DI CHÚC
Khuê Việt Trường
Bà tên Miện. Trời nắng bỏng, nhưng bà Miện lại đi chân trần trên nền cát nóng với mái đầu trần tìm tới tôi. Bà đã trên 80 tuổi, cái tuổi chẳng màng gì đến danh lợi, chẳng ham muốn điều gì trong cuộc sống nữa. Đó là cái tuổi đã tạo cho đàn con của mình một chỗ đứng vững chắc trong xã hội để mình còn nương tựa. Bà tìm đến tôi trong cái nắng cong người kia bởi bà hy vọng tôi sẽ giúp cho bà một chút công lý mà bà mệt mỏi đi tìm vẫn không chạm được.
Một chồng hồ sơ, giấy tờ đã ngả vàng chứng tỏ nó đã chịu khá nhiều áp lực của thời gian. Trước khi tìm tôi, bà Miện đã gõ những cánh cửa lớn nhỏ, nhưng những cánh cửa đó đều lạnh lùng khép chặt. Bàn chân trần của bà đã bao lần giẫm lên những bãi cát nóng để tìm tới những cánh cửa. Lần này bà đang gõ một cánh cửa theo trí tưởng tượng của bà. Nhưng tôi chỉ là một nhà báo bình thường.
Tôi về. Tập hồ sơ có nhiều chỗ tôi đọc không được. Nhưng những giọt nước mắt của người đàn bà 80 tuổi vẫn hy vọng tìm được công lý khiến tôi không thể không cố đọc những gì bà viết ra.
Bà Miện là một người đàn bà cô đơn, bà chỉ học hết lớp một cho biết đủ mặt chữ, sau đó cả cuộc đời bà gắn liền với nương rẫy và đồng ruộng. Bà chắt chiu, dành dụm mới mua được một vườn xoài hơn 50 cây, rồi trông đợi những cây xoài trĩu trái, hái đem ra chợ bán kiếm miếng cơm. Bà đi làm thuê. Bà đi hái củi. Nói chung cuộc đời bà cực nhọc, chẳng bao giờ đôi tay thư thả. Cũng vì cái tình, cám cảnh một người đàn bà neo đơn như mình không có một miếng đất cày xới, bà Miện đã đem bà Linh về, dành cho một khoảnh đất nhỏ, chia cho 10 cây xoài gọi là có cái phụ thêm. Thời gian cứ thế trôi qua…
Rồi một con đường lớn băng qua nhà bà Miện trong quy hoạch chung của tình. Khu đất ngày xưa chẳng ai thèm ngó ngàng bỗng được quy ra vàng. Những người buôn đất không biết từ nơi nào tìm tới. Những mảnh đất hoang, những vườn xoài ngày nào thảnh thơi rụng trái giờ đây trở thành điểm nóng cho những cuộc tranh giành. Người phụ nữ ngày xưa bà Miện cưu mang cũng đem cọc, dây thép ra bao quanh nhà bà Miện. Bà chẳng hiểu chuyện gì đã xảy ra. Bà không biết rằng mình đang phải đối phó với những điên đảo, tráo trở của cuộc sống, trong khi bà quen sống với cái tình.
Đó là một buổi sáng. Khi bà còn đang thả từng hạt lúa cho bầy gà con theo mẹ trong vườn nhà thì người ta đổ xe tới đo đạc. Những người lạ đó hỏi bà: “Bà già, bà thuê nhà này lâu chưa?”. Bà ngạc nhiên: “Nhà này của tôi, tại sao lại phải thuê?”. Người đàn ông đeo kính đen trả lời bà rất lạnh lùng: “Chủ nhà ở đây là bà Nguyễn Thị Linh đã bán hết khu đất mặt tiền cho chúng tôi. Chỉ đợi bà trả đất lại là làm thủ tục. Bà không nghe bà Linh thông báo dời đi sao?”. Chuyện một người sống nhờ từ khi tóc xanh đến khi đầu bạc trên mảnh đất của mình, rồi một hôm bỗng dưng biến mình thành người ở nhờ thử hỏi có ai chịu được? Khi bà Linh đưa cho bà xem tờ giấy mà người ta vẫn gọi là sổ đỏ, bà thực hỡi ôi. Bà mua mảnh đất theo kiểu trao tay. Người ta lợi dụng chứng minh tấm giấy sở hữu trên theo phương diện pháp lý để đuổi bà ra khỏi mảnh đất của mình.
***
Hôm xã gọi bà Miện lên giao cho bà tờ giấy công nhận phần đất của bà, tôi không có mặt. Cuộc chiến giành công lý bốn năm ròng rã cộng với tuổi già khiến bà ngã bệnh. Hàng xóm thay phiên nhau tới thăm bà. Hết bên thương binh xã hội, tới hội người già, hội phụ nữ rồi cả các trường học cũng đều góp ít nhiều để cưu mang bà. Bà cô đơn và nghèo lắm. Bà nghèo cả đời sống gia đình, nghèo cả tiền bạc. Bà không có gì hết, trong khi người ta sẵn sàng trả cho bà cả trăm triệu đồng miễn bà đừng đi kiện đòi đất. Họ còn hứa cất cho bà một căn nhà nhỏ ngay trong mảnh vườn đó. Nhưng bà vẫn đi kiện. Bà nói rất rạch ròi trong phiên tòa: “Tôi không giành đất để bán, Tôi sống nhờ bà con xóm giềng bao nhiêu đó cũng đủ rồi. Nhưng tôi quyết đòi cho bằng được mảnh đất do chính tôi gầy dựng”. Chân lý của bà đơn giản: “Tôi lấy cái của tôi”. Bà tin vào công lý. Cuối cùng bà Miện đã có nhân chứng chính là con của người bán đất cho bà năm xưa, họ đem giấy tờ cho bà. Và, tấm sổ đỏ mà bà Linh đem ra là một trò lừa đảo do bà Linh và vài cán bộ địa chính tạo ra.
Tôi tới nhà bà Miện mấy lần. Nhà mái lá mục nát, trống trước trống sau chẳng có thứ gì quý giá. Bà Miện đã sống trong căn nhà đó và bà chịu đựng nỗi cô đơn một cách lạ lùng. Hôm được trả lại đất, bả tỉnh hẳn ra.
***
Người hàng xóm tốt bụng của bà Miện gọi điện cho tôi khi trời đã tròn bóng: “Bà già chết rồi ông nhà báo ơi”. Thế là tôi phóng xe đi.
Hàng xóm chung tay lo phần việc cuối cùng cho đời bà. Một cuộc đời quá buồn bã, một cuộc đời dường như chẳng được thảnh thơi. Bao nhiêu năm bà đi kiện để hy vọng lấy lại mảnh đất bà đã mua bằng chính những đồng tiền mình vất vả kiếm được. Nhưng chỉ một tháng sau khi giành lại được mảnh đất kia thì bà qua đời. Dòng người đi theo ra nghĩa trang toàn là những người hàng xóm, chẳng có ai là thân nhân.
Thật bất ngờ khi tôi sửa soạn lên xe về. Anh Hùng, tư pháp xã gọi: “Anh nhà báo ở lại một tí được không? Bà Miện có để lại di chúc”. Tôi ngạc nhiên, bà có tài sản gì đâu mà để lại di chúc? Và mảnh đất bà giành đây cũng chỉ là một mảnh đất. Biết đâu sẽ có những người vắng mặt nào đó, vì hám lợi sẽ xuất hiện tiếp tục cuộc tranh giành. Tôi cùng mọi người theo anh Hùng về trụ sở ủy ban xã nghe đọc di chúc.
Bà Miện đã để lại mảnh đất của mình cho xã xây trường mẫu giáo. Đó cũng là điều nhiều người vẫn thường làm khi không có con cháu. Nhưng tôi thật bất ngờ khi bà Miện đã để lại trong di chúc của mình một điều bí mật, điều bí mật đó nếu bà không nói ra thì nó sẽ được chôn kín theo bà dưới lòng đất. Trong mớ áo quần cũ bà để trên gác cao trong ngôi nhà tồi tàn của mình, có một gói nhỏ bằng giấy dầu. Trong đó có 20 lượng vàng bằng nhẫn, vàng trang sức. Gia tài cả đời của bà nhiều đến thế, nhưng bà không xài đến. Đó là số tiền bà tích cóp với nguyện ước sẽ được dùng để xây lên ngôi nhà trẻ. Trong di chúc, bà yêu cầu tôi và người hàng xóm tốt bụng quản lý việc thi công ngôi trường trong mơ của bà.
Trong đời làm báo của mình, tôi tự hào mình đã đi nhiều, gặp nhiều số phận khác nhau. Tôi tưởng mình đã hiểu hết khi nhìn cách sống của mọi người trong hoàn cảnh mà tôi gặp họ. Nhưng cả cuộc đời tôi chưa hề bắt gặp một bản di chúc lạ lùng đến thế.
Hết
Theo Sài Gòn Giải Phóng thứ bảy, số 991 - 3/4/2010