cũng sở hữu những người con gái đẹp tuyệt trần. Thế nhưng, Chúa cũng muốn mình là một vị minh quân, không thể nào để một người con gái xinh đẹp làm mình quên hết cả lễ nghi. Chúa có một chút dao động, rồi vào trong ngồi ghế đã được đặt ở giữa.
-  Đất Nam Bố Chính này khô cằn, cát với biển. Khá khen cho phu nhân ngươi giữ gìn nơi đây xanh tốt.
        Nguyễn Hữu Dật đứng cạnh, nghe khen ngợi phu nhân mình rất mừng vui. Ông cúi đầu đa tạ, trình bày từng chuyện cho chúa khỏi thắc mắc:
-  Vùng đất này mưa ít, nắng và gió nhiều. Mỗi khi có mưa thì bỗng chốc biến thành bão táp. Từ khi trấn giữ nơi đây, thần rất hiểu nổi cơ cực của trăm họ, giờ như là lúc để họ yên vui làm ăn, mong sao nhờ phước đức của chúa thượng. Trời cho mưa thuận gió hòa, chẳng mấy chốc dân tình sẽ khá giả. Ơn đức của bệ hạ, thần dân không thể nào quên...
-  Ngươi mới gọi ta là Bệ hạ đó ư?
      Nguyễn Hữu Dật vội vàng quì mộp, vì như cố tình nhưng cũng khéo léo xin tội. Chúa Nguyễn Phúc Tần vẻ thích thú, nhưng phải phép:
-  Ta đây vẫn tôn thờ vua Lê...Nhưng mấy khi ngươi là công thần ta chẳng khắt khe bắt tội...
      Biết là chúa "khiêm nhường" để mua chuộc bá tánh, nhưng làm vua thì ai không mong mỏi. Nguyễn Hữu Dật tuy dập đầu chịu tội, nhưng tướng công cũng biết cách lấy lòng chúa. Ông còn mấy đứa con chưa có chức tước nào rõ ràng, nên rất muốn chúa thượng phong cho mỗi đứa một nơi.
         Đám gia dinh nhà Nguyễn Hữu nháo nhào ở dưới nhà làm tiệc tùng, khi xong đâu đó rồi thì bày biện lên căn chính diện để thiết đãi chúa. Thoạt đầu, mấy tên lính theo hầu hạ cầm quạt hai bên. Một lúc sau, chúa viết vội mấy chữ đưa cho tướng công Nguyễn hữu Dật ngồi bàn dưới, được chúa ban thưởng ly rượu.
        Nguyễn Hữu Dật đọc loáng qua, rồi đưa ly rượu lên chúc tụng. Sau khi uống xong, ông cho người thân cận xuống nhà nói cho bà Thiện nghe ý chúa thượng của mình. Đoàn Thị Thừa được thay xiêm y rất là mượt mà, nhanh chóng đến bên rót rượu, rồi phe phẩy chiếc quạt mà không dám mơ tưởng nào. Nàng không ngờ, lần này mình có dịp đứng sát bên quân vương đến như vậy. Những gì mình đã được bà Thiện dạy bảo, nàng cố gắng không để cho bà phu nhân phật lòng. Nàng thuần thạo từng cách mời rượu, từng sự uyển chuyển là cố tạo sự thoải mái cho những người ở xa trường về nghỉ ngơi. Nàng cũng muốn mình làm vậy, là để sau này khi đã là người của Nguyễn Hữu Cảnh rồi. Nàng sẽ tự tin mà phục vụ cho chồng...
      Chúa Nguyễn Phúc Tần và tướng công Nguyễn Hữu Dật cùng nhau  chén thù chén tạt. Chung qui là họ cũng mừng vui đất nước tạm thời yên ổn, việc chinh chiến sát phạt đã làm cho họ cũng mệt mỏi. Mấy khi mới có dịp cùng nhau ngồi ôn lại những chiến tích mình trong những trận ngoài xa trường. Mấy khi chúa công lại hoan hĩ những thành tích mình có, vì dù sao mình cũng là vua chúa rồi còn ai hơn. Từ khi Thị Thừa đứng hầu hạ cạnh bên, chúa Nguyễn Phúc Tần có những lời lẽ phóng đại những trận đánh mà mình tham dự và diễn tả những trận đánh bị vỡ vụn như là trong tay mình toàn là đất mềm và cát vụn. Còn Thị Thừa chẳng mấy khi hiểu được, nàng chỉ mong ngóng có một chuyện bình thường. Đó là sớm lấy được người mình yêu.
-  Tất cả các ngươi hãy uống cùng ta...- Chúa Nguyễn Phúc Tần ban lệnh, rồi đưa chén rượu lên cao. Chúa uống hơn bình thường và liếc mắt ngắm nghía Thị thừa.
         Mấy tên quan cấp thấp, thuộc hạ trung thành cũng được ban thưởng vài ly. Chúa uống vào ly đó liền gục tại chỗ, mấy khi được dịp thái bình nên một lần say khước cho đã. Đoàn Thị Thừa luýnh huýnh quạt lia quạt lịa, không biết có nên đụng chạm vào long thể- Điều này thì nàng chưa nghe bà Thiện nói đến. Đám tùy tùng cũng quen với việc chúa hay ngã rượu sớm, thà vậy còn hơn uống mãi. Mặc dù biết chúa Nguyễn Phúc Tần là minh quân nhưng khi con người ta say khước thì ai biết chuyện gì xảy ra. Người ta nói: "Gần vua như gần cọp", bổng chúa bắt ai đó "tự xử". Ngày mai mới tỉnh lại thì mình tiêu đời rồi...Đám tùy tùng cùng nhau khiêng chúa đến nằm trên bộ ván gỗ mun, một vài người lấy khăn lau mặt cho bớt mồ hôi mồ kê, còn mang cả cái chậu để sẵn phòng khi chúa nôn mửa.
          Hồn vía lên mây xanh, Thị Thừa lần đầu tiên thấy được mặt Chúa Nguyễn Phúc Tần, nhưng cũng là lần đầu tiên nàng thấy người say rượu quá cở. Nàng được bà Thiện cho ra ngoài thong dong, dạo bước ngoài đồi cát trong về biển. Nàng rất đến Nguyễn Hữu Cảnh, mong sao ngày mai nàng được gặp mặt chàng.
         Ven biển có những viền cát, gió bụi tung tóe và như xa xa có ai đó đang phi ngựa. Nổi mong chờ của Thị Thừa như có sự mách bảo từ linh cảm, người phi ngựa càng lúc càng hiện rõ ra. Hắc Hổ lấy dây quất quỳnh quỵch vào chú ngựa mình mới được triều đình cấp cho. Chàng nghe tin đình chiến rất đỗi vui mừng, mấy ngàyàng đã đở đau. Chàng xin về Nam Bố Chính để thăm mẹ và nhất là người con gái yêu kiều mà mình yêu dấu.
        Gần đến nhà, chàng biết có con đường men theo biển ít vướng cây cối. Ngựa sẽ phi nước đại dồn dập, cùng với tiếng sóng biển mà chàng đã nghe quen từ hồi nhỏ. Chàng cũng mong ngóng một phép thuật, mong sao có người con gái đẹp ra đón chàng. Như vậy mới thỏa lòng mong nhớ, chàng thấy được Thị Thừa đang đứng chờ chàng từ đồi cát và chàng nghe khấn khít vô cùng.
         Gió thổi xiêm y của Thị Thừa phần phật, lồ lộ da thịt chắc nịch. Đến nơi, chàng xuống ngựa ngắm nghía nàng như thêu như đốt trong lòng. Nguyễn Hữu Cảnh không giấu được tình cảm của mình, mong gặp nàng để thỏa lòng mong nhớ, sớm tối có nhau. Chàng bỏ ngựa lại, cầm lấy tay nàng hỏi han:
-  Nàng nhớ ta nhiều không
-  Muội rất nhớ ca ca...
            Từng con sóng vỗ về vào bờ, tưởng như đôi trai tài gái sắc sẽ yêu thương hạnh phúc với nhau muôn đời. Khi nàng nghiên đầu vào vai chàng, thì tự dưng chàng nghe mọi thứ tan chảy trong lòng, nghe như bị thiêu cháy hết cả tim can. Giai nhân đã hớp hồn quân tử, chỉ trừ việc ôm nhau thật chặt thì chàng chưa dám làm mà thôi.  
-  Ca ca xem kìa sóng cứ vỗ vào bờ mãi...
-  Sóng vỗ muôn đời nay, như tình yêu con người mãi mãi vậy...
-  Ca ca nói hay quá, thế ra ca ca có yêu muội không?
      Nguyễn Hữu Cảnh muốn thốt lên trời cao một lời thật to là yêu nàng nhất trần gian. Người quân tử không muốn để lộ lòng dạ hướng về sắc giới, nhưng bóng dáng giai nhân hiển hiện quanh quẩn trong lòng không nguôi. Nguyễn Hữu Cảnh thực lòng không thể nào quên được, muốn thú nhận và nói với mẹ mình chấp nhận người con gái ấy sống đời đời kiếp kiếp với mình. Thế nhưng, Hắc hổ cũng là một đấng anh hùng, được sử sách dạy bảo chớ mà lụy giai nhân, nên chàng có phần nào sượng sùng:
-  Theo muội thấy ca ca có yêu muội không?
-  Ca ca hỏi kỳ quá! Muội chỉ muốn hỏi ca ca và ca ca trả lời cho muội nghe à?
      "Nghe à!", lời nhỏ nhẹ như xé nát tim người, Nguyễn Hữu Cảnh ghi nhận vào tim can tiếng nói nhỏ nhẹ ấy. Hai người chạy nhãy đùa vui trên con con sóng, không hay ở trên đồi cát chúa Nguyễn Phúc Tần giờ đã tỉnh rượu, đứng trông họ đùa vui. Ba quân tướng sĩ cũng cầm cờ xí giăng hàng ngang, gió thổi cát trắng bay túa lee6n một vùng.
        Mãi vui nên khi nhìn lên, Nguyễn Hữu Cảnh nhận ra chúa Nguyễn Phúc Tần đang đứng trên đồi cao. Chàng kinh hãi chạy nhanh lên đó, rồi cúi mộp làm lễ yết kiến.
-  Thần muôn tội, về đến nhà không vào chầu chúa ngay là phải vui đùa với mỹ nữ. Thần xin muôn lần chết...
-  Ngươi hãy đứng lên đi. Vết thương trên vai ngươi đã lành lặn chưa?
-  Kính chúa! Thần đã hồi phục. Nay nghe tin thái bình, thần muốn về nhà thăm mẹ hiền.
-  Vậy ra ngươi ở Thuận hóa mới ra đó sao, phải chi ngươi đến sớm hơn một chút là cùng ta yến tiệc.
-  Đạ tạ chúa thượng. Bởi vì lang y khuyên răng không tửu không sắc giới, thần cố không cãi lời được ạ!
-  Tốt!  Nay ta phải nhanh về Thành nội. Ta đã căn dặn cha ngươi mau chóng sớm mai vào chầu để ta phong chức tước, các ngươi nhớ mà y lời ta dặn.
         Chúa Nguyễn Phúc Tần nói xong, hướng nhìn xuống biển thấy Thị Thừa vẫn quì gối trên đụn cát. Chúa muốn xuống đó đem nàng lên ngay, nhưng ái ngại nhiều người xem thường. Ra chìu không mấy quan tâm, kéo đoàn tùy tùng nhanh về cung.

                                                       IX
 
 
        Sau khi chúa Nguyễn Phúc Tần đi rồi, đôi trái gái cùng nhau về tư dinh nhà mình. Bà Nguyễn Thị Thiện nghe tin Hắc hổ bị thương, rất mong chờ chàng về. Ra cửa đứng, bà thấy hai người chúi người trên dãi cát để nhanh chóng đến nơi.
        Bấy lâu nay, bà mong ngóng cả hai được gần gủi bên nhau. Thế nhưng từ lúc chúa thượng nhìn thấy nhan sắc Thị Thừa. Tuy không có lời dạm hỏi, phu nhân của tướng Nguyễn Hữu Dật cảm thấy lo lo. Đoàn Thị Thừa là một giai nhân đẹp tuyệt trần, nếu không đem nàng tiến cung dâng Chúa ắt sẽ mang tội khi quân, hoặc gia đình Nguyễn Hữu đây sẽ có chuyện không lành.
       Khi Nguyễn Hữu Cảnh đến cửa chào bà, đợi khi Đoàn Thị thừa lui về phòng. Bà có mấy lời khuyên giải Nguyễn Hữu Cảnh:
-  Con của ta, cái vai con còn đau không?
-  Dạ, thưa mẫu thân! Vết thương đã liền da...
-  Con hãy bình tâm nghe ta nói, hãy giữ thái độ ôn tồn.
      Bà Thiện cầm chiếc khăn mặt phe phẩy trước mặt, tay hết chấp ra sau lưng bà phân bua về Đoàn Thị thừa. Bà Nguyễn Thị Thiện kể lại chuyện Chúa thượng ghé qua, chẳng phải công trạng của nhà Nguyễn Hữu không thôi. Đôi khi, chúa thượng đã nghe tiếng đồn về người con gái đẹp ấy, sẳn dịp trên đường về ghé nhà xem qua. Bà nói rằng nàng chỉ xứng với vua chúa và vì những người con gái có sắc vóc hơn người thường chỉ đem đến những mối hoạ, chưa chi trong anh em của Nguyễn Hữu Cảnh đã bắt đầu xảy ra những chuyện bất hoà để tranh giành người đẹp. Chưa biết chúa thượng ưng hay không, nhưng rõ ràng có món ngon vật lạ và những người con gái đẹp kiêu sa đều thuộc về chúa thượng. Từ trước tới giờ đều như vậy, nếu không tiến cung ắt sẽ bị ghép vào tội khi quân.
             Từ khi nào đó trong lòng canh cánh muốn gặp lại nàng, từ khi nào đó chàng nghe lòng thương nhớ và như rõ ràng hơn là khi gặp lại Thị Thừa với tuổi dậy thì xuân sắc. Một người con trai hai mươi tuổi, thân thể cường tráng là một người chứa chấp trong tim tình yêu mãnh liệt. Hơn bao giờ hết, Nguyễn Hữu Cảnh choáng ngợp với mối tình của mình, cứ nghĩ như là lần về đây sẽ dạm hỏi cưới nàng ngang hàng như một gia đình danh tiếng.
             Nguyễn Hữu Cảnh chết điếng khi nghe mẹ khuyên giải như vậy.
            Chàng nghe khô đắng trong miệng, không muốn nói lên những lời lẽ bất bình. Rằng như chàng mới là người biết nàng từ nhỏ, rằng như nàng đã trốn vào Nam là vì chàng và chàng đã là người nàng chọn từ đầu và đang yêu thương chàng. Đáp lại, chàng cũng mong nhớ không nguôi và như phi ngựa nước rút để mong thấy lại dung nhan diễm kiều ấy. Chúa thượng cũng thấy hai người có tình cảm với nhau đó sao, chứng kiến hai người dạo trên biển rồi còn gì. Tại sao mẹ chàng có những lời lẻ không hay, không yêu thương con cái mình mà lại đi nói ra nói vào thế này.
-  Chính vì ta yêu thương các con, ta lo cho sự nghiệp của các con. Cho nên ta mới lo nghĩ bao đồng như vậy.
-  Đúng là mẹ ngươi nói đúng! - Tướng Nguyễn Hữu Dật nghe tin chàng về, ra đón. thấy hai mẹ con trao đổi liền xen vào: Người con gái đẹp thường mang một mối họa cho người. Ở ngoài xa trường, ngươi cũng đã biết chuyện gì rồi. Trịnh Tạc gây chiến là vì muốn có người con gái này đó, chúa ta nghe qua chưa tin nhưng lại muốn ghé nhà. Ta đã nhận thấy chúa thượng mong muốn có nàng, chỉ vì chúa là người trên cao không muốn để cho ba quân tướng sĩ trông thấy mà khinh khi. Ta cũng cảm thấy không yên nếu không tiến cung người con gái này.
-  Dạ! Con đã nge rõ rồi...
       Nguyễn Hữu Cảnh cúi đầu buồn thiu thĩu, đi đứng có phần không mạnh mẽ nữa. Chàng phải đè nén tình yêu đang cuồn cuộn trong tim, ghìm nước mắt nhìn người yêu từ thuở nào phải vượt sông Gianh tìm mình, mà nay có một khoảng trời không sao gần gũi nhau được. Chàng định tìm đến thư phòng của Thị Thừa phân bua với người con gái ấy, đôi khi muốn cùng nàng trốn đi đâu thật xa, bỏ lại danh tiếng hư truyền của cả dòng họ.
        Nhưng rồi, Hắc Hổ vì sĩ khí anh hùng, vì tiếng tăm vang danh của dòng họ Nguyễn Hữu, và vì những lời mẹ khuyên nhủ.
        Khi biết tin ngày mai phải theo nhà Nguyễn Hữu về kinh đô, Đoàn Thị Thừa nước mắt cũng tuôn trào, ý nghĩ đơn giản lấy người mình yêu sao mà khó quá. Nàng đâu mong ngóng gì phải được ở nơi lầu son gát tía, nàng chỉ muốn một người có dũng khí và nhiều kỷ niệm của ngày thơ ấu mà thôi. Không cần là một quân vương, đen đúa như Hắc hổ để chỉ có được những đứa con khoẻ mạnh. Nàng chỉ mong lấy một người mình biết mặt, chỉ mong lấy người mình có tình cảm sâu sắc và không cần bất cứ điều gì nữa nên mới cố vượt sông Gianh gặp chàng. Không biết tại điều gì, nhưng rõ ràng người con gái xinh đẹp người ta cho rằng sẽ mang hoạ đến. Cái đẹp tự nhiên được trời ban phát, nhưng người có vẻ đẹp bổng chốc trở thành kẻ tội đồ.
          Sáng sớm khăn gối lên đường vào Thuận Hóa, Đoàn Thị Thừa được ngồi trong chiếc xe ngựa rất đẹp. Nàng được mọi người canh giữ rất cẩn thận, nàng như là một kho báu đang dâng cho chúa thượng.
          Đến nơi, sau khi được diện kiến chúa. Tức khắc Đoàn Thị Thừa được dời vào hậu cung ngay, các người hầu giúp nàng thay đổi xiêm y nhanh chóng. Đoàn Thị Thừa thơm lừng mùi nước hoa và nét đẹp kiêu sa của nàng trước giờ không ai bì nổi.
         Mấy anh em Nguyễn Hữu được Chúa phong chức tước: Nguyễn Hữu Hào tước Hào Lương Hầu, còn siêng năng viết truyện “Song Tinh bất dạ” bằng tiếng Nôm. Nguyễn Hữu Trung tước Trung Thắng Hầu. Nguyễn Hữu Tín tước Tín Đức Hầu.
        Riêng Nguyễn Hữu Cảnh chúa phong chức Cai Cơ, một chức võ quan thuộc loại bậc cao. Thay thế cho Hùng Lộc tuổi già sức yếu, đang trấn giữ mảnh đất mới lấy được của vua Po Nraop nước Chiêm. (Khoảng thời gian năm 1653 quân Nguyễn đang tiến chiếm Nghệ. Nhân quân Nguyễn Hữu Dật và Nguyễn Hữu Tiến bị phân tán đánh với Đàng Ngoài, Po Nraop ( dịnh Nôm là Bà Tấm) đóng quân ở Bình Thuận đem quân ra đòi lấy lại đất Phú Yên. Chúa Nguyễn Phúc Tần cho Hùng Lộc đang giữ chức Cai Cơ đánh lại. Hùng Lộc vượt Đèo Cả đánh phủ Diên Khánh (nay là Khánh Hòa), Bà Tấm xin hàng và dâng đất từ sông Phan Lang (Rang) trở ra làm Phủ Thái Ninh và Hùng Lộc ở lại làm Thái Thú).  Nguyễn Hữu Cảnh được phong chức Cai cơ, thay thế vị trí của Hùng Lộc tuổi đã già yếu trấn giữ phía Nam. Ở một phương trời xa xăm, lòng chàng luôn thương nhớ về người con gái đẹp ở lầu son gát tía. Chàng quyết không về Thuận Hóa nữa.
 

                                                       IX
 
 
         Cung Chúa nằm ở vùng đất cao Kim Long, thuộc đồi Thiên mụ và bên sông có ngọn đồi Thành Lồi. Nơi đây được chúa trước là Nguyễn Phúc Lan chọn, còn nói : " Vùng Phước yên rất chật hẹp, rằng hình thể của Kim Long là rất đáng quý, nên ta cần xây dinh thự, tường thành và pháo đài nơi đây". Dinh chúa nền được lót gạch viên vuông lớn, giữa có trát vôi đường làm chất kết dính rất chắc trước nắng gió. Toàn sân gạch rộng khoảng một héc ta, những cây trồng cho sân gạch mát rượi. Toàn bộ nước mưa chảy qua bộ rễ, rồi đưa ra ngoài đề theo kẻ con chảy ra sông. Con sông Kim Long hợp với sông Bạch Yến tạo ra hạ lưu sông Hương, tên ấy bắt nguồn từ tiếng lóng địa phương gọi là "Hóe" của người Chiêm Thành, dịch ra từ Hán nghĩa là hương thơm nên dòng sông có tên là Hương Giang là vậy, chừa lại tiếng "Hóe" cho miền đất này.
          Con sông luôn là đường huyết mạch giao thông, cho nên khó mà tách biệt nó khỏi kinh thành. Dù muốn hay không, miền đất sinh sôi nào cũng phải dựa theo "phong thủy" ấy. Dinh vua chúa, bốn bề tường cao bịp leo. Nơi đây được treo đèn lồng đỏ có hình trái đào, sân có nuôi chim cảnh và ao có cá bơi lội tung tăng.
             Ánh nắng quệt lên tầng mây những đường viền đỏ hồng, càng ngắm về hướng tây thì càng thấy chiều tà buồn rười rượi. Ngắm nghía hoàng hôn đang buông dần xuống núi, thương thân trách phận không riêng những bà phi. Ngay cả người nhan sắc mặn nồng như Thị Thừa, được chúa tin dùng cũng thắm đượm nổi buồn nhớ mong. Từ trong dinh chúa nhìn ra, bức tranh buổi chiều còn thiếu hình ảnh một người con gái ngồi ủ rũ, nàng muốn lấy cọ vẽ lên bức tranh được đóng khung bởi vòng bán nguyệt.
           Mỗi chiều xuống, Thị Thừa còn man mác vẻ buồn thương nhớ về Nguyễn Hữu Cảnh. Nhưng càng tỏ ra sầu thảm bao nhiêu thì nét yêu kiều càng quyến rũ chúa bấy nhiêu, Thị Thừa là một giai sắc không ai sánh bằng và chúa biết nàng là một giai nhân trước giờ không ai bì kịp. Thị Thừa ngồi đó không lâu, chúa đã phe phẩy chiếc quạt đi ra ngoài sân chờ. Nàng phải trang điểm nhanh chóng, để ra đó cùng chúa ngắm rộng ra khắp núi đồi.
          Mỗi buổi chiều tà, chúa thích ngắm nhìn xuống vực, nhìn con sông nước chảy lờ đờ, nhìn tổng quan cây cối mát rượi. Chúa thích bao quát mọi việc trong tầm mắt, bằng cách chiêm ngưỡng cảnh đẹp hoàng hôn và tạm quên chính sự bên một người con gái đẹp, làm cho chúa cảm thấy non sông như là một buổi chiều nắng đẹp này vậy. Chúa Nguyễn Phúc Tần có nhiều phi tần mỹ nữ, nhưng không hiểu sao chúa cảm thấy xao xuyến với Thị Thừa nhiều lắm. Chúa rất khấn khít khi được có nàng, công việc triều chính được giải quyết hết sức gọn ràng tinh nhanh và được cởi mở hơn bao giờ hết.  
          Mấy người hầu dọn ra một chiếc bàn và có ô dù che ở trên. Cái bàn xinh xinh nhỏ nhắn, chiếc ghế gỗ nhỏ nhắn đủ để hai người ngồi. Chúa ôm Thị Thừa vào lòng, nhưng vẫn cân nhắc mọi điều song không có ý ghen hờn:
- Thần thiếp vẫn còn lưu luyến Nguyễn Hữu Cảnh ư?
        Thị Thừa sa sầm nét mặt, kỷ niệm như gợi lại nỗi niềm của nàng. Thú nhận thì nàng không dám, nhưng kỷ nào cũng là dấu ấn khắc sâu đậm trong tâm tư con người, mà là con người thì khó lòng phai mờ trong một sớm một chiều.
-  Hoàng hôn nắng đẹp hiền hòa, cùng ngồi bên chúa công còn gì bằng.       
         Nàng nói vậy nhưng nàng nghe nghẹn ngào và kỷ niệm lại quay về với lòng mình. Chúa biết Thị Thừa bằng mặt chứ không bằng lòng, nhưng nghĩ rằng thời gian sẽ làm nàng phôi pha. Vả lại, cung chúa là nơi cao sang quyền quí và chúa tự nghĩ mình là người tối thượng ắt sớm chiều nàng sẽ thuận lòng. Đấng anh hùng nào cũng muốn chinh phục tấm lòng mỹ nữ, đấng anh hùng phải là người thưởng hoa đẹp nhất cho mình và xưa nay mấy từ "anh hùng và mỹ nữ" đều như cùng đi cùng.
         Đoàn Thị Thừa vào cung của chúa Nguyễn Phúc Tần, các bà phi bổng chốc không còn được tin dùng nữa. Họ bắt đầu cảm thấy tới mình bị hất hũi, phận đàn bà về chiều chịu phận kiếp hẩm hiu. Các bà phi tháp tùng nhau đi ra ngoài chòi để ngâm nga ca khúc, hát hò với nhau để tìm nguồn vui cung cấm. Đi ngang chỗ hai người ngồi, bất chợt thấy chúa đang ôm ấp Thị Thừa lòng ghen ghét nàng đến tận tim can.
-  Các thần thiếp kính cẩn bái lại chúa thượng.
        Họ buộc lòng phải làm lễ nghi, nhưng hướng mặt về phía chúa Nguyễn Phúc Tần chứ không tưởng là Đoàn Thị thừa cũng được bái lạy. Họ phe phẩy chiếc khăn trên tay rời đi ra vườn hoa, lòng còn hờn dỗi chúa và Thị Thừa lắm.
        Thị Thừa cũng nhận thấy họ không ưa gì mình, chi bằng mình xin chúa thượng cho phép mình về với Nguyễn Hữu Cảnh. Song, trong lòng nàng chỉ nghĩ đến điều đó chứ không dám lên tiếng. Nàng biết là chúa thượng sẽ nổi cơn tam bành, đó là điều cấm kỵ vì khi chúa thượng đã thích ai rồi thì người khác không được bén mảng đến, khi chúa thượng đã tin dùng rồi thì lòng mình cũng không được tơ tưởng đến người khác và nếu khi chúa mất thì những cung tần mỹ nữ mệnh danh là của chúa thượng, một là chết sống theo chúa hoặc là phải ở vậy suốt đời không được lấy bất cứ người nào khác. Đoàn Thị thừa nghe chua cay và đau khổ vô cùng, bởi vì nàng biết không bao giờ còn gặp Nguyễn Hữu Cảnh được nữa, chứ đừng nói gì tới chuyện ăn đời ở kiếp với nhau. Họa chăng, nàng được chúa thượng thương yêu là diễm phúc, là sự an ủi cho nàng đến giờ phút này. Họa chăng nàng ngồi bên người, những cử chỉ vuốt ve gây cho nàng cảm giác hồi hộp và nghe cũng thấy thích thú. Bàn tay mềm mại của chúa thượng êm đềm nhẹ nhàng, cứ lần lựa vào thân thể, làm nàng có cảm giác tê dại. Nhưng nàng biết cảm giác  kia, được ve vuốt từ bàn tay của chúa thượng hoặc của người đàn ông nào cũng vậy. Đó là cảm giác giác được tạo bởi từ bản năng, người con gái có cảm giác hồi hộp hơn cũng vì trời đất sinh ra cảm giác như vậy. Thế nhưng, người con gái có được cảm giác hồi hộp hơn khi được người mình thương yêu nhất đụng chạm, chứ không phải ai cũng thích. Nàng cố gồng gượng nhưng sợ chúa thượng tự ái. Nàng không dám gỡ tay chúa thượng, mà không gỡ tay ra thì cảm giác cứ tăng lên vùn vụt.
        Phần chúa thượng là người đã trãi qua nhiều lần với nhiều người con gái đẹp, biết được những nơi chốn hiểm yếu trên thân thể gây cảm giác tăng mạnh và khó lòng ai có thể gượng lại. Phần lớn họ sợ sự hồ đồ, nên chúa cứ lần lựa mà chọc tức. Vài lần như vậy, ắt sẽ quên phắt Nguyễn Hữu Cảnh và rồi Thị Thừa sẽ không còn ỏng ẹo như những lần trước.
       Cuối cùng, Thị Thừa không thể nín thở mãi, thở hắt ra rồi câu tay ôm choàng lấy người mình không mấy yêu thương nhưng đang làm mình tê dại và theo bản năng nàng không còn biết trời đất gì được nữa.  Khi chúa thượng thích thú thì ở đâu chúa thượng cũng muốn, Thị Thừa cũng là người làm cho chúa muốn theo sở thích của mình và gần như không cần đợi đến đêm hôm. Mấy việc đó người khác nhìn thấy không ai có thể thông cảm được, những người hầu tuy lấy tay áo che mắt mình nhưng việc xì xào cho nhau nghe không phải là không có. Tuy biết thọc mạch có thể bị mất mạng, nhưng mấy người hầu học thức thấp kém, cho vài nén bạc thì có thể dụ khị họ kể cho nghe mấy chuyện phòng the đó. Cho nên, mấy bà phi ra vườn hoa ngâm nga các ca khúc, thấy mấy con hầu đi ra liền cho vài nén bạc và mấy bà biết được tỏng được chuyện tiếp theo ban nãy. Một bà nhỏ nhẹ:
-  Đúng ra cũng không cần hỏi, tưởng tượng...cũng biết...

                                                             X
 
 
 
        Trong Dinh chúa có người trông coi việc lễ nghi: Đó là Chưởng dinh Nguyễn Phúc Kiều, người thân cận điều tiết việc cung đình và hậu cung. Ông ta là lão già rất khoái nghe mấy chuyện ấy, hay giả vờ bảo những đứa hầu thân cận của chúa mang vác các vật dụng sang nhà mình để sửa chữa, rồi giữ họ lại lấy lòng và động viên:
-  Ta với ngươi mà sợ chi, kể ta nghe không bao giờ ta nói ai.
        Đứa con gái hầu hạ cho cho chúa thượng tin thiệt, cũng sợ bị đòi lại mấy nén bạc. Nó nhìn trước ngó sau, rồi te lẹt:
-  Hai người cứ gần nhau là...lia lịa, cũng thật là hiếm thấy.
       Chưởng dinh Nguyễn Phúc Kiều nghe thế chưa lấy làm đã tai, liền nói bóng gió:
-  Ngươi có sạo đó không? Nói không rành rẽ ta trị tội cho...
-  Chưởng dinh bảo cứ kể cho nghe sao lại đòi bắt tội. Chúa thượng mò mẫm Thị Thừa lần nào cũng không nhịn được, người đẹp cỡ nào cũng phải chịu thua chúa thượng thôi.
-  Ta không nói là trị tội ngươi, nhưng ta muốn hỏi là chúa thượng "gây chuyện" trước hay Thị Thừa.
-  Đương nhiên là chúa thượng chứ ai. Nhưng người đẹp kia là nguyên nhân, khó ai mà kiềm lại được...
-  Theo ngươi nghĩ, Thị thừa có phải thuộc loại dâm dục không chứ?
-  Không đâu! Nếu nói dâm loàng thì chỉ có chúa thượng...
-  Ngươi...
-  Dạ! Chưởng dinh tha tội...
         Đứa con gái vội bịt miệng, biết mình lỡ lời nói quá. Nó liền quì xuống xin tội, mắt rầu rĩ...
-  Ngươi đứng lên. Sau này không kể ai nghe việc ta hỏi và nhà ngươi cứ cho là do con Thị Thừa dâm loàng nghe chưa?
       Chưởng dinh Nguyễn Phúc Kiều thường giao du đến các phòng của các bà phi, cũng biết mấy bà tuổi về chiều khó lòng được chúa thương yêu nữa nên có tính ganh ghét. Mấy chuyện nghe kể kia kể lại và có ý xuyên tạc Thị Thừa:
-  Con nhỏ đó là con hồ ly tinh, nó dâm loàng quá độ...Chúa thượng sớm muộn ngã bệnh ắt nó phải là người chịu tội.
-  Ta biết làm sao đây, ngươi có mưu kế gì giúp ta để cứu chúa thượng?
-  Thật là khó, chúa thượng hiện đang tin yêu nó quá mức. Nhưng sớm muộn thần sẽ làm cho chúa thượng sớm tỉnh ngộ.
          Chưởng dinh Nguyễn Phúc Kiều rất không hài lòng khi thấy chúa thượng cho phép Thị thừa ngự triều, tuy chỉ là đứng sau cầm quạt.
          Chưởng Dinh Nguyễn Phúc Kiều thường phải nhắc nhở mấy viên quan trẻ:
-  Coi cái gì mà coi, mỗi người một ô làm như vầy mà còn dồn tới là sao...
         Việc Thị Thừa đứng hầu, cũng có gây rối tôn ti trật tự một ít. Thỉnh thoảng, có mấy viên quan trẻ tuổi ở biên ải vừa lên chức về chầu. Họ bàn tán xôn xao:
-  Tên nghe xấu hoắc vậy...
-  Tên xấu, nhưng người đẹp lắm đó... 
         Họ muốn vào sớm để tìm chỗ thuận tiện đứng chầu, để nhìn ngắm Thị Thừa cho đã con mắt. Mấy viên quan chức nhỏ biết không thể nào với tới được, nhưng ngắm nghía một giai nhân tuyệt sắc thì khó cầm lòng lại được. Những lần trước mấy người này phải đứng xa ở ngoài chánh điện, mà cũng lần lựa tiến sát vào trong, làm cho hàng ngũ không còn chĩnh tề nữa.
          Chưởng dinh đếm mấy bước chân, rồi kẻ ô cho đều đặn để các quan ngự triều đứng vào ô của mình. Nhất là mấy viên quan trẻ tuổi, ông ta nhắc nhở:
-  Trước khi vào chầu, phải tìm chỗ tiểu tiện trước để khi chầu chúa không thể bỏ ra. Vào chầu là bí lối, nên việc gì cũng phải nhớ lo từ ở ngoài. Sân trước ngọ môn cũng lớn, chầu xong mấy quan nào cũng ẩu tả vào mấy gốc cây là không được.   
        Mấy viên quan trẻ háo hức quá, muốn vào chầu sớm thì dễ bị vài việc phiền phức. Mấy người trẻ tuổi nhìn hoài tìm chỗ mà không biết đi đâu, dinh chúa là chỗ uy nghiêm ai nào làm chỗ cho bọn quan hèn. Chưởng Dinh cho họ đi đở vào nhà mình, rồi dặn dò:
- Lần này thôi đó, sau này không cho nữa đâu...
         Sau khi chuẩn bị đâu đó, sáng sớm trời chưa sáng tỏ họ vào triều. Từ khi có Thị Thừa hầu hạ, chúa Nguyễn Phúc Tần ngự triều hơi muộn một chút nhưng không đến nỗi phải chờ đợi lâu. Khi chúa bước ra, an vị và đợi khi các quan thần làm lễ bái xong, thì các quan mới được ngước nhìn lên xem "mặt rồng". Thế nhưng, mấy viên quan trẻ xem "mặt rồng" thì ít mà xem người đứng cạnh chúa thượng thì nhiều. Họ xem qua cái cách Thị Thừa quạt cho chúa, chặc lưỡi than thân trách phận chuyện gì đó. Nàng ỏng ẹo rót nước cho chúa, ở dưới cũng khó lòng nào mà tập trung.
         Các quan báo cáo tình hình, điểm qua vài sự kiện ngắn gọn về việc thu thuế má và mua sắm quân trang, không có gì đặc biệt nên chúa cứ hay liếc mắt về người con gái mà chúa yêu thương hơn là nghe các quan phân tích sâu sắc những diễn biến trong dân chúng và họ cảm thấy lời mình nói có vẻ lợt lạt.
         Mấy viên quan chức to đến giờ giải lao, thì cố gắng đặt chuyện trọng đại quốc gia lên hàng đầu. Họ khinh khỉnh đám viên quan cấp thấp, rồi dõng dạc trách cứ như không cần biết tâm tư mình cũng phân tán:
-  Mê muội đàn bà đẹp là cái xấu nhất trên đời...
        Họ đưa ra cái quan điểm nghiêm khắc với đám quan trẻ, tuyệt đối không được để lòng sa ngả. Nhưng nói câu gì cũng có mặt trái của nó, nói câu ấy khác nào nói chúa Nguyễn xấu. Đám quan nhỏ to tranh luận, rồi miệt thị cái đẹp là cái thường mang đến tai ương và quan ngại nó ẩn chứa nhiều rủi ro nhất. Họ chứng tỏ mình phải cảnh giác với người đẹp, người đẹp thường độc ác và chứa chấp nhiều mối nguy. Cuối cùng, họ phải đưa ra cái cách nào đó để diệt trừ mối nguy ấy và mình như là người chăm lo chính sự  là tương đương với một người rất có đạo đức.
       Sự việc ngấm ngầm được thêu dệt bùng lên nàng là hồ ly tinh hiện hình cũng có, nàng là nguyên nhân làm cho chúa thượng bị mê hoặc bỏ bê triều chính, hoặc rối rắm hơn nữa nàng có thể là gián điệp của quân Trịnh cài cắm để khuynh đảo triều chính..v..v. Thế nhưng, không có ai dám đứng ra phàn nàn việc chúa mê đắm Thị Thừa.
        Thấp thoáng thời gian trôi đi nhanh chóng, mấy năm ròng rã trôi qua nhưng ít khi chịu về chầu. Vị Cai cơ trẻ tuổi tài cao đó là Nguyễn Hữu Cảnh, kiếm cớ rằng biên thùy còn nhiều việc phức tạp nên cần phải ở đấy. Chàng hay đi tuần thú ở các bãi biển đẹp Diên Khánh (Nha Trang), vẫn luôn nhớ đến nổi buồn vời vợi nào đó.
         Nhìn biển trong xanh, sóng vỗ về vào bờ tuy nghĩ mình không nên tơ tưởng nhớ về cung phi của chúa, nhưng hình ảnh của Thị Thừa luôn thôi thúc trong lòng mong rằng có ngày gặp nhau lần nữa. Chàng nghe được chuyện chúa rất thương yêu Thị Thừa, say mê đắm đuối và được chúa cho ra cả nơi triều chính. Giờ nàng đã là người của quân vương, Nguyễn Hữu Cảnh nay đã thành bề tôi nên không dám tơ tưởng đến hình bóng của nàng được nữa. Chàng còn mong rằng nàng được hạnh phúc và được chúa tin yêu là đã mãn nguyện lắm rồi.
           Những con sóng đến như tạo dựng những hình ảnh dồn dập, đến rồi đi. Bờ cát trắng mịn thoai thoải, dấu chân những chú cua mượn vỏ óc để lại, tựa như mảnh đất phương Nam thu nhỏ lại trong tầm ngắm. Con người giao thương với nhau và cơn gió đẩy cát lớt phớt như một mảnh sương mù mờ mờ thì phải có người nào đó đứng dưới đó chứ. Ánh mắt ngắm nhìn xa khơi các hòn Tằm, Hòn Mun, Hòn Tre chàng như thao thức tình yêu của mình có ngày được sắp xếp lại. Trong tiềm thức ai biết được nó gợi lên những hình ảnh gì, nhưng khi ý thức chợt choàng tỉnh lại thì chàng nghĩ không thể như vậy, không nên nghĩ người con gái đẹp đã thuộc về chúa, nghĩa là mình còn tơ tưởng những điều hảo huyền. Đấng anh hùng đứng thẳng trên cái riêng tư, nhìn đất phương Nam ổn định chàng rất muốn suy tư cho điều đó. Mở rộng biên cương về phía Nam, lịch sử sẽ ghi nhận chiến tích của mình mãi mãi.
        Cai Cơ nghe dịu vợi, tình cảm như cái nghiện ngập của con người. Thỉnh thoảng muốn quên đi mãi mãi thì thấy hối tiếc, còn vương vấn trong đầu những hình ảnh không có thể như là làm cho mình tự bại hoại vậy. Mỗi cách mỗi kiểu, tư duy sao cho mình tồn tại hiện hữu, xác đáng nhất.
        Chàng nhớ về câu chuyện An Lộc Sơn thương thầm Dương Quí Phi, rồi kéo quân về Trường An để đòi nàng. Vua Đường tiếc nuối nên suýt mất ngôi, quần thần khuyên nhủ Hoàng đế tiêu diệt nàng để bảo đảm ngôi vua. Cai Cơ xua mọi ý nghĩ manh nha ấy, chàng nhất nhất là bề tôi trung thành với chúa Nguyễn, thề mình không được vì tình yêu bồng cháy với Thị thừa mà đem quân về Thuận Hóa để được có nàng. Chiến sự chẳng có lợi cho nước nhà, quân Đàng Ngoài chắc chắn sẽ dựa vào mâu thuẫn đó mà tiêu diệt nhà Nguyễn, thử hỏi lúc đó chàng có thể yên thân sống bên người đẹp được không, mà còn để tiếng xấu muôn đời.  
          Ở Thuận Hóa, Thị Thừa cũng cùng chúa ngồi nhìn ra biển, phe phẩy quạt ngóng trời mây. Tuy bên cạnh chúa nhưng bao giờ kỷ niệm ngày xưa nàng vẫn nhớ về Nguyễn Hữu Cảnh, một thoáng kỷ niệm ngày xưa dần qua mắt nàng. Thị Thừa bên chúa Nguyễn Phúc Tần cũng canh cánh nhớ lại kỷ niệm xưa. Nàng nhớ từng kỷ niệm hai đứa đi bắt cá, nhớ đến những chữ viết chàng dạy nàng học, nhớ lời khẳng khái của chàng muốn chiếm vùng đất phương Nam. Thời gian trôi qua chín năm ròng bên chúa, nàng được sống trong nhung lụa tơ tằm, được cung phụng vì chúa yêu thương mình nhất. Nhưng mong ngày nào gặp lại nhau, thấy nhau như để biết được nhau xem hiện giờ chàng ra sao, khát khao như thể có thể tái hiện lại thời gian trước. Trời xui đất khiến thế nào đó để hai người có thể tung tăng vui đùa, phải chi chàng ở trong triều chính hằng ngày gặp mặt cũng vơi bớt phần nào nhớ nhung.
        Đó cũng là những ngày xảy ra một chuyện trọng đại được lịch sử ghi nhận sau này. Đó là việc mở mang bờ cõi về phương Nam:    
       " Hôm đó miền biển Tư Dung (Thuận Hoá) trời hoàng hôn mây xanh ngát, bổng hai đoàn tàu chiến xuất hiện (Có tài liệu ghi nhận là một đoàn tách ra vào cửa biển Đà Nẵng-tg). Cờ bay lất phất trông nhìn kỹ đó là cờ của nhà Minh. Hai tướng Tàu là Dương Ngạn Địch và Trần Thượng Xuyên bất mãn nhà Thanh, họ mang theo gần ba ngàn người trong tộc chở trên 50 chiến thuyền. Họ muốn tị nạn trên đất Việt.
          Đoàn chiến thuyền bị chặn phía ngoài, hỏi ra mới biết đó là đám tàn quân của nhóm Dương Ngạn Địch. Họ gởi tâm thư cho chúa Nguyễn Phúc Tần để trình bày nguyện vọng của mình. Cả triều đình chúa không muốn day dưa với đám tàn quân chống Thanh phục Minh, cho nên không muốn để họ yết kiến. Chúa Nguyễn suy tư mấy ngày, Đoàn Thị Thừa hầu cận bên chúa nàng liền phân trần:
- Chúa Thượng cản trở không cho họ nhập cư vào Thuận Hoá, nhưng chúa thượng đuổi họ đi là không hay lắm. Cảm giác họ là những người thất thế, nhưng thực sự họ có ba ngàn người trên thuyền chiến. Nếu xử lý không khéo, ở thế không còn đất để ở thì họ sẽ chiếm đóng luôn đất Thuận Hoá.
       Chúa rất yêu thương vì sắc vóc, nay Đoàn Thị Thừa tỏ rõ trí thông minh hơn người chúa yêu thương gấp bội. Các quan triều nhìn thấy người đàn bà đẹp làm cho chúa mê đắm, giờ đây chen vào việc nước không mấy vui lòng, nhưng cũng có phần nào đó nịnh chúa để được yên thân.
- Tâu chúa! Đúng là sau những năm tháng chinh chiến với quân Trịnh. Quân ta nay chỉ hơn hai ngàn binh mã mà thôi, lại thêm mệt mỏi vì chiến tranh liên miên. Một mặt quân tình dàn trãi ra ở Nam Bố Chính và Nguyễn Hữu Cảnh canh giữ phía Nam. Cái cớ là xin tá túc, nếu ta không cho ở thì dã tâm đánh ta để chiếm đất không hẳn là không có. Với lực lượng ba ngàn người, lại ở trên những chiến thuyền trang bị đầy đủ súng ống và đại bác. Họ không có đất dung thân ắt họ sẽ đánh chiếm Thuận Hoá. Xem chừng ta không chống đở nổi.
         Chúa Nguyễn Phúc Tần đăm chiêu. Một lúc thì đồng ý phải tìm mưu kế, nếu không khéo léo để cấp đất cho hai danh tướng, mà để lộ quân tình ít ỏi lại đang kém cõi, thì dã tâm của họ sẽ manh nha đến vùng đất này.
-  Các ngươi hãy gấp rút chiêu mộ quân sĩ, già trẻ và cả nữ nhi. Tất cả phải mặc áo lính tráng và trang bị đầy đủ giáo mác. Ta nhờ Thị Thừa lo phần trang phục cho các nữ sĩ, còn các người phải lo sắp xếp hàng ngũ cho họ thật uy nghiêm.
          Chúa Nguyễn Phúc Tần ban lệnh gấp rút, phải đào tạo những người dân bình thường thành lính tráng. Mấy ngày sau sắp xếp xong đâu vào đó, Dương Ngạn Địch và Trần Thượng Xuyên mới được diện kiến chúa. Họ ngạc nhiên vì dân tình như sẳn sàng chống giặc ngoại xâm, ở đâu cũng thấy khí thế hùng hồn. Đàn ông, đàn bà và cả con gái đều ăn mặc áo lính, gươm giáo tuốt trần. Cả hai kinh hãi, ý đồ đánh chiếm luôn đất Thuận Hoá không còn manh mún.
        Họ kính bái chúa:
-  Chúng thần muốn làm con dân nước Việt.
       Biết hai người trúng kế mưu của mình sắp đặt, thực tâm muốn làm công dân nước Đại Việt. Trước đây năm 1658 - Thời gian tiến chiếm bảy huyện Nghệ An được ba năm. Ở phía Nam vua nước Chân Lạp mất, nội bộ họ tranh giành ngôi với nhau. Năm 1673, sau khi đình chiến với quân Trịnh. Nước Chân Lạp phía Nam lại nổ ra việc tranh chấp quyền lực. Hai anh em Nặc Đài và Nặc Thu gây sự, chúa Nguyễn Phúc Tần bắt sống được Nặc Đài. Sau đó, chúa lại phải đứng ra giảng hòa giữa Nặc Nộn và Nặc Thu bằng việc phong cho mỗi người làm vương một vùng. Nặc Thu làm chính vương ở Udong, còn Nặc Nộn làm phó vương đóng ở Prei Nokor (Sài Gòn).
-  Giữa hai anh em Nặc Nộn và Nặc Thu. Ta giúp người anh là Nặc Nộn làm vua phía Đông, còn người em  là Nặc Thu làm vua ở một phía Tây. Nhất là người anh (Nặc-Nộn) phải cho phép người Việt khai hoang Vũng Cù ( vùng quen biển Đồng Nai, Bà Rịa, Sài Gòn) và hằng năm phải triều cống. Ta cho một đội quân canh giữ an ninh khu vực ở phía trong đó, để thu nhận thuế hằng năm. Ta còn hai nơi hoang hoá nhưng đất đai màu mỡ, ta giao cho các ngươi đất Bản Lân và Vũng Cù. Hằng năm các ngươi phải triều cống cho ta, thì sẽ được ta bảo hộ.
        Nói xong, chúa cho thảo bức thư, rồi nói với Dương Ngạn Địch và Trần Thượng Xuyên:
- Các ngươi mang thư đến vị phó vương đất Chân Lạp đang được ta bảo vệ, yêu cầu cấp đất cho các ngươi ăn ở. Chắc chắn rằng ở đó sẽ đồng ý, các ngươi hãy đi đi.
        Chúa Nguyễn Phúc Tần khôn khéo chỉ hai mảnh đất của người Chân Lạp và giao cho hai tướng nhà Minh khai hoang. Thứ Nhất, cái lợi là đẩy nhóm người này ra xa kinh thành Thuận Hoá: Thứ hai, họ thay mặt Đàng Trong đánh chiếm đất Chân Lạp và nộp thuế cho, thì xử trí như vậy đều đẹp mặt đôi bên. Hai danh tướng nhận chỉ, tỏ rõ ý phục tùng.
         Hai người về hai mảnh đất cách xa nhau nên không mấy tập hợp quân nhau lại được, ý đồ chiếm đất Đàng Trong không thành lại mắc mưu kế của chúa. Hai mảnh đất ấy sau được đặt tên lại là Đồng Nai và Mỹ Tho.

                                                           XI
 
 
                 
          Sự việc Dương Ngạn Địch và Trần Thượng Xuyên diễn ra vào năm 1679- Lúc ấy Nguyễn Hữu Cảnh đã hai mươi chín tuổi, còn Đoàn Thị Thừa đã ở trong Dinh Chúa được sáu năm rồi.
         Phận nữ nhi không được tham dự triều chính. Tuy Thị Thừa đã có công vào việc hiến kế cho chúa nhưng chẳng mấy chốc, sự ghen tuông của các bà phi và những lời lẻ “trượng phu” của các quan thần cảnh báo: Việc Chúa yêu đương một mỹ nhân say đắm sẽ là một cái họa cho đất nước. Từ những lý luận của các nhà “hiền triết” xem đàn bà đẹp luôn tiềm ẩn hiểm hoạ, từ những cái nhìn bàng quang đàn bà đẹp mà không xao xuyến mới là người anh hùng, nhất là xem nhẹ cái đẹp đó để đẩy giá trị đất nước lên trên hết. Các quan vẫn canh cánh nổi lòng lo sợ việc chúa Nguyễn Phúc Tần thương yêu Thị Thừa quá mức sẽ sinh ra chuyện lớn. Họ cũng là những người muốn lấy lòng các bà phi tần của chúa, dù sao thì họ đã là phe cánh của mấy bà phi từ lâu, không làm gì giúp mấy bà cũng thấy khó chịu lắm.
        Mấy ngày chúa Nguyễn Phúc Tần thực địa vùng sông Gianh, muốn xem xét đời sống muôn dân có được ấm no hay không? Lần đó, Đoàn Thị Thừa cũng được chúa thượng cho theo và cũng là lần nàng có dịp quay đầu hướng về cố hương.
       Sau bao năm xa cách quê nhà, sống trong nhung lụa ở cung cấm. Đoàn Thị Thừa muốn có vài lời thăm hỏi đến người cha và  mấy người anh ở vùng đất của quân Trịnh cai quản. Nàng nghĩ đây là chuyện riêng, nên không muốn xin ý chúa sợ phiền ngài. Nàng viết một bức thư, kể lại số phận đứa con gái "hư đốn" trốn nhà ra đi. Nàng không muốn tiến cung, sống bằng sự yêu thương của con tim nhưng số phận lại đưa đẩy nàng lại vào cung cấm hầu hạ chúa Nguyễn. Nàng muôn vạn lần xin tạ lỗi công ơn sinh thành dưỡng dục, nhưng lại làm cho người cha đau lòng. Nàng xin hẹn lại kiếp sau được báo đáp và gửi một ít nén vàng ròng để cho cha dưỡng già.
      Nàng nhờ tên gia nhân sang bên kia vùng sông Gianh tìm người đưa giúp thơ, nhưng tên gia đinh bị bắt lại vì có sự hồ nghi và có sự theo dõi từ lúc ban đầu. Lá thơ ấy được gửi về lại triều đình, nằm trong tay của Chưởng dinh Nguyễn Phúc Kiều. Đây là thời cơ để các quan triều chính cùng với các bà phi mưu toan hại nàng. Họ vạch tội nàng làm gián điệp cho quân Trịnh. Quần thần so sánh Thị Thừa như là một Tây Thi của Ngô Thừa Sai thời Đông Chu Liệt Quốc, cần phải diệt mầm móng ấy sớm kẻo không kịp. Ngoài ra, họ còn ái ngại Nguyễn Hữu Cảnh noi gương An Lộc Sơn dấy binh để đòi lấy Dương Quí Phí. Cho nên, nàng tồn tại là điều không mấy có lợi, càng sớm ra tay diệt trừ hiểm họa từ những người con gái đẹp gây ra, thì mối nguy sớm được dập tắt.
         Nghe quần thần bàn tán, Chưởng Dinh đợi khi chúa Nguyễn Phúc Tần về, ông ta tâu trình:
-  Dạ! Bẩm chúa thượng, được biết bấy lâu Quận nương và các bà phi không được chúa ghé. Đó là việc không hay trong nội bộ cung cấm, chúa yêu thương Thị Thừa nhiều quá. Thần có mấy lời khuyên nhũ.
          Chúa Nguyễn Phúc Tần đỡ dậy, người mà chúa muốn giữ hòa khí nhiều hơn ai hết, nên chúa lắng nghe:
-  Ngươi nói đi!
-  Bẩm chúa cho thần nói sự thật, dù có bay đầu thần cũng phải tâu lên. Thị Thừa là người con gái Nghệ An, nơi ấy giờ là thuộc đất của quân Đàng Ngoài. Tuy ta ký kết đình chiến nhưng ai biết được không xảy ra việc nội gián, tựa như đây là câu chuyện thời Chiến Quốc. Một mưu kế của Việt Vương Câu Tiễn cống nạp Tây Thi lấy lòng Ngô vương Phù Sai, để vua Ngô say mê bỏ bê chính sự. Sau mười năm thì tiêu diệt nước Ngô...
- Ngươi ái ngại cho ta à?
- Đúng vậy, thưa Chúa thượng. Dù muốn dù không, người con gái này đã gieo hiềm khích trong cung cấm rồi. Các phi tần ganh ghét, các công nương phiền muộn. Đôi khi họ sẽ ra tay hạ độc Chúa công phải hạch tội, làm cho triều chính bất ổn. Chi bằng cũng là chết, thì chết có chủ trương sẽ đẹp lòng ba quân. Thần sẽ rao truyền rằng, chúa thượng là một đấng Hiền Vương không mê sắc giới...
-  Hiền vương mà đi giết hại một cô gái yếu đuối tay mềm sao? Có mâu thuẫn không vậy.
-  Ở đời cái gì cũng phải có mưu mô. Tiếng thơm là hiền vương là để thu phục lòng dân chúng, giữa quân Trịnh và ta sẽ thấy ai xứng danh thờ vua Lê. Cách này gọi là gậy ông đập lưng ông. Nếu quân Trịnh thực là cài cắm Thị Thừa làm gián điệp, ta chẳng những giết quách đi mà còn được tiếng thơm với muôn đời...Ngoài ra, Thị Thừa trước có tình cảm với Nguyễn Hữu Cảnh, không khéo là mối họa như An Lộc Sơn muốn có Dương Quí Phi nên dấy binh về Trường An. Vậy nên, phải giết Thị Thừa lúc này là hợp tình nhất.
       Chúa Nguyễn Phúc Tần cân nhắc một lúc lâu, rồi không nói gì nữa. Ba quân tướng sĩ đều kháo nhau ngoài biên thùy, dao động vì người con gái đẹp ấy có là họa đất nước. Muốn giữ được lòng ba quân, chúa muốn chém nàng để diệt trừ nhiều mối họa.
       Mấy ngày sau, chúa Nguyễn Phúc Tần rất ray rức. Ngài so đo chuyện yêu đương của nàng với ai,nhưng ngài cũng thấy khổ tâm vì đấng quân vương ai lại đi ghen hờn. Song rõ ràng, ngài biết Thị Thừa vẫn còn nhớ nhung Nguyễn Hữu Cảnh nhiều lắm. Tuy cầm trịch được người con gái chúa thương yêu, nhưng tinh thần vẫn không sao làm cho nàng quên được mối tình xưa kia.
       Ghen tuông và muốn diệt trừ hiễm họa như ý của các quần can gián, chúa Nguyễn Phúc Tần mang thanh kiếm báu ra quyết tiêu diệt nàng để trừ hậu họa. Nhưng xuống gươm với một người mình từng thương yêu cũng khó ra tay, chúa Nguyễn Phúc Tần trăn trở hơn thiệt. Chúa yêu thương Thị Thừa vài ngày nữa, rồi rút kiếm ra:
-  Ta phải giết nàng...
 - Sao chúa thượng giết thần thiếp, thần thiếp tội gì...
 - Ta phải hy sinh nàng vì đất nước, vì nàng là một mối họa tiềm ẩn. 
        Chúa định vung kiếm lên, nhưng Thị Thừa vái lạy:
-  Thần thiếp là mối họa nào, thực lòng thần thiếp không hiểu chi cả...Nếu thần thiếp có tội chết đã đành, mà thần thiếp không hiểu chi rứa làm sao thần thiếp nhắm mắt.
        Chúa thả kiếm xuống, đúng là khó mà ra tay với nàng được. Người có tội xuống gương còn khó, còn nàng chỉ bị thị phi thực lòng khó đành hạ gươm. Thị Thừa phân trần:
-  Trước đây, thiếp đâu có muốn vào chốn cung đình. Thiếp chỉ yêu thương Nguyễn Hữu Cảnh, chàng là người thiếp nhớ nhung trọn đời. Vì sao Chúa thượng bắt thần thiếp phải tiến cung, giờ thần thiếp phải gặp cảnh trái ngang này.
-  Vì ta là người đứng trên mọi người, nên ta phải tỏ rõ quyền uy bằng sức mạnh của mình. Ta không thể nhún nhườn cho người yếu thế hơn ta được, nhưng giờ mọi người sợ nàng là gián điệp của quân Trịnh, nên buộc ta phải ra tay giết nàng để trừ hậu hoạn...
- Nếu ái ngại thiếp làm chuyện gì không hay ở nơi đây, hay là chúa thượng hãy cho thần thiếp về với chàng. Ở biên thùy xa xôi, thiếp có muốn hại ai cũng không thể làm được.
-  Càng không được, ta là chúa thượng cơ mà. Thần thiếp của ta, không ai được đụng đến. Nếu ta không dùng nữa, thì phải giết bỏ...           
           Chúa lại giơ kiếm lên nhưng rồi biết mình không thể xuống gươm với nàng được. Sau bao năm yêu thương nàng, chung sống với nhau mặn nồng, ít nhiều tâm tình chuyện đời cho nhau nghe trong đêm thanh vắng. Những lời hứa sống tốt với nhau trọn đời, những lời thổ lộ về sự nhọc nhằn trong cương vị tối cao và lời hứa sẽ dẹp tan quân Trịnh trong nay mai để nàng về gặp người thân, với nàng như là một quyết tâm phải làm cho nàng thấy. Nếu nàng mất, thì như tất cả những kỷ niệm yêu đương đó sẽ không còn hiện diện, như chỉ là lời hứa khống, mà người quân tử nói thì phải giữ lời.
         Nhưng...Vị trí của chúa Nguyễn Phúc Tần cũng khó lòng không theo lời phán của các quan trong triều. Mặc dù mình là người tối thượng, nhưng họ không vui lòng là tiềm ẩn việc không phục tùng và có khi  họ tìm đường hàng sang quân Trịnh, là một mất mát lớn. Lại thêm người thân tín lo cho triều chính là Nguyễn Phúc Kiều cũng có ý cẩn trọng cho giang sơn xã tắc và tiêu diệt mầm móng hậu hoạn ngay từ đầu là điều người quân tử cũng cần phải làm ngay. Trong hậu cung không vui, họ lấy cớ Thị thừa không sinh được con. Giữ gìn Thị Thừa bên mình, lời đồn đại từ trong ba quân xem chúa của mình không hơn gì Trụ Vương mê đắm nữ sắc, chểnh mảng việc nước nhà...Thực sự, chúa Nguyễn Phúc Tần có lúc rất khó nghĩ.
 

                                                        XII
 
 
           Chưởng dinh Nguyễn Phúc Kiều mang bộ sách Quốc Ngữ mới vừa biên soạn cẩn thận, gần như kể về những truyện thời Đông Chu Liệt Quốc và Kinh Dịch cho chúa Nguyễn Phúc Tần xem qua. Gần như, ông ta hàm ý muốn nói mọi chuyện khuyên răn chúa đều từ trong sách vỡ mà ra, chứ mình không phải là người đặt điều. Chúa Nguyễn Phúc Tần chìu theo ông ta, đọc lại câu chuyện về Ngô Thừa Sai và Việt Vương Câu Tiễn cống nạp Tây Thi. Lúc này, chúa mới nhận thấy có những việc gần na ná nhau giữa thời xa xưa và thời của mình. Thị Thừa sống bên kia sông Gianh, nàng chịu làm gián điệp cho quân Trịnh ắt không còn chuyện gì mà không biết. Còn về việc Tây Thi có tình cảm riêng tư với Phạm Lãi làm chúa cũng thấy na ná giống với Đoàn Thị Thừa và Nguyễn Hữu Cảnh. Tình yêu của con người hình như là có thật, chúa biết Thị Thừa vẫn không quên Cai cơ và vẫn thường hay nhắc đến tên người mình yêu.
         Bấy lâu nay, chúa gần như quên mất việc Cai Cơ không về chầu. Có lẻ, phần nào đó giận hờn việc Đoàn Thị Thừa tiến cung. Chúa cảm thấy việc tiến cung là do nhà Nguyễn Hữu Dật mong muốn, còn mình đâu có ép uổng việc đó. Thế rồi, chúa nguyễn Phúc Tần muốn cách gì đó giảng hòa, chi bằng ra chiếu chỉ cho Cai cơ về chầu để thăm dò việc tình cảm của hai người.
        Khi người thân tín phi ngựa mang chiếu chỉ ra biên ải, Chưởng Dinh Nguyễn Phúc Kiều ái ngại:
-  Kính chúa! Bấy lâu nay thần ái ngại việc về chầu của Cai Cơ. Nay chúa ban lệnh cho Cai Cơ Nguyễn Hữu Cảnh về chầu có phải như mang cọp vào chầu, đâu thể nào đoán biết trước được con hổ ấy hiền hay hung tợn. Vả lại, chúa là người tối thượng, đường hoàng trên ngôi bệ không lẽ một cung nữ bình thường như Thị thừa chúa không quyết định được...Mong chúa suy xét, phải ra tay giết Thị thừa trước, tránh xảy ra những việc không hay ho nào đó.
-  Ta muốn cho hai người nhìn lại nhau, xem xét họ có còn yêu thương nhau nữa không? Giờ ta nghĩ lại, việc Thị thừa tiến cung gây ra bao nhiêu chuyện phiền toái, lại làm cho Cai Cơ đau khổ vô cùng. ta muốn cho họ gặp lại hoặc cho họ cơ may nào đó.
-  Kính mong bệ hạ suy xét lại. Dù sao, cung tần mỹ nữ của chúa thượng không ai được đụng đến. Nếu như không muốn dùng nữa, họ phải chết...
        Chúa Nguyễn Phúc Tần chấp tay ra sau, không muốn nghe thêm lời nào nữa. Nhưng Chưởng Dinh Nguyễn Phúc Kiều dập đầu xuống đất, khư khư là phải hàng động mau chóng trước khi Nguyễn Hữu Cảnh về cung. Đằng nào chúa cũng không dùng nàng nữa, tại sao mình phải thêm trò cho thêm phiền toái.
       Chưởng Dinh cứ dập đầu, càng chúa thì khó nghĩ ngợi. Chúa Nguyễn Phúc Tần gật đầu, rồi cho ông ta lui ra. Thế rồi, ngay ngày hôm đó. Chúa nhờ Đoàn Thị Thừa mang tấm áo ngự bào trong có giấu một bức thư, gởi cho Chưởng Dinh Nguyễn Phúc Kiều giao toàn quyền định đoạt cho ông ta.  
          Thoạt nhìn Đoàn Thị Thừa quá xinh đẹp, Chưởng Dinh Nguyễn Phúc Kiều cũng nao nao trong lòng. Sau khi đọc bức thư giấu trong vải áo ngự bào, đọc thấy những nổi lòng băn khoăn của chúa. Ông ta cũng cảm thấy khó khăn trong việc định đoạt phận số của nàng, và có ý như muốn hòa hoãn, làm sao nàng phải là người phục vụ mình một lần đã. Ông ta phũ đầu:
-  Ngươi là một người con gái đẹp! Thế rồi ngươi có biết làm mê hoặc chúa, là làm tội tình mấy bà phi không?
-  Chưởng dinh nói gì thiếp không rõ...Khi thiếp được tiến cung, thiếp chỉ biết làm sao cho chúa công vui nhất mà thôi.
-  Đó là một tội lớn mà ngươi cố tình đấy...
-  Thiếp chỉ biết được là mình đẹp, người ta ngắm nhìn thiếp và người ta mê hoặc. Mọi người ai cũng muốn làm cho người khác vui hơn, thiếp chỉ biết có vậy. Chúa thượng cũng muốn vậy, ý của chúa thượng là ý muốn tối thượng. Thiếp biết làm sao bây giờ.
          Rõ ràng Thị Thừa thơ ngây đến đáng tội, nàng không biết gì về sự chiếm dụng. Đôi khi người ta muốn có người con gái đẹp bên mình, nhưng vì những ràng buộc nào đó người ta không thể thực hiện, tức thì rất dễ bị lên án.
        Tiếng nói nhỏ nhẹ của Thị Thừa như cào cấu vào sự thèm khát của Nguyễn Phúc Kiều. Ông ta cũng ham muốn được nàng hầu hạ một lần, một chút loáng thoáng trong đầu, rằng như lời lẽ của chúa trong tâm thư cho ông ta toàn quyền quyết định. Nguyễn Phúc Kiều lần lựa một lúc rồi quyết định trước lúc thuốc độc nàng, thì tại sao mình không một lần thưởng hoa.
        Thị Thừa đang dần đến cái chết thê thảm mà còn bị nhơ nhuốc nữa, nàng đâu biết rằng thái độ nhẹ nhàng của Chưởng Dinh là những lời bóng gió có ý hãm hại tiết hạnh, mà còn là lời tuyên bố sớm kết thúc một mạng người. Ông ta cho những người hầu ra ngoài, bất chợt choàng lấy Thị Thừa và thỏ thẻ vào tai nàng những lời dụ dỗ:
-  Ngươi có biết là ta can gián chúa thượng đừng giết ngươi không? Ta cũng mê đắm ngươi vô cùng, nhưng phận ta làm sao được đụng chạm tới người của chúa công được...
-  Chưởng dinh nói sao vậy? Thần thiếp được dạy giữ gìn tiết hạnh với chúa công rồi, không thể được...
       Thị Thừa giãy nảy, rồi thoát ra được khỏi tay Nguyễn Phúc Kiều. Ông ta sửa lại mủ mão, rồi nghiêm khắc:
- Ngươi đâu biết là ta có thể định đoạt số phận của ngươi rồi, ta là người bày kế nói ngươi là gián điệp của quân Trịnh đấy. Chúa thượng rất tin ta, ngươi phải chết chứ đừng có mà giữ gìn tiết hạnh...
- Tại sao Chưởng dinh muốn thiếp phải chết...
- Bởi vì làm như vậy, ta cũng có cái lợi là được người nhìn mình không quá ham mê nữ sắc, được chúa tin yêu mà còn khen ngợi là người biết phòng xa. Ta là người vì giang sơn xã tắc, vì các bà phi tần của chúa thượng.
          Ông ta cứ nghĩ là Thị Thừa hiểu rõ nên tới sát bên nàng, người ngộm đang rung lên vì khát khao ôm ấp người con gái đẹp. Tuy vậy, Thị Thừa theo phản xạ mà né ra, chứ không phải vì chê bai ông ta hèn hạ. Lúc ấy, ông ta muốn cắn xé vào da thịt nàng và tìm cách cho nàng phục tùng mình một cách nhanh chóng.
          Trong bức tâm thư, chúa Nguyễn Phúc Tần cũng có ý ghen tuông, giao quyền giết nàng chứ không được phép đụng chạm vào nàng. Một lúc sau, Chưởng dinh Nguyễn Phúc Kiều biết khó lòng thưởng hoa, sợ đổ bể thì mọi mưu mẹo đều trôi sông trôi xuống biển. Thái độ của ông ta có phần nào tập trung hơn, hướng về Thị Thừa mà ngợi khen:
-  Ta chỉ thử tiết hạnh ngươi xem mà thôi, giờ đây ta biết ngươi là người cũng khá tốt.
         Ông ta pha cho Thị Thừa một ly rượu đào, làm bộ khen ngợi nàng đủ điều. Thị Thừa nhìn ly rượu cũng thấy khác lạ, nhưng nàng được nghe những lời nói phải trái nên cũng thích thú:
-  Thần thiếp tay mền chân yếu, sống ở nơi cung cấm chỉ biết để phục vụ chúa. Chúa thượng không sợ quân nhà Trịnh, xông pha xa trường không ngại nguy nan, không lẻ thần thiếp lại là người để chúa Thượng và Chưởng dinh phải e dè sao?
           Không biết được những mưu đồ của giới chính trị, Đoàn Thị Thừa ngoan ngoãn uống ly rượu độc do Nguyễn Phúc Kiều ban thưởng. Nàng còn đa tạ, rồi ngồi chờ phúc đáp thư về cho chúa.
-  Ta đã phúc đáp thư cho chúa thượng rồi!
          Thị Thừa nhìn Nguyễn Phúc Kiều, không thấy ông ngồi viết chữ nào cả. Nàng mang máng điều gì đó, rồi nghe chất độc nồng cháy dần dần vào tim phổi. Nàng nghe cổ họng thắt lại, mắt trợn lên một lúc vì xâu chuỗi mọi sự việc lại. Nàng biết mình đã uống ly rượu có độc tố...
-  Thiếp uống ly rượu có độc...Chưởng dinh ơi! Có cách nào cứu thiếp...
         Thị Thừa nài nĩ, nhưng cũng biết không thuốc nào cứu chữa mình được nữa. Lúc bấy giờ, hình ảnh Nguyễn Hữu Cảnh như hiện ra trước mắt, chỉ có huynh ấy là người còn nghĩ tới nàng là tốt. Nàng cảm thấy như ngoài sân có người đang chạy vào, nàng nhìn và biết đó là Cai cơ, nhưng nàng cũng biết chàng chậm mất rồi.
        Từ biên ải giông buồm về cửa biển Thuận An, rồi nhanh chóng đến dinh chúa. Nguyễn Hữu Cảnh nghe đồn đại trong ba quân, những lời xì xầm về người con gái đẹp ấy, rằng đấy là hồ ly tinh hiện hồn để mê hoặc chúa, rằng đó là người phía bên kia sông Gianh nên phải cảnh giác, rằng nàng có thể là người của quân Trịnh cài cắm để chúa quên chuyện triều chính. Nàng phải chết nếu không thì chúa Nguyễn sẽ bị quân Trịnh thôn tính, chàng cảm thấy bất công cho nàng quá. Nguyễn Hữu Cảnh nghe được chuyện bàn tán xôn xao của các quan thần. Người ta e ngại nàng là gián điệp của quân Trịnh, còn sợ chàng là An Lộc Sơn quyết chí san phẵng Trường An để cố gặp Dương Quí Phi. Cho nên Nguyễn Hữu Cảnh chỉ một mình vào triều xin cho nàng thoát tội bị vu oan đó.
          Vào triều, chàng làm lễ bái kiến và đưa ra những lý do lâu nay không thể về chầu là vì công việc. Nhưng chúa Nguyễn Phúc Tần biết tỏng là chàng phật lòng vì mất người mình yêu thương, nên dạm hỏi Cai cơ:
-  Ngươi về đây, có ý muốn gặp Thị thừa một lần không?
          Nguyễn Hữu Cảnh lo lắng chưa dám trả lời, chàng chỉ muốn phân trần. Chàng cho biết rằng nàng từ nhỏ đã là tri kỷ và là một người con gái hiền lành và rằng nàng là một người đơn thân độc mã sao có đủ sức làm ra những chuyện tày đình như vậy.
         Chúa Nguyễn Phúc Tần đích thân đỡ chàng dậy, phân bua rằng muốn cho ba quân tướng sĩ thấy mình là một vị Chúa hiền biết chăm lo chính sự, xa rời nữ sắc. Chúa Thượng cho biết đã đưa tấm áo ngự bào cho Thị Thừa, nhờ Chưởng dinh giết nàng bằng việc pha thuốc độc.
-  Chúa thượng...Sao ạ?
-  Có lẽ ngươi về kịp lúc, hiện tại Thị Thừa đang ở nhà của quan Chưởng Dinh.
        Hữu Cảnh cúi chào bái tạ chúa, rồi nhanh chóng sang tư dinh nhà Chưởng dinh Nguyễn Phúc Kiều. Cai cơ mới bước vào sân nhà, thấy ông ta đang nhìn ra ngoài ngỏ. Chàng đã nghe tiếng kêu cứu của Đoàn Thị Thừa, liền vội vã đến bên nàng:
-  Thừa muội! Ca ca đây. Ca ca về để phân giải rõ ràng sự tình cho chúa hiểu...
-  Ca ca ơi! Thiếp giờ mới gặp lại nhau, nhưng cũng là giờ...phút vĩnh biệt...rồi...
          Thị Thừa ngấm thuốc nên quỵ xuống, Nguyễn Hữu Cảnh bế nàng rồi lay lắc:
-  Muội hãy cố lên, ca tìm thuốc giải đây...
-  Không kịp nữa rồi! Thuốc độc đã lan tỏ khắp người muội rồi...- Thị Thừa cố nhơn nhớn cái nhìn về phía Chưởng dinh Nguyễn Phúc Kiều, chỉ có ông ấy mới có thể cứu mà thôi. Nhưng biết mình không còn bao nhiêu thời gian nữa, Thị Thừa cố không để lời mình lắp bắp - Ca ca hãy một lòng thờ chúa công, đừng vì chuyện này mà hờn dỗi gây sự đó. Chết sống là ý chúa công, muội phải đi rồi...- Thị Thừa còn thở lấy được một hơi nữa, còn thở nàng còn cố gắng trăn chối- Muội không thấy được ca ca bình định phía Trong rồi, nhưng muội tin ca ca làm được...
          Sau bao nhiều ngày tháng thương yêu và đợi chờ, khi gặp lại nhau cũng là thời khắc Thị Thừa phải ra đi. Nguyễn Hữu Cảnh chạy vào can gián không kịp và nhìn nàng chết tức tưởi trên tay, máu tràn ra đầy miệng. Chàng đau lòng vuốt mắt nàng, nàng chỉ đơn giản muốn sống cùng người mình yêu. Nguyễn Hữu Cảnh rất hiểu nàng yêu mình, chỉ đơn giản vượt sông Gianh vào Nam là vì mình. Thế nhưng, đời o ép người đẹp là người của vua chúa, ép nàng phải tiến cung mới nên cớ sự như thế này. Hậu quả của những giai nhân sao mà thê thảm quá, gần như người ta nói “hồng nhan thì phải bạc phận” đó sao.
      Nguyễn Hữu Cảnh xin được chôn xác nàng, đem nàng ra nơi gặp nhau khi chàng cứu mấy con cá voi. Đây là lần chàng phá vỡ luật vua tôi hiếu nghĩa, chàng vì hiếu nghĩa mà nghe lời mẫu hậu để nàng tiến cung, đạo bề tôi nên mới cống nộp cho Chúa. Một chàng dũng sĩ đâu phải chỉ gan dạ trên sa trường, nếu chàng dũng cảm hơn cùng tranh giành tình yêu với Chúa ắt cuộc đời nàng sẽ khác hơn bây giờ. Yêu nhau là người ta mắc nợ nhau cuộc đời, thế mà chàng không dám bảo vệ cho tình yêu của nàng lúc ban sơ.         

                                                          XII
 
 
            Sau cái chết của Đoàn Thị Thừa, Chúa Nguyễn Phúc Tần được mọi người gọi là Hiền Vương, cũng muốn cho nhân gian thấy mình đặt giang san xã tắc trên hết, cũng lo sợ rằng nàng làm cho mình mê muội. Sau khi các quan đem lịch sử Tây Thi cho Chúa coi, nên quyết định hành quyết Thị Thừa “làm gương”. Dân tình trong nước cảm phục và người ở Đàng Ngoài rất muốn vượt sông Gianh vào Nam để thờ Chúa.
         Ngay sau đó Chưởng Dinh Nguyễn Phúc Kiều ghi nhận vào lịch sử : "Hiền vương là người chăm lo chính sự, xa rời nữ sắc, biết trọng nhân tài. Có người con gái quê Nghệ An rất xinh đẹp tên là Thị Thừa được lấy vào cung phục vụ chúa. Nguyễn Phúc Tần, nhân đọc sách Quốc ngữ, tới chuyện vua Ngô Phù Sai mất nước vì nàng Tây Thi liền tỉnh ngộ sai Thị Thừa mang ngự bào cho chưởng dinh Nguyễn Phúc Kiều, giấu thư trong dải áo ngầm sai Kiều bỏ độc giết Thị Thừa để trừ hậu họa". (tg trích từ dòng lịch sử).
         Nguyễn Hữu Cảnh đọc dòng lịch sử ghi nhận thản nhiên như vậy cũng đau lòng không kém, người con gái họ Đoàn hy sinh oan uổng thật tội nghiệp cho nàng quá. Nếu như sắc vóc của nàng không mấy tuyệt trần, nên nàng phải thuộc về vua chúa. Nguyễn Hữu Cảnh không dám "khi quân", kẻ bề tôi biết phục tùng chúa thượng mình tôn thờ một cách thuần phục. Nhưng chàng nghĩ: Thời buổi loạn lạc, tranh hùng giữa hai Chúa: Đàng trong và Đàng Ngoài. Đôi khi vì thủ đoạn chính trị nào đó, những người đàn ông lấy những người phụ nữ ra làm con cờ "thí"...Chúa muốn được tiếng là "hiền vương" để chiêu mộ dân tình.  Hơn ai hết, chàng biết Đoàn Thị Thừa không được tổ quốc tạt dạ ghi công, không một ai nghĩ rằng cõi phương Nam sau này có được là khi ấy ba quân tướng sĩ đều được một lòng bên chúa Nguyễn. Một đằng thì được tiếng thơm lây lất, còn một đằng thì bị người đời khinh khi...Cả năm buồn thương một người con gái mỹ miều, Nguyễn Hữu Cảnh còn đón nhận sự mất lớn lao khác nữa. Đó là người cha bất khuất của mình, ông đã chịu buông gươm sau một cơn bạo bệnh cho hậu thế giữ gìn.
          Năm 1681. Nguyễn Hữu Dật mất tại đạo Lưu Đồn, thọ 78 tuổi. Chúa Nguyễn thương tiếc truy tặng ông là Chiêu quận công, thuỵ là Cần Tiết. Nhân dân quanh vùng cảm đức độ của ông gọi ông là Phật Bồ Tát, lập đền thờ ở Xóm Bến, Vạn Xuân (huyện Phong Lộc), gọi là đền Tĩnh Quốc công.
         Nguyễn Hữu Cảnh được cha mình căn dặn, phải thương ba quân tướng sĩ. Họ phải vì thời cuộc theo phục vụ cho chúa Nguyễn, nhà cửa bỏ bê và bỏ mặc người thân ở lại. Tuyệt đối không được đối xử dân tình nơi chiếm đóng tệ hại, họ còn là những người ghi nhận công trạng của dũng tướng, bia miệng truyền đời đời. Đất được chiếm đóng mà không được lòng dân, nay mai cũng bị tống khứ đi mà thôi. Người dân là môi trường cho cá bơi lội, cá không có nước chẳng nào cá bị ngộp rồi chết.
        Nguyễn Hữu Cảnh thích giao du với lính tráng là vậy, thường ngày hay ngồi ngoài bờ biển cùng với lính nhìn ra khơi xa. Bọn họ nô đùa với sóng biển, níu kéo nhau cho ngộp nước, cố làm cho chàng vui vẻ hơn. Mấy tên lính ngu si tìm đâu được bộ râu trong tuồng cổ, dài hơn cả sãi tay mang cho chủ tướng mình để thấy oai phong lẫm lẫm. Chàng là người hòa đồng với ba quân, không câu nệ chuyện ấy mà còn cố tình làm trò để họ vui. Chàng đứng lên đẩy cánh tay vuốt bộ râu hết cở, tư thế đằng đằng sát khí, dõng dạc:
-  Ta sống đến năm mươi tuổi là nhiều lắm rồi! Râu ở đâu ra mà dài dữ vậy...Sau này, ta mất có thờ tụng thì chớ làm quá.
       Bọn lính tráng cười ngặt nghẻo, nghe thấy hợp lý:
-  Chủ tướng có nước da cháy đen, mấy người đen ngòm thì lông mao cũng ít. Thôi, đứa nào làm trò này dở quá...Chơi cái khác đi.
       Một thằng nghe vậy thì đứng như nhìn trận chiến, chỉ ngay vào thằng lính bày trò ra bộ râu mà trách móc:
-  Lúc giáp trận, dặn dò hắn âm thầm tiến sát vào chừng ba thước, rồi mới la to. Chưa chi, hắn hét vang trời làm cho mấy tên địch biết trước...
-  Không la không được...- Tên kia thu gom bộ râu trả lời- Ai mà không rung, la om sòm cho đở sợ.
        Nguyễn Hữu Cảnh nghe họ thọc mạch, nên rất thấu hiểu bọn lính quèn phải thường xuyên giáp mặt sống mái với nhau. Sợ chết thì ai cũng phải sợ, trách bọn lính thêm phiền muộn:
-  Ta chỉ dặn dò các ngươi một điều: Khi chém giết quân thù, cũng phải bình tâm xem ai là dân thường, đàn bà con mọn không được vung tay đao kiếm vô tội vạ. Chiến trường tàn khốc xảy ra khi chưa biết nhau, khi giáp trận nhau rồi thì con người ai cũng như ai thôi. Cả hai đều sợ chết cả, nhưng khi xong chiến trường mới biết con người là hiền hòa, kẻ địch cũng vậy mà thôi.
         Mấy tên lính nghe Nguyễn Hữu Cảnh nói, nghe trong lời lẻ thực sự rất nhân tâm và tình cảm. Hết sức là cảm động và càng thấm thía truyền thống thông hiểu dân tình của nhà Nguyễn Hữu.
         Tuy Nguyễn Hữu Cảnh được mấy tên lính cố tình làm cho mình vui, nhưng hình ảnh Thị Thừa cứ lởn vỡn trước mắt mình, lời hứa mở rộng bờ cõi về đất phương Nam như còn đó và kỷ niệm ngày nào khó mà phai. Mọi người kháo rằng, Thị Thừa hiện hồn về báo oán, cung tần mỹ nữ rất sợ nàng và ngay cả chúa Nguyễn Phúc Tần như vẫn còn bị lương tâm cắn rứt.
        Hồn ma của Thị Thừa khoắc khoải, thường hay hiện về khiếu nại: Nàng đòi mình cũng được ngợi ca như tiếng tăm của chúa, vì cái chết của nàng mới làm cho dân tình được thu phục. Nàng hiện hồn về hỏi chúa mình tội tình gì, mình yêu người mình yêu sao không cho nàng được toại nguyện, nàng chết thảm có ích lợi gì cho quốc gia hay không?
        Nhắc về chúa Nguyễn Phúc Tần cũng ân hận việc mình đầu độc nàng. Cho dù, sự việc trôi qua vài năm, cứ lúc nào thảnh thơi công việc thì chúa lại nhớ đến nàng. Đồng thời lúc này chúa ăn ít hơn, xem chừng trong người không mấy được khỏe khoắn.
       Chúa có hai bà vợ chính, người họ Chu sinh ra hai trai một gái được phong làm Phúc Diễn quận công, Hiệp quận công Nguyễn Phúc Thuần, một công chúa là Ngọc Tào. Người còn lại được gọi họ Tống vì ở nơi xuất xứ là huyện Tống Sơn ở Thanh Hóa và là con của Thiếu phó Tống Phúc Khang, bà cũng được hai con trai và một người tên là Nguyễn Phúc Thái rất hiền đức, nên khi có biến cố, người con trai trưởng Nguyễn Phúc Diễn đột ngột qua đời, thì chúa chọn và phong làm Tả thủy dinh phó tướng Hoằng Ân Hầu tại dinh Tả thủ. Chúa Nguyễn Phúc Tần gọi đến và căn dặn:
-  Ta bình sinh ra vào gian hiễm giữ nhà giữ nước. Con nối nghiệp phải sửa thêm nhân chính, các quan do ta tin dùng thì cũng phải tin dùng mới mưu nghiệp mọi bề, đừng để bọn tiểu nhân chen vào đại sự.
        Nguyễn Phúc Thái nghe cha, đều tạt dạ ghi nhớ mồm một từng lời. Thấy phụ thân rời rã cũng đem lòng cảm mến, một thời mình ngưỡng mộ như một thánh nhân, nên quyết nhận trọng trách và giữ gìn non sông toàn cõi được yên bề.
        Khi đi ra ngoài dinh, thấy các quan đứng đợi ở ngoài để vào thăm bệnh tình của chúa. Nguyễn Phúc Thái không cầm lòng được nữa mà òa khóc, đi vội về Tả dinh- Nơi mình còn phải bận bịu nhiệm vụ canh phòng, đúng là một người sau làm chúa ắt phải được lòng người rồi. Các quan nhìn theo, tấm tắc khen ngợi tựa như không thể không khen. Chắc là, chúa Nguyễn Phúc Tần bệnh tình đang nguy cấp lắm, nên họ nóng lòng vội vã cố vào chầu.
         Chúa Nguyễn Phúc Tần nổi tiếng là người có thể chất khỏe mạnh, vừa ngồi lên thì thấy mấy quan ùn ùn kéo vào như mếu máo:
-  Bẫm lạy chúa công, Các quan đại thần đang muốn biết sự thể...Chúa công đừng vội vã bỏ các quan trong triều mà đi vội.
        Chúa Nguyễn Phúc Tần ngạc nhiên, bổng hiểu cớ sự:
-  Chưa đâu...Ta còn khỏe sờ sờ đây thôi. Chỉ vì muốn lúc còn sáng suốt dặn dò Hoằng Ân Hầu vài lời vậy thôi, Phúc Thái là người hay cảm động làm cho các quan hiểu nhầm chứ ta có bề gì đâu.
       Các quan được cho phép bình thân và nhìn sắc mặt chúa kỹ lưởng, rõ ràng là chúa còn khỏe sờ sờ ra đó. Các quan nào nước mắt lã chã, thì cảm thấy sự quá đáng của mình có khi bị bay đầu, ông nào nước mắt lưng tròng cũng có khi mất chức chứ chẳng phải đùa. Vậy mà làm các quan luýnh quýnh vội suy tôn Tả dinh, không khéo là mang tội khi quân, trù ẻo chúa chết sớm.
      Thế nhưng, chúa cũng muốn có vài lời dặn dò. Chúa thừa biết bệnh tình trong người, sẵn dịp thì nói luôn:
- Ta với các khanh một chí hướng với nhau mà công việc mưu đồ chưa trọn. Nay con ta còn nhỏ tuổi, mong chờ các khanh giúp đỡ cho công việc của tổ tông rõ ràng. Đừng quên lời ấy.
      Các quan đại diện thề thốt, rồi quày quả ra ngoài để chúa nghỉ ngơi.
      Khi còn lại một mình, chúa dễ mắc phải chứng trầm uất buồn thương Thị Thừa. Bước tới lui cảm giác như có ai đó đi sau lưng mình, Thị Thừa như vẫn còn đang phục vụ chúa. Chúa vẫn chưa quen được sự thiếu vắng nàng, mặc dù biết là giết nàng cũng có cái lý của nó nhưng vì đại nghĩa mà ra trò xử trảm thì chúa thấy thiếu đi tình người. Phải chi, chúa đày ải nàng đi đâu đó xa thành đô Thuận Hóa, thì mình khỏi phải ân hận hơn nhiều.
      Rõ ràng, lúc bấy chúa Nguyễn Phúc Tần ăn uống không còn ngon miệng như trước nữa. Cái chung, con người ta sống vì đại nghĩa, vì non sông gấm vóc nhưng cái riêng người đàn ông phải có một vẻ đẹp yêu kiều để mình ôm ấp. Bản chất của một đấng anh hùng là để tạo dựng một giống nòi, trước sau gì cũng cần một thế hệ tiếp bước và đấng tạo dáng anh hùng cũng là để tìm cho mình một mỹ nhân. Trong tâm thì suy nghĩ thế, nhưng nói ra thì mọi người sẽ phản bác (dù mình là chúa thượng). Cho nên giử kẻ nhưng trong lòng bao giờ cũng nghe buồn tênh.
      Chúa vẫn được nhiều người chiều chuộng, cung phụng. Nhưng những người con gái khác không có mùi vị như Thị thừa, mỗi lần qua đêm vẫn còn thấy hụt hẫng thiếu thốn. Có lẻ tuổi về già, thói quen ham thích đàn bà do trời ép buộc ở một giống đực, sự truyền giống là do tự nhiên thúc đẩy quá trình ấy chứ người quân tử rõ ràng hiểu rằng sử sự quá đáng thì mình dần đến một sự mòn mỏi và sẽ mau chết hơn. Thế nhưng, tự nhiên cũng đem cái sự khoái cảm ghi nhận sâu xa vào tim óc và cơ bắp con người rồi, không dụng đến cung tần mĩ nữ thì y như rằng mình rất cau có, khó khăn và đôi khi còn hung hăng nữa. Chúa thì lại muốn dân tình xem mình là Hiền Vương, thì thôi chấp nhận việc đêm đêm có người bên mình để còn ngủ say giấc nồng, còn hơn là trằn trọc cân nhắc sức khỏe có tốt không hoài, tiếng gà gáy sáng vang lên thì cũng là một đêm thức trắng. Cứ như vậy hoài thì cũng thân thể của một người đáng đinh cũng hao mòn, vậy nên chúa chọn giấc ngủ say hơn là phải trằn trọc. Thế nhưng, những cung tần mỹ nữ rõ ràng không mấy ai được như Thị Thừa.
         Có thề cũng là do tuổi tác về chiều, sức người có hạn..v..v. Chết là một việc giờ này chúa thường nghĩ suy, rõ ràng là tự nhiên tạo ra cái chết là để chọn lọc giống nòi khỏe mạnh. Mấy phi có mang đều không sinh ra mấy đứa trẻ khỏe mạnh, chúng chết yểu hết. Nếu một người cứ sống đã quen với đêm hôm ân ái rồi ngủ mới được, truyền giống nòi không mấy mạnh khỏe thì thôi mình băng hà cũng đáng.
       Tựa như so đo mọi điều hơn thiệt, chúa thấy mình cũng phải tới lúc rồi.
        Tuy vậy, mãi đến 30/4/ 1687. Chúa Nguyễn Phúc Tần mới băng hà, tuổi thọ 68. Sau này, được suy tôn làm Thái Tông Hiếu Triết Hoàng Đế.

                                                   XIII
 
         Theo quy định từ trước tới nay, khi chúa mất thì người già trẻ và con nít cũng phải ngồi trước cửa khóc lóc, kêu gào thảm thiết. Ai làm ra đau khổ nhiều chừng nào, bỏ cả việc đồng áng ruộng vườn thì càng được coi là người kính trọng chúa.
         Việc đó kéo dài nhiều năm, nên khi thu thuế khóa bắt đầu thấy có khó khăn. Có mấy tay đàn ông lười biếng hay lợi dụng tình thế đó, bày trò nhậu nhẹt rồi nằm dài ra nhà. Quân lính của Nguyễn Hữu Cảnh đi ngang thấy vậy vào hỏi thuế thì họ hoảng sợ khóc rống, nói là nhớ thương khóc chúa thượng vừa mất nên không làm lụng ra được nhiều thóc. Họ chỉ cần làm bộ khóc la, đập đầu xuống đất là xong.
         Lính tráng của Nguyễn Hữu Cảnh về báo lại cho Chưởng dinh - Lúc này Nguyễn Hữu Cảnh được phong chức Chưởng Dinh thay Nguyễn Phúc Kiều. Chúa mới có lần thắc mắc về chuyện của Thị Thừa, nhưng nể trọng vua cha mà chỉ cách chức Nguyễn Phúc Kiều, lý do đưa ra là tuổi già sức yếu. Nguyễn Hữu Cảnh có phần nào hiểu rõ nội tình nên liền tâu trình với chúa biết:
-  Xem chừng phong tục lạc hậu, ảnh hưởng đến tinh thần làm ăn của dân tình. Chúa thượng anh minh nên hãy xét đoán lại luật đã định trước đây, kẻo nước nhà không được mấy thịnh vượng.
         Lúc ấy, không phải ai cũng hiểu như ai. Việc tâu trình ấy có thể ảnh hưởng uy danh và sự nghiệp của một người làm tướng cho nhà chúa. Nếu là một người chúa thiếu sáng suốt, không biết nghe theo lời hay, ý phải, dễ lầm lẫn việc phá bỏ tang chế là không tôn thờ chúa cũ, có thể bị cho là kẻ xấu xa.
        May thay: " Chúa Nguyễn Phúc Thái là người nổi tiếng rộng rãi, giảm nhẹ hình phạt, thuế khóa, trọng dụng quan lại cũ, trăm họ đều vui mừng. Chúa quy định lại việc để tang ba năm; cai đội trở lên để tang hai tuần; Nội ngoại đội trưởng, văn chức, câu kê để tang đến giỗ đầu; còn quân dân để tang đến rằm tháng bảy (Tết Trung Nguyên)"-( Trích trong sử).
-  Ngươi không nhắc ta, tình huống này ắt quân Trịnh lợi dụng- Chúa khen ngợi Nguyễn Hữu Cảnh vô cùng.
         Chúa mới còn nổi tiếng về hiếu nghĩa, nhưng rõ ràng chuyện gì cũng có mặt trái của nó. Mới vừa giải quyết chuyện tang chế xong, thì chúa gặp cảnh chéo ngoe khác. Các cung tần mỹ nữ của vua cha và các quan thần bậc cao đang đồn trú quanh dinh, lúc còn hàn vi ra vào phải thưa trình và được mọi người tâng tiu nên mới được tiếng tốt để lên làm chúa. Giờ trở thành Chúa Thượng, thói quen cúi chào sớm phải bỏ đi và ngược lại thì những người khác phải quỳ lạy mình, sớm chiều khó mà thay đổi được. Nếu cứ căng theo luật định, mặt nghễnh cao đầu, mẫu hậu và mấy người phi tần của vua cha sử xự sao đây. Lúc còn là Tả Dinh thường hay nghe mấy người phi than rằng hay gặp ma Thị Thừa hiện về. Nay vua cha vừa mất, thì họ còn đồn thổi thêm nhiều điều buồn phiền khác nữa. Còn nhà công vụ đã cấp, giờ lấy lại cũng khó khăn...Rồi còn phải cấp nhà mới cho các quan thần khác nữa. Lại thêm, con sông Kim Long càng thêm uốn khúc, thỉnh thoảng lũ từ thượng nguồn kéo về gây ngập lụt tới nền dinh. Chi bằng mình dời đô đi, xem chừng chu tất mọi bề.
         Từ Kim Long, chúa Nguyễn Phúc Thái dời đô về Phú Xuân. Chúa mới để dành nơi cũ thờ vua cha, còn mình thì ra sức thiết lập nơi đóng dinh mới:
-  Ta lấy phủ cũ làm miếu Thái Tông, dời dựng phủ mới sang Phú Xuân, lấy núi Ngự Bình phía trước làm tiền án, đắp tường thành, xây cung điện, trước mặt đào hồ lớn, trồng hoa quả cây cối, tráng lệ nhưng phải hài hòa với thiên nhiên. Còn con sông kia nước xói mòn phía hữu, hãy xây tháp thờ ở bờ sông để trấn áp".
        Các quan thần giỏi về Dịch Lý và thuật phong thủy thay phiên nhau trỗ tài, họ cố gắng chúa nghe ý mình để lập công trạng. Người cho là nơi mới "thực là một nơi đô hội vạn vật thanh dung lừng lẫy, đời trước chưa từng có".
       Sau này, nhiều người còn khen ngợi là: "Đất bằng phẳng như bàn tay, rộng hơn mười dặm, ở giữa là chính dinh, đất cao còn bốn bên đều thấp, tức là chỗ nổi bật ở giữa đất bằng, ở vị trí tây bắc trông về hướng đông nam, dựa ngang sống đất, trông xuống bến sông, đằng trước là quân sơn chầu la liệt, là nơi "có năm lần hổ thủy ôm đằng trước...có ba lần long sa ngăn bên tả"
      Chúa nghe họ ca cẩm quá, bực mình nói:
-  Thực ra ta sợ con ma Thị Thừa mà thôi...Các quan thần nói quá...Xây ở đâu đất cao bằng phẳng là được rồi.
       Sau khi vẽ được kiểu cách dinh thành mới, chúa đích thân xem xét bảng thiết kế. Chúa có thói quen viết từ phải sang trái nhưng để giấy nghiên nghiên cho dễ thấy, mấy quan triều thần không dám nói gì, cũng cho là chúa muốn thành hướng về hướng đó. Cho nên, mặt thành hướng về Nam (thuở ấy được xem là hướng tốt ) và bị lệch sang đông (khoảng 43 độ) một chút. Họ mở sách phong thủy ra phán xét, rằng chúa thật là minh quân: "phù hợp với dịch lý và phong thủy hết sức".
-  Xem ra hướng ấy, sẽ mở rộng đất đai về phương Nam cho mà coi...
-  Thì chờ đấy, biết đâu được...  
       Các quan tán dương mọi điều chúa làm, thế là kinh thành đang được thi công.

 
                                                            XIV
    
        
            Đây xin nhắc về Dương Ngạn Địch tha phương cầu thực nơi đất khách quê người tại vùng đất Mỹ Tho. Nơi đây đã có nhiều người Khmer sinh sống, họ gọi nơi đây là "Meso", ví như là cô gái đẹp như nàng tiên. Dương Ngạn Địch cho người nhà hòa mình chung với vài nhóm người Việt, ông cho xây dựng nhiều trường học (có đến chín trường là: Cảnh Dương, Duy Hóa, Bả cạnh, Gian Thảo, Hoàng Lạp, Quy Ang, Tam Lạch, Tân Thạnh, Thiên Mụ). Nhiều người khai khẩn ruộng đất, thành lập làng xóm nằm cạnh kề nhau, chỉ dạy nhiều người hành nghề thủ công mỹ nghệ. Họ sang cả mảnh đất nằm giữa sông đang hình thành từ phù sa sông Tiền, đó là vùng đất sau này gọi là cù lao An Hóa- Bến Tre. Mọi người gọi nhóm người của Dương Ngạn Địch là Minh Hương, là một trong số những người Hoa sớm nhất trên đất Chăm pa. Phụ nữ biết nuôi tằm, dệt vải và nhất là biết dùng phục sức xa xỉ thơm lừng. Tất cả mọi người đều chung xóm ấp, không tách biệt và chuyên chú làm ăn và nộp thuế cho chúa Nguyễn, chứ không giao về vua Nặc nộn.
          Không phân biệt chủng tộc nào, Dương Ngạn Địch chú trọng đến thương mãi, song song với những cách làm trang trại và mở rộng giao thương với bên ngoài, nhất là với chúa Nguyễn. Vì ở đó, vẫn luôn dùng chữ Hán và phần nào có trình tự thờ cúng tổ tiên giống nhau. Tuy khí hậu ở Mỹ Tho và cù lao An Hóa gió mưa thuận hòa phù sa màu mỡ, nhưng ở đấy còn là vùng rừng rậm đầy ác thú. Ông dẫn một nhóm người đi tìm một con cọp già thường vào làng bắt trẻ nhỏ, nhưng mấy lần đều không tìm thấy. Vợ ông cũng là người giỏi võ nghệ, nóng lòng đòi theo chồng. Dương Ngạn Địch không đồng tình, nhưng bà lén lút dẫn đầu một tốp trai tráng hướng sang bờ sông bên kia mang về con cọp đã chết. Ông giận run người, mang ra một khúc cây để phang vào bà. Mọi người né tránh, bà chụp cái cây hết sức tài tình rồi để xuống đất, đợi khi chồng nguôi giận. Bà giảng nghĩa cho ông nghe là vì muốn cho muôn dân yên ổn và muốn con cọp già ấy đừng hại đám trẻ nhỏ nữa.
        Người Việt cùng với người Minh Hương sinh sống ở Mỹ Tho rất hòa thuận, làm cho nơi đây trở thành một trung tâm buôn bán khá là sầm uất. Nông sản thường gồm lúa gạo và cau thường dư giả nên trở thành thứ hàng hóa đặc sản cho cả miền Trong: "Nơi đây, có nhà ngói cột chạm, đình cao chùa rộng, ghe thuyền ở các ngả sông biển đến đậu đông đúc, làm thành một chốn đại đô hội, rất phồn hoa, huyên náo". Nơi đây còn nằm ở ngả ba sông, Mỹ Tho nên ghe thuyền lan tỏ khắp nơi nơi: Miền tây bao gồm Cai Lậy, Sa đéc, rồi sang cả Nam vang ; hoặc ra cửa Tiểu theo đường biển ra tận Phú Xuân- Thuận Hóa. Hoặc tìm về Mang Khảm (Hà Tiên) nơi Mạc Cửu ( sang năm 1671) kiểm soát, rồi cùng nơi đây giao thương buôn bán với người Khmer.
           Sau chín năm hòa nguyện vào vùng đất mới, Dương Ngạn Định bị phó tướng là Hoàng Tiến ganh ghét. Thế rồi, trong một đêm không trăng ông bị ám sát chết ở cửa biển Mỹ Tho.
           Tiếm quyền xong, Hoàng Tiến tự xưng là " Phấn dũng oai tướng quân" cho quân mình đi cướp phá người Chân Lạp tứ tung. Người Chân Lạp hiền lành vô cùng khổ sở, tưởng rằng chúa Nguyễn Phúc Thái ngầm xui lấy cớ xâm chiếm, bèn không triều cống như trước nữa, rồi đắp lũy Bích Đôi và Nam Vang cố thủ. Còn ngăn sông cấm chợ không cho buôn bán với người của chúa Nguyễn nữa, làm chúa Nguyễn nổi giận và sai Mai Vạn Long tiến quân quân vào vùng đất Mỹ Tho.
          Vua Nặc Nộn ở đất Sài Gòn nói rõ để Mai Vạn Long hiểu rõ được sự tình, biết Hoàng Tiến gây ra cớ sự nhưng vẫn làm bộ hiệp quân để loại trừ hắn. Quả nhiên Hoàng Tiến xuống thuyền hội quân, liền cho quân phục kích, rồi vào lũy bắt được cả người nhà hắn, trấn an dân chúng.
           Sau khi bình ổn ở vùng đất Mỹ Tho, Mai Vạn Long cùng Trần Thượng Xuyên ở Trấn Biên (Biên Hòa) quản lảnh ba quân làm tiên phong tìm đánh Nặc Thu đến khi thần phục.
           Chiêm Thành vẫn triều cống hằng năm, Chân Lạp giờ đã thần phục. Nhưng chúa Nguyễn Phúc Thái vẫn trang bị cho lính tráng súng ống, y phục quần ngắn bằng thao trắng nón chóp lông trông rực rỡ và trả lương cho họ. Trong phủ có hơn bốn trăm người và ngựa, thao diễn hằng ngày, còn thuyền chiến thì to lớn neo đậu được cả dưới dòng sông Hương.
         Thế nhưng, việc xây dựng dinh thự mới làm chúa Nguyễn Phúc Thái quá tổn hao sức lực, chúa thường hay trằn trọc với các bản vẽ thiết kế, không mấy tin theo phong thủy (có lẻ vì thế mà trả giá?).
        Đến mùa xuân năm 1691, chúa đau nặng và biết mình khó qua. Ngài cho gọi Nguyễn Phúc Chu mà dặn dò:
- Ta nối nghiệp trước để lại, thường lấy làm lo, phải giữ thánh đức của tổ tông. Trong đời của ta trị vì, dân chúng được sống trong cảnh thanh bình, an cư lạc nghiệp. Bây giờ con nối theo, đó là hiếu...
         Cuối cùng dinh lũy xây dựng xong, cũng là lúc chúa qua đời thọ chỉ bốn mươi ba tuổi.  Làm chúa chỉ được bốn năm, chúa Hiếu Nghĩa được suy tôn miếu hiệu là Đức Anh Tông Hiếu Nghĩa Hoàng Đế.
 
 
 
 
                                                    XV
                                                 
 
 
       Nguyễn Phúc Chu là người kế nghiệp, chỉ mới mười bảy tuổi. Đó là người văn hay chữ tốt, được nuôi ăn học cẩn thận đủ tài văn võ, hay ăn chay niệm Phật và lấy hiệu là Thiên Túng Đạo Nhân, còn được gọi là Quốc Chú Minh Vương. Chúa cho xây một loạt chùa chiền, riêng chùa Thiên Mụ và chùa Mỹ Am thường mở nhiều hội lớn.
         Sau khi lên ngôi chúa chưa yên vị, vua Kế Bà Tranh của nước Chiêm Thành không tiến cống, mà còn thường mang quân sát hại dân Việt tới tận Nha Trang. Chúa rất yêu thương dòng họ Nguyễn Hữu, nên đặt niềm tin vào Nguyễn Hữu Cảnh rất nhiều. Chúa Nguyễn Phúc Chu phong Nguyễn Hữu Cảnh làm Thống Suất hành quân vào miền trong để tìm đánh quân Chiêm Thành.
       Đời người chín chắn nhất từ quảng bốn mươi đến năm mươi, Nguyễn Hữu Cảnh giờ đã bốn mươi hai và là người rất ôn hòa. Lúc can gián, lúc hăng hái, lúc cần không nói gì đều hành động phải lẻ. Giờ chàng dồn hết tâm sức giành cho nước Việt và yêu thương dân lành như con. Khi chúa phong cho mình chức Thống lĩnh. Nguyễn Hữu Cảnh rất ý thức trọng trách mình được giao phó và lần này chàng quyết vào nước Chiêm đánh bắt cho được vua Chiêm Thành giao nộp cho chúa công.
       Người ngựa hành quân vào đất Ninh Thuận, Nguyễn Hữu Cảnh cảm thấy thương xót cho một đất nước giờ chỉ còn lại hai phủ, mà trước từng là đế quốc xâm lược Ăngkor hùng mạnh. Giờ chàng đang chuẩn bị đối đầu với nhà vua nước ấy, nhưng lực lượng không còn bao nhiêu, sớm chiều ắt không còn giữ được. Tuy thương xót nhưng trên chiến tuyến khó mà nương tay, vua Kế Bà Tranh thường mang quân quấy nhiễu. Giờ chàng nhận lệnh phải trừng trị, làm tướng thì chàng phải trung thành với chúa thượng mình.
      Một nhánh quân khác do tham mưu Nguyễn Đình Quang theo đường biển, ghé vào đổ quân ở mũi Né. Phó tướng bắt đầu khiêu chiến từ biển, đánh rát từ biển đông vào. Vua Kế Bà Tranh sớm vội rút lui lên miền rừng núi Đơn Dương, nhưng Nguyễn Hữu Cảnh đã chia quân phục kích ở đó từ lâu rồi. Chàng không cho quân lính giết vua Chiêm Thành, quyết bắt sống như mong muốn ban đầu.        
         Năm 1693, Nguyễn Hữu Cảnh tài nghệ bắt được vua Bà Tranh đem về Phú Xuân để chúa trị tội, chiếm được đất Bình Thuận nhưng vẫn giao cho em trai của Bà Tranh là Kế Bà Tử làm đề đốc trấn giữ, bắt dân chúng mặc y phục người Việt để dần cải hóa họ.
        Nước Chiêm Thành chỉ còn hai Trấn nhỏ bé, biết sớm muộn cũng thuộc về người Việt. A Bân thuộc nhóm người Thanh dấy loạn, xúi dục dân Champa quấy rối sự cai trị của Chúa Nguyễn. Nguyễn Hữu Cảnh lại phải vào đất Ninh Thuận và lần này đặt phủ Bình thuận ở Phan Rang, Phan Rí.
        Lúc bấy giờ cũng ở phía trong, vua Nặc Thu nước Chân Lạp  cho rằng vua Nặc Nộn ở Gia định đã đầu hàng chúa Nguyễn giờ họ muốn đòi đất lại. Chúa Nguyễn Phúc Chu muốn Nguyễn Hữu Cảnh đến xứ Đồng Nai đặt Đại Bản Doanh nơi đó, phòng khi có loạn thì trấn áp kịp lúc. Nguyễn hữu Cảnh nhận lệnh và theo đường biển ngược dòng Đồng Nai, đến Cù Lao Phố.
        Trần Thượng Xuyên đã tạo dựng nơi đây thành một thương cảng sầm uất, dù là một người hướng đến chính trị hơn Dương Ngạn Địch nhưng dù sao Nguyễn Hữu Cảnh cũng muốn thuyết phục ông ta cho dân Việt vào đây cùng mưu sinh với người Minh hương và Khmer.
         Hai người dạo bước qua những con đường làm gốm sứ, Nguyễn Hữu Cảnh tâm tình:
- Sẳn dịp, ta đặt Bản doanh ở đây rất muốn Trấn Biên để người Việt cùng khai khẩn.
         Trần Thượng Xuyên không dám trái lời, đồng tình:
-  Đất nơi đây còn nhiều vùng còn hoang hóa, khai khẩn đất hoang để hung thú không còn nơi quấy nhiễu.
-  Ta cũng có ý muốn để dân Việt học hỏi nghề người Minh Hương, cùng tạo dựng làng ấp để trông chừng giặc giã từ phía Tây.
       Khi đặt bản doanh ở Cù Lao Phố, Nguyễn Hữu Cảnh cho Nguyễn Hữu Tín về Bố Chính nơi quê nhà, kêu gọi mọi người vào Nam để khai khẩn vùng đất Biên Hòa còn hoang hóa. Lúc bấy giờ, việc khai khẩn vùng đất mới là một xu hướng. Cho nên, mọi người ùn ùn vào Nam, để tìm nơi đất mới lập nghiệp. Câu nói : "An cư lập nghiệp" cũng bắt đầu từ đây.
       Một người Bắc Bố Chính, bị đem đến chỗ quan Thống Suất. Mọi người nói rằng người này sống ở đất Đàng Ngoài, theo vào ắt có mưu lược từ quân Trịnh. Nguyễn Hữu Cảnh nhớ lại chuyện của Thị thừa, nên không thể qui tội oan cho người đó mà phán rằng:
-  Ở đây đất đai còn hoang hóa mênh mông, nhưng toàn là sình lầy rừng rậm. Nhân lực vẫn còn yếu kém, chi bằng ngươi hiểm nghèo, khai phá nơi khác mà tránh được nghi ngờ.
      Bố Chính dù sao cũng là quê hương mình , nên người ở đấy được chiêu dụ vào. Lễ Thành Hầu không nỡ đối đối xử phân biệt, nhất là nơi đất khách làm họ bị chơi vơi. Nhiệm vụ của mình là bảo vệ cho dân tình thế thái an nhàn.
          Buổi ban đầu người Việt tự phát, thiếu tính rạch ròi mạnh ai nấy sống. Thế nhưng phía trước còn nhiều gian nan thử thách, cần người gan dạ xông pha vào nơi hoang vu. Từ đấy, Nguyễn Hữu Cảnh hoạch định cương giới xóm làng, ổn định dân sinh. Xứ Đồng Nai giờ trở hành huyện Phước Long, lấy đất Sài Gòn làm huyện Tân Bình, dựng dinh Phiên Trấn.
       Nguyễn Hữu Tín, cùng với Nguyễn Hữu Hào cùng vào cai quản. Tất cả dân số người Minh Hương đều nhập sổ bộ Đại Việt. Giờ họ không còn luộm thuộm, nhuếch nhác mà có qui cũ đâu vào đấy, có xã làng Thanh Hà và Minh hương dành cho họ.
       Lúc bấy giờ, hoàng tộc nước Chân Lạp vẫn luôn tranh chấp quyền bính. Họ còn sợ người Việt tiến chiếm các vùng đất phía Tây. Năm 1699, vua Nặc Thu đem quân tiến công Đại Việt. Chúa Nguyễn lại sai Nguyễn Hữu Cảnh làm thống binh, cùng với phó tướng Phạm Cẩm Long, tham tướng Nguyễn Hữu Khánh, cùng hợp quân với Trần Thượng xuyên, dùng thuyền chiến đi theo đường sông đánh thẳng đến thành La Bích (Nam vang), đánh quân Nặc Thu tan tác.
        Sau khi vua Chân Lạp qui hàng, Nguyễn Hữu Cảnh trở về ghé thăm mọi nơi có người Việt sinh sống. Nguyễn Hữu Cảnh kéo quân tới đâu được dân chúng ủng hộ lính tráng của mình tới đó, đồng thời khích lệ dân chúng Hoa, Việt, Khmer giữ gìn tinh thần đùm bọc, thân thiện, yêu thương nhau như người một nhà. Nguyễn Hữu Cảnh làm cho người dân thực lòng yêu mến.
        Đang trên đường trở về thành Gia Định, tháng 4 năm 1700 đến Châu Sao Mộc ông mở tiệc để khuyến lạo binh lính, uống rượu quá đà rồi bị thổ huyết, gấp rút đưa về đến Mỹ Tho thì mất. Quan Tài tiếp tục mang về Trấn Biên để cho hai anh em trông coi, chúa Nguyễn Phúc Chu thương tiếc sắc tặng là Hiệp Tán Công Thần, thọ 50 tuổi.
         Có một bài thơ truyền tụng công đức Nguyễn Hữu Cảnh còn truyền tụng tới nay:
Từ ngày vâng lịnh Trấn Bình Khương,
Bờ cõi mở thêm mấy dặm trường,
Vun bón cột nền nơi tổ phụ
Dãi dầu tên đạn giúp quân vương
Giặc ngoài vừa nép bên màn hổ
Sao tướng liền sa giữa giọt tương!
 
                                                         Hết
                                                        3/1/2010    -    15/8/2011