NGHIỆP BÁO: Khái niệm tổng quát

NGHIỆP BÁO VÀ TÁI SINH: NHỮNG CÂU HỎI CĂN BẢN

Tác giả: Alexander Berzin / 10-08-1988

Chuyển ngữ: Tuệ Uyển / 11-03-2010


--***--




1 – HỎI: Có phải lý thuyết nghiệp báo theo lối kinh nghiệm và khoa học, hay có phải nó được chấp nhận trên niềm tin?



ĐÁP: Ý tưởng về nghiệp báo có ý nghĩa trong nhiều cách, nhưng có một số thấu hiểu sai lạc về nghiệp báo là gì. Một số người nghĩ nghiệp báo có nghĩa là số mệnh hay tiền định. Nếu ai đấy bị đụng bởi một chiếc xe hay mất nhiều tiền trong thương trường, họ nói, “Ô, may mắn lớn, đó là nghiệp báo của họ.” Đó không phải là ý tưởng của Phật giáo về nghiệp báo. Thực tế, đó là ý tưởng về ý chí của Thượng Đế hơn - điều gì ấy mà chúng ta không hiểu hay không có bất cứ sự kiểm soát nào trên ấy.

Trong Đạo Phật, nghiệp báo liên hệ đến những sự thúc đẩy. Căn cứ trên những hành động trước đây mà chúng ta đã làm, những sự thôi thúc sinh khởi trong chúng ta để hành động trong những cách nào đấy hiện tại. Nghiệp báo liên hệ đến những thúc đẩy mà nó hình thành trong tâm thức một người để truyền cho một năng lượng vào ngày trước khi nó bùng nổ hay trước khi nó hiện lên hiệu năng của nó. Hay, ai đấy có thể có sự thúc đẩy để băng qua đường chỉ ngay thời điểm khi người ấy sẽ bị một chiếc xe đụng phải, không phải năm sớm hơn hay năm phút trể hơn. Việc sinh khởi sự thúc đẩy ngay thời khắc ấy là kết quả của một hành vi nào trước đấy hay những hành động mà người đó đã làm. Trong kiếp trước, thí dụ thế, người ấy có thể đã từng tra tấn hay giết ai đấy. Thái độ tàn hại như thế cũng kết quả trong thủ phạm trãi qua một tuổi thọ ngắn ngủi thường là trong một kiếp sống khác. Vì thế, sự thúc đẩy để băng qua đường đã sinh khởi ngay thời khắc để bị đụng bởi một chiếc xe.

Một người có thể có sự thúc đẩy để la lên hay làm bị thương ai đấy khác. Sự thúc đẩy đến từ những thói quen xây đắp bởi thái độ tương tự trước đây. La lối hay làm bị thương người khác xây dựng một khả năng, khuynh hướng, và thói quen cho loại thái độ này, vì thế trong tương lai, chúng ta làm lại nó một cách dễ dàng. La lối với sân hận xây dựng nên thậm chí một khả năng, khuynh hướng, và thái độ để làm nên một cảnh giận dữ hơn một lần nữa.

Hút thuốc là một thí dụ khác. Hút một điếu thuốc hành động như một khả năng cho sự hút một điếu thuốc khác. Nó cũng xây dựng nên một khuynh hướng và thái độ để hút thuốc. Như một kết quả, khi những hoàn cảnh là đúng lúc – hoặc là trong kiếp sống này khi ai đấy trao cho chúng ta một điếu thuốc hay trong đời sống tương lai khi như một đứa bé, chúng ta thấy người lớn hút thuốc – sự thúc đẩy đến trong tâm thức chúng ta để hút thuốc và chúng ta làm thế. Hút thuốc tạo thành không chỉ sự thúc đẩy tinh thần để lập lại hành động, mà cũng ảnh hưởng sự thúc đẩy vật lý với thân thể, thí dụ, mắc phải chứng ung thư vì hút thuốc. Ý tưởng về nghiệp báo làm nên nhiều ý nghĩa, vì nó giải thích những sự thúc đẩy của chúng ta đến từ nơi nào.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

2 – HỎI: Sự tiếp thu dễ dàng và sự thấu hiểu về Phật Pháp của một người có thể được quyết định trước bởi nghiệp báo hay không?

ĐÁP: Có một sự khác biệt lớn lao giữa điều gì đấy được quyết định trước và điều gì ấy có thể giải thích được. Sự tiếp thu dễ dàng và thấu hiểu Phật Pháp của chúng ta có thể được giải thích bằng nghiệp quả. Đấy là, như một kết quả của sự học hỏi và thực tập trong những đời sống trước, thế nên chúng ta tiếp thu đễ dàng hơn những giáo huấn bây giờ. Nếu chúng ta có một sự thông hiểu tốt về giáo huấn trong quá khứ thế thì, theo bản năng tự động, chúng ta sẽ có một sự thông hiểu tốt một lần nữa trong kiếp sống này. Hay, nếu chúng ta có nhiều sự bối rối trong đời sống trước, sự mê mờ ấy sẽ mang theo đến kiếp sống này.

Tuy nhiên, theo Đạo Phật, những việc không phải được quyết định trước. Không có định mệnh hay số phận. Khi nghiệp báo được giải thích như những sự thúc đẩy, nó hàm ý rằng những sự thúc đẩy là những thứ mà chúng ta có thể chọn lựa để hành động hay không. Căn cứ trên những hành vi chúng đã làm trong kiếp này và những đời trước, chúng ta có thể giải thích hay dự đoán những gì có thể xảy ra trong tương lai. Chúng ta biết rằng những hành vi xây dựng đem đến những kết quả an lạc hạnh phúc và những thứ tàn phá mang lại những hậu quả không mong muốn. Tuy thế, làm thế nào một hành vi nghiệp báo đặc thù chín muồi sẽ tùy thuộc trên nhiều nhân tố, và vì thế, nhiều thứ có thể ảnh hưởng nó. Một sự tương tự sẽ là: nếu chúng ta tung một quả bóng lên trên không, chúng ta có thể tiên đoán rằng nó sẽ rơi xuống. Giống như thế, căn cứ trên những hành vi trước đây, chúng ta có thể dự đoán những gì sẽ xãy ra trong tương lai. Tuy vậy, nếu chúng ta có thể bắt quả bóng, nó sẽ không rơi xuống. Tương tự vậy, trong khi chúng ta có thể dự đoán từ những hành vi trước đây và những gì sẽ đến trong tương lai, nó không tuyệt đối là, định mệnh, và được khắc trên đá để là biểu hiện sẽ xãy ra. Những khuynh hướng khác, hành vi khác, trường hợp khác và v.v… có thể ảnh hưởng sự chín muồi của nghiệp báo.

Khi một sự thúc đẩy đến trong tâm thức chúng ta để làm một hành động, chúng ta có một sự lựa chọn. Chúng ta không giống như những đứa con nít thể hiện bất cứ những sự thúc đẩy nào đến trong đầu của chúng. Xét cho cùng, chúng ta thật học hỏi được rèn luyện phục sức; chúng ta không hành động ngay lập tức bất cứ điều gì thúc giục. Điều ấy cũng đúng cho sự thúc đẩy nói điều gì ấy mà có thể tổn thương người khác, hay làm điều gì ấy độc hại. Khi một sự thúc giục như vậy đến trong tâm thức chúng ta, chúng ta có thể chọn lựa, “Tôi nên hành động điều ấy ra hay kiềm chế không làm theo điều đó?” Đây là khả năng để phản chiếu và phân biệt giữa những hành vi xây dựng và tàn phá là những gì phân loại giữa con người với con thú. Đây là một sự tiến bộ vĩ đại của sự biểu hiện của một con người.

Vì thế, chúng ta có thể chọn lựa những gì chúng ta sẽ hành động căn cứ trên việc có đủ không gian trong tâm thức chúng ta để chính niệm rằng những sự thúc đẩy đang sinh khởi. Nhiều sự rèn luyện của Đạo Phật được liên hệ với sự phát triển chính niệm. Khi chúng ta chậm lại, chúng ta trở nên tỉnh thức hơn về những gì chúng ta đang suy nghĩ và những gì chúng ta sắp nói hay hành động. Thiền tập trên hơi thở, là điều mà trong ấy chúng ta quán sát hơi thở vào và ra, cho chúng ta không gian để có thể chú ý những thúc đẩy khi chúng sinh khởi. Chúng ta bắt đầu quán chiếu, “Tôi có sự thúc đẩy này để nói điều gì đấy mà nó sẽ tổn thương người khác. Nếu tôi nói nó, nó sẽ làm nên những khó khăn. Vì thế, tôi sẽ không nói nó.” Chúng ta có thể chọn lựa. Nếu chúng ta không chính niệm, chúng ta có một sự vội vả của những tư tưởng và những thúc đẩymà chúng ta sẽ không có cơ hội để lựa chọn một cách thông tuệ. Chúng ta chỉ hành động những gì thúc giục và điều này thường mang đến những rắc rối trong đời sống của chúng ta.

Vì vậy, chúng ta không thể nói rằng mọi thứ - như sự hiểu biết hay sự lĩnh hội của chúng ta về Giáo Pháp – là được định trước. Chúng ta có thể dự đoán nó, nhưng chúng ta cũng có một không gian mở rộng có thể thay đổi.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

3 – HỎI: Có phải những người của những tôn giáo tín ngưỡng khác cũng trãi qua kinh nghiệm nghiệp báo?

ĐÁP: Vâng,. Ai đấy không phải tin tưởng trong nghiệp báo nhằm đề trãi qua với chúng. Nếu chúng ta nện mạnh chân chúng ta, chúng ta không phải tin tưởng trong nhân quả để kinh nghiệm sự đau đớn. Thậm chí nếu chúng ta nghĩ rằng thuốc độc là một loại nước uống ngon lành, khi chúng ta uống vào, chúng ta mắc bệnh. Tương tự thế, nếu chúng ta hành động trong một cách nào đấy, kết quả của hành động ấy sẽ đến, cho dù chúng ta tin tưởng trong nhân quả hay không.

4 – HỎI: Có phải tôi là sự tiếp tục của ai khác đấy người đã sống trước đây? Có phải giáo lý Đạo Phật về tái sinh là là một lý thuyết siêu hinh hay là một loại khoa học? Giáo sư nói rằng Phật giáo là dựa trên lý trí và khoa học. Điều này cũng có thể áp dụng vào sự tái sinh không?

ĐÁP: Có vài điểm ở đây. Một là: làm thế nào chúng ta chứng tỏ điều gì ấy một cách khoa học? Điều này đưa lên một chủ đề: làm thế nào chúng ta biết những sự việc một cách có giá trị? Theo giáo huấn của Phật giáo, mọi vật có thể được biết một cách có giá trị trong hai cách: bằng nhận thức trực tiếp và bằng sự suy luận. Bằng một cuộc thí nghiệm trong phòng chuyên môn, chúng ta có thể đánh giá sự hiện hữu của điều gì ấy qua nhận thức thẳng thắn. Chúng ta phải dựa vào sự hợp lý logic, lý trí và suy luận. Tái sinh là rất khó để minh chứng bằng những phương tiện của nhận thức thẳng thắn ý nghĩa, mặc dù có một câu chuyện về một vị thầy Phật giáo lâu xưa ở Ấn Độ, người đã chết, tái sinh và sau đó nói, “Đây là tôi một lần nữa.” Nhầm đề chứng minh đến vị vua rằng tái sinh hiện hữu. Có nhiều thí dụ về những người nhớ lại những đời trước của họ và những người có thể xác định rõ ràng những vật tùy thân của họ hoặc là những người họ biết trước đây.

Đề qua một bên những chuyện đó, cũng có sự hợp lý tuyệt đối của tái sinh. Đức Đạt Lai Lạt Ma đã từng nói rằng nếu những điểm nào đấy không phù hợp với thực tế, ngài sẽ quyết để cho chúng bị loại ra khỏi Phật giáo. Điều này cũng áp dụng vào tái sinh. Thực tế, ngài tuyên bố lời này một cách độc đáo trong hoàn cảnh ấy. Nếu khoa học có thể chứng minh rằng tái sinh không hiện hữu, sau đấy chúng ta phải buông bỏ sự tin tưởng điều ấy là sự thật. Tuy thế, nếu khoa học không thể minh chứng rằng nó sai, thế thì bởi vì họ tuân theo sự hợp lý của những phương pháp khoa học, là điều cởi mở với sự thông hiểu về những điều mới mẻ, họ phải kháo sát nó có hiện hữu hay không. Để chứng minh tái sinh là không hiện hữu, họ sẽ phải tìm ra sự không tồn tại của nó. Chỉ nói là, “Tái sinh không hiện hữu bởi vì tôi không thấy nó với đôi mắt của tôi” là không tìm ra sự không tồn tại của tái sinh. Nhiều việc hiện hữu mà chúng ta không thể thấy bằng đôi mắt của chúng ta.

Nếu những nhà khoa học không thể chứng tỏ sư không tồn tại của tái sinh, thế thì họ cần phải có nhiệm vụ để khảo sát nếu tái sinh thật tự hiện hữu trong thực tế. Phương pháp khoa học là đặt thành định đề trên những dữ liệu nào đấy và rồi thì kiểm nghiệm coi nó có giá trị hay không. Do vậy, chúng ta nhìn vào dữ liệu. Thí dụ, chúng ta chú ý rằng những đứa bé không được sinh ra như một băng thu âm hoàn toàn trống rỗng. Chúng có những thói quen và những đặc trưng cá nhân nào đấy có thể quán sát ngay cả khi chúng rất trẻ. Những thứ này đến từ chốn nào?

Thật vô lý nếu nói rầng những thứ ấy chỉ đến từ những sự tiếp diễn của những thứ vật chất vật lý cuẩ cha mẹ chúng, từ tinh trùng và noãn châu. Không phải mọi tinh trùng và noãn châu đến cùng với nhau thâm nhập vào tử cung để lớn lên thành bào thai. Điều gì làm nên sự khác biệt giữa việc khi chúng thật sự trở thành một đứa bé và khi chúng không hình thành bào thai? Điều gì thật sự làm nên những thói quen và những thiên hướng khác nhau trong đứa trẻ? Chúng ta có thể nói nó là DNA và những gien. Đây là phía vật lý. Không ai có thể phủ nhận rằng đây là khía cạnh vật lý của việc làm thế nào một đứa bé hình thành nên sự hiện hữu. Tuy thế, những gì về phía kinh nghiệm thì thế nào? Làm thế nào chúng ta giải thích cho tâm thức?
Từ Anh ngữ ‘mind’ dịch là ‘tâm thức’ không có cùng ý nghĩa như trong thuật ngữ của tiếng Phạn hay Tạng mà nó đáng lẻ được dịch. Trong ngôn ngữ nguyên thủy, ‘tâm thức’ hay ‘mind’ liên hệ đến hành vi tinh thần hay sự tinh thần, hơn là điều gì đấy đang làm hành động ấy. Hành động hay sự kiện là sự khởi sinh nhận thức của những thứ nào đấy – tư tưởng, hình sắc, âm thinh, cảm xúc, cảm giác và v.v…- và sự nhận thức liên hệ với chúng – thấy chúng, nghe chúng, hiểu chúng, và ngay cả không hiểu chúng. Hai đặc trưng này của tâm thức thông thường được dịch như “sự trong sáng” và “tỉnh thức”, nhưng những từ ngữ tiếng Anh này cũng không không hẳn đúng.

Hành vi tinh thần của sự sinh khởi và sự liên quan với đối tượng nhận thức trong một cá nhân đến từ nơi nào? Ở đây, chúng ta không nói về điều thân thể đến từ đâu, vì điều đó rõ ràng đến từ cha mẹ. Chúng ta không nói về sự thông minh và v.v…, bởi vì chúng ta cũng có thể đưa đến một sự tranh luận rằng có một cơ sở di truyền cho điều ấy. Tuy thế, đề nói rằng sự ưa thích của ai đấy về kem sô cô la đến từ gien của một người là sự mở rộng quá xa.

Chúng ta có thể nói rằng một số sự hứng thú của chúng ta có thể bị ảnh hưởng với gia đình chúng ta hay bởi những tình trạng kinh tế hay xã hội mà chúng ta đang liên hệ trong ấy. Đây là những yếu tố có một sự ảnh hưởng rõ ràng, nhưng khó khăn để giải thích một cách chắc chắn mọi thứ mà chúng ta hành động trong cách ấy. Thí dụ, tại sao tôi trở nên thích thú với yoga như một đứa con nít? Không ai trong gia đình tôi hay trong xã hội chung quanh tôi có thói quen ấy. Có một số sách sẳn sàng trong vùng mà tôi đang sống, vì thế bạn có thể nói có một số ảnh hưởng nào đấy từ xã hội, nhưng tại sao tôi thích thú trong loại sách đặc thù ấy về hatha yoga? Tại sao tôi cầm nó lên? Đây là một câu hỏi khác.

Hãy đặt những thứ này qua một bên, chúng ta hãy trở lại câu hỏi chính: hành vi sinh khởi những đối tượng nhận thức và một liên hệ nhận thức trong chúng đến từ nơi nào? Khả năng lĩnh hội này đến từ chốn nào? Sự sống bừng chớp lên từ chốn nào? Điều gì làm nên sự phối hợp của tinh trùng và noãn châu có một sự sống thật sự? Điều gì làm nó trở nên một con người? Điều gì cho phép sự sinh khởi của những thứ như tư tưởng và cái thấy và điều gì làm nên sự liên hệ nhận thức với chúng, cái nào là phía kinh nghiệm của hoạt động hóa học và vật lý của bộ não?

Khó khăn để nói rằng hành vi tinh thần của một đứa bé sơ sinh đến từ cha mẹ bởi vì nếu là như thế, nó đến từ cha mẹ như thế nào? Phải có một cơ cấu nào đấy liên hệ. Có phải tia chớp của đời sống – được đặc trưng bởi sự tỉnh thức của mọi thứ - đến từ cha mẹ cùng cách của tinh trùng và noãn châu đã làm hay không? Có phải nó với kích thích cực điểm? Với sinh học? Có phải là tinh trùng? Noãn châu? Nếu chúng ta có thể không thể nêu lên với sự biểu lộ hợp lý, khoa học của việc nó đến từ cha mẹ khi nào, thế thì chúng ta phải tìm một giải pháp khác.

Nhìn với sự hợp lý (logic) tuyệt đối, chúng ta thấy rằng tất cả những hiện tượng của chức năng hoạt động đến từ chính sự liên tục tâm linh của chính họ, từ những khuynh hướng mô-men (moment) trước của điều gì đấy trong những hiện tượng cùng đặc trưng. Thí dụ, một hiện tượng vật lý, nó là vật chất hay năng lượng, đến từ những khuynh hướng quán tính trước của vật chất hay năng lượng ấy. Nó là sự tiếp diễn.

Hãy lấy sân hận như một thí dụ. Chúng ta có thể nói về năng lượng vật lý chúng ta cảm nhận khi chúng ta giận dữ, đấy là một thứ. Tuy thế, hãy lưu tâm hành vi tinh thần của sự sân hận trãi qua – kinh nghiệm sự sinh khởi của cảm xúc và sự tỉnh thức có ý hay vô ý của nó. Một kinh nghiệm cá nhân của sân hận có khuynh hướng mô-men trước của chính nó về sự liên tục trong kiếp sống này, nhưng nó đã đến từ nơi nào trước đấy? Hoặ là nó đến từ cha mẹ, và ở đấy dường như nó không có cơ cấu để diễn tả nó xãy ra như thế nào, hay nó đến từ một Thượng đế tạo hóa. Nhưng rồi thì chúng ta cần giải thích tại sao một Thượng đế bác ái nhân từ lại tạo nên sự sân hận trong chúng ta , và có phải một đấng tạo hóa nhân ái cần phải giận dữ nhằm để tạo nên sự sân hận trong những tạo vật của Ngài? Điều này khó khăn để thấu hiểu. Một cách lựa chọn, chúng ta phải nói nó đến từ khuynh quán tính trước của sự tiếp diễn của chính nó. Học thuyết về tái sinh giải thích giống như thế này.

Chúng ta có thể cố gắng để thấu hiểu tái sinh với sự tương tự của một bộ phim. Giống như một bộ phim là một sự tiếp diễn của những tấm ảnh của phim, sự tiếp diễn của tinh thần hay dòng suối tâm là những sự tiếp diễn của những thời khắc thay đổi không ngừng của tỉnh thức của những hiện tượng trong một kiếp sống và từ đời sống này đến đời sống tới. Không có một thực thể cững nhắc, có thể tìm thấy như “tôi” hay “tâm thức của tôi”, điều ấy chịu sự tái sinh. Tái sinh không giống sự tương tự của một bức tượng nho nhỏ ngồi trên một băng tải, đi từ đời sống này đến đời sống kế. Đúng hơn, nó giống như một bộ phim, điều gì ấy liên tục thay đổi. Mỗi hình ảnh là khác nhau nhưng có sự tiếp tục trong nó. Mỗi hình ảnh liên hệ đến hình ảnh kế tiếp. Tương tự, có một sự tương tục chuyển biến liên tục của những thời khắc của tỉnh thức của những hiện tượng, ngay cả nếu một số thời khắc ấy là vô ý thức. Xa hơn nữa, giống như những bộ phim không giống nhau, mặc dù chúng là tất cả những bộ phim, giống như thế tất cả những sự tương tục tinh thần hay “những tâm thức” không là một tâm thức. Có vô số những dòng suối cá nhân của sự tương tục tỉnh thức của những hiện tượng.

Đây là những tranh luận mà chúng ta bắt đầu khảo sát từ quan điểm khoa học và có lý trí. Nếu lý thuyết có ý nghĩa một cách hợp lý (logic), thế thì chúng ta có thể quan tâm một cách nghiêm chỉnh hơn ở sự kiện rằng có những người nhớ những đời sống quá khứ của họ. Trong cách này, chúng ta có thể thẩm tra sự hiện hữu của tái sinh từ sự tiếp cận của khoa học.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

5 – HỎI: Đạo Phật nói rằng không có linh hồn và tự ngã. Thế thì điều gì tái sinh ?

ĐÁP: Một lần nữa, sự tương tự của tái sinh không là một linh hồn nào đấy, giống như một bức tượng cứng nhắc nho nhỏ hay một người, du hành trên một băng tải từ đời này đến đời khác. Băng tải đại diện thời gian và hình ảnh bao hàm là một vật gì đấy cứng nhắc, một cá thể cố định hay linh hồn gọi là “tôi” đi qua thời gian: “Bây giờ tôi trẻ, bây giờ tôi già; bây giờ tôi trong kiếp sống này, bây giờ tôi ở trong đời sống ấy.” Đây không là quan điểm của Phật giáo về tái sinh. Đúng hơn, sự tương tự giống như một bộ phim. Có một sự tương tục với một bộ phim; những hình ảnh hình thành một sự tiếp diễn.
Đạo Phật cũng không nói rằng tôi thành bạn, hay chúng ta là một. Nếu chúng ta là một, và tôi là bạn, thế thì chúng ta cùng đói bụng, bạn có thể chờ đợi trong xe trong khi tôi đi ăn. Nó không giống như thế. Mỗi chúng ta có một dòng suối cá nhân tương tục. Cảnh trong phim của tôi sẽ không biến thành phim của bạn, nhưng những đời sống của chúng ta tiến triển như những bộ phim trong ý nghĩa rằng chúng không cứng nhắc và cố định. Đời sống tiếp diễn từ một khung ảnh này đến một khung ảnh khác. Nó tuân theo một sự tiến triển, tùy theo nghiệp quả, và vì thế hình thành một sự tương tục.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

6 – HỎI: Những sự thúc đẩy khác nhau cất chứa trong tâm thức như thế nào và chúng trổi dậy như thế nào?

ĐÁP: Điều này có hơi phức tạp. Chúng ta hành động trong một cung cách nào đấy, thí dụ, chúng ta hút một điếu thuốc. Do vì có một năng lượng nào đấy liên hệ trong sự hút một điếu thuốc, hành động ấy thể hiện như một khả năng hay một năng lực để hút một điếu thuốc khác. Có một tổng năng lượng, mà nó chấm hết khi một hành động chấm dứt, nhưng cũng có một năng lượng vi tế tiềm ẩn, mà nó là năng lượng khả dĩ để lập lại hành động. Năng lượng vi tế tiềm ẩn ấy của khả năng hút thuốc được mang theo với chính năng lượng vi tế nhất mà nó cùng với chính tâm thức vi tế nhất thích ứng đến trình độ vi tế của hành vi của nhận thức và tỉnh giác, trong khi năng lượng vi tế nhất thích ứng đến chính sự sống vi tế - năng lượng hổ trợ giúp cho hành động này. Cùng với nhau, chúng cấu thành điều mà chúng ta gọi là “tia chớp của sự sống”. Chúng là điều đi từ đời sống này đến đời sống khác. Những khả năng của nghiệp báo được mang theo cùng với tia chớp của sự sống.

Những khuynh hướng và những thói quen cũng dược mang theo, nhưng chúng không phải là vật lý tính. Thói quen là gì? Thí dụ, chúng ta có một thói quen uống trà. Chúng ta uống trà sáng nay và sáng hôm qua và những ngày trước đó. Thói quen không là một tách trà vật lý; nó không là tâm thức chúng ta nói, “Uống trà.” Nó chỉ là một sự tiếp triển của những sự kiện tương tự - uống trà nhiều lần. Căn cứ trên sự tiến triển ấy, như một cử chỉ nói năng, chúng ta nói hay “quy cho” rằng có một thói quen về uống trà. Chúng ta đặt tên cho sự tiến triển là “thói quen uống trà.” Một thói quen không là điều gì vật lý, nhưng đúng hơn nó là một khái niệm trừu tượng xây dựng nên từ lối nói năng về một sự tiến triển của những sự kiện tương tự. Căn cứ trên điều ấy, chúng ta có thể tiên đoán rằng điều tương tự gì đấy sẽ xãy ra trong tương lai.

Nó tương tự như khi chúng ta nói về những thói quen, bản năng hay khuynh hướng được mang đến tương lai. Không có tính vật lý được mang theo. Tuy nhiên, trên căn bản của những khuynh hướng quán tính của sự tương tục tinh thần, chúng ta có thể nói có những thí dụ tương tự tại lúc này và lúc kia, và vì thế sẽ có những thí dụ tương tự trong tương lai.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

7 – HỎI: Nếu sự sống liên hệ sự di chuyển của tâm thức, vậy có bất cứ sự bắt đầu nào không?

ĐÁP: Đạo Phật dạy rằng không có sự bắt đầu (vô thủy). Một sự bắt đầu là không hợp lý (không logic). Sự tương tục của vật chât, năng lượng, và những tâm thức con người là không có sự bắt đầu. Nếu chúng có một sự bắt đầu sự bắt đầu này đến từ chốn nào? Điều gì trước sự bắt đầu?

Một số người nói, “Chúng ta cần một sự bắt đầu. Do thế, Thượng đế tạo nên mọi thứ.” Họ thừa nhận một Thượng đế tạo hóa, kẻ được ban cho nhiều tên gọi trong những tôn giáo khác nhau. Vấn đề mà một Phật tử sẽ hỏi là, “Thượng đế đến từ chốn nào? Thượng đế có sự bắt đầu không? “Hoặc là họ sẽ trả lời rằng Thượng đế là không có bắt đầu, tại điểm mà người Phật tử tranh luận sẽ nói, “A ha, không có sự bắt đầu,” hay họ sẽ phải chỉ ra điều gì đấy hay ai đấy tạo nên Thượng đế, mà điều này mâu thuẩn với chính triết lý của họ.

Một người vô thần nói, “Không có Thượng đế. Mọi thứ đã đến từ sự không có. Vũ trụ hình thành từ số không. Sự tiếp diễn của tinh thần chúng ta đến từ sự không tồn tại.” Thế thì chúng ta hỏi, “Số không ấy đến từ chốn nào?” Họ nói, “Không có gì ấy luôn luôn chung quanh. Luôn luôn có không có gì. Không có gì không có sự bắt đầu.” Thế là một lần nữa, chúng ta trở lại sự không có bắt đầu (vô thủy). Bất chấp trả lời được đưa ra là gì chúng ta trở lại không có bắt đầu.

Nếu không có bắt đầu là kết luận duy nhất hợp lý chúng ta có thể đến, sau đó chúng ta thẩm tra: “Có thể cho điều gì đấy mà thực hiện chức năng đến từ không có gì hay không? Làm thế nào không có gì có thể sản sinh điều gì đấy?” Điều đó không làm nên trò trống gì; mọi thứ cần phải có nguyên nhân. Sự giải thích kia, rằng có một đấng tạo hóa, có làm nên ý nghĩa gì không? Chúng ta cần thẩm tra, sự thừa nhận càng gần hơn. Thí dụ, nếu có một thần linh quyền năng vô hạn hay ngay cả nếu một sự kiện hoàn toàn vật lý Big Bang tạo nên mọi thứ, thế thì có phải sự tạo hóa xãy ra tại một thời điểm nào đấy do bởi sự ảnh hưởng của một động cơ, khuynh hướng, hay một hoàn cảnh? Nếu nó làm thế, thế thì điều ảnh hưởng sự sáng tạo mọi thứ đã tồn tại trước khi sự sáng tạo nên mọi thứ, và điều đó vô nghĩa. Nếu một đấng sáng tạo là cả từ bi và vô thủy, thế thì đấng tạo hóa ấy tạo nên từ bi như thế nào? Từ bi đã tồn tại rồi.

Sự lựa chọn thứ ba được quan tâm là có phải mọi thứ tiếp tục với vô thủy? Điều này là sự tiếp cận khoa học hơn mà tùy thuộc với ý tưởng rằng vật chất không được tạo nên cũng không bị hủy diệt, chỉ chuyển hóa. Nó giống với sự tương tục tinh thần của con người. Không có sự bắt đầu, và mọi thứ chuyển biến một cách phụ thuộc, do bởi nguyên nhân và hoàn cảnh.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

8 – HỎI: Đức Phật đã nói với môn đồ rằng Ngài không phải là Thượng đế. Nếu đúng như thế, vậy thì vai trò của nguyện cầu trong Đạo Phật là gì?

ĐÁP: Vấn đề chính quan tâm đến cầu nguyện là câu hỏi ‘Ai đấy khác có thể tiêu trừ những khổ đau và những rắc rối của chúng ta hay không? Đức Phật nói rằng không ai có thể giải trừ tất cả những vấn đề rắc rối của chúng ta trong một cách giống như chúng ta nắm lỗ tai của con thỏ và kéo nó ra khỏi một hoàn cảnh khó khăn. Điều đó là không thể được. Chúng ta tiếp nhận trách nhiệm của chính mình cho những gì xãy ra đến chúng ta. Do thế, nếu chúng ta ước nguyện tạo nên những nguyên nhân cho an lạc hạnh phúc và để tránh những nguyên nhân cho rắc rối, thì chúng ta cần phải tuân theo những đạo đức và hạnh kiểm trong sạch. Nếu chúng ta muốn đời sống của chúng ta cải thiện, nó tùy thuộc chúng ta thay đổi cách cử xử và những thái độ nhằm để tác động những gì sẽ xảy ra trong tương lai.

Chúng ta nguyện cầu trong Đạo Phật, chúng ta không đòi hỏi: “Lạy Phật, nguyện cầu Ngài cho con một chiếc Mercedes!” Không ai trên bầu trời có thể ban nó cho chúng ta. Đúng hơn, bằng sự nguyện cầu chúng ta đang thiết lập một ước nguyện mạnh mẽ cho điều gì đấy xãy ra. Những thái độ và hành động của chúng ta làm nó xãy ra; nhưng, tuy thế, chư Phật và chư Bồ tát có thể truyền cảm hứng cho chúng ta.

Đôi khi, trong thuật ngữ cho “truyền cảm hứng” được diễn dịch như “gia hộ”, nhưng đây là sự chuyển tải rất nghèo nàn. Chư Phật và Bồ tát có thể truyền cảm hứng cho chúng ta bằng những mẫu mực của các Ngài. Các ngài có thể truyền dạy hay chỉ cho chúng ta phương pháp, nhưng chúng ta phải tự mình hành động. Như lời nói là, “Bạn có thể đưa con ngựa đến nguồn nước nhưng bạn không thể uống thay cho nó.” Con ngựa phải tự nó uống nước. Giống như thế, chúng ta cần tự mình đi theo con đường và đạt đến sự thực chứng tự mình và làm những vấn đề rắc rối của chúng ta dừng lại. Chúng ta không thể đẩy trách nhiệm ấy vào một thần linh toàn năng ngoại tại, nghĩ rằng, “Ngài là năng lực vô cùng, ngài làm việc đó cho con. Con giao phó thân mạng con trong tay ngài.” Đúng hơn, trong Phật giáo, chúng ta nhìn chư Phật cho sự truyền năng lực, truyền cảm hứng để nâng đở chúng ta bằng những tấm gương của các ngài. Qua sự truyền cảm hứng của các ngài và những sự dạy bảo của các ngài, các ngài hổ trợ chúng ta và hướng dẫn chúng ta. Tuy nhiên, chúng ta cần phát triển tiềm năng từ chính phía chúng ta để tiếp nhận sự truyền năng lực của các ngài. Hành động căn bản chúng ta phải tự tiến hành.

Nhiều sự hiểu sai lạc về Đạo Phật sinh khởi do bởi sự chuyển dịch nghèo nàn những thuật ngữ và những khái niệm Phật giáo sang Anh ngữ và những ngoại ngữ khác. Thí dụ, nhiều thuật ngữ chuyển dịch dùng để chuyển ngữ Phật giáo sang Anh ngữ được tạo ra bởi những người biên soạn từ điển Phật giáo từ thế kỷ trước, hay thậm chí sớm hơn. Những học giả sớm sủa này thường đến từ những đoàn truyền giáo hay thời nữ hoàng Victoria và họ chọn lựa những thuật ngữ mà chúng đến từ sự giáo dục của chính họ. Nhiều từ ngữ họ chọn, tuy thế, không truyền tãi một cách chính xác ý nghĩa nhằm tới trong Phật giáo. Khi chúng ta đọc những chữ này, chúng ta nghĩ chúng có nghĩa giống như chúng có trong Ki Tô giáo hay thời kỳ nữ hoàng Victoria thiết lập, trong thực tế, chúng không phải như thế.

Thí dụ những chữ như: bless – gia hộ, sin – tội lỗi, virtuous – đạo đức, nonvictuous – phi đạo đức, confession – xưng tội, sám hối, và v.v… Trong Ki Tô giáo, chúng có sự hàm ý của một loại phán xét đạo đức, tưởng thưởng và trừng phạt. Tuy thế, khái niệm Phật giáo hoàn toàn không là những điều này. Nó tương tự với chữ “blessing – gia hộ , phù hộ”. Những từ ngữ này đến từ một truyền thống văn hóa khác biệt. Do thế, trong nghiên cứu Phật giáo, điều rất quan trọng là phải dọn dẹp càng nhiều càng tốt màn sương văn hóa phủ trên những từ ngữ mà những dịch giả trước đây đã dùng. Họ là những nhà khai phá lớn về nghiên cứu Phật giáo và chúng ta phải cảm ơn cho những nổ lực vô giá của họ. Tuy thế, bây giờ chúng ta cần phải trở lại một lần nữa những ngôn ngữ nguyên thủy của kinh luận và thông hiểu những khái niệm Phật giáo bằng những sự định nghĩa của chúng trong những ngôn ngữ ấy và đặt chúng vào trong những từ ngữ tiếng Anh hay thành ngữ mà phù hợp với những ý nghĩa của chúng.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

9 – HỎI: Phật giáo nói gì về thuyết tiến hóa của Darwin?

ĐÁP: Học thuyết của Darwin trình bày sự tiến hóa có thể có của thân thể vào trong điều mà sự tương tục tinh thần có thể phải tái sinh trong nhiều kỷ nguyên của lịch sử của trái đất. Nó không diễn tả sự tiến hóa của thân thể mà một sự tương tục tinh thần của cá thể sẽ phải tiếp nhận trong những đời sống sau. Có một sự khác biệt lớn lao giữa những hình thái thật sự của sự sống vật lý trên hành tinh này và sự tương tục của dòng suối tâm linh được tái sinh trong chúng.

Một số giải thích về sự tiến hóa trong kinh luận Phật giáo có thể dường như hơi lạ đối với chúng ta. Chúng nói về những chúng sinh đã ở trong những hoàn cảnh tốt hơn chúng ta trong quá khứ và rồi thì bị làm cho xấu đi. Cho dù điều này là đúng hay không đi nữa cần phải khảo sát. Không phải tất cả mọi thứ mà Đức Phật và hàng môn đồ của ngài đã dạy có thể được chứng thực bởi khoa học, và những thứ không thể, Đức Đạt Lai Lạt Ma đang tự nguyện để nó qua một bên. Những đạo sư có thể đã đưa ra những giảng giải dường như lạ lùng vì những lý do đặc thù và không có ý định để chúng được tượng trưng đúng theo nghĩa đen như vậy. Chúng có thể biểu hiện cho những sự thật đa dạng của xã hội hay tâm lý.

Tuy nhiên, trong phạm vi của thuyết tiến hóa, đã có một thời với những con khủng long và bây giờ chúng bị tiệt chủng. Không còn có nghiệp báo hay những thúc đẩy rơi rớt lại để cho chúng sinh phải tái sinh như những con khủng long trên hành tình hiện nay. Có những căn bản thân thể vật lý khác biệt sẳn sàng cho những dòng suối tâm linh tiếp nhận như một thân thể bây giờ. Nó không mâu thuẩn với những sự giải thích của Đạo Phật cho những cơ sở thân thể sẳn sàng cho tái sinh thay đổi theo thời gian.

Trong một cuộc thảo luận mà Đức Đạt Lai Lạt Ma có với những nhà khoa học, ngài đã được hỏi những máy điện toán có thể trở thành những chúng sinh hay không: Những máy điện toán có thể một ngày nào đấy có tâm thức hay không? Ngài đã trả lời trong một cung cách hấp dẫn, nói rằng nếu một máy điện toán hay một rô bô đạt tời một điểm mà nó có thể phức tạp đủ để phục vụ như một căn bản cho một sự tương tục tinh thần, không có lý do nào tại sao mà một dòng suối tâm không thể nối kết với một máy móc hoàn toàn vô cơ như một căn bản thân thể vật lý cho một chúng sinh sống với sự sống của nó. Điều này quả là vượt xa hơn Darwin!

Điều này không nói rằng một máy điện toán là một tâm thức. Nó không nói rằng chúng ta có thể tạo nên một tâm thức nhân tạo trong một máy điện toán. Tuy nhiên, nếu một máy điện toán phức tạp đúng mức, một dòng suối tâm thức có thể nối kết với nó và nhận nó như căn bản vật lý hay thân thể.

Tư tưởng tiếp cận xa xôi như thế làm cho con người của kỷ nguyên hiện đại thích thú và hấp dẫn với Đạo Phật. Người Phật tử mạnh dạn và sẳn sàng tiến vào những thảo luận này với những nhà khoa học và để đối diện với những vấn đề phổ biến trong thế giới hiện đại. Phật giáo sống động và sôi nổi trong cung cách này. Đạo Phật không chỉ có tuệ trí cổ đại từ những sự trao truyền không đứt đoạn của Đức Phật, mà cũng đầy khí lực và đối diện với những vấn đề của hiện tại và tương lai.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

10 – HỎI: Điều gì xãy ra đến dòng suối tâm khi một người trở thành một vị Phật?

ĐÁP: Trước khi trả lời câu hỏi này, chúng tôi phải trả lời rằng Đức Phật dạy cho nhiều người. Không phải mọi người đều giống nhau. Chúng ta có những thiên hướng và khả năng khác nhau. Đức Phật thiện xảo vô vàn và ban cho những giáo huấn đa dạng vì thế mỗi người có thể tìm thấy một sự tiếp cận thích ứng cho đặc trưng hay khuynh hướng của người ấy. Do thế, những truyền thống quan trọng của giáo lý Đạo Phật là Tiểu thừa cho những hành giả có đầu óc bình thường và Đại thừa cho những hành giả có đầu óc rộng rãi. Trong mười tám bộ phái Phật giáo Tiểu thừa hiện hữu trong thời xưa, Thượng tọa bộ hay Theravada là bộ phái duy nhất còn hiện diện đến ngày nay.

Nếu Đức Phật muốn nói đến ai đấy, người bình thường trong sự cảm hứng và mục tiêu, rằng dòng suối tâm của mọi người tồn tại mãi mãi, người ấy có thể trở nên mất can đảm. Một số người bị tràn ngập với những vấn đề rắc rối của chính họ, và vì thế, đối với họ Đức Phật nói, “Con có thể xa rời những vấn đề rắc rối của con, trở thành một vị giải thoát – một bậc a la hớn – và đạt đến niết bàn. Khi con lìa đời con thể chứng bát niết nàn (parinirvana). Vào lúc ấy, dòng suối tâm của con chấm dứt, giống như một cây nến vụt tắt khi dòng sáp của nó cạn tận.” Đối với người ấy, một giải thích như thế sẽ là lời cổ vũ rất mạnh mẽ, đối với người nguyện ước thoát ly khỏi vòng tuần hoàn tái diễn liên tục của những rắc rối và tái sinh, và không phải bị quấy rầy nữa. Do vậy, nó có hiệu lực với loại người ấy. Tuy nhiên, nên chú ý rằng, Đức Phật không dạy rằng cuối cùng, tất cả những dòng suối tâm trở thành một như những dòng suối nước hòa hiệp trong đại dương. Đấy là sự giải thích của Ấn Độ giáo.

Đối với người có đầu óc rộng rãi hơn, Đức Phật sẽ nói, “Ta đưa ra lời giải thích trước để làm lợi ích cho những ai bình thường. Tuy thế, nhưng không có nghĩa rằng những gì ta giải thích thật là như vậy bởi vì, thực tế, dòng suối tâm sẽ tiếp diễn mãi mãi. Sau khi con đã loại bỏ những vấn đề rắc rối của con và thể chứng niết bàn, phẩm chất của tâm con thay đổi. Tâm con không tiếp tục trong hình thức rắc rối giống như trước đây.” Vì vậy, đến những người có khuynh hướng tâm tư rộng lớn để đạt đến giác ngộ, Đức Phật giải thích rằng thực tế dòng suối tâm tồn tại mãi mãi – không có bắt đầu, không có chấm dứt (vô thủy, vô chung). Khi những bậc giác ngộ rời thân thể hiện tại, dòng suối tâm của các ngài vẫn tiếp tục.

Có một sự khác nhau giữa những vị a la hớn, những vị giải thoát, đạt đến niết bàn, và những Đức Phật, bậc hoàn toàn giác ngộ. Trong khi a la hớn tự do với những rắc rối của họ, khổ đau và nguyên nhân của nó; những Đức Phật đã vượt thắng tất cả những sự giới hạn và thể chứng tất cả những khả năng nhằm để lợi ích mọi người trong những phương tiện hiệu quả nhất.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

11 – HỎI: Có phải thể trạng niết bàn là thường trú? Khi chúng ta đạt đến giác ngộ, chúng ta đạt được một thể trạng bình đẳng của xả, là điều không phải vui cũng chăng phải buồn. Điều ấy đúng hơn không phải là vô tri vô giác hay chậm hiểu chứ?

ĐÁP: Chúng ta phải cần thận về việc chúng ta dùng từ ngữ thường trụ (permanent) như thế nào. Đôi khi nó có nghĩa là tĩnh lặng hay chẳng bao giờ thay đổi. Một ý nghĩa khác của thường trụ (permanent) là tồn tại mãi mãi. Khi chúng ta thể chứng niết bàn, chúng ta xa lìa tất cả mọi vấn đề rắc rối của chúng ta. Thể trạng ấy tồn tại mãi mãi – một khi những rắc rối đã biến đi, chúng đi luôn vĩnh viễn và không trở lại; thể trạng sẽ luôn luôn là như thế. Tuy nhiên, chúng ta không bao giờ nên hiểu với ý tưởng rằng niết bàn là thường trụ vì thế nó vững chắc và cụ thể và chúng ta không phải làm gì trong ấy. Nó cũng không phải thế. Khi chúng ta thể chứng niết bàn, chúng ta có thể tiếp tục hổ trợ người khác và hoạt động mọi thứ. Niết bàn là không thường trụ trong ý nghĩa tất cả mọi hành vi ngừng dứt và không có bất cứ điều gì xãy ra. Chúng ta phải hơi chính xác hơn về việc sử dụng từ ngữ thường trụ (permanent) và phải cảnh giác về ý nghĩa rộng rãi của nó. Thể trạng của niết bàn tự nó không thay đổi; nó tồn tại mãi mãi. Tuy nhiên, cá nhân thể chứng thể trạng như thế tiếp tục hành hoạt.

“Bình đẳng tính” (equanimity) cũng có vài ý nghĩa rộng rãi là thư thái hay xả. Nó có thể có nghĩa là một cảm giác trung tính của sự thể hiện không vui cũng không buồn, nhưng đấy không phải là điều chư Phật trãi qua. Một số chư thiên tầng cao miệt mài sâu trong những tầng thiền định vượt ngoài những cảm giác vui hay buồn; họ kinh nghiệm một cảm giác hoàn toàn trung tính trong những sự nhập định này. Đức Phật cũng từ bỏ những cảm giác như thế, vì chúng liên quan đến mê muội. Khi chúng ta xa lìa tất cả những rắc rối và những giới hạn, chúng ta phóng ra một khối năng lượng to lớn mà trước đây nó kết chặc với những chứng rối loạn thần kinh, băn khoăn và lo lắng. Chúng ta kinh nghiệm sự giải thoát tất cả năng lượng không kết hợp với bất cứ sự mê mờ nào đấy là như sự đại an lạc. Điều này là hoàn toàn khác biệt với niềm hạnh phúc thông thường phối kết với mê muội hay si ám, và nó khác biệt hẳn với trung tính hay tối dạ hay vô tri giác.

Một cách sử dụng khác của từ ngữ ‘bình đẳng’ (equanimity) liên hệ với chư Phật có lòng bình đẳng đối với mọi người. Ở đây ‘bình đẳng’ không có nghĩa là dửng dưng, mà có một thái độ bình đẳng quan tâm chăm sóc đối với tất cả. Chư Phật không thương mến số người này và quên lãng số người nọ.


--***--
Basic Questions on Karma and Rebirth
Singapore, August 10, 1988

Revised excerpt from
Berzin, Alexander and Chodron, Thubten. Glimpse of Reality.
Singapore: Amitabha Buddhist Centre, 1999.
TUỆ UYỂN
Ngày 16-03-2010
http://www.berzinarchives.com/web/en/archives/sutra/level1_getting_started/general_introductory_material/basic_question_karma_rebirth.html

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

NGHIỆP BÁO:
Giới Thiệu Tổng Quát
Tác giả: Alexander Berzin
Chuyển ngữ: Tuệ Uyển – 15/03/2010

---

1 – BỐN CHÂN LÝ CAO QUÝ TRONG NGÔN NGỮ HẰNG NGÀY

Chúng tôi rất vui mừng hiện diện nơi đây một lần nữa tại Xalapa, và chủ đề mà tôi đã từng được yêu cầu để nói tối nay là nghiệp báo. Dĩ nhiên, khi chúng ta nghiên cứu về một chủ đề nào đấy trong Phật giáo, điều quan trọng để có một ý tưởng nào đấy về việc tại sao chúng ta muốn tìm hiểu về nó, điều quan trọng của nó là gì, và tại sao nó phù hợp trong toàn bộ phạm vi của Phật giáo. Một cách căn bản Đức Phật nói về kinh nghiệm của mỗi người, những điều chúng ta kinh nghiệm trong đời sống, những gì sẽ xãy ra. Nền tảng căn bản quan trọng nhất của điều mà tất cả chúng ta kinh nghiệm, mọi người kinh nghiệm là gì? Đôi khi chúng ta buồn rầu, và thỉnh thoảng chúng ta vui vẻ. Đây là cung cách mà kinh nghiệm chúng ta trãi qua trong đời sống của chúng ta, có phải không?

Khi chúng ta thẩm tra hoàn cảnh đôi khi buồn rầu, và thỉnh thoảng vui vẻ, chúng ta khám phá ra rằng có nhiều vấn đề liên hệ với điều ấy. Khi chúng ta không vui, rõ ràng, đó là khổ não. Không ai thích u sầu, có phải thế không? Chúng ta có thể không vui trong việc nhìn thấy mọi việc, giống như một người bạn đi xa, hay nghe về những việc, những ngôn ngữ khó chịu, và chúng ta cũng có thể không vui khi nghĩ về nhiều việc khác nhau với nhiều loại cảm xúc khác nhau. Nhưng thỉnh thoảng chúng ta cảm thấy không vui và dường như không có bất cứ một liên hệ với bất cứ những gì chúng ta thật sự nghe và thấy, hay những gì đang xãy ra chung quanh chúng ta. Đây là một vấn đề, có phải không?

Nhưng về niềm vui thì thế nào? Đôi khi chúng ta cảm thấy vui vẻ, có phải không? Chúng ta cảm thấy vui nghĩ về điều gì đấy, như nhớ lại một thời điểm tuyệt vời mà chúng ta có với ai đấy. Nhưng khi chúng ta nhìn sâu xa hơn, chúng ta thấy rằng niềm vui này mà chúng ta trãi qua có một vài vấn đề liên hệ với nó. Trước tiên nhất, nó không bao giờ kéo dài, và chúng ta không biết nó sẽ kéo dài bao lâu. Và dường như nó chẳng bao giờ đủ. Chúng ta có thể vui khi ăn một muỗng thức ăn, nhưng điều ấy không đủ - chúng ta muốn ăn thêm và thêm và ăn thêm nữa. Thật sự, đấy là một câu hỏi rất thú vị - khối lượng là bao nhiêu của vật gì đấy mà chúng ta phải ăn nhằm đề thật sự hưởng thụ một cách thích thú với nó? Hãy nghĩ về điều ấy là vấn đề đầu tiên. Một điều sai lầm khác, một thoáng khác của niềm vui này là chúng ta không biết điều gì sẽ xãy ra tiếp theo. Chúng ta có thể tiếp tục vui trong giây phút tiếp theo, hay chúng ta có thể buồn. Nó có thể thay đổi, vì thế không có gì bảo đảm trong niềm vui này.

Thật sự đối với Phật giáo loại quán chiếu hay phân tích này vào trong niềm vui và nổi buồn không phải là điều gì đặc biệt; nhiều đại tư tưởng gia trên thế giới đã từng quán chiếu điều này và giảng dạy về điều này. Nhưng những gì Đức Phật dạy, những gì Đức Phật thấu hiểu là sâu xa hơn về vấn đề này hay khổ đau. Ngài nhìn một cách sâu sắc hơn vào sự thăng trầm trong hoàn cảnh đời sống của mỗi người, và những gì Ngài thấu hiểu là nguyên nhân cho niềm vui ấy thật sự là bộ phận của mỗi thời khắc mà kinh nghiệm của chúng ta trãi qua. Nói cách khác, cung cách mà chúng ta kinh nghiệm mọi việc với sự lên và xuống của vui và buồn không ngừng đấy là hoàn cảnh không hài lòng.

Thế nên, sau đó, Đức Phật nhìn và thấy nguyên nhân nào ở tại đấy trong mỗi thời khắc và điều gì tiếp diễn liên tục trong hoàn cảnh không hài lòng này, và Ngài thấy rằng nó là sự mê mờ về thực tại, sự rối rắm về hiện thực, hay sự bất giác về hoàn cảnh. Nói cách khác, mê mờ về việc chúng ta hiện hữu như thế nào, mỗi người chung quanh chúng ta tồn tại như thế nào, về thế giới hiển hiện như thế nào.

Điều này là hoàn toàn khác biệt với những gì nhiều người khác đã từng nói. Thí dụ, một số những người khác đã từng nói, sự lên và xuống của vui và buồn mà kinh nghiệm chúng ta trãi qua một cách căn bản do bởi tưởng thưởng và trừng phạt: từ việc tuân thủ luật pháp hay từ việc không tuân theo luật lệ. Vấn đề căn bản cho việc cảm thấy vui vẻ hay buồn rầu là ‘vâng lời’, theo ý kiến của nhiều vị thầy. Nhưng Đức Phật nói rằng: không, không phải trường hợp ấy. Nguyên nhân thật sự của sự mê mờ của chúng ta, không là vấn đề của vâng lời hay không vâng lời; nó là sự biểu hiện mê mờ về đời sống. Sau đó, Đức Phật tiếp tục nói rằng sự mê mờ rối rắm ấy không nhất thiết là toàn bộ sự sống, của việc chúng ta nếm mùi hay kinh nghiệm mọi việc như thế nào. Nó không phải ở đó: nó là điều gì đấy mà có thể di chuyển được, và nó có thể cởi bỏ được một cách hoàn toàn, để nó không bao giờ trở lại. Rồi thì Ngài nói rằng cách thật sự để làm thế là hãy thay đổi cung cách kinh nghiệm mọi thứ của chúng ta.

Từ bỏ sự mê mờ ấy không phải là vấn đề yêu cầu người nào khác để tháo bỏ nó cho chúng ta, nhưng một cách căn bản đấy là vân đề thay đổi chính thái độ của chúng ta, sự thấu hiểu của chúng ta về thực tại. Nếu chúng ta có thể thay thế sự không hiểu biết với sự thông hiểu và sau đó sở hữu sự thông hiểu này trong mọi lúc, rồi thì chúng ta khám phá ra rằng chúng ta không có sự lên và xuống liên tục của vui và buồn này, và chúng ta không ghi nhớ mãi sự lên và xuống của vui và buồn. Vì thế, đấy là một giáo huấn vô cùng căn bản của Đức Phật, đặt nó vào trong chính ngôn ngữ hằng ngày.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

2 – NGHIỆP BÁO ĐỐI DIỆN VỚI NHÂN QUẢ HÀNH TRẠNG

Khi chúng ta nói về nghiệp báo, nghiệp báo là giải thích căn bản của việc làm thế nào và tại sao những kinh nghiệm của vui và buồn của chúng ta lên và xuống – đấy là tất cả về nghiệp báo. Nói cách khác, chúng ta rối rắm hay mê mờ về việc sản sinh sự thăng trẩm vui buồn,kinh nghiệm dễ chịu và khó chịu như thế nào ? Nói cách khác, nó đối diện với nhân và quả, và nhân quả là một chủ đề vô cùng phức tạp. Như Đức Phật đã nói, một chậu nước không đổ đầy bởi giọt nước đầu tiên và nó cũng không phải được rót đầy bởi giọt nước cuối cùng; mà nó được làm đầy bởi sự tích lũy toàn bộ những giọt nước. Tương tự thế, những gì chúng ta kinh nghiệm trong đời sống là kết quả của không chỉ một nguyên nhân – nguyên nhân chỉ là một thứ mà chúng ta chỉ mới làm ngay lập tưc trước hiện tại hay những gì chúng ta đã làm hàng niên kỷ về trước. Nó là kết quả của một khối lượng khổng lồ của những nhân tố nguyên nhân và những điều kiện (nhân duyên).

Điều này hoàn toàn phù hợp với quan điểm của khoa học, bởi vì những gì đang nói là những sự kiện không xãy ra trong cô lập, mà thật sự mọi thứ liên kết với nhau. Chỉ dùng một thí dụ rất đơn giản, tất cả chúng ta không thể hiện diện nơi đây trong phòng này để nghe bài thuyết trình này nếu người Tây Ban Nha đã không đến Mỹ châu, có phải thế không? Đó chỉ là một nguyên nhân để chúng ta hiện diện ở đây. Giống như thế, có rất nhiều nguyên nhân khác nhau, trực tiếp và gián tiếp, chúng cống hiến đến điều mà chúng ta kinh nghiệm ngay bây giờ hay bất cứ thời khắc nào.

Tuy nhiên, nghiệp báo đang giải thích những nguyên nhân liên hệ một cách đặc biệt với tâm thức của chính chúng ta. Nhưng có nhiều nguyên nhân cung ứng đến những gì chúng ta kinh nghiệm hay trãi qua – nguyên nhân vật lý, thí dụ, thời tiết, và v.v… Nhiều thứ tác động chúng ta đang đến không chỉ từ tâm thức chính chúng ta, mà cũng từ tâm thức của những người khác. Hãy nói về những chính trị gia, những người quyết định những chính sách khác nhau mà chúng tác dộng đến chúng ta, và những điều ấy cũng có thể bị pha lẫn với sự mê mờ rối rắm nào đấy, có phải không?

Nghiệp báo không nói về niềm tin hay tín ngưỡng, nó không nói về định mệnh hay tiền định và những thứ như thế, mà đúng hơn nó nói về việc chúng ta kinh nghiệm mọi thứ như thế nào và thái độ chúng ta tác động như thế nào đến những gì chúng ta kinh nghiệm trong đời sống. Từ ngữ ‘karma’ hay ‘nghiệp báo’ hay nghiệp quả’được dùng trong một ý nghĩa rất phổ biến để liên hệ đến mọi thứ liên hệ ở đây trong thuật ngữ “nhân quả hành trạng’, (nhân thế nào sẽ cho ra quả thế nào); nói cách khác, sự liên hệ nhân quả đến từ thái độ và cung cách cư xử của chúng ta. “Nghiệp báo” có thể đang liên hệ đến toàn bộ chủ đề ‘nhân quả hành trạng’ trong tổng quát, hay nó có thể liên hệ một cách rất đặc biệt đến một khía cạnh của toàn bộ tiến trình ấy. Do vậy, nếu chúng ta muốn thấu hiểu cơ chế của nghiệp báo, chúng ta phải nhìn vào nó với một ít chính xác hơn, trong một chi tiết nào đấy.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

3 – MỘT VÀI HỆ THỐNG GIẢI THÍCH NGHIỆP BÁO

Khi chúng ta bắt đầu nhìn vào những giải thích chính xác hơn trong Phật giáo, chúng ta khám phá một cách rất nhanh chóng rằng không phải chỉ có một giải thích. Một có người Tây phương thấy điều ấy hơi không thoãi mái. Như nếu chúng ta có một rắc rối hay một hoàn cảnh, chúng ta có thể giải thích trong một vài cách khác nhau, tùy theo quan điểm của chúng ta. Ở phương Tây chúng ta làm như thế, chúng ta có thể giải thích những việc từ quan điểm xã hội, từ quan niệm tâm lý, từ khái niệm kinh tế - điều ấy không có gì ngạc nhiên. Những sự giải thích đa dạng giúp chúng ta thấu hiểu trong một cung cách đầy đủ những gì đang tiếp diễn. Và mỗi cách giải thích về những gì đang diễn ra căn cứ trên một hệ thống nào đấy của tư tưởng – hệ thống của tâm lý học, hệ thống của chính trị học, kinh tế học và v.v… Chúng ta có đôi điều tương tự ở đây trong Phật giáo, và vì thế chúng thấy rằng có vài giải thích từ những hệ thống giáo lý triết học khác nhau về vấn đề nghiệp báo hoạt động như thế nào. Chúng ta cũng có điều ấy ở phương Tây ngay cả trong một hệ thống, như tâm lý học – có thể có có một sự giải thích từ quan điểm của phái Freudian, và sự giải thích theo quan niệm của phái Jungian; một người có thể giải thích mọi việc theo lối xã hội chủ nghĩa, hay trong cung cách tư bản. Chúng ta thấy điều ấy trong Phật giáo, và nó rất hữu ích, thật sự, hãy nhìn vào một vài hệ thống này, do vì chúng cho chúng ta những sự thấu hiểu khác nhau trong vấn đề nghiệp báo hoạt động như thế nào. Vì mục tiêu của chúng ta không cần thiết để đi vào những chi tiết về những sự khác nhau của những hệ thống, nhưng nó hữu ích để cảnh giác rằng có vài hệ thống.

Điều ấy dĩ nhiên có nghĩa, một cách ẩn tàng, rằng chúng ta cũng có những hệ thống Tây phương giải thích những gì đang xãy ra với những gì chúng ta đang kinh nghiêm hay đang trãi qua. Điều ấy không nhất thiết mâu thuẩn với những gì chúng ta nói với nghiệp báo.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

4 – NGHIỆP BÁO NHƯ MỘT NHÂN TỐ TINH THẦN
CỦA MỘT SỰ THÔI THÚC

Khi chúng ta nói về nghiệp báo như một thứ đặc biệt, một vấn đề đặc thù, nghiệp báo tự nó đang liên hệ đến một nhân tố tinh thần – nếu chúng ta theo một hệ thống giải thích. Chúng ta muốn nói gì với “nhân tố tinh thần?” Một nhân tố tinh thần là một phương thức nhận biết về điều gì đấy. Hãy lấy một thí dụ: chúng ta thấy ai đấy và chúng ta bước tới họ. Có nhiều nhân tố tinh thần liên hệ ở đây trong kinh nghiệm ấy. Có nhiều khía cạnh khác nhau đối với việc chúng ta nhận biết về người này như thế nào. Một số rất căn bản, như phân biệt người này với ai đấy khác, và với bức tường. Thích thú – đấy là một cách thể hiện để nhận biết về con người và niềm thích thú ấy sẽ đi cùng để thấy họ. Tập trung có thể ở đấy, những cảm xúc khác nhau có thể ở đấy. Tất cả những thứ này là nhân tố tinh thần, và chúng tập họp với nhau trong thời khắc ấy để thấy người ấy và bước tới họ.

Nhân tố tinh thần nào là nghiệp báo? Nghiệp báo là nhân tố tinh thần đang đưa chúng ta đến người ấy; đấy là sự thúc đẩy sẽ đi theo để thấy người ấy và sau đó đi tới họ. Đấy là tại sao trong một số lý thuyết nghiệp báo được giải thích hầu như một năng lực vật lý. Dĩ nhiên có thể có những nhân tố tinh thần khác, như ý định. Chúng ta định làm gì với người này? Chúng ta có thể có ý muốn ôm họ hay chúng ta có ý định đấm vào mặt họ. Có nhiều nhân tố khác liên hệ, nhưng nghiệp báo đơn giản là nhân tố tinh thần thúc đẩy này đang đưa chúng ta vào hành động ôm hay đấm khi chúng ta thấy họ và khi chúng ta đang đi tới họ. Cũng thế, hãy nhớ rằng những sự thúc đẩy tinh thần không chỉ là những hành động vật lý chẳng hạn như ôm hay đấm. Cũng có thể có một sự thúc đẩy tinh thần mà chúng ta nghĩ về điều gì ấy; nó không chỉ trong dạng thức nói về điều gì ấy hay làm điều gì ấy một cách vật lý. Cho dù chúng ta đang nghĩ về điều gì đấy, cho dù chúng ta đang nói về điều gì đấy, cho dù chúng ta đang làm điều gì ấy – tất cả những thứ này liên hệ với một loại thúc đẩy tinh thần nào đấy.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

5 – NHỮNG ẢNH HƯỞNG CỦA THÁI ĐỘ NGHIỆP BÁO

Phật giáo, giống như khoa học, dạy rất nhiều trong những dạng thức nhân quả. Vì thế, nếu bị lèo lái bởi nghiệp báo – sự thúc đẩy này – chúng ta làm những việc, nói những điều, và suy nghĩ những thứ gì đấy, sau đó sẽ có một kết quả. Nghiệp báo không nói quá nhiều về ảnh hưởng của thái độ chúng ta đối với những người khác – mặc dù, dĩ nhiên, nó thật sự tác động trên những người khác. Đây là bởi vì, một cách thật sự, ảnh hưởng trên những người khác của những gì chúng ta thực hiện đối với họ là tùy trên người ấy, đến một sự phạm vi lớn. Một số ảnh hưởng trên người khác của những gì chúng ta thực hiện trên họ là qua những nhân tố vật lý mà thôi: bạn đấm ai đấy và làn da bị thâm tím. Đó chỉ là nhân quả vật lý thân thể; chúng ta không đang nói điều ấy với nghiệp báo. Nhưng ảnh hưởng có trên người kia trong những dạng thức họ trãi qua kinh nghiệm như thế nào đối với những gì chúng ta nói hay làm đối với họ, điều ấy tùy họ, có phải không? Chúng ta có thể nói điều gì đấy rất độc địa đến ai đấy, thí dụ thế, và cảm xúc mà họ nhận được có thể rất tổn thương; ho có thể rất khó chịu. Nhưng họ cũng có thể nghĩ rằng chúng ta hoàn toàn là những kẻ ngu ngơ ngốc nghếch, và vì thế họ không tin chúng ta và không tiếp nhận chúng ta một cách nghiêm chỉnh. Hay họ có thể không thậm chí không nghe chúng ta hay họ nghe chúng ta một cách sai lầm. Tâm tư họ có thể đã bị bận tâm với điều gì khác, thí dụ vậy. Do thế, thậm chí nếu chúng ta có những ý định dữ dội thật sự làm tổn thương cảm xúc của người ấy, không có gì bảo đảm rằng nó sẽ thật là gì – mặc dù rõ ràng giáo huấn Đạo Phật dạy rằng chúng ta cố gắng không làm tổn thương bất cứ ai. Nhưng điều ấy không liên hệ đến nghiệp báo ở đây.

Khi chúng ta nói về những kết quả nghiệp báo về điều gì ấy, nó là những kết quả nghiệp báo mà tự chúng ta sẽ nếm qua như một kết quả của hành vi trong sự đẩy mạnh này, một lối bắt buộc, với sự thôi thúc của nghiệp báo.

Những ảnh hưởng gì trong chính chúng ta? Một trong những ảnh hưởng – và điều này rất giống với những gì khoa học Tây phương nói – là chúng ta điều kiện hóa chính mình để suy nghĩ trong một cách nào đấy, nói một cách nào đấy, và hành động trong một cách nào đấy, vì thế nó bồi đắp một khuynh hướng để lập lại cung cách của thái độ ấy. Và như một kết quả của ý định ấy để lập lại cung cách của thái độ ấy và cũng là một khả năng để lập lại hành vi ấy- chúng ta cũng làm một sự khác biệt nào đấy giữa những khả năng và những khuynh hướng , mặc dù không nhất thiết để đi vào chi tiết về điều ấy – như một kết quả của chúng, chúng ta muốn lập lại hành vi kia.

Nó thật sự sản sinh ra điều gì, ý định kia hay khả năng nọ? Ý định sản sinh một cảm xúc – cảm giác muốn đi tới người ấy và ôm người ấy, thí dụ thế, hay cảm thấy muốn đi tới gần người nọ và nói một điều gì đấy bất tịnh. Và rồi thì, khi chúng ta cảm thấy muốn làm điều ấy, dĩ nhiên, chúng ta có sự lựa chọn thực hiện điều ấy hay không. Đấy là một điểm rất quan trọng, để nhận thấy rằng chúng ta có sự lựa chọn để thực hiện những gì chúng ta cảm thấy muốn hành động hay không. Nhưng nếu chúng ta quyết định rằng chúng ta sẽ làm việc ấy, hay nếu chúng ta ngay cả không quyết định sẽ làm điều ấy hay không, chúng ta chỉ thể hiện, thế thì cấp độ kế tiếp là nơi mà nghiệp báo biểu lộ. Nghiệp báo là sự thúc đẩy, sự lèo lái, sự cưỡng bách mà với nó chúng ta thật sự tiến hành việc ấy.

Trong trường hợp ấy, có nhiều thứ khác chín muồi từ những xu hướng này. Một thứ mà một cách căn bản cũng là nội dung của những gì chúng ta trãi qua hay kinh nghiệm. “Nội dung” (content) là một chữ hơi rộng; tôi nghĩ là chúng ta phải hơi rõ ràng hơn. Ở đây, thí dụ, điều phải làm là gặp gở người kia không gặp mặt người nọ. Nó cũng liên hệ cung cách mà người ta hành động đối với chúng ta. Chúng ta phải hết sức cẩn thận về việc chúng ta nói thế nào, nhằm để được chính xác hơn. Nghiệp lực của chúng ta không là nguyên nhân làm cho người kia la hét đến chúng ta – họ la hét với chúng ta như một kết quả của những khuynh hướng mà họ phải la hét đối với người ta. Nhưng nghiệp lực của chính chúng ta là chịu trách nhiệm để nếm mùi những người khác la hét đối với chúng ta.

Dĩ nhiên, điều ấy không phải là một vấn đề dễ dàng lắm để thấu hiểu, nhưng chúng ta nghĩ trong cung cách của việc tiếp cận một sự thấu hiểu về điều ấy với một thí dụ. Nếu một đứa bé đang mang những tấm tả và làm bẩn tấm tả, thế thì đứa bé phải sống trong hoàn cảnh; đứa bé phải sống với tình trạng bẩn thỉu mà nó làm ra. Hãy để qua một bên toàn bộ vấn đề là có ai đấy thay tả cho đứa bé, nhưng điểm ở đây là nếu bạn tạo nên một tình trạng bẩn thỉu, thì bạn phải nếm mùi hay lĩnh nhận nó hay phải trãi qua với sự bẩn thỉu ấy. Chúng ta tạo nên tình trạng hổn độn trong đời sống, và khi cuộc sống đi tới, chúng ta phải chịu càng nhiều lộn xộn bừa bộn hơn; một cách căn bản, nó hoạt động như thế. Một cách rõ ràng hơn, chúng ta hành động trong một cách nào đấy đối với những người khác, thì chúng ta sẽ lĩnh nhận hành vi của người khác trong một cung cách nào đấy đối với chúng ta. Nhưng một nguyên tắc khác rất quan trọng ở đây với nghiệp báo là điều này không hoạt động một cách lập tức. Chúng ta có thể nói với một cách rất thân ái và nhẹ nhàng đối với ai đấy, nhưng họ vẫn rất cuồng nộ, la lối đối với chúng ta với sân hận.

Điều này là tại sao phải thấu hiểu nghiệp báo một cách thật sự, chúng ta phải đem toàn bộ sự thảo luận về tái sinh, điều ấy phải cần một thời gian vô cùng lâu dài trước khi chúng sản sinh một ảnh hưởng, và chúng có thể không phát sinh một tác động trong đời sống hiện tại. Thực tế, hầu như chúng không bao giờ (có tác dụng trong hiện kiếp). Điều ấy thật không có gì khủng khiếp để chúng ta như những người Tây phương thừa nhận. Đối với một số người dường như Đạo Phật nói rằng, “Hãy hiền lương trong kiếp sống này và trong kiếp tới, bạn sẽ trãi qua những kết quả trên thiên đàng; nếu xấu xa và, kiếp sau, bạn sẽ phải nếm mùi những kết quả nơi địa ngục.”

Chúng ta phải thẩm tra điều này một cách thật sâu sát: Có phải Phật giáo nói cũng giống như thế, hay nó là khác? Đấy không phải là một chủ đề dễ dàng, nó là một đề mục rất phức tạp, bởi vì để thật sự hiểu về nhân quả nghiệp báo, chúng ta cần thấu hiểu tái sinh – khái niệm của Phật giáo về tái sinh, không phải quan điểm tái sinh phi Phật giáo. Ai liên lụy đến một nguyên nhân nghiệp báo và ai phải nếm mùi kết quả của nó? Có phải có một “cái tôi” được tưởng thưởng hay bị trừng phạt.

Nhưng hãy bỏ qua một bên vấn đề tái sinh và ai lĩnh nhận nó qua một bên, như chúng tôi đã đề cập lúc bắt đầu, Đạo Phật không nói về một hệ thống của thưởng phạt căn cứ trên sự vâng lời luật lệ. Phật giáo không nói về sự sống này là một loại thử thách hay kiểm nghiệm nào đấy, và chúng ta sẽ đón nhận những kết quả của kiểm nghiệm trong kiếp sống tới của chúng ta. Nó chỉ đơn giản nói rằng mọi thứ cần một thời gian dài để sản sinh tác động của chúng. Chúng ta có thể thấy điều ấy trong dạng thức của môi trường. Chúng ta hành động trong một cách nào đấy và nó sản sinh những ảnh hưởng trong đời sống của chúng ta, nhưng nó sẽ sinh sản những tác động ghê gớm nhiều hơn trong đời sống của những thế hệ tương lai. Nó là điều gì tương tự như thế.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

6 – HẠNH PHÚC VÀ BẤT HẠNH

Một không gian hoàn toàn khác biệt với nghiệp báo chín muồi – nói cách khác, một không gian khác, với những kết quả đến từ những hành động nghiệp báo này – phải hoạt động với những gì chúng ta nói về vào đầu của bài thuyết trình này, đấy là không gian của hạnh phúc và bất hạnh này. Lập lại những hành động nào đấy, chúng ta trãi qua những việc nào đấy xãy ra đến chúng ta – người ta hành động đối với chúng ta trong những cung cách nào đấy, hay nó có thể là một hòn đá rơi từ đỉnh một mõm đá lên đầu chúng ta. Chúng ta trãi qua những thứ này với sự hạnh phúc hay bất hạnh. Nghĩ về điều ấy. Có những người nào đấy, khi chúng họ dẫm lên một con gián, họ cảm thấy rất vui – ta đã tóm được thứ đáng ghét này! Những người khác, khi họ dẫm lên một con gián, cảm thấy kinh tởm, và cảm thấy rất buồn. Một số người khác, khi ai đấy đụng trúng họ, hay la hét với họ, họ cảm thấy kém may mắn và rất buồn, và những người khác cảm thấy vui vẻ, “Vâng, tôi là người tội lỗi; tôi không tốt; tôi xấu xa; tôi đáng để bị la rầy và bị đụng phải.”

Các bạn biết những lời như thế, chúng tôi nghĩ rằng nó đến từ đây, ở Mễ Tây Cơ, hay có lẽ ai đấy vừa dựng lên như một câu chuyện và chúng tôi tin nó, nhưng nó là: “Nếu chồng tôi đánh tôi có nghĩa rằng anh ấy thật sự yêu tôi; nếu anh ấy không đánh tôi có nghĩa rằng anh ấy không yêu tôi.”

Niềm hạnh phúc hay bất hạnh này dường như là một loại không gian khác biệt, có phải không? Điều gì xãy ra đối với chúng ta trong hình thức của một không gian là những gì chúng ta làm một cách bắt buộc, do sự lập lại, và những gì chúng ta kinh nghiệm, nhưng những việc xãy đến cho chúng ta – đó không phải là không gian; và những không gian khác là chúng ta thật sự trãi qua như thế nào, với hạnh phúc và bất hạnh. Những việc này mà chúng ta trãi qua, có hai không gian, là đang chín muồi cả từ những hành động nghiệp báo quá khứ, mà cũng từ những thứ khác. Nếu chúng ta chỉ nhìn vào không gian của hạnh phúc và bất hạnh, điều này là một không gian rất phổ quát. Nó đến từ hoặc là chúng ta hành động trong một cách tàn phá hay kiểu xây dựng. Nếu chúng ta hành động một cách tàn phá, kết quả là trãi qua buồn khổ bất hạnh; nếu chúng ta hành động một cách xây dựng, kết quả là kinh qua hạnh phúc mừng vui.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

7 – THÁI ĐỘ XÂY DỰNG VÀ TÀN PHÁ

Bây giờ điều trở nên rất hấp dẫn khi chúng ta khảo sát những gì Phật giáo muốn nói qua xây dựng và tàn phá. Một cách tự nhiên có vài giải thích về điều này. Nhưng khi chúng ta thấy, chúng ta không thật sự định rõ bản tính tự nhiên của một hành động trong những dạng thức ảnh hưởng nó có trong ai đấy khác, bởi vì người biết điều gì tác động sẽ là: có rất nhiều những nhân tố khác sẽ bị tác động. Thế nên xây dựng và tàn phá phải hành động với một tình trạng của tâm thức, với điều mà chúng ta hành động. Nếu chúng ta hành động căn cứ trên tham lam, hay dính mắc, hay sân hận, hay ngu ngơ khờ khạo, thế thì nó là tàn phá. Trái lại, nếu chúng ta hành động trên căn bản không sân hận, không tham lam, không bị dính mắc, không ngốc ngếch si mê, thế thì nó là xây dựng. Một cách rõ ràng nếu hơn thế nữa, nếu nó căn cứ trên từ ái và bi mẫn, bố thí, v.v… nó cũng là xây dựng.

Cũng có những nhân tố khác. Rất thú vị để thẩm tra những nhân tố khác này mà nó làm một hành động xây dựng hay tàn phá. Một nhân tố là đạo đức tự giác, hay hạnh kiểm tự giác (tự tàm: thẹn với mình). Điều đó phải hoạt động với sự tự hình dung chúng ta và tự trọng của chúng ta. Nếu chúng ta không có sự tự trọng, thế thì chúng ta không quan tâm đến tác động thái độ của chúng ta đối với chính chúng ta. Nó là thái độ của “bất cứ điều gì.” Với loại tự trọng thấp, chúng ta hành động một cách tàn phá. Nói cách khác, nếu chúng ta nghĩ về chính mình trong những cách tích cực, nếu chúng ta tôn trọng chính mình như một người, thế thì chúng ta không hành động như một kẻ ngốc. Chúng ta sẽ không hành động một cách ngu dại, tàn nhẫn, bởi vì chúng ta không muốn tự hạ thấp mình để hành động trong cách đó – chúng ta có một ý niệm cao thượng hơn nhiều về chính mình, của những gì chúng ta có thể hành động. Đây là một nhân tố, chúng ta nói đến ở đây: hoặc là có một ý nghĩa đạo đức tự giác (tự tàm) hay không có ý nghĩa của đạo đức tự thẹn. Đây là một nhân tố vô cùng cốt yếu để quyết định hoặc là chúng ta hành động trong một cách xây dựng hay một cách tàn phá.

Một nhân tố khác quan tâm đến thái độ chúng ta phản chiếu trên những người khác. Chúng ta đang nói về điều gì? Nếu chúng ta hành động trong một cách khủng khiếp, nó phản chiếu thế nào trên gia đình chúng ta? Nó phản ánh thế nào trên quê hương chúng ta? Nếu chúng ta hành động bằng một cách dễ sợ, người ta sẽ nghĩ gì về người Mễ Tây Cơ? Bởi vì chúng ta có đủ lòng tôn trọng đối với gia đình, hội nhóm của chúng ta, hay bất cứ nó có thể là gì – tôn giáo, quốc gia, thành phố - với ý nghĩa quan tâm về tác động của thái độ chúng ta, với sự quan tâm về thái độ của chúng ta phản chiếu trên những người khác (quý tha: thẹn với người), nếu chúng ta có điều ấy, chúng ta sẽ kềm chế khỏi những hành vi tàn phá; nếu chúng ta không có nó, chúng ta sẽ hành động một cách tàn phá. Đây là một tuệ giác nội quán thậm thâm của Đạo Phật. Nhân tố cốt yếu là gì? Tự trọng, tự tàm và một ý nghĩa quý trọng cộng đồng của chúng ta.

Điều này cho chúng ta một tuệ giác nội quán to lớn vào trong một số nhân tố cần thiết được đem vào sự quan tâm trong những dạng thức đối phó với khủng bố. Nếu chúng ta tước đoạt một con người và cộng đồng của họ với mọi ý nghĩa của tự trọng về họ, làm cho đời sống của họ thật sự khủng khiếp và suy nghĩ những thứ kinh khủng về họ, họ cảm thấy rằng không có gì quan trọng đối với những gì họ cố gắng hành động. Nếu họ không có ý thức về tự trọng hay giá trị cộng đồng của họ, thế thì tại sao không hành động một cách tàn phá? Họ cảm thấy rằng họ không có gì để mất. Chúng tôi nghĩ rằng điều này là một việc hổ trợ để nhớ lại trong dạng thức của việc chúng ta đối phó như thế nào với người khác, một cách đặc biệt trong những hoàn cảnh rắc rối trên thế giới. Điều quan trọng là đừng bao giờ tước đoạt ý thức tự trọng của ai đấy hay một cảm giác chân giá trị cộng đồng của họ.

Cũng có một vài nhân tố tinh thần liên quan ở đây với điều làm nên một hành động tàn phá hay làm nên một việc làm xây dựng. Nó cũng là những thứ giống như thừa nhận sự thực rằng cung cách chúng ta hành động và xử sự đối với người khác sẽ ảnh hưởng đến họ. Điều này ám chỉ đến việc có một ý nghĩa của quan tâm hay chăm sóc – Chúng tôi gọi nó là “thái độ thận trọng.” Nhưng đôi khi chúng ta rất ngu ngơ, chúng ta nghĩ rằng chúng ta nói bất cứ điều gì đến người kia và chúng chẳng can hệ gì. Chúng ta không thật sự quan tâm đến cảm giác của người khác một cách nghiêm chỉnh. Thế thì chúng ta thiếu vắng một thái độ thận trọng.

Nếu chúng ta hành động với những loại thái độ tinh thần này – tham lam, sân hận, không có ý nghĩa tự trọng, không quan tâm đối với điều gì chúng ta thật sự phản chiếu trên người khác, không cẩn trọng, không lưu ý một cách nghiêm chỉnh rằng những gì chúng ta hành động sẽ có một ảnh hưởng đến những người khác và cũng có một tác động đến chính chúng ta – kết quả của điều ấy là gì? Bất hạnh, buồn phiền. Nổi buồn phiền này, nó là một sự trừng phạt, thế ấy.

Chúng ta cần phải suy nghĩ một cách hoàn toàn sâu sắc thật sự về điều này. Có phải thể trạng tâm thức với tất cả những nhân tố tiêu cực này thật sự là một tình trạng vui vẻ hạnh phúc của tâm tư, và có phải nó thật sự phát sinh một kinh nghiệm hạnh phúc trong chúng ta? Hay nó chỉ có thể sinh ra bất hạnh buồn phiền? Nếu chúng ta càng nghĩ về nó hơn nữa, nó thật sự làm nên ý nghĩa rằng tình trạng ấy của tâm tư, thể trạng ấy của tâm thức, sẽ đưa đến kết quả trong kinh nghiệm bất hạnh buồn phiền, và nếu chúng ta có chó một thể trạng đối ngược lại của tâm thức, không có tham lam, sân hận, và tất cả những điều khác này, nó sẽ sản sinh hạnh phúc . Do thế, chúng ta có những thái độ đặc trưng phổ biến này – xây dựng và tàn phá – và chúng sẽ đưa đến kết quả trong những kinh nghiệm hạnh phúc hay bất hạnh.

Thêm nữa, sau đó chúng ta có những loại hành động đặc thù mà chúng ta hành động: la lối vào ai đấy, hay thể hiện sự ân cần đến ai đấy, và v.v…, và những loại này cũng có những ảnh hưởng trong hình thức của những khuynh hướng để lập lại thái độ hay những khuynh hướng ấy để đi đến những tình cảnh mà trong ấy những người khác hành động trong cách nào đấy đến chúng ta.

Một kết quả khác của thái độ nghiệp báo của chúng ta – nhưng không cần thiết phải đi vào những chi tiết to lớn ở đây – liên hệ đến loại tái sinh nào mà chúng ta có: chúng ta sẽ tái sinh với một thân thể và tâm thức của một con chó, một con gián, hay của một con người. Loại thân thể và tâm thức mà chúng ta sẽ có là thế nào như phạm vi cho những kinh nghiệm nào đấy xãy ra đến chúng ta và sự hành động của chúng ta trong một cung cách nào đấy. Có nhiều chi tiết khác ở đây, những chúng tôi muốn chỉ bao quát trong thuyết trình giới thiệu này, những nguyên tắc phổ biến nhất.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

8 – THUYẾT QUYẾT ĐỊNH HAY TỰ DO Ý CHÍ

Vì thế, về một phương diện, chúng ta kinh nghiệm những loại thái độ nào đấy lập lại và mọi việc xãy đến với chúng ta; và ở một mặt khác, chúng ta kinh nghiệm tất cả những điều này với sự thăng trầm của hạnh phúc và bất hạnh, những điều đôi khi ứng hợp với thái độ của chúng ta và có lúc dường như chẳng dính vào đâu. Và tất cả những điều này lên và xuống, khắp mọi thời, và chúng ta không biết điều gì sẽ xãy ra kế tiếp. Và dĩ nhiên những gì xãy ra đến cho chúng ta không chỉ là do bởi tôi và nghiệp báo của riêng cá nhân chúng ta mà thôi. Nó cũng bị ảnh hưởng bởi những gì sẽ diễn biến với những người khác trong vũ trụ và nghiệp báo của họ, và những họ đang hành động, cộng với những gì đang xãy ra với chính vũ trụ vật lý – những yếu tố của vũ trụ: thời tiết, động đất, những thứ như vậy. Do bởi thế, rất khó để tiên đoán những gì chúng ta sẽ trãi qua kế tiếp – những nhân tố ảnh hưởng cũng giống như thế, rất phức tạp, và thực tế, Đức Phật nói rằng nó là vấn đề phức tạp nhất của bất cứ điều gì để thấu hiểu.

Chúng ta phải hoàn toàn thấu triệt rõ ràng ở đây, bởi vì rất nhiều người hỏi về nghiệp báo - có phải nó là thuyết quyết định hay có phải chúng ta có tự do ý chí? Không có điều nào là đúng, cả hai đều là những cực đoan. Thuyết quyết định thường bao hàm rằng có ai đấy khác đã quyết định cho chúng ta những gì chúng ta sẽ làm hay những gì chúng ta sẽ nếm mùi – một nhân vật ngoại tại, một đấng cao cấp thiêng liêng nào đấy, hay bất cứ gì. Phật giáo nói rằng không phải điều đó; không phải ai đấy đã quyết định những gì chúng ta sẽ làm và chúng ta chỉ là những kẻ bù nhìn hay những con rối, thể hiện một vai trò nào đấy mà ai khác đấy đã thảo (kịch bản) cho chúng ta.

Trái lại, tự do ý chí hơi giống như ai đấy ngổi trong nhà hàng, cầm một thực đơn trước mặt họ và quyết định những gì họ muốn đặt hàng. Cuộc sống không như thế đó. Tưởng tượng đời sống như vậy, Đạo Phật nói rằng, đó là sai, nó rối rắm, nó là sự mê muội. Có thể dường như và cảm nhận như giống như có một cái “tôi” riêng biệt – tách khỏi đời sống, riêng khỏi kinh nghiệm, lìa khỏi điều kinh qua, và người ngoại cuộc đối với mọi thứ đang xãy ra có thể nhìn đời sống như một thực đơn và chọn những món trên ấy. Không có “tôi” riêng biệt với sự sống, hay riêng rẽ với kinh nghiệm và những gì đang xãy ra đến chúng ta không hiện hữu như những món nho nhỏ trên thực đơn mà chúng ta có thể chọn lựa, giống như chúng đã đang ngồi đấy sẳn, và rồi thì chúng ta chỉ ấn nút và nó chui ra khỏi máy (như một lon nước), hay điều gì tương tự như thế. Chúng tôi nghĩ đấy là một thí dụ rất hình tượng để thấy nó ngớ ngẫn như thế nào. Nó không phải là những kinh nghiệm đang tồn tại như những món ăn khô làm sẳn trong một máy thực phẩm và chúng ta chọn lựa món nào chúng ta muốn; đặt tiền vào, nhấn một nút, và nó chui ra cho chúng ta. Cuộc sống không phải như thế, có phải không? Không phải là chúng ta quyết định trước, “Hôm nay, tôi trãi qua hạnh phúc và tôi sẽ thấy rằng mọi người sẽ tử tế đối với tôi.” Sau đó chúng ta đặt tiền vào máy của cuộc đời và nhạc pop sẽ hát lên những gì chúng ta chọn lựa. Đấy là tự do ý chí, có phải không? Tự do ý chí để quyết định những gì sẽ xãy ra cho chúng ta và những gì chúng ta sẽ làm. Nhưng những gì xãy đến cho chúng ta là vi tế và phức tạp vô cùng hơn hai loại cực đoan của thuyết quyết định và tự do ý chí hoàn toàn.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

9 – MÊ MUỘI VỀ CỘI NGUỒN CỦA NGHIỆP BÁO

Chúng ta đã nói ở phần trước của bài thuyết giảng rằng những gì hoàn toàn đặc biệt trong Phật giáo là Đức Phật đã dạy nguyên nhân cho sự lên xuống liên tục của những kinh nghiệm hạnh phúc và bất hạnh và cho tất cả mọi loại mọi sự xãy ra đến chúng ta mà chúng ta thật sự không muốn xãy ra và rằng chúng ta không có bất cứ một sự kiểm soát nào đối với chúng. Nguyên nhân là bộ phận của mỗi thời khắc mà chúng ta trãi qua và không ngừng, đây là toàn bộ hội chứng – và nguyên nhân đấy là sự mê mờ. Không chỉ thế, nhưng khi chúng ta hành động với mê muội – cho dù tàn phá hay xây dựng – nó tăng cường điều được gọi là “thói quen không ngừng” hay “tính khí liên tục” – thói quen của hành động một cách liên tiếp với mê muội – và vì thế chúng ta tiếp tục hành động với si mê ở mỗi thời khắc riêng lẽ.

Sự mê muội này là gì? Đấy là một chủ đề rất sâu sắc trong Phật giáo; nhưng nếu chúng ta đặt nó trong những dạng thức thật sự đơn giản, thế thì chúng ta đang nói về sự mê mờ về vấn đề chúng ta hiện hữu như thế nào, người ta tồn tại như thế nào, và mọi thứ hiện diện như thế nào. Thí dụ, chúng ta nghĩ rằng tôi là trung tâm của vũ trụ; tôi là người quan trọng nhất; tôi nên luôn luôn tìm ra con đường của tôi; tôi luôn luôn đúng; người ta nên luôn luôn có thời gian cho tôi. Chúng ta có thể nhận ra thái độ này trong những hình thức của điện thoại cầm tay: chúng ta cảm thấy rằng tôi có thể gọi bất cứ ai và bất cứ lúc nào và làm gián đoạn họ bất chấp điều gì họ đang làm, và họ phải nên sẳn sàng cho tôi, bởi vì những gì tôi phải nói là quan trọng hơn bất cứ thứ gì mà người ta có thể làm bây giờ. Căn cứ trên sự mê muội này, chúng ta có thể hành động một cách tàn phá đối với ai đấy – la lối với họ, hung dữ đối với họ - và chúng ta sẽ làm thế bởi vì họ không làm những gì tôi muốn họ làm hay họ đang làm điều gì đấy mà tôi không thích. Người ta nên làm những gì tôi thích bởi vì những gì tôi muốn rõ ràng quan trọng hơn những gì họ muốn. Hay, căn cứ trên sự mê muội giống như thế, chúng ta có thể làm điều gì đấy ân cần cho ai đấy, thể hiện sự tử tế đến họ, bởi vì tôi muốn họ thích tôi; tôi muốn họ vui vẻ hạnh phúc với tôi. Tôi muốn cảm thấy cần thiết trong đấy tôi đang làm điều gì đấy cho ai đấy mà tôi nghĩ họ cần, vì thể tôi sẽ nói với con gái tôi nuôi dưỡng con cái của nó như thế nào, và điều hành việc nhà nó như thế nào. Không phải là hữu ích hay sao? Và không cần biết người con gái ấy có muốn lời khuyên bảo và giúp đở hay không, nhưng chúng ta nghĩ rằng tôi là quan trọng nhất, và tôi muốn là người thiết yếu, và rõ ràng tôi hiểu biết hơn con gái tôi trong việc nuôi dưỡng con cái như thế nào và cô ta rõ ràng cần phải nghe những lời ấy của tôi.

Vì thế, có sự mê muội này, rối rắm này, và nó ở phía sau cả thái độ tàn phá lẫn xây dựng. Vì bởi sự mơ muội này chúng ta không ngừng thăng - trầm, lên – xuống với vòng lẩn quẩn này. Do vậy chúng ta phải thẩm tra làm thế nào để lìa bỏ điều đó.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

10 –GIẢI THOÁT SỰ MÊ MUỘI CỦA CHÚNG TA

Khi chúng ta nhìn vào cơ cấu về việc những khuynh hướng và những thói quen nghiệp báo chín muồi như thế nào, một cách đặc biệt những khuynh hướng, rồi thì tất cả phải hành động với thái độ của chúng ta đối với niềm vui và nổi buồn lên xuống này mà chúng ta trãi qua. Chúng ta có hai nhân tố tinh thần mà chúng đồng hành với những kinh nghiệm vui buồn và chúng nổi bật ở đây. Thứ nhất gọi là “tham dục.” Khi chúng ta kinh qua hạnh phúc, chúng ta khẩn cầu ao ước – có nghĩa là chúng ta có một lòng khao khát rất mạnh mẽ - không phải tách rời khỏi điều ấy. “Đừng bỏ đi, ở lại đây với tôi, người có thể ở lại lâu hơn” – việc như thế này xãy ra khi chúng a đang cùng vui thú với ai đấy. Hay chúng ta đang hưởng thụ và cảm thấy hạnh phúc với việc ăn sô cô la và vì thế chúng ta không muốn bị tách rời khỏi niềm vui ấy. Do bởi thế, chúng ta tiếp tục ăn nữa và nữa và nữa và nữa, có phải thế không? Đó là tham dục. Rồi thì, khi chúng ta kinh qua bất hạnh, trãi qua đau buồn, chúng ta muốn được tách rời khỏi chúng một cách nhanh nhất có thể được. Bên dưới của cả hai thứ buồn vui là nhân tố thứ hai – một thái độ mạnh mẽ của cái “tôi” rõ ràng, một cái “tôi” vững chắc, với những gì chúng ta đang trãi qua. Tôi phải tìm để có niềm vui này và bất cứ nó là gì, nó cho tôi niềm hạnh phúc, nữa và hơn nữa, và không bị tách rời khỏi nó. Tôi phải tách biệt với những gì tôi không thích. Tôi không thích bạn nói, vì thế tốt hơn là bạn hãy im đi hay tôi sẽ quát bạn.

Khi chúng ta kinh nghiệm buồn vui lên xuống trong cuộc sống của chúng ta với niềm tham dục khao khát này và một sự minh định và một cái “tôi” vững chắc với những gì sẽ diễn tiến – cái “tôi”, điều mà rốt cùng căn cứ trên sự mê muội, bất giác – điều này làm nên tất cả những khuynh hướng nghiệp báo đi đến chín muồi. Trong cách ấy, chúng ta đang liên tục không ngừng với sự thăng trầm của niềm vui, lên xuống của nổi buồn và đang lập lại tất cả những thái độ trước đây của chúng ta, bởi vì đây là những gì chín muồi từ những thiên hướng ấy. Điều thật sự ghê gớm là sự mê muội này ở đấy với mỗi thời khắc của vui và buồn, hạnh phúc và khổ đau. Nó ghi nhớ mãi những thời khắc của hạnh phúc và khổ đau, mà chúng cũng sẽ là với mê muội. Sự mê muội mà chúng ta trãi qua bây giờ là kết quả của sự si ám trước đây, khi chúng ta đang kinh nghiệm hạnh phúc và buồn đau (của quá khứ).

Vòng tuần hoàn tái diễn không thể kiểm soát này, sự tự tuần hoàn không ngừng này– chính là điều mà Phật giáo gọi là “luân hồi-samsara.” Nếu chúng ta có thể giải thoát khỏi sự mê muội này, thế thì toàn bộ hệ thống của nghiệp báo tan vở thành từng mãnh và chúng ta được giải thoát khỏi vòng luân hồi sinh tử. Nếu chúng tat hay thế sự mê muội này với một sự thấu hiểu đúng đắn – và chúng tôi sẽ không đi vào chi tiết, chỉ cho những quan điểm tổng quát – nếu chúng ta thay thế sự mê mờ này với sự thông hiểu đúng đắn, trong trường hợp này không có cơ sở cho cái “tôi” vững chắc – không căn cứ địa cho điều “tôi phải có điều này và không có điều kia.” Không có tham dục, vì thế không có sự khởi động hay đánh thức những khuynh hướng và thói quen này, bạn không thể nói rằng bạn vẫn còn có những khuynh hướng và thói quen.

Chúng tôi cố gắng đưa ra một thí dụ. Nếu có một xu hướng để thấy những con khủng long, thế thì khi những con khủng long bị tiệt chủng, không còn khuynh hướng để thấy những con khủng long nữa khi bạn đi qua khu rừng, có phải thế không? Đã thường có khuynh hướng này: khi chúng ta đi qua một khu rừng tôi luôn luôn thấy khủng long. Bây giờ không còn khủng long nữa, thế nên không còn gì tạo nên khuynh hướng để thấy khủng long nữa. Dùng thí dụ ấy, khi không còn gì tạo nên một khuynh hướng làm cho chín muồi – một con khủng long đi trước mặt chúng ta, tạo nên khuynh hướng để thấy một con khủng long chín muồi – nếu không có gì đánh thức khuynh hướng ấy, chúng ta không có khuynh hướng ấy nữa. Và nếu những khuynh hướng nghiệp báo không đi đến chín muồi nữa bởi vì không có những khuynh hướng ấy nữa, thế thì chúng ta không trãi qua sự thăng trầm của hạnh phúc hay lên xuống của buồn đau nữa, chúng ta cũng không còn kinh nghiệm bất cứ sự mê muội nào với nó nữa; điều đó cũng mất rồi.

Đây là cách, là con đường mà chúng ta được giải thoát khỏi toàn bộ tình trạng luân hồi này. Chúng ta không còn kinh qua sự không hài lòng, không bảo đảm thăng trầm của hạnh phúc và buồn đau, nhưng thay vì thế chúng ta có một kinh nghiệm rất vững chãi một loại an lạc hạnh phúc rất khác biệt, một phẩm chất rất khác biệt – không phải loại hạnh phúc lẫn lộn với mê muội, và không phải loại hạnh phúc “tôi thắng cuộc chơi và vì thế đây là phần thưởng của tôi.” Đấy là loại an lạc hạnh phúc mà chúng ta kinh nghiệm từ sự tự do với những hoàn cảnh khó khăn. Chúng tôi nghĩ một thí dụ đơn giản, mặc dù không là một thí dụ chính xác, cho sự tiếp cận với những gì mà điều này đang nói về sẽ là niềm hạnh phúc mà chúng ta cảm nhận khi chúng ta lấy một chiếc giày chật cứng vào cuối một ngày – đấy là một niềm vui thư thái mà chúng ta tự do khỏi sự đau đớn đó.

Cũng thế, những gì chúng ta kinh nghiệm với sự giải thoát, kinh qua với sự tự do là những hành động của chúng ta không còn bị lèo lái bởi những thúc đẩy bắt buộc của nghiệp báo với điều mà chúng ta hành đọng trong một cách nào đấy, kinh nghiệm những điều nào đấy. Đúng hơn, nếu chúng ta đang hành động, vươn khỏi chỉ sự giải thoát, để trở thành một vị Phật, những gì lèo lái cho hành động của chúng ta là từ bi (từ ái và bi mẫn) – một nguyện ước cho những người khác được tự do với nổi khổ và nguyên nhân của đau khổ ấy của họ.

11 – NHỮNG LỜI KẾT LUẬN

Đây là một giải thích căn bản đến một số nguyên tắc liên hệ đến nghiệp báo. Có nhiều, nhiều, nhiều, nhiều hơn thế ấy có thể nói và giải thích. Một số được giải thích với những nguyên tắc phổ biến, như loại hành động này đưa ra kết quả trong loại ảnh hưởng này, và nếu nhân tố này là ở đấy kết quả sẽ mạnh mẽ hơn, và nếu nó không ở đấy – nếu chúng ta làm điều gì đấy do tai nạn như đối ngược lại với hành động với một mục tiêu - ảnh hưởng sẽ khác biệt, và v.v…Có nhiều chi tiết ở đấy.

Cũng thế, trong dạng thức của những gì sẽ chín muồi ngay bây giờ, điều ấy rất khó khăn để khái quát hóa với những nguyên tắc, bời vì điều ấy ảnh hưởng bởi mọi thứ khác đang xãy ra chung quanh chúng ta. Điều gì xãy ra cho chúng ta bây giờ, chúng ta không chỉ khái quát hóa vói những nguyên tắc chung chung, bởi vì những gì xãy ra bây giờ bị ảnh hưởng bởi mọi thứ khác đang xãy ra. Chỉ nghĩ về việc nếu chúng ta có một tai nạn trên đường, điều gì đã đem đến? Đó là nghiệp báo đã mang mọi thứ khác vào trong con đường ấy từ phía của họ, và những điều kiện giao thông, và thời tiết, và điều kiện đường xá. Rất nhiều thứ đã được đem đến chuyện đặc thù để có một tai nạn chín muồi bây giờ.

Nếu chúng ta thích thú về chủ đề này, có một không gian rộng lớn để khám phá nhiều khía cạnh khác nhau của nó. Càng học hỏi về nghiệp báo, chúng tôi nghĩ, càng hữu ích hơn trong sự vượt thắng việc bị khống chế của nghiệp báo, vì thế chúng ta không chỉ được giải thoát chính mình khỏi sinh tử luân hồi, mà chúng ta cũng sẽ ở trong vị thế tốt hơn có thể hổ trợ người khác.
[For a more detailed explanation, see: The Mechanism of Karma: TheMahayana Explanation, Except for Gelug Prasangika.]
Quý vị có câu hỏi gì?

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

12 – HỎI ĐÁP

HỎI: Trong phạm vi này, tội lỗi không có trong tấm ảnh? Không có việc gì với tội lỗi ở đây, có phải không?

ĐÁP: Đúng thế. Sự giải thích của Đạo Phật về nghiệp báo không liên can gì đến tội lỗi. Tội lỗi là căn cứ trên sự suy nghĩ trong những hình thức của một cái “tôi” rất mạnh mẽ vững chắc như một thực thể tồn tại riêng biệt và những gì tôi đã làm như một thực thể riêng lẻ khác, giống như hai quả bóng bàn, hay điều gì ấy giống như thế. Và sau đó chúng ta tin tưởng rằng thực thể cái “tôi” là quá tệ và thực thể “những gì tôi đã làm” cũng là tệ hại. Vì thế cũng có một sự phán đoán của hai thực thể dường như vững chắc và rồi thì không thể buông xả được – đó là tội lỗi. Giống như chẳng bao giờ vất rác ra khỏi nhà chúng ta, mà chỉ giữ nó bên trong và nói nó ghê tởm như thế nào, nó hôi thối như thế nào, nó nhơ bẩn như thế nào, và chẳng bao giờ buông bỏ.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

HỎI: Nghe có vẻ rất rõ ràng và rất hơp lý (logic), và tôi có thể hiểu toàn bộ hệ thống, và làm thể nào giải thoát khỏi sự mê muội, và sự những khuynh hướng thúc đẩy cùng mọi thứ. Nhưng tôi nghĩ rằng thấu hiểu nó chưa đủ để giải thoát ngay bây giờ đối với những kinh nghiệm hay sự thúc đẩy hành động một cách bắt buộc.

ĐÁP: Đúng thế. Vâng, đấy là tại sao trước tiên chúng ta cần thực nghiệm đạo đức tự giác (tự tàm). Hãy nhớ là, chúng ta đề cập rằng có một khoảng cách nhỏ giữa điều khi tôi cảm thấy giống như muốn nói, “Ô thật là một bộ đồ xấu xí mà bạn mặc hôm nay,” và khi tôi thật sự nói nó. Nếu chúng ta có thể nắm bắt khoảng không gian ấy, thế thì chúng ta có khả năng để quyết định những gì sẽ ảnh hưởng nếu tôi nói với người ấy rằng người ấy đang mặc một bộ đồ xấu xí. Và nếu chúng ta thấy rằng điều ấy sẽ không là sản phẩm tốt đẹp chúng ta không phát hành nó. Đấy là nơi chúng ta bắt đầu – với nguyên tắc đạo đức và sự tự kiểm soát.

Cũng thế, chúng ta có thể thẩm tra cảm xúc nào tôi đang cảm nhận khi tôi muốn làm việc gì ấy? Tại sao tôi ao ước làm việc gì ấy căn cứ trên một cảm xúc phiền não, chẳng hạn như tham lam? Có phải nó căn cứ trên sân hận; có phải nó căn cứ trên si mê? Tôi có nghĩ rằng nếu nói bộ đồ của bạn là xấu xí sẽ không có bất cứ ảnh hưởng nào đối với bạn? Hay có phải tôi ao ước làm việc gì đấy căn cứ trên sự tử tế ân cần, và đây là những việc tích cực hơn? Đây là tại sao sự định nghĩa của một cảm xúc phiền não hay một thái độ quấy rầy là rất hữu ích: nó một tình trạng của tâm thức, là thứ, mà khi nó sinh khởi, nó làm cho chúng ta mất sự an bình của tâm thức và mất sự tự kiểm soát.

Chúng ta có thể nói rằng khi chúng ta mất sự an bình của tâm thức: tim chúng ta đập hơi nhanh hơn; và chúng ta cảm thấy hơi khó chịu. Vì thế, chúng ta cố gắng chú ý, thí dụ, những việc vi tế, như có phải tôi đang nói điều gì đấy do tự hào? Thí dụ, ai đấy nói, “Tôi không hiểu điều đó,” và bạn nói, “Ô, nhưng tôi hiểu!” Quý vị sẽ chú ý một sự hơi bực bội, một chút tự hào, một sự kiêu hãnh nào đấy, và vì thế đây là những gì chúng ta đề phòng.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

HỎI: Tôi có hơi không hiểu. Tôi nghĩ, giáo sư đề cập rằng có hai cảm xúc không ngừng đây là hạnh phúc và bất hạnh, những sự giao động lên xuống này. Có phải giáo sư đang nói rằng một trong hai điều này la tham dục, còn thứ kia là gì?

ĐÁP: Những gì tôi đang giải thích là hai nhân tố mà chúng khởi động những khuynh hướng nghiệp báo – những điều này đến từ những giáo lý mười hai nhân duyên. Một thứ là tham dục (ái - thứ 8) và thứ kia – tôi đang làm cho đơn giản – thứ kia đặc biệt gọi là thái độ hay cảm xúc đạt được tức là chấp trước (thủ - thứ 9), và nó là một danh sách khoảng năm khả năng khác nhau. Đây là những gì sẽ đạt đến một kết quả, và vì thế điều nổi bật nhất là xác định rõ một cái “tôi” vững chắc với nó chúng ta đang trãi qua, với những gì đang diễn tiến.

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!

HỎI: Có phải sự xác định cái “tôi” vững chắc trong mối quan hệ đến điều gì đấy? Rõ ràng có sự rối rắm ở đây, và rằng chúng ta phải chăm sóc nó và thoát khỏi sự rối rắm mù mờ. Nhưng điều gì chúng ta thật sự đang mù mờ và điều chúng ta đang rối rắm với nó?

ĐÁP: Đấy không phải là một câu hỏi dễ dàng để trả lời trong một cách đơn giản. Chúng ta đang mê mờ cái “tôi” thật sự tồn tại, cái “tôi” quy ước, với cái “tôi” sai lầm không thật sự hiện hữu. Nhưng gì chúng ta đang làm là đang tưởng tượng cái “tôi” hiện nay, là thật sự tồn tại hiện hữu trong một cách không thể xãy ra được nào đấy, nó sự thổi phồng. Nó đang thêm vào điều gì đấy không có ở đó. Thí dụ: tôi vui vẻ hay tôi không vui vẻ. Không phải là bạn không vui vẻ; tôi không vui vẻ. Khi có một kinh nghiệm hạnh phúc hay bất hạnh, chúng ta liên hệ nó trong những dạng thức của tôi hạnh phúc. Không phải rằng bạn vui vẻ và ai đấy khác vui vẻ - tôi vui vẻ. Cái “tôi” (‘I’ hay ‘me’) là cái “tôi” quy ước, là điều thật sự hiện hữu.

Hãy để chúng tôi dùng một thí dụ cho cái “tôi” quy ước này. Giả sử chúng ta xem một bộ phim và hãy nói bộ phim là “Cuốn Theo Chiều Gió”. Trong ấy, có một cảnh vui, rồi một cảnh không vui, và rồi một cảnh vui khác. À…,điều gì đang xãy ra ở đây? Màn hạnh phúc là một cảnh trong phim “Cuốn Theo Chiều Gió” và mà không vui là một cảnh khác của bộ phim. “Cuốn Theo Chiều Gió” là chúng ta đã đặt tên một cách quy ước cho toàn thể các màn ấy, tất cả các cảnh ấy, cả vui vẻ hạnh phúc và buồn đau bất hạnh. “Cuốn Theo Chiều Gió”, tuy thế, chỉ là tiêu đề, chỉ là một cái tên. Nhưng khi chúng ta nói về “Cuốn Theo Chiều Gió”, chúng ta không chỉ nói về tựa đề. Chúng ta đang nói về bộ phim thật sự - mà tựa đề liên hệ đến. Đấylà bộ phim hiện hữu một cách quy ước: nó tồn tại. Bộ phim là điều gì đấy tách biệt khỏi mỗi màn của những cảnh ấy – một bộ phim tách rời và độc lập với những cảnh ấy sẽ là một bộ phim không thật. Nó không tồn tại. Một bộ phim tồn tại một cách quy ước đơn thuần là những gì có thể đặt tên hay quy cho, chúng ta nói, trên căn bản của những màn, những cảnh.

Tương tự thế, chúng ta có những thời khắc hạnh phúc trong đời sống, chúng ta có những lúc không vui trong cuộc đời và v.v…, và chúng ta liên hệ như thế nào đến tất cả những điều ấy? Chúng ta liên hệ tới nó như cái “tôi” – cái “tôi” quy ước, là điều thật sự hiện hữu: nó không phải là bạn, nó là “tôi”. Tương tự thế, bộ phim là “Cuốn Theo Chiều Gió”, không phải là “Chiến Tranh Các Vì Sao”. Nhưng không có cái “tôi” tách biệt từ những thời khắc của kinh nghiệm hạnh phúc và bất hạnh và cái “tôi” là điều đang kinh nghiệm những thời khắc ấy. Đó sẽ là cái “tôi” không thật, một cái “tôi” không thật sự tồn tại. Và cái “tôi” không chỉ là một từ ngữ; vì thế cái “tôi” chỉ đơn thuần là những gì mà từ ngữ ấy đang liên hệ đến trên căn bản của tất cả những thời khắc trãi qua của một đời sống.

Sự mù mờ, thế thì, sẽ là để nghĩ rằng có một cái “tôi” riêng biệt nào đấy hiện diện trong thân thể này, cư ngụ trong đấy, nối kết với nó bằng cách nào đấy, nhấn những nút bấm, và bây giờ cái “tôi” ấy là đang trãi qua cái đau trên bàn chân của tôi, và tôi rất đau khổ và tôi không thích điều ấy. Nó giống như có một cái “tôi” tách biệt với toàn bộ những kinh nghiệm bên trong cái vật xa lạ ấy được gọi là thân thể. Sau đó, trên căn bản sự mê mờ rối rắm về cái “tôi” riêng biệt – cái “tôi” không thật này – với cái “tôi” quy ước và đồng hóa nó với cái “tôi” không thật, chúng ta cảm nhận, với tham dục (ái), “tôi pahir tách biệt khỏi sự buồn phiền này, từ sự đớn đau này, từ sự bất hạnh mà tôi trãi qua với cái đau của thân thể vật lý.” Dĩ nhiên, khi chúng ta không có nhận thức sai lầm ấy về cái “tôi” vững chắc, điều ấy không có nghĩa là rằng chúng ta chỉ ngồi đấy và tiếp tục có cái đớn đau. Nếu bàn chân chúng ta ở trên ngọn lửa, dĩ nhiên, chúng ta đưa bàn chân chúng ta ra khỏi lửa, nhưng khái niệm cái “tôi” ở phía sau là hoàn toàn khác biệt. Không có gì sợ hãi.

Nhưng khái niệm của một cái “tôi” không thật đối kháng với một cái “tôi” quy ước là rất phức tạp và cấp tiến cao độ. Vì thế, hãy rời nó bây giờ. Hãy chấm dứt ở đây, thay vào đấy, cho buổi tối hôm nay với một lời hồi hướng. Chúng ta quán niệm: bất cứ điều hiểu biết nào, bất cứ năng lực tích cực nào đã đến từ điều này, nguyện cầu tất cả được thâm nhập càng sâu sắc hơn hơn nữa, phát triển càng mạnh mẽ hơn hơn nữa, và hành động như nguyên nhân để đạt đến giác ngộ vì lợi ích cho tất cả.

Introductory Lecture on Karma
Alexander Berzin
Xalapa, Mexico, May 2, 2006
Tuệ Uyển chuyển ngữ
21-03-2010
http://www.berzinarchives.com/web/en/archives/sutra/level2_

Nắng, mưa là chuyện của trời,
Vui, buồn là chuyện của người trần gian!
Cùng nhau xây cõi địa đàng,
Xua tan sầu khổ, niết bàn là đây!