Mời đọc bài viết:
Phạm Ngọc Thái có chân dung một nhà thơ tình lớn của dân tộc
                                Được đăng ở nhiều website trên thế giới.
    * Trong nước mời đọc qua link sau:                           
                     http://datvietjsc.net.vn/index.php?act=newsdetail&pid=8&cid=52&id=2242
      Hoặc:      http://www.vanchuongviet.org/index.php?comp=tacpham&action=detail&id=19619  
   * Ở Mỹ:           http://www.saimonthidan.com/?c=article&p=7971
   *  Tòa báo Úc Châu:      http://www.namuctuanbao.net/870/truyenNgan/truyenngan_14.php

                      TẬP THƠ "RUNG ĐỘNG TRÁI TIM"
                                  Nxb THANH NIÊN 2009

 
       Nhà thơ Phạm Ngọc Thái 
Sinh: 15-10-1948
NR:  Ngõ 194 nhà 34, phố Quán Thánh - Hà Nội
DĐ:     0168 302 4194
CÁC TẬP THƠ ĐÃ XUẤT BẢN:
- Có một khoảng trời, Nxb Hà Nội 1990
- Người đàn bà trắng, Nxb Thanh niên 1994
- Rung động trái tim, Nxb Thanh niên 2009
- Hồ Xuân Hương tái lai, Nxb Văn hoá Thông tin 2012
-  Phê bình & tiểu luận thi ca - Phạm Ngọc Thái, Nxb Văn hoá Thông tin 2013
     Đồng thời có nhiều thơ, lý luận văn học in trên các báo Trung ương & địa phương. 

          GHI CHÚ:
   Trong tập thơ "Rung động trái tim" này, một số bài thơ đã được anh em văn nghệ sĩ và nhà giáo yêu quí nhà thơ đã bình đăng báo hoặc xuất bản - Tuy nhiên, khi xuất bản tập thơ lúc đó (năm 2009), theo yêu cầu của các tác giả đối với nhà thơ thì chưa ghi tên người bình vội.
     Nay nhà thơ Phạm Ngọc Thái cho xuất bản tập "phê bình & tiểu luận thi ca"... chính thức công bố lại tên của các tác giả bình thơ đó:
          Xem ở tập "Phê bình & tiểu luận thi ca - Phạm Ngọc Thái"
                                       Nxb Văn hoá Thông tin 2013
     Hầu hết các bài bình đã được chính người bình chau chuốt thêm cho gọn và tinh tuý hơn - Xin công báo cùng bạn đọc bốn phương được biết.
     Hà Nội, mùa đông năm Quí Tỵ       
    

 
                            TÌM HIỂU THÊM CHÂN DUNG THI NHÂN

                                                 - Mời đọc qua link:

                      http://4phuong.net/ebook/76310147/pham-ngoc-thai-chinh-la-chan-dung-cua-mot-thi-hao.html
 
                    http://nghiathuc.wordpress.com/2013/10/06/pham-ngoc-thai-chinh-la-chan-dung-cua-mot-thi-hao/ 

.
                                                             Con sẻ hót mênh mông đồng nước
                                                 Người hát rong hát vui sân ga
                                                Tiếng Hát Đời Thường thường lẫn vào bụi cát                                         
                                                 Anh hát cho đời...
                                                 Anh hát em nghe...

  
                                             THƠ  PHẠM NGỌC THÁI 
                                                                            Bảo Ngọc                                                            
       
        Tôi còn nhớ: Kể từ lần xuất bản tập thơ " Người đàn bà trắng " -  NXB Thanh niên 1994, đến bây giờ cũng đã hơn một giáp. Hiện nay Phạm Ngọc Thái đã và đang tiếp tục cho đăng cả Tuyển thơ Đại Bàng ( khoảng 500 bài có cả bình ) trên mạng internet  trong website của Việt Nam Thư Quán ( vnthuquan.net - Ở trang " diễn đàn " - Danh mục " tác giả người Việt " ). Thực ra thì hơn một chục năm đó, tuy không xuất bản tiếp nhưng anh đã cho phát hành rất nhiều các tệp thơ lẻ... để quảng bá thơ ca của mình rộng rãi khắp chốn kinh thành, trong làng báo chí, các hội văn chương, đặc biệt là phổ cập rất nhiều thơ tình vào giới sinh viên trong các trường đại học. Tiếng tăm và thơ anh đã được nhiều người biết đến.
     Phải nói : Phạm Ngọc Thái  là một con người sống hết mình, hết tâm huyết với thi ca. Như tiến sĩ triết học Thế Hùng đã từng nói về anh: Con người tử vì đạo! Hoặc như nghệ sĩ Trần Việt Thịnh đã viết trong bài bình luận: " Phạm Ngọc Thái  -  Người hai lần thi sĩ  " rằng: 
-    Nếu coi thơ ca là một ngôi đền kì vĩ và cao sang, thì anh chính là một tín đồ trong không nhiều tín đồ của ngôi đền đó!...
     Dường như anh sinh ra là để làm thơ! Về cơ bản thơ Phạm Ngọc Thái là loại thơ truyền đời. Trong tuyển thơ của anh có rất nhiều bài đã đạt độ khúc triết, sâu sắc và là những bài thơ hay.  Một loại thơ hàm chứa đầy ý nghĩa trong hình ảnh câu chữ cũng như hình tượng thi ca. Nó gắn liền tính chất sâu xa của thơ cổ phương Đông, kết hợp khá nhuần nhuyễn với các trường phái thơ hiện đại châu Âu: Từ trường phái thơ lãng mạn , tượng trưng đến siêu thực... đã kết hợp với nhau và được cô đúc trong thơ triết học . Rút ra không chỉ từ lý luận thuần tuý mà gắn liền với đời sống xã hội, cùng bể khổ trầm luân cõi nhân gian... Đọc thơ anh càng thấm thía hơn nỗi lận đận, long đong nơi bờ bãi con người và giàu tính nhân văn. Hầu hết là thơ tự do. Nhưng trước hết vẫn phải nói: Phạm Ngọc Thái là một nhà thơ của tình yêu! Đặc biệt thơ tình của anh đã đi được vào lòng các tầng lớp: từ tầm bậc tuổi hoa niên đến lớp trẻ sinh viên, rất nhiều người yêu thích thơ anh.
        Một số  lớn các tình thơ đã được anh công phu viết những bài bình hoặc tiểu luận chí lý và rất hay. Chưa có một nhà thơ nào có dụng tâm viết, mà lại viết say sưa và sâu sắc đến vậy. Tôi vốn là người từng ham đọc thơ, cả thơ trong nước và thế giới. Theo tôi: Thơ Phạm Ngọc Thái đã đạt được tầm là một tài sản của nền văn học quốc gia và có sức truyền lại trong dân gian. Gọi là để giới thiệu thơ anh , tôi chỉ viết vài lời như vậy. Bởi - Nhiều bài thơ cũng đã được anh viết bình thích thú lắm rồi! Xin giành để các nhà văn, nhà thơ, những người nghiên cứu bình luận văn học... cùng các đọc giả xem và thời gian kiểm nghiệm. 
     Sau nhiều năm dừng lại, nay anh tiếp tục cho xuất bản thơ để ra mắt bạn đọc - Trên con đường của nghệ thuật thi ca, chúc anh thành công!
 
 

.


                          ĐÊM BÓNG CÔ ĐƠN



Em đột ngột qua mưa chiều tạt lá
Chút thơ lòng tầm tã tim anh!
Mối tình nhỏ líu lo đùa một gã
Người tuy xa còn lại bản đàn êm.

Người con gái đi rồi ra phố vắng
Em về đâu trong đêm bóng cô đơn?
Anh muốn níu cơn gió đường lặng thoáng
Để cùng trinh nữ tắm yêu thương.

Đêm tháng bảy, em ơi! Lòng da diết,
Nén hương thơm thắp trước cửa đền
Khe khẽ vào đời anh làm bể biếc
Thành phố buồn, mùa thu đến chăng em!

Thì đi nhé! Dù chia ly là biệt tích
Đời thầm vương... Tình cũng vở kịch câm...

Mùa lá rụng… em bước mùa lá rụng
Gió cứ bay mây trắng đầy đường
Người con gái đi rồi ra phố vắng
Em về đâu trong đêm bóng cô đơn?
 
                                               
                                                            7/1999



       Vào một đêm của mùa lá rụng, người con gái cô đơn ấy đã nghĩ gì đang bước đi trên phố vắng ? Tôi không biết!

                 Đời thầm vương... Tình cũng vở kịch câm...

    Đúng thật, tình là một vở kịch câm! Đoạn thơ: Em về đâu trong đêm bóng cô đơn?/- Đã được tác giả nhắc đi nhắc lại hai lần làm điệp khúc cho bài thơ. Còn câu thơ:

                  Nén hương thơm thắp trước cửa đền  

   Nghĩa là, lòng anh thực cũng muốn về bên em… nhưng tình thì trắc trở. Người con gái đang bước đi trong mùa lá rụng ấy, em có nghe thấy cả mùa thu đang đến không? Mùa của chia ly đấy! Như khúc tình ca yêu thương, mưa cũng đang rơi tầm tã trong anh.
Đêm Bóng Cô Đơn là một tình thơ nuối tiếc về hình bóng đối với một người trinh nữ, như dòng suối thiết tha chảy mãi trong trái tim chàng thi sĩ!
 
 
 
 
 
 
                            PHỐ THU VÀ ÁO TRẮNG
 
 
 
Tà áo trắng em đi qua phố
Mùa thu rơi phủ mắt anh
Tà áo trắng của người sinh nữ
Anh nhìn xác phượng khóc rưng rưng.
 
Chỉ còn lại con tim rớm đỏ
Áo quệt vào máu rỏ hai tay…
Ôi, mùa thu mùa thu êm ả
Sao lòng anh tơi tả thế này?
 
Tà áo trắng trôi dưới dòng mây bạc
Lang thang vài cánh bướm bơ vơ,
Áo trắng in ngang trời - sét đánh!
Lưỡi dao nào cào nát tim thu?
 
Anh cũng có một thời bên áo trắng
Cũng bế bồng và cũng đã ru em!
Cái thời ấy chìm vào xa vắng
Phút gặp lòng đâu hết ngổn ngang.
 
Thêm một mùa thu, một mùa thu vỡ
Câu thơ nẩy những bông hoa buồn
Thôi, đừng hát để ướt lòng trinh nữ
Em đi rồi! Anh chết cả mùa đông.
 
                                       
                                                      9/1994
 
 
 
         Một sáng mùa thu, khi tôi đang đi lang thang trên đường phố Hà Thành, giữa cảnh mưa bay...Bỗng một đoàn thiếu nữ vận toàn áo dài trắng tha thuớt, ôm nhau trên những chiếc xe phóng lướt qua tôi:

                     Tà áo trắng em đi qua phố
                     Mùa thu rơi phủ mắt anh

      Những câu thơ đầu tiên, cảm xúc bật ra trong cảnh tình như thế. Hay là:

                     Tà áo trắng trôi dưới dòng mây bạc
                     Lang thang vài cánh bướm bơ vơ

      Đó là một mùa thu của tình yêu ! Lòng tôi xốn xang, dường như thể có những mũi dao nào đó đang trích sâu vào trái tim tôi, làm đau đớn và ròng ròng máu chảy:

                     Chỉ còn lại con tim rớm đỏ
                     Áo quệt vào máu rỏ hai tay…
                     Ôi, mùa thu mùa thu êm ả
                     Sao lòng anh tơi tả thế này?

       Ai chẳng có một thời dan díu với các nàng thiếu nữ, từng tha thiết mộng mơ bên áo trắng của các em:

                     Anh cũng có một thời bên áo trắng
                     Cũng bế bồng và cũng đã ru em!

  Bài thơ này - Chính nhà thơ đã kể lể về cái thời đã có ấy của mình!
 
 

.


                ANH VỌNG NGHE
             TIẾNG EM HÁT BÊN HỒ




Anh vọng nghe tiếng hát bỗng bàng hoàng
Đôi mắt mùa thu ru êm ả,
Ôi, hồ xưa! Những đêm trăng lộng gió
Những đêm không chiếu không màn.

Tiếng hát ấy vẳng xa đã vào bụi cát
Em mãi còn kỉ niệm trong anh
Như hạnh phúc đời anh: Cái thực là hư cả,
Cái đã hư xưa mới chính thực là mình.

Cuộc đời như bóng mây qua vũ trụ
Chiếu ở rất xa,
                    qua hồn ta,
                                  trong mộng ủ.
Ôi, hư vô - Sao quặn xiết lòng ta,
Hỡi đêm tàn!
Có nghe tiếng em vẫn hát tận hồ xa...
                          
                                                
                                                      2/1996




        Người thiếu nữ ấy: đôi mắt nàng như cả bầu trời mùa thu gió và trong những đêm trăng mơ mộng. Đó là những kỉ niệm êm đềm, tha thiết của một thời, đã trở thành lưỡi dao cào xé tim anh. Thật đẹp đẽ biết bao:

                  Những đêm không chiếu không màn  

     Những đêm trăng hồ em đã từng hát để ru anh, là những đêm của tình yêu! Đời đẹp nhất, hạnh phúc nhất là những năm tháng… anh với em sống trong màn trời, chiếu đất. Tiếng hát mà nhà thơ bàng hoàng nghe của người yêu xưa vọng đến trong những đêm không chiếu, không màn ấy: một tình cảm vừa lãng mạn, vừa hoang xơ. Ta đã thấy ngay ở đoạn thơ đầu:
              
                     Anh vọng nghe tiếng hát bỗng bàng hoàng
                    Đôi mắt mùa thu ru êm ả

     Tuy chỉ là những hình ảnh gợi lại , nhưng nó đã vẽ lên một phông cảnh thật máu thịt và đam mê. Sang đoạn thơ hai:

                   Tiếng hát ấy vẳng xa đã vào bụi cát
                    Em mãi còn kỉ niệm trong anh
                    Như hạnh phúc đời anh: Cái thực là hư cả,
                    Cái đã hư xưa mới chính thực là mình.

     Trong bụi cát… năm tháng qua đi vùi nó vào quá khứ. Nhưng vẫn còn đây hơi thở, đôi môi êm ấm của em . Trái tim anh đang sống lại một thời với người con gái. Nếu như ở đoạn thơ đầu - Tác giả ghi lại những cảm xúc, sự thổn thức khi nhớ đến người yêu: Từ đôi mắt như cả một mùa thu xanh, rồi những đêm ân ái không chiếu, không màn, thì đến đoạn thơ hai lại đi vào triết lý về mối quan hệ tình yêu và cuộc sống. Thực tại và ảo ảnh. Hiện tại và quá khứ. Cái quá khứ lại trở thành tồn tại trong tâm hồn và cuộc sống của chàng:

                   Như hạnh phúc đời anh: Cái thực là hư cả,

     Còn cuộc sống anh đang sống hôm nay chỉ là hư vô, trống rỗng. Anh đang tồn tại chính là tình yêu một thời đã có với em. Cái triết lý so sánh ấy tạo nên một thứ lôgíc nhấn mạnh về ý nghĩa của tình yêu! Người đọc cũng dễ dàng cảm đồng với nhà thơ.

      Anh Vọng Nghe Tiếng Em Hát Bên Hồ là một bài thơ tương đối hay. Dù chỉ có 3 khúc thơ nhưng liên kết với nhau, xoắn xít trong cảm xúc mà triết lý tạo nên sự sâu sắc của tình thơ. Ta hãy nghe trong đoạn kết  tác giả đã nói gì:

                   Cuộc đời như bóng mây qua vũ trụ
                    Chiếu ở rất xa,
                                      qua hồn ta,
                                                    trong mộng ủ.

     Nghĩa là: trên bầu trời xanh cao vời vợi kia - Hạnh phúc của đời anh với người con gái cũng chỉ như những bóng mây thoáng trôi qua. Nó trở thành giấc mơ sống mãi, ấp ủ trong cuộc đời anh. Như những vì sao xa  chiếu rọi xuống tâm hồn và trái tim anh. Để cuối cùng nhà thơ đã thốt lên giữa cảnh đêm tàn, hoang vắng:

                   Ôi, hư vô - Sao quặn xiết lòng ta,
                    Hỡi đêm tàn!
                    Có nghe tiếng em vẫn hát tận hồ xa...

     Anh chỉ còn sống trong mộng ảo cùng với nỗi cô đơn!
 
 
 
 
 
 
 
                
 
       
                 NGƯỜI ĐÀN BÀ TRẮNG

                                     Người đàn bà đi trong mưa rơi
                                     Chứa một trời thầm như hoa vậy...



Chiếc mũ trắng mềm em đội bàu trời
Khóm mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc
Đôi mắt em đong những áng mây
Người đàn bà trắng!...

Em đi - về... chao những hàng cây
Hồ gió thổi lệch vành mũ đội
Thấm đẫm mình em cả thềm nắng gội
Xoã ngang vai mái hất tơi bời.

Nỗi niềm thao thức
Những đêm trăng nước...
Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai!
Người đàn bà ai mà định nghĩa?

Đường xưa đó về đây em ơi!
Những con đường đã đầy xác lá rơi
Xác ve, xác gió và xác của mưa.

Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu
Anh cũng không làm chàng Trương Chi
                                       suốt đời chèo sông vắng
Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng Trắng
Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau!

Vết thương lòng không dễ đã lành đâu
Những đêm sao buồn, những đêm gió khát,
Khúc thơ tình anh lại viết về em!
Người đàn bà... ngậm cả vầng trăng...
 
                                           
                                             ( những năm 90 )
 
 


          Tôi gọi em bằng cái tên Người Đàn Bà Trắng (NĐBT), thực ra khi ấy em vẫn còn là một thiếu nữ:

                    Chiếc mũ trắng mềm em đội bàu trời
                    Khóm mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc

      Từ chiếc mũ vải trắng mềm em thường đội trên đầu lẫn vào trong khóm mây, và khóm mây kia nghiêng trôi trên mái tóc em. Nghĩa là: bóng em đi hiển hiện dưới một bàu trời cao vời vợi. Ấn tượng nhà thơ về em cứ vờn bay cùng trời mây, gió cuốn. Đến đôi mắt của người yêu:

                    Đôi mắt em đong những áng mây
                    Người đàn bà trắng!...

       Đó là đôi mắt của mùa thu êm ái, ngọt ngào, trong xanh và xa thẳm. Bích Khê trong bài thơ Tranh Loã Thể cũng đã tả về đôi mắt người mỹ nữ:

                    Mắt ngời châu rung ánh sáng nghê thường

      "châu" ở đây là châu ngọc - Đôi mắt đẹp của người đàn bà được thi nhân mô tả ấy mang tính mỹ học (châu ngọc, nghê thường). Thân thể nàng cũng trinh trắng bay ra như hương, như tuyết. Khoé mắt nàng lung linh ánh sáng kỳ ảo, dị thường. Còn NĐBT - đôi mắt em lại đẹp một cách hiền dịu , mộng mơ. Nhà thơ đã lấy những hình ảnh từ trong vũ trụ, trời đất qua cảm xúc mà tả về em.

      "...đong những áng mây" : Đôi mắt người yêu vừa huy hoàng lại vừa nhân ái, anh đã phiêu du trong đôi mắt ấy. Nó chìm ngập một thế giới...chiếu rọi vào những ngõ ngách làm cho cuộc đời anh sáng bừng lên, nhưng nó cũng từng làm tan nát trái tim anh! Đôi mắt người yêu mang đầy sự huyền ảo như Xuân Diệu đã viết:

                    Đến tan cả đất trời
                    Anh mới thôi dào dạt

      Em thật hiền! Ta đã yêu em từ đôi mắt ngời lên như một trời châu báu, là cánh cửa tâm hồn của người đàn bà, mà thăm thẳm bao la cả bể ái tình. Sang đoạn thơ hai hình ảnh người thiếu nữ hiện lên đi giữa cuộc đời, qua một khung cảnh thiên nhiên rực rỡ:

                    Em đi - về... chao những hàng cây
                    Hồ gió thổi lệch vành mũ đội
                    Thấm đẫm mình em cả thềm nắng gội...
         
     Cả thềm nắng hắt lên mình em như tơ lụa của đất trời có gió thổi, cây đưa...Vẫn chiếc mũ vải trắng mềm xưa mà em thường đội lệch, che lên khuôn mặt đẹp như một vầng trăng mọc. Cái bờ hồ gió thổi ấy chứng kiến bao nhiêu kỷ niệm của nhà thơ đã có. Những tháng năm anh đã sống trong êm đềm và hạnh phúc của tình yêu. Giờ đi lại những con đường đã qua, anh như nghe thấy cả một khúc tình ca đang sống lại. Ở đó, mái tóc người con gái xưa vẫn xoã tung bay trên đôi vai trần trắng của nàng :

                             Xoã ngang vai mái hất tơi bời
 
      "tơi bời" ở đây có ý nghĩa của sự chói loà, chói ngợp...bởi sự chinh phục thời con gái.  Là tình yêu tơi bời, mãnh liệt và sấm sét của nàng. Tơi bời là tơi bời xuống sự sống, là bão tố phong ba, là sức mạnh phóng túng của con người Nàng có thể làm say đắm , ngả nghiêng cả tâm hồn, trí não và trái tim ta!

      "Xoã ngang vai mái hất tơi bời" -  Nó tôn vinh thêm sự rực rỡ bởi quyền năng thời con gái của em. Em đi…vẫn bàu trời trong xanh, mĩ miều, mềm mại với chiếc mũ vải mềm xưa và khóm mây trắng nghiêng trôi trên mái tóc. Nhịp thơ trải dài ra như những làn mây, lớp lớp trên những dòng thơ. Bồi hồi trong kí ức xưa, hồn nhà thơ như con đò mộng lạc vào nơi bến vắng, cô đơn! Chỉ còn nghe thấy tiếng gió táp mưa sa, cùng những lá vàng tháng năm rơi phủ xuống trời đất. Trong cảm xúc, tiếng lòng nhà thơ đã cất lên gọi vọng tình em:

                    Đường xưa đó về đây em ơi!
                    Những con đường đã đầy xác lá rơi
                    Xác ve, xác gió và xác của mưa

    Những con đường ấy giờ đây thật là hoang dã trong qui luật bụi cát của thời gian. Con đường mà người con gái đã đi qua cuộc đời nhà thơ ấy, dù cuộc sống có bao nhiêu trăn trở, năm tháng cứ trôi đi nhưng.hình bóng em không phai nhoà. Thân thể của người yêu như một vườn đầy tiếng chim và hoa thơm.  Tình yêu em  đang làm xa xót trái tim anh!...Người con gái năm xưa  cũng đang phiêu dạt nơi nào trong gió mưa phủ táp cuộc đời? Dông bão sẽ dội xuống mà em như một đoá hoa thơm rực rỡ đang bị nhấn chìm , vò xé ở trong đó! Hình ảnh đoạn thơ nghe như trong giấc mộng : xác gió, xác mưa, đã đầy xác lá, xác ve...trôi . Nghĩa là: lớp lớp năm tháng chồng lên nhau phủ xuống nấm mồ tình! Những kỉ niệm êm đềm và những tối yêu em đã rất xa...nhưng vẫn lẩn khuất trong tâm tư của lòng chàng. Khi những ánh điện đêm thành phố, bàu trời sao giăng chiếu qua khoảng trống của những tán lá cây soi lên mình em...khuôn mặt em tha thiết biết bao. Đôi má em  mịn mà như một miếng trăng thơm, anh chỉ muốn cắn hôn lên đó.

        Mắt em nhìn thân thương, trìu mến. Anh khẽ kéo em vào hôn đắm đuối trên đôi môi nàng ngọt ngào như thể trái cây. Bóng cây mờ tỏ che khuất đi những cử chỉ thèm muốn của nỗi đam mê (?) Anh lần qua làn áo mỏng xoa trên thân thể nồng cháy, đặt lên bộ ngực êm mát của nàng - Hai bàu trái cũng nóng hổi xúng xính trong tay anh. Mắt em nghiền nhắm lại đưa hồn vào cõi ru mê!...Ôi, cái của người thiếu nữ mãi mãi là báu vật mà nàng mang tặng nó cho ta! Bàn tay anh chỉ muốn đi tìm vào cõi thiên thai. Bà Hồ Xuân Hương đã tả về cái đó của em thế nào:

                    Cỏ gà lún phún leo quanh mép
                    Cá diếc le te lách giữa dòng...

     Anh khẽ vén búi cỏ gà để vuốt ve thiên tạo. Đôi chân trần trắng như ngà em giương cao như đôi cánh hạc, để lộ ra cả một vòm điện ngọc : Đó là cổng trời!...Ở nơi ấy vào cung nguyệt, một động ngọc ngà tuyệt đẹp! Khe vào cổng sâu thẳm để đón tình yêu của anh vào với em. Nơi giáp gianh giữa trời đất, âm dương tận cùng gặp nhau. Như trong bài thơ NĐBT đã viết:

                    Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai!
                    Người đàn bà ai mà định nghĩa?

         Cụ Nguyễn Du cũng đã tả về cái của nàng Kiều:
 
                   Dầy dầy sẵn đúc một toà thiên nhiên

      Nhưng đây là cả một động thiên thai tạo hoá đã dầy công để tạo ra, gắn lên tấm thân người đàn bà thần tiên và tuyệt mĩ biết bao! Vũ trụ ấy của em đã sinh ra tất cả các kiệt tác của nhân loại này, cao vời vợi và bất tử!

      Giờ đây nhà thơ chỉ còn nghe thấy tiếng gió mưa phủ lên những con đường ấy, đã đầy xác lá, xác ve...trôi. Cái bờ hồ gió thổi  ngàn năm sau vẫn còn quyến luyến bóng hình em ở đó. Mãi mãi ở trong anh...

     Tôi xin trở lại phân tích sâu thêm về đoạn thơ ba:

                     Nỗi niềm thao thức
                     Những đêm trăng nước...
                     Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai !
                     Người đàn bà ai mà định nghĩa ?

    "Chùm trinh em hát..." : Hình ảnh thơ đã được cách điệu hoá. Trong bài thơ Bẽn Lẽn của Hàn Mặc Tử : Vào một đêm trăng sao lòng những cô đơn - Thi nhân đã mơ đến những giây phút được vui vầy với người trinh nữ . Ông mường tượng ra cả cái của nàng cũng giống như vành nguyệt đang in soi trong khe nước. Lòng thi nhân bồi hồi thảng thốt kêu lên:

                    Ô kìa! Bóng nguyệt trần truồng tắm
                    Lộ cái khuôn vàng dưới đáy khe...

      Đó là một áng thi tuyệt tác, có thể coi đó là những câu thơ vàng. Ông run rẩy mê man đắm nhìn cái vầng trăng của người trinh nữ ấy:

                    Tiếng lòng ai nói? Sao im đi?

      Chính bởi thế Bẽn Lẽn đã trở thành một trong số bài thơ hay nhất của ông. Còn cái ấy của NĐBT thì sao?

                    Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai!

      Hình ảnh thơ mô tả lại mang màu sắc trừu tượng và gợi cảm.

    " Chùm trinh em hát...": Nó đã mang cái của nàng bay lên! Suy cho cùng vũ trụ và thế giới đều tồn tại và sinh ra ở đó! Nó vừa vĩ đại vừa man dại. Nếu không có cái chỗ thiên thai ấy của người đàn bà thì không có thế giới, không có cả linh hồn lẫn sự sống và cũng không có ý nghĩa gì về lịch sử của thế gian này. Với câu thơ:

                    Người đàn bà ai mà định nghĩa ?

      Tôi nhớ đã được đọc những trang sách viết về thân thế và sự nghiệp của Đại văn hào Nga vĩ đại Lép Tônxtôi - Ông là một thiên tài xây dựng hàng trăm tính cách về đàn bà có những mẫu mực khác nhau. Người từng nói những câu đại ý rằng: Không thể đưa ra những luân lý có tính khuôn mẫu nhất định đối với người đàn bà, mà chỉ có những sự tìm tòi, tìm tòi và tìm tòi mãi...

      Nàng không thể nào định nghĩa được trong sự tồn tại của đời ta? Câu thơ treo trên đầu ta như một câu hỏi vĩnh cửu, lại như thể một định mệnh!

    "Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai!" - Đoạn thơ tả khúc triết này đã đưa thi phẩm NĐBT bay vào cõi huyền bí khi viết về đàn bà. Thật đúng là: Người đàn bà ai mà định nghĩa ?

      Tôi xin bình sang đoạn thơ 5 - Đây lại là một mảng thơ đời. Nó đã triết lý về tình yêu và cuộc sống giữa nhà thơ với nàng:

                    Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu
                    Anh cũng không làm chàng Trương Chi
                                                       suốt đời chèo sông vắng
                     Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng Trắng
                     Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau (!)

      Mâu thuẫn giữa cuộc sống và tình yêu là vậy - Đó cũng là hai mặt nghịch lý của cuộc đời:

                    Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu

      Còn anh cũng không đầy mình để cứ làm mãi cái anh chàng Trương Chi suốt đời chèo thuyền trên con sông quạnh vắng cô đơn, rồi tương tư nàng Mỵ Nương mà chết! Thực ra… chảy trong tình thơ thì anh cũng đã thầm tương tư em suốt đời rồi.

       Mối tình  của nhà thơ với NĐBT cũng chỉ là một bi kịch tình. Vết thương trái tim đôi trai gái ấy tháng năm vẫn không hàn gắn lại được, như câu thơ đã viết:

                    Vết thương lòng không dễ đã lành đâu  

      Nhưng cái Con Đường Lông Ngỗng Trắng mà nàng Mỵ Châu đã rắc cho chàng Trọng Thuỷ theo, thần tượng thì rất đẹp… nhưng để cuối cùng chàng cũng nhảy xuống biển mà chết, hoá thành ngọc trai giữ tình son sắt với nàng. Nó bi ai quá! Cái hay của khúc triết lý  trong bài thơ NĐBT là nó đã được viết như đời. Trong tấn bi kịch tình yêu ấy: dẫu mối tình bị tan vỡ phải chia lìa năm tháng, nhưng tình thơ đã không kết thúc bằng sự bi thảm như một định mệnh - Đôi trai gái vẫn phải sống và tồn tai! Dù là theo chiều gió cuốn của cuộc đời...Phải chăng đó cũng là một cuốn tiểu thuyết "cuốn theo chiều gió" như bao bi kịch Tình - Đời trên bờ bến nhân gian? Cả đoạn thơ thấm đẫm giọt lệ, nó như những tiếng than bật ra trong đời sống đầy mất mát và đau đớn của tình yêu!

      Đây là một trong hai mảng thơ xương cốt lõi nhất - Mảng thứ nhất như trên đã nói, chính là đoạn thơ ba: "Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai!"... Làm thành nền tảng , như tim óc, như tuỷ sống, như cái cây đã được kết thành trái chín cho cả tình thơ NĐBT này.

      Trên con đường vô định... nhà thơ vẫn thiết tha, khao khát gặp lại người thiếu nữ. Trong những đêm hoang vắng và sâu thẳm của không gian mênh mông, lòng anh lại âm thầm khắc khoải:

                    Những đêm sao buồn, những đêm gió khát,
                    Khúc thơ tình anh lại viết về em!

      Những ngôi sao trên vòm trời xa xôi kia, nó cũng hiu hắt như nỗi vắng vẻ, trống lạnh của nhà thơ. Những ngọn gió đêm vô tình bay qua, như thể vẫn còn cất giữ ngọn lửa tình mà người thiếu nữ xưa từng sưởi ấm trái tim anh! Để rồi bài thơ đã được kết thúc bằng một câu thơ tuyệt bút đẹp nhất về nàng:

                    Người đàn bà... ngậm cả vầng trăng...

       Cái vầng trăng ấy của nàng quen quen mà vẫn lạ! Nó cứ nguyên thuỷ như hang động thời tiền sử, lại huyền bí như thánh linh... Đây là một câu thơ siêu thực chứa đầy trầm tích đã được thăng hoa. Một thiên tạo vĩ đại đang nép trong tấm thân người đàn bà hay chính nàng là một vầng trăng? Nhưng chao ôi, dù gì thì nàng cũng đã "ngậm" cả cái vầng trăng của nàng để rời bỏ nhà thơ để đi rồi! Những tháng năm buồn nhớ về em: Anh đã viết thiên tình ca NĐBT bất diệt này để lại cho thế gian.

      Cuối cùng xin mượn cụ Nguyễn Du đôi câu thơ mà Người đã kết trong Kiều để khép lại bài viết bình về thi phẩm NĐBT ở đây. Nhưng nếu chẳng may có ai đó không ưa cách bình tán thơ như tác giả ở trên, xin cũng được miễn thứ! Đó chẳng qua cũng chỉ là những tiếng nói tri âm thôi mà... Thiết nghĩ: trong cái bể khổ trầm luân này, nếu có thể mang lại được cho nhau những phút giây cảm khoái - Thì âu đó cũng là một điều có nghĩa:
 
                   Lời quê chắp nhặt dông dài
                    Mua vui cũng được một vài trống canh./.

.


                             MỘT GÓC HỒ TÂY
    
 
  
     Anh đến mình anh trong chiều muộn
     Nhặt thơ tình ở một góc Hồ Tây
     Ngắm mặt gương hồ vào chập tối
     Mặt trời lại ngỡ bóng trăng soi.
    
     Lơ đễnh đọt mây qua phớt trắng
     Vừa đơn côi mà không đơn côi!
     Thiếu vắng em nên anh lẻ bóng
     Lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi.
   
     Chiều lễnh loãng bóng đa gù bên phố
     Mõ chùa buông thay tiếng nói của tình yêu!!!
     Trong sân gạch sư già quét lá
     Bước người đi thầm lặng cõi hư hao.
   
     Chiều Hồ Tây-Chiều Tây Hồ lộng gió
     Ta và người: Cõi mộng khác chi nhau?
     Người quên hết! Còn ta yêu tất cả,
     Trong tiếng lá bay...chầm chậm bóng ta theo...
 
                                                     
                                                                  1/1994
 
 
  

       Thỉnh thoảng ta bất chợt bắt gặp cái bóng mặt trời khuất muộn trong cảnh chiều chập choạng - Giống như bóng trăng sáng trắng… vừa hơi viên mãn, vừa như ảo. Tác giả đến bên hồ, một người một cảnh trăng nước vơi đầy :

                     Anh đến mình anh trong chiều muộn
                      Nhặt thơ tình ở một góc Hồ Tây
                      Ngắm mặt gương hồ vào chập tối
                      Mặt trời lại ngỡ bóng trăng soi.

    Rõ ràng cái bóng mặt trời như bóng trăng sáng hơi bàng bạc kia  đã hòa điệu với tâm hồn và nỗi lòng u uẩn của nhà thơ. Khi anh nhìn lên ,cái đọt mây bay ngang qua ấy cũng mang màu phớt trắng:

                   Lơ đễnh đọt mây qua phớt trắng

   Nhưng tại sao lại "lơ đễnh"? Bởi vì tâm trạng của nhà thơ lúc ấy:

                 Vừa đơn côi mà không đơn côi!

   Nó chơi vơi, nửa vời... vừa hơi cô lẻ lại vừa muốn tĩnh tâm. Cảnh người buồn buồn, lơ đễnh đấy mà đâu có phải là lơ đễnh? Tình thơ trở nên da diết như muốn níu kéo một hồi ức nào đó đã xa xăm , vẫn còn đầm đìa tha thiết ở trong anh.

   Sau đó tác giả có nhắc đến một người con gái nào đó,nhưng hình như không phải là một cô gái cụ thể, hay một cái tên cụ thể? Đó là khát vọng tình yêu!...Trong niềm hiu hắt của một con người đang bước vào tuổi hoa niên:

                  Thiếu vắng em nên anh lẻ bóng
                    lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi

   Nó không chỉ còn là cảnh chiều hoàng hôn của trời đất nữa, mà là buổi chiều hoàng của cuộc đời nhà thơ. Hình ảnh chiếc lá vàng lại rơi vào đúng chỗ ngồi của người con gái năm xưa...nó đằm thắm mà xót xa. Gợi đến một mối tình, một thuở tình của những năm tháng đã qua đi. Thì có mấy ai đã vui mãi, yêu mãi được suốt đời? Hạnh phúc gái trai mà nhà thơ đã từng có trong cuộc đời, theo thời gian nay đã úa tàn đi. Cuộc sống không có tình yêu đã trở nên vô vi, hư ảnh. Nhà thơ đi giữa cuộc đời như một cái bóng không hồn. Tất cả sự sống cùng thế giới này với anh đã trở thành vô nghĩa rồi chăng? Hình ảnh: Lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi /-  là một câu thơ hay!

   Nhưng buồn hơn nữa... Trong cảnh chiều tà người nước vơi đầy ấy, thì tiếng cửa chùa lại vang lên :

                    Mõ chùa buông thay tiếng nói của tình yêu !!!
    
        Từ chiếc lá vàng rơi thay vào chỗ ngồi của người yêu đến tiếng mõ chùa… như một bản xám hối kinh kệ cuộc đời,  tạo cho bài thơ Một Góc Hồ Tây (MGHT) thành  một bản tình xô- nát của buổi chiều hoàng không kém vẻ thê lương. Đáng lý ra tiếng nói bên nhà thơ phải là tiếng nói âu yếm của một người con gái ngọt ngào, tha thiết yêu đương, thì giờ đây chỉ còn vẳng lên tiếng cầu nguyện của kinh chùa:

                  Chiều lễnh loãng bóng đa gù bên phố
                    Mõ chùa buông theo tiếng nói của tình yêu !!!
                    Trong sân gạch sư già quét lá
                    Bước người đi thầm lặng cõi hư hao.

     Cái bóng đa bên phố cũng trở nên "gù", thật đầy bóng phật đền. Phố xá trong thời buổi kinh tế thị trường mà cảnh chiều cứ như chiều thôn quê. Lòng nhà  thơ đã bay vào chốn cõi thiền!... Rồi lại hiện ra bóng của nhà sư già đang quét lá sân chùa - thì giữa hai cảnh đời: Một bên là anh thi sĩ cô đơn, với những người đi tìm vào tu tĩnh trong cảnh chùa  trốn tránh nơi trần thế - Hai mà là một! cùng về nơi mà cuộc sống đã hư hao,  thật mà không. Đến hàn huyên nơi cửa phật nhưng lòng vẫn cô lẻ vì tình trai gái:   

                  Trong tiếng lá bay... chầm chậm bóng ta theo...

   Mặt sau của thơ chứa cả một khát vọng tình yêu! Lòng anh cũng mênh mang, u hoài như những chiếc lá đang bay.

   Những hình ảnh trong thơ : Cảnh chiều lễnh loãng, bóng đa bên phố lại gù, mặt trời cũng giống như vầng trăng sáng nhạt, bóng người hư hao... đến đọt mây bay qua cũng mang màu phớt trắng và lơ đễnh, v.v... Những hình ảnh ấy đã tạo cho bài thơ MGHT tựa như một bức tranh thủy mạc. Dùng cảnh để họa tình, hồn thơ đầm đìa mà phong thái vẫn thanh tao.

     Đến cuối bài thơ - Cảnh Hồ Tây đã được tác giả nhắc lại  để khắc họa thêm một lần nữa khoảng không gian ban đầu của tình thơ:

                  Chiều Hồ Tây- Chiều Tây Hồ lộng gió
                    Ta và người: Cõi mộng khác chi nhau?
                    Người quên hết ! Còn ta yêu tất cả,
                    Trong tiếng lá bay... chầm chậm bóng ta theo...

    Đời mà tình, tình mà vẫn đời là vậy. Tất cả đều quyện trong một buổi chiều hoàng ở bên hồ. Nó ẩn náu trong một trái tim, một tâm trạng buồn tẻ chênh vênh... Bởi cõi lòng nhà thơ đang cô đơn vì thiếu vắng bóng em yêu./.
    
    
 
 
 
                NGƯỜI CON GÁI SÔNG XƯA
                                    
                                      * Nhớ lại thời chiến sĩ qua làng




Sông Hồng chảy muôn năm vẫn đỏ
Bãi ngô non xanh gió chân mây
Người con gái anh gặp thời chiến sĩ
Cái buổi qua làng lâu bấy đến nay.

Một làng bé quanh con nước lớn
Với quê hương thầm dịu thuở chiến tranh
Lòng thôn nữ như vầng trăng tỏa sáng
Lại trở về man mác trái tim anh.

Làng em lũy tre xanh bất tử
Mới gặp một đêm mà...đã thấy thương thương...
Bóng nhìn anh mắt theo giờ còn biếc
Như phù sa cứ bồi mãi khôn cùng.

Lá tre rụng bao mùa trôi dĩ vãng
Và quê em...đời sống có nâng cao?
Người năm ấy, em ơi! Giờ tóc trắng,
Đang bồi hồi thao thiết...giữa trăng sao...

Người con gái sông xưa, ơi có biết!
Một thời trai bão táp cuộc hành quân...
Đêm thành phố nhớ em buồn da diết
Em bây giờ có hạnh phúc không em ?
 
                                            
                                                            1995

 
 
 
         Tôi không còn nhớ tên em, nhưng hình ảnh em từ đôi mắt tới dáng hình thì tôi vẫn còn man mác nhớ. Đó là vào một buổi trong những tháng năm còn chiến tranh, đơn vị của chúng tôi hành quân qua một ngôi làng nhỏ ở bên ven sông Hồng. Thuở ấy tôi mới chỉ là một anh chiến sĩ binh nhì chưa đầy hai mươi tuổi:

                    Sông Hồng chảy muôn năm vẫn đỏ
                    Bãi ngô non xanh gió chân mây
                    Người con gái anh gặp thời chiến sĩ
                    Cái buổi qua làng lâu bấy đến nay.

      Chúng tôi đã dừng lại nghỉ tại làng và "tổ ba ba" của tôi được bố trí ngủ ở nhà em. Tối đó tôi ngồi nói chuyện với em khuya lắm, trong một mái bếp xóm quê. Bên bếp lửa bập bùng...khuôn mặt em tươi trẻ, người em đậm đà, tiếng nói cũng nhỏ nhẹ dễ thương. Nhìn nhau bên bếp lửa, đôi mắt em ánh lên trong sáng lạ thường. Bên em lòng tôi không khỏi dấy lên những cảm xúc bồi hồi...

      Phía trước của người chiến sĩ là chiến trận. Chỗ đứng của người chiến sĩ là nơi còn đang trong bom đạn. Yêu thương đến mấy thì cũng phải dứt áo mà đi…để không bao giờ còn gặp lại. Mối tình đời lính chớp nhoáng của tôi chỉ vẻn vẹn có vài tiếng đồng hồ như thế ! Ấy vậy mà mấy mươi năm chiến tranh qua lâu rồi, tôi cũng đã quên đi nhiều thứ… nhưng hình ảnh về người con gái thì tôi vẫn còn nhớ mãi:

                    Lá tre rụng bao mùa trôi dĩ vãng
                    Và quê em... đời sống có nâng cao?
                    Người năm ấy, em ơi! Giờ tóc trắng,
                    Đang bồi hồi thao thiết...giữa trăng sao...

      Để rồi vào một đêm buồn thành phố -  lại nhớ về những kỉ niệm ngọt ngào của thời xa,  tôi đã cầm bút viết bài thơ Người Con Gái Sông Xưa này !
 
 
 
 
 

.


                        EM BÉ CẦU BƠ

 
 
Tối ba mươi lò than phở đã nguội rồi
Em bé cầu bơ không nơi ngồi sưởi ấm,
Đêm giao thừa người chúc nhau nhiều may mắn...
Dưới gốc cây già... một bóng nhỏ nhuộm màu đen.
 
                                    
                                                    Đêm xuân 1991

 
     
 
        Hình ảnh đứa bé cầu bơ cầu bất trong một đêm giao thừa. Cái đêm cuối năm chuyển sang năm mới, trời giá lạnh. Đứa bé không nhà, không cửa… ngày đi xin ăn, khuya về ngủ nhờ vào hơi ấm của cái lò phở để qua đêm. Nhưng đêm ba mươi - Hầu hết các cửa hiệu đều đóng cửa, lò than cũng không còn được đốt nữa, đứa bé không còn chỗ nào để sưởi ấm tấm thân còm.

   Rồi giao thừa qua... mọi người đi lễ đêm ba mươi về gặp nhau, chúc tụng nhau những lời tốt đẹp nhất ! Chỉ có cái bóng nhỏ, như một bóng đen đang co quắp vì giá lạnh dưới một gốc cây già. Cái hình ảnh cũng được gọi là  sự sống ấy, nhưng nó vật vờ nhỏ nhoi… nhuộm trong cả màu đen của kiếp người.  Nó là những thân phận thấp hèn của chốn dân gian.

     Em Bé Cầu Bơ là một bài thơ chứa chất nỗi tình đời sâu sắc,  tuy chỉ ngắn có bốn câu  mà vẫn rung động sâu xa.
 
 
 
 
 
 
 
              KHÓC BÊN HỒ NÚI CỐC

 


Anh đã đến bên Hồ Núi Cốc
Gửi hồn theo dòng nước trôi thây...
Gió gào thét trong lặng chìm tim óc
Em khoả thân nằm trên bóng bến xưa bay.

Nước mắt nàng Công khóc tan ra suối
Cốc chết bên sồi lại hoá thành non...(*)
Nhưng để làm gì khi tình vô vọng ?
Chút hương nàng vẫn ấm khoảng đời con.

Bóng ngàn than huyền thoại tang trắng phủ
Mà miệng còn muốn cắn vú người yêu !
Ôi, hồ núi cứ xanh rì muôn thuở
Máu ta đổ đầy cho tạo hoá tạc phù điêu.

Anh đến bên Hồ Núi Cốc giữa chiều
Thơ rỏ đôi hàng, lệ tràn một chén
Khóc chuyện tình xưa là khóc mình lắm lắm
Mai chết rồi làm nước tắm cho em...
 
                                
                                               Đêm 9/7/1997


 
(*)  Huyền thoại kể: Nàng Công ( con gái quan lang dân tộc ) thương nhớ chàng Cốc khóc mà chết! Nước mắt nàng chảy thành suối nay biến ra hồ. Chàng Cốc (chỉ là một tiều phu đốn củi) thương nàng Công cũng chết dưới gốc cây sồi, hoá thành non bao bọc lấy hồ… nên mới có tên gọi: Hồ Núi Cốc!

---------------------------------------------
 
       Vào một đêm mưa gió, không gian hồ núi huyền thẳm, hoang dại và vô tận.Con người cô đơn! Từng làn gió rít vút qua ngàn, mưa táp trên mặt hồ nước mênh mang màu xanh thẫm. Niềm hạnh phúc lớn nhất của đời anh là được sống bên nàng: một niềm đam mê man dại. Trời ơi! Có phải chăng con người sinh ra trên thế gian này, chỉ có tình yêu gái trai là bất diệt? Toà Thượng Đài ngự trị cả trên triết học và chính trị! Tâm hồn và thể xác hoà quyện nhau đưa anh về cõi cực lạc vô biên ! Bài thơ Khóc Bên Hồ Núi Cốc (KBHNC) được dựng lên bên câu chuyện tình cổ của nàng Công, chàng Cốc bất hủ trong truyền thuyết vọng về. Và - chính giữa đêm mưa gió đó tình thi diễm lệ ấy đã ra đời !

   Lamartin - thi sĩ thuộc trường phái thơ lãng mạn Pháp (1790-1869) đã viết bài thơ tình Hồ -A-Đờ nổi tiếng thế giới! Hình ảnh người đàn bà rền xéo lên tâm hồn và trái tim thi sĩ mà vang động khắp không gian:

       “ Xin giữ lại trong hiu hiu ngọn gió / Trong âm vang xao động mãi hai bờ / Trong gương mặt nguyệt hằng có vầng trán bạc / Đang toả lan dìu dịu sáng trên hồ/...Hay là: Ôi thời gian, hãy ngừng bay. Và những giờ tươi đẹp / Vội vàng chi, thôi cuồn cuộn đi nào / Cho ta kịp hưởng trọn niềm diễm tuyệt / Của những ngày ta kì diệu ngọt ngào/…”.

   Sở dĩ tôi trích một số trong bài thơ dài 52 câu của ông, để bạn đọc nhìn ra dung dáng và phong cách cảm xúc - Khi phân tích về bài KBHNC ta sẽ thấy: tuy cùng thuộc loại thơ tình lãng mạn, tình yêu với người đàn bà rền xiết trên hai mặt hồ...nhưng giữa hai bài thơ đã được ra đời cách nhau đến hơn hai trăm năm này, thi pháp thơ của chúng cũng rất khác biệt nhau.

   Gọi là KBHNC nhưng bài thơ không phải là một tiếng khóc, nó là khúc tình ca! Dù khúc tình ca ấy trào ra từ một nỗi tình bi. Viết thế cho có vẻ đượm màu sắc lâm ly mà thôi:

                 Anh đã đến bên Hồ Núi Cốc
                    Gửi hồn theo dòng nước trôi thây...

   Hồn chàng theo dòng nước cuốn đến với nàng. Thiên nhiên đang bao trùm sự lạnh lẽo hoang vắng. Giờ anh đứng đây nhìn ra dòng nước mênh mang trôi dạt kia, chỉ còn lại một thế giới trong anh vô vi và trống rỗng. Mà cái "thây" nó cũng đang trôi về phía vĩnh cửu đấy chứ? Biểu tượng "trôi thây" đã dược thăng hoa từ trong cảm xúc mãnh liệt của nhà thơ, để mở đầu cho bản tình luyến ái gái trai… ngàn năm vô bến, vô bờ. Xin bình tiếp câu ba:

                  Gió gào thét trong lặng chìm tim óc
 
       Trong cái tiếng gió mưa cào xé đất trời kia (bên ngoài) , lại đang bao bọc cả một thế giới tĩnh lặng đến rùng mình của tim óc con người (bên trong) : chúng cùng chứa đựng một khát vọng mãnh liệt tột cùng cả thể xác và tâm hồn tình yêu trong nó! Để đẩy nỗi thơ đi đến điểm cực đại, mà bắn vọt ra một bức tranh hoành tráng, hoàn bích nhất về nàng:

                 Em khoả thân nằm trên bóng bến xưa bay...

   Ta chạnh nhớ tấm thân nàng Kiều được Nguyễn Du mô tả :

                Rõ màu trong ngọc trắng ngà
                    Dầy dầy sẵn đúc một toà thiên nhiên.

   Nhưng bức tranh Nguyễn Du mô tả là bức tranh mĩ miều có thật của Kiều đang khoả thân trong khi tắm, còn bức tranh khoả thân của KBHNC chỉ là bức tranh ảo: bởi ấn tượng từ trong kí ức, nỗi cồn cào của trái tim nhà thơ mà bật ùa ra. Ta thấy tác giả không tả một nét gì trên thân thể nàng, thế mà nàng vẫn hiển hiện lên vẻ đẹp không kém kiêu sa. Hình ảnh người đàn bà đã được tháo gỡ, bóc ra nõn nà trong trắng khắc hoạ trên nền trời Hồ Núi Cốc: "...trên bóng bến xưa bay" - thần sắc ảo mà vẫn sống động và man dại.Tình thơ tuy có bạo loạn nhưng trong sáng. Rõ ràng đây là một khúc tình ca chứ đâu phải là một bi kịch tình? Đó là sự bùng nổ của ánh sáng và sự sống muôn đời.

   Những yếu tố cảm xúc này theo thi pháp của dòng thơ tượng trưng hiện đại Pháp cuối thế kỉ XIX sang đầu thế kỉ XX hoà phối trong dòng thơ lãng mạn...để hình ảnh ngôn ngữ, ý tình thơ được hàm xúc cô đọng. Chứ không viết chảy tràn theo tình cảm...mà các trào lưu của các trường phái thơ lãng mạn đã có ở châu Âu từ thế kỉ XVIII về trước đó (Người
 tiêu biểu là nhà thơ Lamartin như đã trích dẫn trên. Tuy nhiên bài thơ Hồ-A-Đờ của ông cũng đã lấp lánh không ít những hình ảnh tượng trưng ).

   Sang đoạn thơ hai là sự gắn bó giữa câu chuyện huyền thoại xưa với câu chuyện tình nay , nói về cái chết chung tình của một đôi trai gái:

                 Nước mắt nàng Công khóc tan ra suối
                    Cốc chết bên sồi lại hoá thành non...

   Mối tình đôi trai gái ấy đã bị các quan lại và lễ giáo phong kiến ngăn cấm. Họ đã quyết quên sinh để giữ trọn lòng chung thuỷ sắt son. Nàng thì biến ra hồ nước, còn chàng lại hoá thành non! Không có tình yêu tất cả trở nên vô nghĩa. Tình yêu gái trai là nơi trú ngụ , ý nghĩa tồn tại của cuộc đời ta:

                 Nhưng để làm gì khi tình vô vọng ?
                    Chút hương nàng vẫn ấm khoảng đời con!
   
       Tôi xin phân tích đôi nét về ba chữ " khoảng đời con " - Nhà thơ Chế Lan Viên đã viết bốn câu thơ:

                  Lũ chúng ta ngủ trong giường chiếu hẹp
                    Giấc mơ con đè nát cuộc đời con
                    Hạnh phúc đựng trong một tà áo đẹp
                    Một mái nhà yên rủ bóng xuống tâm hồn.

   Cách nhìn như vậy của ông xuất phát trong một hoàn cảnh lịch sử xã hội nhất định. Ba chữ "cuộc đời con" mang theo những quan niệm của hệ thống tư tưởng đang bao trùm lúc đó –  Bởi vậy, ba chữ “ khoảng đời con “ của bài thơ KBHNC này vì thế đã ra đời : để phản ảnh một quan niệm khác… về nhân sinh quan cùng thế giới quan của nó!

    Trong bài thơ tình nổi tiếng của nhà thơ Thổ Nhĩ Kỳ F.K.Đaglargia, với nhan đề
 “ Tình yêu “ chỉ vẻn vẹn có bốn câu thơ ngắn:

                  Yêu, có nghĩa
                    Là cùng người yêu
                    Chia đều
                    Trái đất thành hai nửa.

    Nghĩa là, hai người yêu nhau là cả trái đất, là tất cả! Còn nhà thơ Nga M.Lermôntốp (1814-1841) bằng một cách nói khác trong thi ca, đã ví về tình yêu bất hủ đối với người đàn bà:

                  Tượng thờ dù đổ vẫn thiêng
                    Miếu thờ bỏ vắng vẫn nguyên miếu thờ

    Lật mặt kia của hình ảnh thơ thì cũng có nghĩa như:

                  Chút hương nàng vẫn ấm khoảng đời con!

    Không có sự ấm áp trong tình yêu của người đàn bà mang lại cho những "khoảng đời con" ấy!... thì thử hỏi: sự sinh tồn trên trái đất này để làm gì? Không có sự phát quang, bùng nổ hay tiến bộ xã hội nữa! Nó tạo thành máu chảy, sáng tạo và cả huỷ diệt. Mặc dù tác giả có đặt câu hỏi:

                  Nhưng để làm gì khi tình vô vọng ?

    Đó chẳng qua chỉ là  tiếng than thở hắt ra mà thôi. Người than cho câu chuyện tình trong trời đất của nàng Công, chàng Cốc hay là than cho mình? Mượn tình xưa để nói nỗi đời nay, ý tình cứ rền xiết lên nhau như hai câu thơ khác trong đoạn thơ bốn:

                  Thơ rỏ đôi hàng, lệ tràn một chén
                    Khóc chuyện tình xưa là khóc mình lắm lắm
     
       Cảm xúc thơ cứ tràn ứa mà đẫm lệ - Tôi bình sang đoạn ba, là đoạn thơ máu thịt nhất của bài:

                  Bóng ngàn than huyền thoại tang trắng phủ
                    Mà miệng còn muốn cắn vú người yêu!
                    Ôi, hồ núi cứ xanh rì muôn thuở
                    Máu ta đổ đầy cho tạo hoá tạc phù điêu.

    Khi mưa gió phủ táp xuống miền hồ núi, ta nghe như tiếng câu chuyện tình xưa nghiền xé vang lên: Bóng ngàn than huyền thoại tang trắng phủ /-  Tình đời là một dải băng tang trắng ư? Tình yêu gái trai cho ta bao nguồn suối yêu thương hạnh phúc, song cũng gieo lên cuộc đời những bất hạnh đớn đau.

     Chẳng thế mà Lamartin (cũng trong bài thơ Hồ-A-Đờ ) đã thốt lên:

                  Hãy yêu nhau, hãy yêu! Khắc giờ đang vụt biến
                    Vội vàng lên cho hưởng trọn giờ vui
                    Thời gian không có bờ, con người không có bến
                    Thời gian trôi đi, đời người mau qua thôi!

    Trong bài thơ KBHNC tác giả khoác lên cả không gian kia một dải băng tang trắng. Nghĩa là, trời đất cũng để tang linh hồn và trái tim son sắt của tình yêu! Nói về thi pháp của cả 4 câu thơ trong đoạn thơ ba này: ba câu thơ ảo (câu 1-3 và 4) là thơ trừu tượng, để nuôi một câu thơ thật, thật và rất đời! Chính là câu thơ 2 trong đoạn:

                  Mà miệng còn muốn cắn vú người yêu!

    Hình ảnh thơ đã động tới cái chốn linh thiêng ấy, có thể sờ mó, xoa nắn được. Nhưng tôi xin tạm dừng ở đây để bình những câu thơ ảo trước, (câu 1 đã bình trên):

                  Ôi, hồ núi cứ xanh rì muôn thuở
                    Máu ta đổ đầy cho tạo hoá tạc phù điêu.

     "Máu ta đổ đầy..." là biểu tượng nói về tình yêu! Thơ ngả sang màu siêu thực: cái bóng xanh rì muôn thuở của non ngàn, với "bức phù điêu" đã được tạc lên trên nền thiên nhiên kì vĩ kia, là bởi máu và nước mắt tình của những đôi trai gái tắm vào trong nó ! Nghĩa là thơ không dừng lại để than vãn cho sự tan vỡ của cuộc tình, cả trong bất hạnh đau thương nó cũng tô đẹp, là bản tình ca bất hủ trong vũ trụ cũng như cuộc sống con người. Chỉ có tình yêu trường cửu mãi không già - Đoạn thơ ba như một bức hoạ dựng sững giữa trời, trên nền thảm xanh ảo huyền của hồ núi, có cả băng tang và máu chảy.
 
         Bằng một cách định nghĩa thi ca Chế Lan Viên đã viết:

                   Anh phải mang tiếng hát từ bờ này sang bờ kia đấy
                    Bờ bên kia hư ảo - Bờ thơ.
                                                        (trích di cảo - Bờ bên kia )

     Nhưng sự hư ảo ở đây phải là cái hư ảo thấm đầy huyết, đầy hồn, đầy sự sống và ma lực trong thế giới thơ của nó!

     Xin trở lại để nói tiếp về câu thơ 2 của đoạn - Nếu không có Vú Người Yêu thì thử hỏi: Hồ núi có xanh thắm hơn thế nữa, thiên nhiên có đẹp hơn thế nữa... để làm gì? Cả chiến tranh và hoà bình trong thế giới này, nếu không có Vú Người Yêu thì loài người gây ra nó cũng để làm gì? Cắn Vú Người Yêu là một hình tượng rất đời được đưa vào trong thơ, hình ảnh thơ đọc vẫn không thô, không sượng...(như trên đã nói: ba câu thơ ảo để nuôi một câu thơ thật) - Viết được câu thơ như thế là một thành công trong thi ca của tình thơ KBHNC ! Nỗi tình , hình ảnh thơ như tia lửa hạt nhân bùng nổ để cháy cả hoàn cầu. Nó sẽ còn sống mãi để đưa bài thơ đi xa trên bến bờ Thi!...Viết xong bài thơ KBHNC này, tôi biết rằng: Tôi đã đi đến tột đỉnh thi ca của đời tôi mất rồi ! Cứ cho là tôi vẫn còn có thể viết ra những tình thơ hay khác, Nhưng hay hơn Hồ Núi Cốc thì chắc là không !? KBHNC sẽ mãi mãi là bản tình ca man dại, bất hủ và… tôi cũng đã hoàn thành sứ mạng của sự nghiệp Thế Giới Thơ Tôi!

     Đến đây tác giả chỉ xin nói thêm đôi chút nữa về câu thơ cuối cùng của bài:

                   Mai chết rồi làm nước tắm cho em...

     Xuân Diệu thì nói rằng:

                   Anh không xứng là biển xanh
                    Nhưng cũng xin làm bể biếc

     Còn đây, tác giả lại viết : "Mai chết rồi”… thậm chí cả kiếp sau nữa, chỉ làm một dòng nước tắm cho em! Con người có thể làm bao chuyện phi thường - lên cả vũ trụ mà chinh phục sao Hoả, sao Kim cùng các vì sao. Bao nhiêu phát minh khoa học vĩ đại, sáng chế ra cả những tên lửa xuyên lục địa, bom nguyên tử đầu đạn hạt nhân để tiêu huỷ hoàn cầu... Ấy thế mà! Phải, ấy thế mà: liệu có gì còn có thể cao xa hơn là làm một dòng suối mát, một hồ nước xanh, hay thậm chí chỉ là một bồn nước trong nho nhỏ...để mà  kì cọ, tắm rửa thoả thuê cho cuộc đời và thân thể của người yêu?

    Đấy, nhà thơ của bài Khóc Bên Hồ Núi Cốc này chỉ xin được kết tình thơ ở đó!
 
 
 

.


                      TIẾNG HÁT ĐỜI THƯỜNG
                                              
                                                          . Tặng vợ
 



Trong một phố nghèo có người vợ trẻ
Vẫn đón con đi - về... như thường lệ,
Vóc em thanh cũng thể mùa xuân
Đôi mắt em : đôi mắt ấy màu đen.

Ngôi nhà nhỏ bên đền
Gốc đa, quán báo
Nơi ngày xưa ai bán chiếu gon
Đêm hồ nước trăng soi
Chiều lá me, lá sấu
Cung thành xưa dấu đại bác còn. (*)

Ôi quê hương!
Cái phố nhỏ cứ mưa là lầy lội
Cháu gái nhà bên tuổi không đoán nổi
Chưa tối đã khêu đèn bê mẹt thuốc rao đêm
Ngày hai bữa, bữa nào cũng vội.

Miền đã theo tôi vào suốt Trường Sơn
Hành quân rừng già, võng treo sườn gió...
Ai biết chiều nay người vợ trẻ
Đứng mong chồng bên đứa con thơ
Giọt lệ cháy xót lòng mang sắc xanh thu!

Tuyết bạc quê người... xứ sở mưa cau...
Đi đâu, đến đâu: Nhớ về phố ấy!

Đôi mắt em buồn cho bài hát anh ca
Con sẻ hót mênh mông đồng nước
Người hát rong hát vui sân ga
Tiếng Hát Đời Thường thường lẫn vào bụi cát
Anh hát cho đời !...
Anh hát em nghe!...

                                 
                                         nước Đức , tháng 2/1989



(*)  Dấu đại bác tại cổng thành Thăng Long phía Bắc - Khi quân Pháp đổ bộ vào đánh chiếm Thủ Đô.


-------------------------------------------
 
        Truyền kể lại rằng trong một khu phố nhỏ, có một người vợ trẻ cùng với đứa con thơ, ngày tháng chờ người chồng nay ra đi nơi đất khách quê người vì miếng cơm manh áo - Tiếng Hát Đời Thường (THĐT) là một bài thơ về quê hương! Những hình ảnh quê hương được gợi lên rất thân thuộc, nhưng vẫn mang được tính điển hình khái quát. Như ở đoạn thơ hai: Từ hình ảnh căn nhà bên ngôi đền cổ quanh năm rợp bóng đa chùa, cái quán báo thường ngày trong phố, đến cảnh sóng nước hồ Tây... đã được gợi lại bằng câu chuyện cổ của nàng Thị Lộ từng bán chiếu gon đã gặp ông Nguyễn Trãi...

     Những hình tượng mà người ra đi ở phương trời xa thường hay nhớ về chốn quê nhà. Những đêm trăng hồ, những chiều lá sấu, lá me rơi...cả chiếc cổng đá của cung thành cố đô xưa vẫn còn in dấu đại bác từ thời bọn giặc Pháp bắn vào - Thành Thăng Long thất thủ, tổng đốc Hoàng Diệu đã phải thắt cổ để tuẫn tiết. Đó là một bức tranh quê, tiết tấu thơ đầy chất trữ tình. Rồi những hình ảnh sinh sống hàng ngày trước đây cũng được nhà thơ nhớ lại:

                   Cái phố nhỏ cứ mưa là lầy lội
                    Cháu gái nhà bên tuổi không đoán nổi
                    Chưa tối đã  khêu đèn bê mẹt thuốc rao đêm
                    Ngày hai bữa, bữa nào cũng vội.
      
     Người chồng ấy dẫu tận phương trời xa nhưng lòng vẫn nhớ về nơi có người vợ trẻ và đứa con thơ đang trông đợi:

                   Tuyết bạc quê người... xứ sở mưa cau...
                    Đi đâu, đến đâu: nhớ về phố ấy!

     Cái miền quê một thuở nào đã từng theo anh ra trận, trên bước đường của người chiến sĩ giải phóng quê nhà:

                  Miền đã theo tôi vào suốt Trường Sơn
                    Hành quân rừng già, võng treo sườn gió...

     Và bài thơ đã được kết thúc trong nỗi lòng hiu hắt của người đang lưu lạc nơi đất khách quê người, như những tiếng nói dân gian để làm cho tình thơ quê hương càng tha thiết:

                  Đôi mắt em buồn cho bài hát anh ca
                    Con sẻ hót mênh mông đồng nước
                    Người hát rong hát vui sân ga
                    Tiếng Hát Đời Thường thường lẫn vào bụi cát...

     Cái tiếng hát đời thường ấy - Đó có thể là một khúc đàn dạo của người hát rong trên sân ga, tiếng rao của một em bé bán báo, hoặc tiếng gọi đò trên quãng sông trong một đêm thanh vắng. Cái tiếng hát đời thường ấy máu thịt như người vợ quê ta, như bà mẹ già tóc bạc, như nồi khoai, củ sắn ngày tám tháng ba… và cũng có khi ánh lên niềm vui bên bếp lửa hồng cùng những người thân, ngày ngày ta vẫn từng nghe ở đâu đấy vọng lên thảng thốt, để rồi bay đi lẫn vào trong cát bụi cuộc đời !...
 
 
 
 
 
 
 
             THÀNH PHỐ MƯA RƠI

 
 
Em hãy gảy bản tình lên chút nữa
Và có nghe trong thành phố mưa rơi?
Hãy đắm làn hoa thơm trinh nữ
Dòng suối tinh mai khoả tắm chân trời.

Gió ru khẽ mơn man cây trước cửa
Chúng dập dìu tựa thể đang yêu!
Trong tình ấy… gió cây đều ướt cả
Đầm đìa muông dại biết bao nhiêu.

Em hãy thả mảnh hồn con bướm trắng
Mà phiêu diêu quên thực tại nhọc nhằn,
Ở giữa lưng trời, tận miền xa vắng
Lòng nhớ nhung em anh cũng thương thầm.

Gió nhè nhẹ! Em ơi, mưa nhè nhẹ!
Chỉ riêng lòng anh bão không thôi,
Cứ để hồn anh trong nước lạnh
Với màu mây hoang trôi đến xa vời...
 
                                        
                                                   10/1996

 
 
 
 
 
         ĐÊM TÓC ĐÁ
                                           
                                      Thơ dân gian.



Nửa đời tóc hoá thành đá cả
Rụng vãi thềm...đầy phủ quanh trăng...
Nhớ một thuở cùng bao thiếu nữ
Mà nay gò mả, ma rừng.

Tai nghe tóc ve bên bà gái goá
Nhặt câu thơ rơi, lệ lã chã mùa thu !
Có của nhà, vẫn còn ham tơ nhú…
Ngồi chẳng yên - Hồn dạ cứ vi vu.

Trên kia nguyệt không quần như đã
Đêm thơm chùa...trắng dã tấm thân nga...
Trinh tiết thời nay em mở cửa:
Ngai vàng còn dưới cái em ta!
 
                                         
                                                       1994

       

      Ta hãy nghe câu thơ thứ năm:

                    Tai nghe tóc ve bên bà gái goá
     
      Thực ra nó chỉ là câu thơ viết chơi cho sướng, cho thích thơ - Cái mái tóc một thuở  trẻ nào đã cùng dan díu với bao nàng thiếu nữ xinh đẹp! Giờ đây đành phải rời bỏ, chỉ còn biết ve vãn bên các bà gái goá, hay gái dòng gì đó? Buồn đến chảy nước mắt mà đau xót. Nhưng nối tiếp với câu thơ sau đó, thì lại thật là thi ca :

                    Nhặt câu thơ rơi, lệ lã chã mùa thu!  

      Lời thơ khá uyển chuyển và  phong hoa. Tuy nó mô tả những dòng nước mắt đang rơi lã chã  xuống mùa thu của đất trời, nhưng lại tạo thành tứ thơ hay:

                    Tai nghe tóc ve bên bà gái goá
                    Nhặt câu thơ rơi, lệ lã chã mùa thu!

      Sự chuyển đổi giọng và nhịp của những câu thơ như thế mang nhiều tính nhạc, kết hợp với nghĩa thơ để gây một âm hưởng xôn xao, chứa chất từ trong rung cảm của trái tim, đưa thi phẩm trở thành một bản thơ trữ tình. Những câu thơ rơi... được tác giả nhặt lên ấy, hoà với dòng lệ đời chảy xuống mùa thu xao xiết buồn . Một mùa thu của  tình yêu muốn được mơn trớn và vuốt ve. Đêm Tóc Đá là một bài thơ lãng mạn, vừa mang phong cách viết chơi vừa ẩn chứa một nỗi lòng hiu hắt và khát vọng của buổi hoa niên - Nhưng nếu ngẫm kỹ  trong câu thơ cuối cùng:     
 
                    Ngai vàng còn dưới cái em ta!

      Thì thế giới của tình thơ này còn ngụ cả ý triết lý về nhân tình thế sự!...
 
 
 
 

.


            EM ƠI! THÀNH PHỐ LẠI MƯA
     
                                                       Tặng một bông hoa Núi  

 

Nghe không em lại mưa lên phố!
Bao năm rồi chiều ấy cũng mưa rơi...
Gió se sắt đưa anh vào nỗi nhớ
Mối tình thời trinh nữ xa xôi.

Thưở xưa ấy , em ơi! Như hoa nở
Say như mơ và mộng như thơ,
Anh đã gặp em những tháng năm cát bụi…
Khi trái tim yêu trong cõi vắng vật vờ.

Thành phố lại mưa…
Có nghe không em? Con chim trời, cá nước
Khúc nhạc chiều dìu dặt bay qua.
Tình êm dịu bên em mơ màng quá
Thôi hết rồi! Tan vỡ bến bờ xa.

Tiếng mưa rơi não nề thao thức
Bóng hoàng hôn đỏ cũng xua tan
Bèo dạt sông trôi buồm anh không bến đỗ
Chân trời vương vấn dải mây lan.

Ôi, cuộc sống! Tình chỉ như màn kịch,
Nào phải lỗi do anh? Đâu phải lỗi do em?
Anh đứng giữa trời mưa làm những vần thơ xao xác
Người con gái năm nào về như một bóng chim hoang...
 
                                                      
                                                            31/7/2005

 
 
 
 
 
             CÔ QUÉT LÁ ĐÊM HỒ
 
 
 
Một đêm hồ nước đầy sương gió
Người đi không rõ mặt người
Liễu ru nhè nhẹ quanh bờ vắng
Em thầm thì quét lá, bên tôi!
 
Em quét lá lẫn đời lẫn kiếp
Tiếng chổi mòn kêu xiết vào tim!
Em hóa thành thơ rơi lặng lẽ
Trong cõi lòng tôi buồn triền miên.
 
Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng
Con nai vàng chết bóng thu xưa…
Tôi đứng trông em mịt mờ ảnh vọng
Cô quét lá đêm hồ khe khẽ vào khuya.
         
                         
                                       viết bên bờ hồ Gươm 1994
 
 
    
 
    Vào một đêm trời đầy sương gió bên hồ nước, tác giả đã gặp cô quét lá… chính là người quét rác trong phố khuya. Đó là những con người lao khổ. Cuộc sống cũng giống như những chiếc chổi tre, ngày tháng quét lê trên đường để mòn vẹt dần đi:

                    Em quét lá lẫn đời lẫn kiếp
                     Tiếng chổi mòn kêu xiết vào tim!
         
    Cái tiếng chổi đời, chổi kiếp ấy đã kêu xiết vào trái tim người thi sĩ, để những giọt thơ từ trong anh rơi ra. Thông qua bức chân dung về Cô Quét Lá Đêm Hồ (CQLĐH), nhà thơ muốn phản ánh cuộc sống cũng như nhân ảnh những con người lao động , cõi dân gian truyền đời, truyền kiếp. Giữa khối lòng buồn, tình buồn của nhà thơ… nhưng lại ở trong cõi mộng. Nó mơ mộng đến mức hình ảnh cô quét lá trên đường hóa thành như tiên nữ từ trong tranh bước ra, lặng lẽ đi vào bến bờ thi:

                   Em hóa thành thơ rơi lặng lẽ
                    Trong cõi lòng tôi buồn triền miên.
 
       Tấm hình của bức chân dung trở thành siêu thực. Siêu thực theo nghĩa của nó: thực mà đã siêu trần. Nghĩa là - cái thực thăng tới đỉnh hiện ra từ trong tâm linh. Cảm giác vừa xa xót, vừa mộng mơ hòa quyện trong tâm hồn tác giả - như ở đoạn thơ hai mà ta vừa phân tích, đã tạo thành nhân cốt của bài thơ - Nhưng đây là Nhân Cốt Đời!

  Sở dĩ tôi nói “ nhân cốt đời “ bởi vì: Nếu ta phân tích tới hai câu thơ đầu của đoạn thơ thứ ba, ta sẽ lại gặp một nhân cốt  khác nữa của bài thơ. Nhưng nó đã là những hình ảnh mang tính tượng trưng – Vì những câu thơ ấy dẫu vẫn toát lên chất đời nhưng rung cảm lại ra khỏi bến trần ai thường tình               

                    Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng
                     Con nai vàng chết bóng thu xưa..      

     Nhìn sâu vào trong đêm đó, giữa nhà thơ và cô quét lá bên hồ như có hai khoảng đời cách biệt: một đằng anh thi sĩ mộng mơ, còn em lại đang quét. Nói một cách khác, em đang lao động kiếm sống vì miếng cơm manh áo, còn tâm trí nào mà cảm đồng với tâm hồn xúc cảm, lãng mạn của nhà thơ? Chung quanh tiếng lá cây reo nghe bình thản một cách rờn rợn, lạnh lùng. Bóng trăng trên đầu trở nên nhợt nhạt, côi cút trong cả khoảng không gian vô tận, vô bờ. Em quét lá có cô đơn không? Nhà thơ không biết! Em cứ thầm thì lặng lẽ quét… chẳng hề để ý đến sự có mặt của anh lúc đó, đứng gần ngay ở bên em. Nhưng nhà thơ thấy chính lòng mình cô đơn! Câu thơ:

                  Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng  

     Đã ra đời như thế! Trong thi ca: Từ xúc cảm truyền sang cảnh, để rồi nhân cách hóa - Thí dụ như bài Mùa Xuân Chín của Hàn Mặc Tử có câu thơ:

                   Hổn hển như lời của nước mây

       Lúc ấy lòng thi nhân đang hổn hển đấy chứ! Khi nhìn cảnh các thiếu nữ xinh xắn vui say đi trên đồi, lòng Ông bồi hồi cảm xúc, thế là cả đất trời cùng rung lên hổn hển... Còn ở trong bài CQLĐH này thì bóng trăng đã được hóa thân, nó kết hợp với câu thơ dưới:

                    Con nai vàng chết bóng thu xưa...

   Tạo nên những hình ảnh đồng điệu. Nhưng nguyên nhân vì sao lại có cảnh con nai vàng bị chết giữa bóng của rừng thu? Từ nỗi đời ra mà thôi! Hình ảnh cô quét lá cứ quét ngày, quét tháng, đời này qua kiếp nọ... cũng như chiếc chổi tre  năm tháng  mòn vẹt dần  - Còn con người thì lại "không nhân ảnh! Vậy những con người bần khổ ấy làm gì có tâm hồn mà mộng với sầu như cố thi nhân Lưu Trọng Lư, để mơ đến cảnh bóng con nai vàng của Tiếng Thu kia? Thế là từ cảnh đời ấy nảy ra ý ngược thơ - Con nai vàng phải chết!

       Con nai vàng ngơ ngác đạp trên lá vàng khô... như trong thơ của cố thi nhân, bọc chứa cả thế giới huyền ảo như cổ tích  nằm bên trong tình thơ. Còn hình ảnh "con nai vàng chết" của bài thơ CQLĐH này…ý nghĩa xã hội của nó nằm bên ngoài tình thơ -  Để phản ánh tới sự mất mát cả giá trị đời sống thẩm mĩ và tinh thần của những kẻ bần hàn. Họ là những con người lao động trong đáy cùng xã hội.   Đây là hai câu thơ hay nhất bài, nâng tình thơ cao lên! Ý nghĩa câu thơ còn rộng rãi… tùy theo người đời suy xét khác nhau mà khai phá nó.
  
      Giờ xin quay trở lại với những câu thơ mở đầu:

                   Một đêm hồ nước đầy sương gió
                     Người đi không rõ mặt người
                     Liễu ru nhè nhẹ quanh bờ vắng
                     Em thầm thì quét lá, bên tôi!
    
        Miêu tả cảnh trời sương gió – nghĩa đen , nhưng chính để phản ánh những cảnh lầm
lụi gió sương của những con người lao động đang lặn lội ở đó - nghĩa bóng. Thông qua không gian thơ: Hình ảnh hồ nước là nước non xứ sở, mảnh đất mà mồ hôi họ đã tắm vào trong đó. Câu thơ:

                    Người đi không rõ mặt người…

      Những gương mặt bị nhòe đi không còn nhìn rõ ấy - Đấy chính là nhân ảnh của nhân gian! Phải chăng họ cũng chỉ vất vưởng, nhạt nhòa như những kiếp phù du? Nghĩa là bài thơ không dừng lại ở thân phận cô quét lá. Nhà thơ đã chạnh lòng nghĩ về những kiếp đời của chốn nhân quần! Cái lớp người bần khổ… thời nào mà họ chẳng phải chịu những bất công? Sống vật vã suốt đời chỉ để lo miếng cơm, manh áo. Đến cuối bài thơ cái nhân ảnh mờ mịt này còn được tác giả nhắc lại một lần nữa:

                   Tôi đứng trông em mịt mờ ảnh vọng
     
    Suốt dọc bài thơ từ không gian gió sương hay cuộc sống, mặt người, cái chổi tre, vầng trăng đến cả bóng con nai vàng... đều là những hình ảnh dẫu thực vẫn hàm ý biểu tượng. Nó phản ánh nhân sinh quan xã hội của nhà thơ. Ta hãy nghe tác giả tả về cảnh liễu hồ:

                    Liễu ru nhè nhẹ quanh bờ vắng
                     Em thầm thì quét lá, bên tôi!

   Cái tiếng liễu đìu hiu ru quanh hồ vắng , bên những bước đi âm thầm của cô quét lá - cảnh ấy, đời ấy!...Như Nguyễn Du đã viết :

                    Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ

     Đã được hòa tấu bằng một giọng thơ  trầm lắng và hơi hiu hắt. Có lẽ chỉ những rặng liễu kia đã cùng thức và cảm đồng với nhà thơ mà lặng lẽ ru cuộc đời cô quét lá? Đưa ta vào khoảng không gian thật mơ hồ, êm ả, nửa thực, nửa không...Nhà thơ thương cô , xót với nỗi đau đời mà hóa buồn chăng? Chính trong tâm trạng ấy, cô quét lá thành thơ rơi vào cõi lòng anh.  Đến câu thơ kết nhịp thơ đã được kéo dài ra, hạ xuống êm đềm như một khúc nhạc du dương:

                    Cô quét lá đêm hồ khe khẽ vào khuya.

   Ở ngoài kia, xa kia...cô quét lá đêm hồ vẫn đang lặng lẽ quét, lặng lẽ đi, khuất dần vào trong màn sương tối. Em không còn đây nữa! Khoảng không gian giờ đây chỉ còn lại mình anh nhà thơ ở đó, với một bóng trăng ngàn thu cô đơn soi mãi trên đầu đi vào cõi muôn năm!...
 

.


                   ĐÊM THIẾU NỮ
 
 
 

Tiếng ếch chùa động vỡ “ Đêm thiếu nữ “
Mây từng đàn trôi nổi phận thiên nhiên
Ta khỏa lòng ta đằm sương gió
Sau chuyện tiền nong với áo cơm.
 
Ôi, thân thiết chặng đời gió bụi
Những tháng năm đá, sỏi... đến cùng em,
Em đã nuôi ta bằng nhị hoa phấn dại
Một chặng đời sôi nổi giống bướm ong.
 
Làn tóc ướt, môi thơm chùm ớt ngọt...
Nhớ thương nhau nhưng chẳng thể đi tìm!
Mặt nguyệt đêm này nhòe sương bạc
Anh một mình ngồi hát ru em!...
 
                                               
                                                           1992
 
 
       Cái đêm có tên là “ Đêm thiếu nữ “ ấy, nhà thơ đã ngồi ru em bên bóng một ngôi chùa hiu hắt:

                     Tiếng ếch chùa động vỡ “ Đêm thiếu nữ “

   Ngay câu thơ đầu tiên đã khuấy đảo lên trong cái đêm thanh vắng, nó gợi nhớ về một thuở đã xa xưa:

                     Ôi, thân thiết chặng đời gió bụi
                      Những tháng năm đá, sỏi... đến cùng em,

   Nhưng để rồi thực tại vẫn cứ là thực tại, nhà thơ lại phải trở về với cái bóng cô đơn của mình lặng lẽ ngồi ru hát người yêu:

                     Mặt nguyệt đêm này nhòe sương bạc
                      Anh một mình ngồi hát ru em!...

     Nói theo cách nói về nữ sĩ Hồ Xuân Hương: bài thơ như một tiếng thở dài hắt ra...mà vẫn tha thiết đằm đìa,vào cái đêm trăng bạc và hình như còn có cả tiếng gió táp, mưa sa.
 
 
 
 
 

             UỐNG CẠN MUÔN HỒN


 
Một mình nói chuyện với một mình
Vợ lại bảo rằng anh hơi hâm
Ta cười khà cái rồi nâng chén
Uống cạn muôn hồn cả thế nhân

Một tay vuốt nhẹ thơm tóc Phật
Bên này sờ soạng
                                 vén váy tiên

               
                                            
                                                 22/2/1995
 
 
 
      
 
 
 
 
 
              SÁNG XUÂN NAY

 



Sáng xuân nay không chít khăn tang, không mang áo cưới…
Gió đi đâu không thấy thổi trên đường,
Thơ nằm khóc trong nấm mồ êm ái
Anh chỉ ngồi thầm lặng bên em.

Hương phảng phất bay lên từ mái tóc
Tình trắng tinh như ngửa đôi bàn tay
Đôi mắt em hóa thành mây trôi đi mất
Hồn anh chao dưới những lá cây rơi!

Cứ yên lặng
Ông lão Giăng Van Giăng yên lặng…
Tôi cũng như ông chỉ thấy lá vàng thôi,
Người đàn bà ấy đẹp giống cô Cô Dét
Nàng yêu tôi, nhưng nàng đã đi rồi!

Em về nơi Bờ- bãi- con- người
Anh trở lại viết thơ tình rồi rót lệ,
Đời là thế! Thế thôi, đời là thế!
Mối tình mình chẳng thể cưới, cũng không tang…
 
                                          
                                                     24/3/1994

 


      Trên đời này có bạc bẽo nào hơn cái bạc bẽo đối với lão Giăng Van Giăng cơ chứ? (tiểu thuyết " Những người cùng khổ" của V.Huygô). Suốt cuộc đời lão dành tình yêu thương cho nàng Cô Dét, lão sống hết cho nàng! Ấy vậy mà, tới khi lão chết vẫn chỉ một nấm mồ thui thủi cô đơn. Đành rằng, trước lúc lão mất nàng cũng đã cùng người yêu đảo qua thăm lão một lần. Chỉ có những chiếc lá vàng, hết tháng năm này sang tháng năm khác là đều đặn rơi trên mồ lão - Gặp lại em buổi sáng xuân ấy : Ngồi bên em giây lát… tôi lại nhớ tới cái lão Giăng Van Giăng kia!

       Lão có khác tôi không?
 
 
 

.


                     
                           NÀNG

 
 

Nàng tái tạo cả thế giới này
                               bằng tấm thân Kiều nhân bản
Nàng khoả ra một vũ trụ ôm trùm
Khi nàng nằm ngửa lên
                              ta tan thành nước trên nàng...
 
                                                     
                                                           Năm 2000
 
 
 
 
 
 
 
 
              THỜI ÁO TRẮNG
 
 
 
 
Trả lại cho anh một thời áo trắng
Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!...
Những bông hoa mùa xuân thôi không nở
Đi dưới bóng điện đêm lòng sẽ rất buồn.
 
Ôi, yêu dấu cái thời còn cắp sách
Mắt em cười mùa thu xanh lên!
Những buổi chúng mình tìm ánh trăng để học
Tà áo trắng động vào...khe khẽ nát tim anh!
 
Trả lại cho anh một thời áo trắng
Đã đi qua và...đã đi qua...
Với cả dòng sông trôi mơ mộng
Lá lá rụng vàng, tóc tóc hóa sương pha.
 
Nghe gió thổi hàng cây vi vút
Em biển xanh xa mãi vô cùng…
Anh đứng lặng một mình bên bờ biếc
Những âm thanh kêu bổi hổi trong lòng.
 
Trả lại cho anh một thời áo trắng
Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!...
                                                     
                                           
                                                      31/7/1996

 


        Tiếng vọng từ trong trái tim của người con trai về một khoảng xa xăm nào đó, mỗi khi động vào lòng anh lại quặn lên đau xót. Anh bàng hoàng nhớ lại một thời đã  dan díu bên em. Những kỷ niệm trong sáng, hồn nhiên mà êm đềm tha thiết:

                    Trả laị cho anh một thời áo trắng
                    Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!...

      " Em đi rồi "!  Hình ảnh ra đi của người con gái - Nhưng cái sự đi ở đây nó không phải là cuộc chia tay bình thường như một cuộc tan vỡ tình yêu? Đứng bên bờ của sự hẫng hụt, mất mát…lòng anh vẫn say đắm nồng nàn, tha thiết yêu em. Câu thơ bật ra từ trong trái tim thảng thốt. Bóng người thiếu nữ cùng anh bao buồn vui hạnh phúc , giờ đã khuất xa. Nàng giận dỗi hay nàng đã chán bỏ anh đi theo một tình trai khác ? Có thể nàng ra đi không bao giờ còn trở lại? Và lòng anh tan nát, lặng đi…vì những mất mát quá lớn - Anh khẽ xót xa kêu lên: Em đi rồi!...

      Thực ra sự đi này là sự rời bỏ tình yêu tuổi thanh xuân của người con gái với cuộc đời anh khi đã về chiều… Người thiếu nữ đi để lại cả một  thành phố hiu hắt vì buồn:

                     Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!...

       Cái thành phố có trái sấu rụng , lá me rơi với bao tháng năm tuổi trẻ, anh đã từng sống êm đềm trong  tình yêu với người con gái. Nhưng nó lại vừa là thành phố tượng trưng trong tưởng tượng, trong hoài niệm: Thành phố của cuộc đời anh! Giờ em đã bỏ đi chỉ còn lại mình anh trống vắng , lạnh lẽo. Câu thơ hiện lên vừa thực, vừa ảo...nghĩa là, cái thành phố ấy cũng cô đơn như trái tim chàng! Một thành phố của tình yêu mà không có bóng của người yêu? Hai câu thơ đầu là cả một khúc tình ly biệt - Đó là sự ly biệt  bởi thời gian, quy luật của sự tàn úa …dần dần đưa thơ đi vào những hình ảnh thời quá khứ.

     Những lá vàng theo tuổi tác thi nhau rụng xuống cuộc đời anh. Rêu phong nhoà nhoạt phủ lên trên cả một trái tim tình vẫn tha thiết, đam mê. Hai câu thơ đó cũng đã là cả một bài thơ, để đến cuối cùng còn được nhà thơ hạ xuống  làm câu thơ kết:

                    Trả lại cho anh một thời áo trắng
                    Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!...

      Khi xưa còn em : Thành phố ấy trên  bầu trời thì đầy những ánh sao xa, dưới ánh sáng điện lung linh, những hàng cây bên đường nở hoa  thơ mộng biết bao. Thế mà hôm nay:

                    Những bông hoa mùa xuân thôi không nở
                    Đi dưới bóng điện đêm lòng sẽ rất buồn.

     Ta thấy như bóng của nhà thơ đang lang thang với những ngày tháng  hắt hiu và tê tái.

     Em đi rồi!... Cái thời áo trắng của người yêu sẽ không bao giờ còn quay trở lại với anh nữa. Năm tháng của đời anh sẽ tàn tạ, mỏi mòn.  Sang đoạn thơ hai, những kỉ niệm xưa lại vụt  về… từ ánh mắt , tiếng cười của người yêu:
 
                   Mắt em cười mùa thu xanh lên!

       Cái màu trong xanh thắm của mùa thu có em càng trong xanh hơn, đất trời cũng trở nên xao xuyến, thân thương:

                    Những buổi chúng mình tìm ánh trăng để học
                    Tà áo trắng động vào...khe khẽ nát tim anh!
   
      " khe khẽ nát"  -  Ta nghe như những mảnh trái tim đang tan vỡ, lạo xạo như thủy tinh tan. Trái tim ấy bồi hồi, xao động khi tà áo trắng của em động vào. Âm thanh phát ra khe khẽ… nhưng  lòng người thì thổn thức , quặn thắt lại. .Một cái gì như thể muốn bùng nổ… trong sự ham muốn đầu tiên của cuộc đời cả về tâm hồn và thân thể người yêu!

      Anh Phạm Công Trứ - nhà thơ, khi trở lại thăm trường cũ lòng cũng đã bồi hồi, xao xuyến nhớ về một thuở với người bạn gái năm xưa :

                    Cái bậc lan can kia nơi em vẫn thường ngồi
                    Chiều mùa hạ ôn thi bao nhiêu là câu hỏi?
                    Tóc em buông xòa gió bay bối rối
                    Ánh mắt em nhìn lửa đốt lòng tôi!
                                                         ( những ngày này)

      Bao hình ảnh về người con gái ấy đã in đậm vào trong ký ức anh…

      Thời Áo Trắng (TAT) cũng là một bài thơ nói về tình yêu chớm nở thuở ban mai ấy -  Cái thời ngồi trong giảng đường đại học, hay vẫn còn là thưở cùng em cắp sách đến trường:
 
                   Ôi, yêu dấu cái thời còn cắp sách
                    Mắt em cười mùa thu xanh lên!
                    Những buổi chúng mình tìm ánh trăng để học
                    Tà áo trắng động vào...khe khẽ nát tim anh!

      "...khe khẽ nát tim anh " -  là hình ảnh của câu thơ hay! Hé ra những ham muốn, khao khát được tìm tòi… lần cởi những gì có bên trong người con gái. Đó là những cảm giác yêu đầu tiên trong cuộc đời. Bởi thế tâm trạng vừa xao xiết, bồi hồi, lại vừa như tan vỡ.

      Đoạn thơ ba:  Tiếng vọng thổn thức của người con trai với người con gái âm hưởng mà vang mãi:

                    Trả lại cho anh một thời áo trắng…

       Nỗi thơ đã được đẩy cao lên -  Cái thời trong sáng, mộng mơ đã trôi đi mất rồi… lòng anh choáng váng, bàng hoàng:
 
                    Đã đi qua và...đã đi qua...
                    Với cả dòng sông trôi mơ mộng
                    Lá lá rụng vàng, tóc tóc hoá sương pha.

       Trên con đường đời tóc chàng cũng bạc dần sương pha... chàng không thể nào níu kéo lại được cái thời áo trắng cho mình? Những người con gái cứ dần rời xa chàng mãi,cả sự tốt tươi mơn mởn thanh xuân của em... chàng lặng lẽ đứng nhìn mà nuối tiếc!...Đứng trên bờ vực của tình yêu trai gái , chàng quay nhìn về quá khứ đẹp đẽ, say mê. Người con gái đã chia ly, họ đâu còn quấn quít màng về tình yêu đối với chàng nữa? Chỉ còn những mùa thu tàn, những chiếc lá vàng ngày ngày rơi phủ dày mãi lên cuộc đời đang tàn tạ của anh - Đoạn thơ đã kết ở đó!
      
        Nhà thơ Chế lan Viên cũng đã từng thốt lên: “ Chiều rồi! Phải, chiều rồi!...” . Bài thơ  TAT  đã được viết ra trong cái cảnh vào chiều của đời người như thế! Những câu thơ thảng thốt bay ra từ trong tâm trạng bàng hoàng và trái tim rỉ máu vẫn còn khao khát, tưởng như lệ cũng đầm đìa đẫm cả hồn thơ.

       Sang đoạn thơ thứ tư - Những âm thanh ấy rền xiết, vang động cả đất trời:

                    Nghe gió thổi hàng cây vi vút
                    Em biển xanh xa mãi vô cùng...
                    Anh đứng lặng một mình bên bờ biếc
                    Những âm thanh kêu bổi hổi trong lòng.

      Những âm thanh ấy ta không nghe thấy, nhưng nó lại rền xiết trong trí não ta, như bão biển và như sóng đánh - một cảnh biển đầy tượng trưng, để diễn đạt thời gian và không gian của tình yêu trong cuộc đời! Tình thơ đã được kết tụ lại thành hương, thành gió bay đi. Tình yêu ấy đã hóa mình vào trong biển, vào cây, vào vũ trụ. Một không gian xa thẳm như một huyền thoại… nói về tình yêu một thời áo trắng giữa người con trai và người con gái đã xa xưa.

      Cuối cùng - Tôi chỉ xin chép lại hai câu thơ… mà trong trái tim khắc khoải , thổn thức nhà thơ  đã bật ra vừa làm mở đầu lại vừa để kết lại khúc tình ca:

                    Trả lại cho anh một thời áo trắng
                    Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!...

       Giờ đây -  trong cái thành phố trống vắng, buồn tẻ và đầy  thương nhớ này : Anh  chỉ còn biết hát mãi những bài hát về em !...
 
 
 
 
 
 
              ĐÊM THĂNG LONG

 
 
 
Rụng xuống bờ hè nhỏ tôi yêu những câu thơ ngoài phố
Sợi tóc nào hoá lá để ru đêm

Đêm Thăng Long đây đó ánh đèn
Đôi trai gái bên hồ khe khẽ ngủ...
Cơn gió thức cùng người thi sĩ
Đi lang thang về đâu ?

Đêm Thăng Long trầm sâu, rất sâu
Lão hành khất trải mảnh chiếu nằm xuống đất
Cột thành xưa đứng nhìn ngước lên trời
Mấy ông quan to đi xe con về
Bọn đánh bạc - Người ơi!...


                                                   
                                                            1990  
 
 

.


                                  CỎ  HOANG


             Thuở ấy quê người đất khách
             Trong buổi tha phương mưu tính cuộc đời
             Tôi đã gặp những người con gái
             Dẫu yêu kiều! Nhưng cũng bèo thôi...
                   
                              . viết trong đám người xk lao động
                                                    ở nước ngoài

                                   

Cô gái bay đi ngỡ làn mây dại
Trôi lang thang đầu bãi, cuối giời
Em tự do như thể là cát bụi
Có đôi lần giời cũng khóc, mưa rơi!

Loài lạc thú phồn vinh hơn gió
Cơn Hồng Hoang thả cỏ xuân xanh
Em phá bỏ những đức qui kiềm chế
Yêu phanh phui, yêu đến tan tành!...

Tôi nghĩ: Thôi thế đã thoả lòng ham hố
Khoả thân mây đùa rỡn cả linh thiêng…
Huống hồ buổi thường bán buôn đạo lý
Có dễ gì thân gái - Trách chi em !

Hỡi Thiên Đường - Địa Phủ: Trần gian!
Loài người mãi sao tràn lan tội ác ?
Ta từng ngợi ca chủ nghĩa nhân văn chân thiện nhất!
Em gái bay đi vẫn thích cởi truồng...

Ôi, cuộc bèo hoang trời đất trầm luân
Và bản chất muôn đời còn muông thú…
Nhà chính khách  cùng đứa du côn 
                             tranh thủ chơi Thánh Nữ
Em vũ ba lê trong thế giới hỗn mang…
                             gieo hoa cấy linh hồn!

                                  
                                                      cuối thập kỷ 80




        “ Cỏ hoang “ vừa để biểu thị cái chất hoang dã của người con gái,vừa muốn nói đến đám người xuất khẩu lao động ra nước ngoài - chẳng khác nào những đám cỏ hoang trên đất khách, quê người:

                       Cô gái bay đi ngỡ làn mây dại
                        Trôi lang thang đầu bãi, cuối giời
                        Em tự do như thể là cát bụi
                        Có đôi lần giời cũng khóc, mưa rơi!

     Giời cũng phải khóc! Nghĩa là, cái tự do của thân phận em cũng chỉ như cát bụi. Đây là những câu thơ siêu thực: Hình ảnh bay lang thang đầu bãi, cuối giời như một làn mây dại -  ý của nó để nói về sự nổi trôi của người con gái và những kẻ tha phương cầu thực kia! Ta hãy trở lại với bốn câu thơ mà tác giả lấy làm tựa đề cho bài:

                      Thuở ấy quê người đất khách
                       Trong buổi tha phương mưu tính cuộc đời
                       Tôi đã gặp những người con gái
                       Dẫu yêu kiều! Nhưng cũng bèo thôi...

    Bài thơ muốn khái quát lên cái hiện thực: cũng chẳng khác nào bi kịch trong cuộc sống! Hình ảnh trong sáng, ngây thơ của người con gái đã phải đắm chìm trong cái đám người hoang dã hỗn tạp ấy… để trở thành nạn nhân của sự sống, thả mình theo chiều gió cuốn:

                      Cơn Hồng Hoang thả cỏ xuân xanh
                       Em phá bỏ những đức qui kiềm chế
                       Yêu phanh phui, yêu đến tan tành!...

     Trong bối cảnh tha phương cầu thực: thì những hình ảnh tự do thái quá của thứ tình yêu ấy… làm cho ta phải sởn gai óc? Đó chính là đáy cùng của cuộc sống , mặc dù anh cũng đã từng biện hộ cho người con gái:
 
                     Huống hồ buổi thường bán buôn đạo lý
                       Có dễ gì thân gái - Trách chi em!

    Đó chính là tính nhân văn của bài thơ. Sự xuống cấp của xã hội đã xô đẩy người con
gái cùng những đám người xuất  khẩu lao động kia đến thế! Ta hãy đến với đoạn thơ thứ tư :

                      Hỡi Thiên Đường - Địa Phủ : Trần gian!
                       Loài người mãi sao tràn lan tội ác ?
                       Ta từng ngợi ca chủ nghĩa nhân văn chân thiện nhất!
                       Em gái bay đi vẫn thích cởi truồng...

     Khi nhà thơ nhìn thế giới (mà trong bài gọi là Cõi Trần Gian) : vừa là Thiên- đường vừa là Địa- ngục, chính  nhà thơ đã nhìn bằng con mắt của những người lao khổ. Mỗi câu thơ đã là cả một vấn đề, bao hàm đời sống xã hội với con người trong đó.
 
     Thế giới đó vẫn còn bao bất công tàn ác, đẩy họ - những chúng sinh ở vào cái lớp đáy xã hội đó vào sự khốn cùng. Tôi xin phân tích sâu sắc hơn về câu thơ cuối đoạn:

                        Em gái bay đi vẫn thích cởi truồng...

     Thực ra đây là hình ảnh một câu thơ tượng trưng để đưa tình thơ lên đến tột điểm! Nó vừa để nói về cái khát vọng khao khát được sống... và trong cái khát vọng ấy, vừa mang cả bản chất hoang dã “ cỏ hoang ” của con người theo tính chất của thuyết Đác Uyn – cho nên mới dùng câu “…vẫn thích cởi truồng “. Đến hai câu thơ cuối ta mới thấy thái độ  nhà thơ được bộc lộ khá quyết liệt:

                      Nhà chính khách cùng đứa du côn
                                                      tranh thủ chơi Thánh Nữ
                         Em vũ ba lê trong thế giới hỗn mang... gieo hoa cấy linh hồn!

   Vừa để phản ảnh một hiện thực - Nhưng trong thái độ nhân văn của nhà thơ, đã chĩa mũi dùi vào đả phá những chính khách chỉ khoác lác, giả tạo về đạo lý... thậm chí những kẻ mũ cao áo dài trong cảnh cỏ hoang này,  còn loạn hơn cả đứa du côn!

      Và bởi vậy suy cho cùng : cô gái cũng chỉ là thứ nạn nhân của cộng đồng những kẻ đang phải tha phương cầu thực mà thôi. Đó là câu thơ hay và  cao nhất bài:

            Em vũ ba lê trong thế giới hỗn mang…
                                                    gieo hoa, cấy linh hồn!

      Cái vũ điệu ba lê  mà người con gái "gieo hoa, cấy linh hồn" ấy -  Có nghĩa :  em là  hoa thơm, trái ngọt của cuộc sống cùng thế giới -  Mà thế giới đó vẫn đắm chìm trong đầy rẫy những hỗn mang… đang đầy đoạ lên những kiếp cảnh bụi bờ, bèo dạt mây trôi...
 
 
 
 
 
 
 
               SÁNG THU VÀNG


                         Gặp lại em một sáng thu vàng
                         Nơi em đứng nắng tràn ngoài phố
                         Với trời xanh... hồ xanh gió...
                         Gió đưa làn tóc em bay
                       
                                    . Kỉ niệm BĐ - Gặp lại em sáng đó bên hồ gió, anh
                                    đã viết để lại cho đời bài thơ mùa thu diễm lệ này



Sáng thu này trĩu cả hàng cây
Đô thành dịu mát,
Ông lão ngồi bên gốc cây
                  bán những cây sáo trúc thổi vói lên trời
Bà xúc tép váy khều khào nước…
Một thời xa lắc
Em nghiêng chao về một thời xa.

Người con gái đã thành chính quả!
( phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha )
Đôi mắt em bóng trúc bay xoà...
Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở...
Nghe không gian đổ vỡ cả mùa thu!

Sáng thu vàng mông mênh mênh mông
Anh đứng trông em bên bờ sóng vỗ
Hồn đã mất trong rừng hoang thiếu nữ
Và trái tim cũng không còn.

Sáng thu vàng xang xênh xênh xang
Những con đường xưa tắm hơi em
Môi em cười...hoa lá nát đau thêm
Thời gian trôi cuộc sống buồn tênh.

Một mùa thu lá lá
Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ
Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang
Người đàn bà:  em nuốt mùa thu tan !...
 
                                         
                                                            1995



 
       Sáng Thu Vàng (STV) được xây dựng như một thiên tình ca. Một khoảng không gian thiên nhiên được dựng bên câu chuyện tình như truyền thuyết. Đó là một buổi sáng trong đô thành dịu mát - có:

                    Ông lão ngồi bên gốc cây
                                     bán những cây sáo trúc thổi vói lên trời

      Chữ "vói" nghe như những tiếng sáo trúc réo rắt,vút lên trong mùa thu. Bà xúc tép thì "váy khều khào nước" ở bên hồ. Những hình ảnh mà ngày ngày tác giả đi qua đọng vào trong tiềm thức anh, tới một lúc nào đó đi vào bến bờ mơ mộng của thi ca! Với những nét hoạ phốp pháp kiểu dân dã ấy, tạo cho phong dáng của bài thơ mùa thu vốn đượm sắc ảo huyền,lại thêm chất dân gian. Đem nó trải rộng ra: STV là cả một tấm pan-nô hoành tráng, để kể về chuyện của một đôi trai gái đầy khúc triết sâu xa.

      Đô Thành hôm nay đang ngày càng trở thành một thành phố công nghiệp, thương mại hoá, hiện đại hoá và thị trường kinh tế hoá. STV gợi cho ta nhớ về một Hà Nội trong ký ức xa xưa - Sang đoạn thơ hai thì câu chuyện tình mùa thu thực sự được bắt đầu. Nhưng ngay ở cuối đoạn thơ thứ nhất tác giả đã hạ hai câu thơ:
 
                   Một thời xa lắc
                    Em nghiêng chao về một thời xa.

       Cả một mùa thu nghiêng chao theo người con gái, để nhắc lại một thuở đôi trai gái đã từng hạnh phúc yêu nhau. Hai câu thơ này là nhịp cầu bắc nối giữa hai đoạn thơ : giống như con suối rừng khi chảy qua triền đá có các khe ngách, những hoạ tiết ở đoạn thơ đầu đã bắn toá ra thêm mấy nhánh (đó là những hình ảnh của đô thành), đến đây con suối thơ lại được reo trở lại... để câu chuyện tình mùa thu vẫn chảy theo dòng.

      Trong toàn bộ đoạn thơ hai - chân dung của người con gái được hiện lên:

                    Người con gái đã thành chính quả!  

      Có nghĩa, giờ đây nàng đã thành một người đàn bà trẻ. Như qui luật sinh nở của tạo hoá, thiếu nữ năm xưa đã khai hoa, kết trái: ấy là khi nàng đã thành chính quả! Hai chữ "chính quả" nghe như có cả tiếng kinh nguyện của chùa chiền, báo về sự đắc đạo của nàng. Một sự chuyển hoá từ tiết trinh sang tiết hạnh. Có lẽ lúc này khi gặp lại người tình xưa ấy, lòng nhà thơ đã vấn an vào chốn cửa thiền, nên ngôn ngữ thi ca mới chứa chất tính Phật đài như thế. Cả đến câu sau khi anh miêu tả:

                    Phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha

      Tựa như cảnh vật trong tạo hoá, tất thảy năm tháng đều không tránh khỏi qui luật rêu phong. Nói đến khối tình phàm tục cõi đời mà thơ đượm màu sắc Phật. Linh hiệu của tình thơ... cứ như thể chảy từ chốn thiêng trong Đất Thánh mà ra. Cũng trong đoạn thơ hai      này, ta hãy nghe xem tác giả tả về nàng ra sao:

                    Đôi mắt em bóng trúc bay xoà...

      Đây là đôi mắt đẹp của mùa thu thăm thẳm, mơ màng. Bóng trúc phủ trong đôi mắt: thơ trìu tượng, nồng nàn, ân ái, hiền hoà... Hai chữ "bay xoà" mang màu sắc ảo rợp lên! Câu thơ từ trong cảm rung đã thần xuất mà thành.Và:

                    Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở...
      
       Nói về hình tượng thơ đã dùng vầng trăng để ví, ta liên tưởng tới hình ảnh thơ của cụ Nguyễn Du đã tả nàng Thuý Vân:

                    Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang

      Cái vầng trăng tròn trịa dịu dàng này, cụ lấy từ cách thường ví trong dân gian...để miêu tả nét đẹp mực thuớc , đoan trang của Thuý Vân -  khác vẻ đẹp kiêu sa sắc sảo của Kiều:
 
                   Làn thu thuỷ nét xuân sơn
                    Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh

       Số Kiều bạc mệnh!... bởi đến cả trời đất cũng ganh ghét với nàng. Phương pháp so sánh trong thơ cụ Nguyễn Du, tuy sử dụng thi pháp thơ miêu tả của dòng thơ cổ điển, nhưng thật thần bút, sinh động và hàm xúc.

      Trở lại với STV: khi tác giả mô tả về nàng như một "vầng trăng đầy nở" -  Đó là phương pháp miêu tả thơ tượng trưng của dòng thơ hiện đại. Hiểu được thơ phải lắng cảm từ trong tư duy, tâm thức...chứ không chỉ bằng vốn hiểu biết của kiến thức sách vở hoặc kinh nghiệm dân gian. "Đường phúc hậu như vầng trăng..." - Đường, mà lại... để nói lên cả tấm thân, làn da, vóc dáng con người nàng...(chứ không phải chỉ là "khuôn trăng" để chỉ riêng khuôn mặt của nàng Thuý Vân mà cụ Nguyễn Du mô tả). Mà lại là:...vầng trăng đầy nở/ - Nghĩa là, từ khuôn mặt, thân thể và tâm hồn nàng đã toát ra. Nàng đẹp một cách dịu dàng, mộng mơ và cám dỗ như trăng. Để rồi tác giả hạ một câu kết đoạn:

                    Nghe không gian đổ vỡ cả mùa thu!

      Ta nghe như có cả tiếng mùa thu rơi, đổ sập từ trên trời cao xuống. Tức là trái tim và tâm hồn chàng đang tan vỡ! Có thể coi đoạn thơ thứ hai này là nhân trung, thần cốt, điểm hội tụ chói sáng nhất của tình thơ STV. Nó chứa đầy bích ngọc trong thơ, đưa STV đậu lên tầm cao của những bài thơ mùa thu!...Những đoạn ba-bốn-năm sau đó, phát triển cùng với những kỉ niệm xưa...trong nỗi lòng chàng tan nát. Cuộc sống thì trống vắng, mùa thu vàng vừa xa xót, vừa bay rợp bóng xuống ngổn ngang. Lòng thơ như nhát chém:

                    Hồn đã mất trong rừng hoang thiếu nữ
                    Và trái tim cũng không còn.

      Tình yêu thiếu nữ như một cánh rừng hoang ư? Hay là, thiếu nữ đi rồi để lại trong chàng cả một cánh rừng hoang? Trái tim chàng tan vỡ đã đành, đằng này... chàng lại không còn tim! Nghĩa là trái tim chàng cũng đã rời bỏ để đi theo người con gái mất rồi! Chắc rằng, đời sẽ còn nhiều bình luận khác nhau về những hình ảnh thơ này? Thơ là vậy, nhiều người thường có những cảm nhận và lý giải riêng. Nhà thơ chỉ biết lúc đó nó ra như thế, thì viết như thế! Hay là ở đoạn thơ thứ tư:

                    Môi em cười...hoa lá nát đau thêm
                    Thời gian trôi cuộc sống buồn tênh.

      Hoa lá đến mức độ phải héo hắt, nát đau trước đôi môi người đàn bà trẻ -  Thì không biết đôi môi nàng chan chứa, mĩ miêù, hấp dẫn đến mức nào? v.v... Mỗi đoạn thơ đều được níu giữ bằng những câu thơ sâu sắc ấy. Bởi vậy tuy các tứ thơ được viết ra tự do, phóng túng, mà cảm xúc vẫn đằm đìa, cô đọng ở trong thơ. STV bọc chứa… tạo cho thiên tình ca một thi phong độc đáo!
 
       Chỗ này, chỗ khác trong suốt bài thơ : khung cảnh thiên nhiên được phục hiện, miêu tả bao quanh đôi tình nhân năm xưa. Ngay ở đoạn thơ làm tựa đề, tác giả đã giới thiệu quang cảnh họ gặp nhau:
 
                   Gặp lại em một sáng thu vàng
                    Nơi em đứng nắng tràn ngoài phố...

      Tiếp đến tác giả miêu tả về mùa thu đó:

                    Sáng thu này trĩu cả hàng cây

      "…trĩu cả hàng cây" nghĩa là, một mùa thu đang trĩu xuống và chín mọng - Lối cảm thơ này cũng như khi Hàn Mặc Tử đã viết Mùa Xuân Chín , thuộc loại thơ tượng trưng thi cảm. Đến đoạn ba thì tình thơ trào lên dào dạt:

                    Anh đứng trông em bên bờ sóng vỗ  

      Tựa như đôi trai gái đang đứng bên bờ biển xanh, đầy sóng vỗ vậy. Rồi cảnh thơ gợi lại những con đường mà họ đã dẫn nhau đi ngày xưa:

                    Những con đường xưa tắm hơi em  
      Và:
                    Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ
                    Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang  

      Quang cảnh phục hiện ở hai câu thơ này thuộc cảnh thơ siêu thực: cảnh có mà không có. Nó chỉ được gợi lên trong tâm thức mà thôi, v.v...và v.v...

      Trước khi bàn về phương pháp nghệ thuật xây dựng thi dáng STV - Xin điểm qua mấy nét đôi bài thơ mùa thu hay trong thi đàn! Đó là bài Tiếng Thu của Lưu Trọng Lư (LTL) và Thu Điếu của Nguyễn Khuyến (NK).

      Tiếng Thu của LTL là một bức tranh mùa thu mĩ lệ, được viết trong mộng cảm phiêu diêu của cố thi nhân. Từ xúc cảm "dưới trăng mờ thổn thức"...đến cảnh chia ly mùa thu - chỉ mang tính ước lệ về nỗi lòng người cô phụ trông ngóng bóng chinh phu! Vì mùa thu là biểu tượng của chia ly. Nhưng sở dĩ bài thơ có thể đạt đến độ là một kỳ thơ, vì ông đã vẽ lên bức tranh có con nai vàng đạp trên lá mùa thu khô kêu xào xạc… Nhưng đọc Tiếng Thu để ta hưởng thụ, ngắm nghía vẻ kiều mĩ của bức tranh...nhiều hơn sự rung cảm bởi nỗi thơ! Để cho rõ, xin phân tích mấy lời về sự khác nhau so với bài Đây Thôn Vĩ Dạ của Hàn Mặc Tử (HMT):

      Nếu coi Tiếng Thu của LTL xuất hiện như một ngôi sao sa quẹt trên bàu trời thi ca...Ta hò reo , ngắm nhìn vẻ đẹp lung linh, kỳ ảo của nó. Ai cũng thấy đẹp, thấy ngay - Thế thôi! Nhìn cho thích mắt rồi vào nhà mà ngủ cho ngon...(sự so sánh cũng chỉ mức độ để tác giả đễ diễn đạt ý mà thôi) -  Chẳng cần bận tâm nhiều lắm về thế giới trong thơ.          Nhưng Đây Thôn Vĩ Dạ của HMT thuộc trong số ít những bài thơ hay nhất thế kỉ: chứa đầy nỗi u tình, uẩn khúc. Nó giống như một vòm trời sao xanh thăm thẳm, nhìn sâu hút mãi vòm trời ấy, ta khám phá ra thế giới của nó bao chứa rung rinh rất nhiều các ánh ngọc, hào quang trong tiểu tiết các vì sao.Đó chính là thế giới trong thơ! Nhưng không phải ai nhìn vào cũng thích ngay?...Chẳng thế mà bài thơ được thi nhân viết ra tới 30 năm sau nó mới thực sự nổi tiếng. Nó đã thuộc vào hàng thơ tầm cao, không phải ai cũng đủ khả năng nhìn thấu vòm trời sao xanh ấy? Hiểu càng sâu ta càng rung động, bị cảm hoá trước cái hay huyền diệu của thi ca!
 
       Thu Điếu của NK là một bài thơ tả cảnh tình câu cá mùa thu trong ao khuya, với gam màu xanh vắt và hơi hiu hắt. Ngôn ngữ hoạ tiết thơ thanh và xao...Nét tả của ông thì thật kiêu sa, lắng đọng của một tầm bậc danh nhân ẩn sĩ. Đây thuộc lối chơi thơ phú vịnh, dạng thơ miêu tả tinh tế của các bậc tổ tiên ta.

       Giờ xin trở lại để bình tiếp STV - Thu vàng  được xây dựng theo nhịp điệu như một cánh võng mùa thu, làn điệu thơ chuyển dần... Như ở đoạn thơ làm tựa đề thì làn thơ còn đưa nhẹ:

                    Với trời xanh... hồ xanh gió...
                    Gió đưa làn tóc em bay

      Hình ảnh người con gái, tóc em xoà bay trong gió. Giọng thơ có vẻ uyển chuyển, sau đó cánh võng thơ trĩu xuống, chao nghiêng đi và chòng chành:
 
                   Sáng thu này trĩu cả hàng cây
                    Đô thành dịu mát...

      Sang đến đoạn ba và đoạn bốn thì cánh võng mùa thu đã được đẩy bay bổng lên cao vút:
 
                   …Sáng thu vàng mông mênh mênh mông  
                    …Sáng thu vàng xang xênh xênh xang  
 
     Một cánh võng mùa thu để chứa trong lòng nó mọi điều về mối tình đôi nam nữ. Đến đoạn cuối cánh võng xoà ra, thả xuống một mùa thu đầy lá rụng:
 
                   Một mùa thu lá lá
                    Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ
                    Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang

      Nghĩa là nơi gặp nàng giờ đây đã thành xa vắng, cỏ dại mọc đầy lên. Như trên đã phân tích: ảnh bướm vàng và hoa cũ ấy… như thực mà phi thực. Đó là ảnh của ký ức nuối tiếc mối tình xưa. Để rồi tác giả kết bài:

                    Người đàn bà: em nuốt mùa thu tan!...

      Chẳng ai "nuốt" được mùa thu cả! Chữ “nuốt” đầy sắc thơ siêu thực. Nàng đi để cả mùa thu trống vắng còn ở lại, hay đã mang theo mùa thu đi mất rồi? Ai có thể trả lời? Không ai cả!...và chính tác giả cũng không thể trả lời.
 
     STV hoà quyện nhiều trường phái: lãng mạn, tượng trưng trìu tượng và siêu thực. Nhiều hình ảnh thơ cô đúc tính triết lý, phảng phất phong dáng của trường ca. Nó đã đứng vào hàng thơ có tầm bậc! Các hoạ tiết thơ phát triển xum xuê, tạo nên cả một khoảng trời mùa thu toả bóng xuống thi ca! Nhưng nó đã đứng đến tầm bậc của ngọn núi thi nào? Vẫn phải để thời gian và các thời đại trả lời ?
 
 

.


                    KHOẢNG TRÔI TRONG LÁ

 
 
Bỗng cồn nhớ một thời dĩ vãng
Gió cứ trôi không hữu hạn bến bờ,
Nhưng vẫn đó: Em, anh - Cuộc sống
Xa nhau rồi! Tình cũ đến bơ vơ...

Có bao lá cây rơi... em đã vào xa vắng,
Lá nuốt em. Giờ sống thế nào rồi?
Em sung sướng? Ưu phiền? Lãng quên hay bụi cát?
Mặt trăng trên trời. Tim anh rất mồ côi!

Hỡi những hàng cây xanh! Những con đường lá đổ!
Chỉ dùm ta đôi gót đỏ thời thiếu nữ em xưa…
Kỷ niệm về trái tim đau thổn thức
Chỉ dùm ta! Nào, chỉ giúp ta đi!

Bài hát năm xưa, bên anh em đã hát
Giờ đây trong lá nẻo trời nào?
Anh đi qua chỉ thấy toàn mây trắng
Mặt trăng tít trên trời. Em ở tận nơi đâu?

Con đường ta đi... có bao đôi trai gái
Ai cũng một thời yêu - Em nhỉ? Để xa nhau,
Để được nhớ, được buồn, được khóc,
Được nghe quanh đời những tiếng lá bay theo.

Hãy níu lại dùm ta! Một thời dĩ vãng…
Gió vẫn trôi, lá vẫn bay vèo
Nhưng vẫn đó: Em , anh - Cuộc sống
Và một mối tình ta đã tặng cho hết thẩy trăng sao.
 
                                                
                                                                4/1994


 
 
       Tác giả nhớ về kỷ niệm với một thiếu nữ xưa. Năm tháng qua đi, lá rụng mãi hết lớp này, lớp khác. Giữa cái đời thường: Anh, em và cuộc sống cứ phải tồn tại - Nhưng tình thiếu nữ một thời vẫn cồn lên trong trái tim anh:

                Bỗng cồn nhớ một thời dĩ vãng
                    Gió cứ trôi không hữu hạn bến bờ
                    Nhưng vẫn đó: Em, anh - Cuộc sống
                    Xa nhau rồi! Tình cũ đến bơ vơ...

  Người con gái ấy giờ đây ra sao? Cuộc sống thế nào? Không ai biết! Chỉ còn lại mặt trăng trên trời và trái tim mồ côi!...với những làn mây trắng, những tiếng lá cứ bay đi xa mãi, xa mãi:

                Bài hát năm xưa, bên anh em đã hát
                    Giờ đây trong lá nẻo trời nào?
                    Anh đi qua chỉ thấy toàn mây trắng
                    Mặt trăng tít trên trời. Em ở tận nơi đâu?  

  Tình yêu ấy hát trong hư vô và trăng sao...dưới những hàng cây xanh, bên những con đường lá đổ - Đoạn cuối tình thơ được điệp lại như muốn níu kéo… về mối tình đã qua đi:

               Hãy níu lại dùm ta! Một thời dĩ vãng…
                    Gió vẫn trôi, lá vẫn bay vèo
                    Nhưng vẫn đó: Em, anh - Cuộc sống
                    Và một mối tình ta đã tặng cho hết thẩy trăng sao.

  Quấn trong tiếng lá rụng và bóng trăng hư ảo trên trời: “ Khoảng trôi trong lá “ là một bài thơ tình da diết, vẳng ra từ trong ký ức và trái tim thương nhớ của nhà thơ!...
 
 
 
 
 
 
 
             NHỚ VỀ CÔ GIÁO CŨ
                       
                              
                                         Kính tặng cô giáo chủ nhiệm
                                                  Đinh Thị Kim Thanh

 


Xóm chiến tranh...thời thơ sơ tán học
Lớp cũng là một mái nhà gianh
Sân trăng sáng như lòng cô đằm thắm
Soi vào em bao nỗi ân tình.

Nhớ thuở ấy em còn trẻ quá
Tuổi hồn nhiên qua trang vở học trò
Như người mẹ hiền từ cô dìu dắt
Ở cái làng Cầu Ấu (*) đã xa xưa.

Sông bến đưa đò cô chèo giữa nắng mưa
Lớp lớp quá giang chúng em đi biền biệt
Có những phút quay lặng nhìn lòng thổn thức
Kỷ niệm về như bày sáo lang thang.

Gió vẫn đang reo trên đồi thông Mỏ Thổ (*)
Sông Máng trong xanh (*) nước chảy qua cầu,
Ba mươi năm trôi tóc cô đã bạc
Tóc em giờ bóng hạc cũng vờn nhau.


Biết tin cô thôi không còn lên lớp nữa
Đánh tan giặc về em làm một nhà thơ
Sương trên mái tóc cô rơi xuống đầu em hoá lệ
Và đời người - Cô ạ! Ngỡ cơn mơ...
 
                                                  
                                                                  1997




(*) Những địa danh ở Bắc Giang - Thời còn chiến tranh phá hoại bởi không quân Mỹ, chúng tôi đã đến sơ tán để học.
 
 
 
 
 
               
 
               CHIỀU HOÀNG HÔN


                             Hồn mây gió lang thang
                               Mà đầm đìa mưa bão
                               Đời - tư lợi không tham
                               Chán trò danh bốc hão.




Chưa đi đến tuổi già
Mà yêu hoàng hôn đỏ
Chợt nhìn chợt nhận chợt xôn xao...

Soi mặt nước xanh veo
Trầm tư và lặng lẽ
Đàn muỗi phố đã kêu
Quanh bàn nơi quán nhỏ
Chiều đang buông dần chiều.

Sợi tóc mình ngơ ngác
Có nên bạc hay không?
Tuổi trẻ sợ già nhanh
Giờ điềm nhiên đến lạ
Cái mầu hoàng hôn đỏ
Cháy như là khai sinh!

Ôi, hoàng hôn hoàng hôn
Trái tim là bất diệt!
Ngày mai anh có chết
Cũng nhẹ như lá vàng.

Mang suối tóc của em
Đi rồi yêu vĩnh viễn
Anh sẽ hoá rừng thông
Ngàn năm reo cát, sóng...
 
                     
                                        1/1/1994

 
 
 
        Vào một chiều trước khi trời tối, bóng hoàng hôn chiếu hắt trên nền trời qua làn mây xa đỏ rực. Nhà thơ đang ngồi trong một cái quán nhỏ bên phố, ngẫu cảnh  tình mà viết ra:

                   Chưa đi đến tuổi già
                    Mà yêu hoàng hôn đỏ
                    Chợt nhìn chợt nhận chợt xôn xao...

     Sự xốn xang này là của mặt trời đỏ hay trong trái tim nhà thơ? Con người sớm yêu bóng chiều hoàng… hơi cô liêu này, hẳn cõi lòng cũng đã đi vào độ sâu lắng của cuộc đời. Nhưng đây là cảm quan trước cái mầu đỏ cháy rung rinh như sắp muốn nổ tung ra trong trời đất hoà cùng tâm trạng bồi hồi, suy tư của anh mà cảm xúc ra:

                   Chợt nhìn chợt nhận chợt xôn xao...  

    Bắt đầu vào thơ nó đã tiên báo về sự bùng nổ của nội tâm tác giả - Sang đoạn thơ hai, có một cái gì đó hình như hơi đìu hiu, quạnh quẽ đã hắt lên trong hồn anh:
 
                 Soi mặt nước xanh veo
                    Trầm tư và lặng lẽ

     Bóng nhà thơ đang trầm soi mình xuống mặt hồ nước xanh ngắt ấy, đọc lên ta lại nhớ tới những câu thơ mang đầy tâm trạng u uẩn của nhà thơ Nguyễn Bính:

                  Mấy thằng bất nghĩa xin đừng tới
                    Để mặc thềm ta xanh sắc rêu...

     Rõ ràng sự " trầm tư và lặng lẽ" này đã không hề còn trầm lặng. Xung quanh thì:

                   Đàn muỗi phố đã kêu
                    Quanh bàn nơi quán nhỏ
                    Chiều đang buông dần chiều.

     Những con muỗi cứ kêu vo ve ở ngoài đời, nó đốt ta đến là khó chịu, nhưng khi được đưa vào trong thơ lại trở thành hình ảnh rất thi vị...tạo cho Chiều Hoàng Hôn (CHH) nằm trên một bức phông cảnh đời rất thực, đời sống ấy đang thường nhật. Những nét thơ phố này cũng làm cho tình thơ thêm sống động và cảnh quan phong vị hơn. Đến đoạn thơ ba  thì nỗi lòng sâu kín nhất trong tác giả như mạch suối ngầm đã được bắn oà ra:

                   Sợi tóc mình ngơ ngác
                    Có nên bạc hay không?  

     Nhà thơ Trúc Thông khi bình thơ hay về bài CHH, đến đoạn này ông đã viết (xem trong tuyển Thơ Hay Có Lời Bình của NXB Thanh niên năm 2001, tr.200-208):

  “ Bài thơ được viết một mạch vì đã đi vào trúng mạch thơ dần dần đã hiện ra ở khổ thơ thứ ba:

                  ... Tuổi trẻ sợ già nhanh
                    Giờ điềm nhiên đến lạ
 
       Chính mạch đây rồi! Thơ lập tức vọt ra:

                  Cái mầu hoàng hôn đỏ
                    Cháy như là khai sinh!

     Khai sinh cái gì? Khai sinh một thức ngộ:

                  Ngày mai anh có chết
                    Cũng nhẹ như lá vàng

     Thật sung sướng, thật hạnh phúc khi tự mình thức ngộ, sở hữu một triết lý sống an nhiên, tự chủ, tự tin đến vậy. Coi chết không là gì, để sống đắm đuối hơn, mở rộng tình yêu, tình người đến vô biên :

                  Mang suối tóc của em
                    Đi rồi yêu vĩnh viễn

     Chỉ là biểu hiện vừa cụ thể, vừa tượng trưng cho nhân tính phát triển cao chứ không phải khoanh vào một "em" nào. Người đã biết thức ngộ:

                   Trái tim là bất diệt!

    Như trong bài thơ này, không thể cuồng say một cách ích kỷ đàn bà theo lối sở hữu và bạo hành… “.

    Xin trở lại với hình ảnh câu thơ nói về "sợi tóc mình ngơ ngác" - Nhân cách hoá mái tóc nhà thơ là câu thơ hay! Nó ấp ủ tâm tư thầm kín của tác giả chạnh nuối về tuổi trẻ, với cái tình cảm yêu đương trai gái say đắm thường tình của cuộc đời. Khi nhà thơ tự hỏi:

                  Có nên bạc hay không?

     Có nghĩa là chính đầu anh đã chớm bạc mất rồi! Phải chăng cũng giống như Xuân Diệu đã từng viết:

                  Mau với chứ! Vội vàng lên với chứ!
                    Em, em ơi... tình non sắp già rồi!

     Nhưng không, bên một chút buồn vừa thoáng qua lòng tác giả, cái tình cảm luyến ái một thời ấy... giờ theo mái tóc đã điểm gió sương cứ dần dần rời xa anh -  Ta lại thấy một mảng đời khác đang xô đến, vụt phá trong tâm hồn của anh! Đó chính là cái nửa cuộc đời chiều đang khai hoa, kết trái và đầy niềm tin yêu đẹp đẽ:

                   Cái mầu hoàng hôn đỏ
                    Cháy như là khai sinh!  

     Để lòng anh bình thản lại, ung dung mà đón nhận tuổi hoa niên của đời mình.

     Còn bàn về tiết tấu nghệ thuật - Cũng xin lấy lời của nhà thơ Trúc Thông đã bình :

   “  Đây là lối thơ cảm khoái theo thể năm chữ: Bắt đầu vào dần để gây không khí tịnh tiến như ông thầy bắt mạch. Sau khi mạch thơ đã vọt trào, tác giả viết tiếp thoải mái và vững vàng... ý, tình, hình ảnh, âm điệu đều hay, không quá bốc, vừa sung mãn đúng độ. Cổ thể nhưng ý tình hiện đại.

     Song cảm xúc hiện đại đã làm Phạm Ngọc Thái quên phắt mình đang tuân theo lối thơ năm chữ , buột phá:

                   Chợt nhìn chợt nhận chợt xôn xao...
  
        ( Câu này 7 chữ - và nhà bình thơ nhấn mạnh ) -  Sự nổi dậy của cảm xúc thơ thời đại mới nhắc nhở rằng: Trong khi tận dụng hết cái cổ điển của thể loại truyền thống, chúng ta có quyền cơi nới, biến động. Nhưng phải là tự do trong qui luật của nghệ thuật. Nghĩa là mức độ có tiết chế, hài hoà...".

     Nhưng sở dĩ tác giả đã có một triết lý sống an nhiên, thanh thản như lời nhà bình thơ trên , còn xuất phát từ một nỗi lòng sâu xa khác, mà ngay trong đoạn thơ làm tựa đề của CHH đã được nói tới:

                  Hồn mây gió lang thang
                    Mà đầm đìa mưa bão
                    Đời - tư lợi không tham
                    Chán trò danh bốc hão.

     Anh trở về với cuộc sống trong sự yên tĩnh thanh tao, để sống cho trọn hết nghĩa đời. Nếu có phải từ giã với cuộc sống ra đi... thì lòng anh cũng chỉ nhẹ thoảng như một làn gió bay, như bóng chiều hoàng dần tắt sau một ngày đã đốt hết mình để nắng và trái tim anh cũng đã đập trọn nhịp cho cái ngày đó:

                  Ôi, hoàng hôn hoàng hôn
                    Trái tim là bất diệt!
                    Ngày mai anh có chết
                    Cũng nhẹ như lá vàng

     Thực ra hình ảnh câu thơ như chiếc lá vàng rơi... đã mang ý nghĩa của sự vô vi, cát bụi. Song điều đáng nói ở đây , bao trùm lên cả chính trị, khoa học, triết học: là tình yêu và cuộc đời! Chỉ có tình yêu trường cửu mãi không già... Nó đã được vụt lên trong bốn câu thơ kết, tạo thành một bức phông cảnh lớn nhất, hoàn bích nhất của bài thơ:

                   Mang suối tóc của em
                    Đi rồi yêu vĩnh viễn
                    Anh sẽ hoá rừng thông
                    Ngàn năm reo cát, sóng...

     Đó cũng chính là bản tuyên ngôn của CHH , là bài ca cuộc sống! Cát và sóng - Phải, trên biển cả mênh mang trường tồn vô định kia, bãi cát trải dài… nó vô vi xoá đi bao hạnh phúc lẫn khổ đau của con người. Nhưng ngàn năm thì sóng vẫn xô vỗ mãi lên bờ cát, vẫn thét gào như sự sống mãi mãi còn tồn tại.

    Cát cứ xoá, sóng cứ gào vỗ trên biển cả:  Đấy là cuộc đời! Hiện hữu và hư ảo... sắc sắc và không không. Bản tuyên ngôn về tình yêu trai gái bất hủ ấy đã kết lại tình thơ, để mang CHH đi về phía mặt trời , mặt trăng của sự sống vĩnh hằng , bất diệt. Ngôi nhà kì vĩ nhất thế giới, mở ra và khép lại : là ngôi nhà có người con gái đi, về...và sống ở trong đó!

      Đến đây ta còn thấy CHH chính là bản tình xô-nát vượt lên trên tất cả mọi đế chế, thần tượng cũng như những niềm tin thần thánh  khác - Cuộc đời… cuộc đời chỉ có cát, sóng với tình em biển cả! Cứ xô vỗ, cứ thét gào cào xé, say đắm, dập vùi... cứ thế và cứ thế muôn đời!...
 
 

.


                       HÀNG CÂY LÁ ĐỔ

 
 
Thế là hết! Em đi, chôn chiều vào gió...
Ta lang thang qua lá đổ hàng cây,
Bản tình xưa em hát ở đây
Nơi ngày nay xác các con thiên nga đã chết.

Ôi, hàng cây! Cùng ta... bao đêm từng tha thiết
Những nụ hôn và tấm thân bất hủ của em
Giờ ta sống trong hoang tàn sụp lở
Bên những chiếc bóng của đàn thiên nga.

Thời gian phôi pha - Tóc ta hoá đá
Gió cũng làm lau ngàn năm ru rất khẽ!...
Xin rụng một bông buồn
                                           lắt lay
 
                                          
                                                              1990



         Bóng nhà thơ lang thang qua hàng cây lá đổ, nơi đó cả bản tình người thiếu nữ năm xưa đã hát:

                  Thế là hết! Em đi, chôn chiều vào gió...
                    Ta lang thang qua lá đổ hàng cây

    Chỉ hai câu thơ này đã là một khúc tình thơ sâu lắng:..”chôn chiều vào gió “ -  Nó nói về sự hoang vắng cô đơn của những chiều không em, trôi theo dòng gió cuốn. Vào mở đầu câu thơ: Thế là hết!/... Đó là sự chấm hết của mối tình, em đã bỏ ra đi! Nhưng những gì em để lại thì còn sống mãi trong tâm hồn và trái tim anh -  Là cả bản tình ca mà em đã hát!... Nhịp điệu câu thơ được ngắt nấc lên:

                  Thế là hết!/
                                em đi/
                                       chôn chiều/
                                                       vào gió...
     

          Nhưng sang đến câu thứ hai thì được trải trầm xuống, mạch dài ra:

                  Ta lang thang qua lá đổ hàng cây...

    Nó thấm tháp những kỷ niệm êm đềm của những ngày tháng bên em. Sự ngắt nhịp như thế, ta thấy tác giả còn sử dụng một lần nữa ở đoạn thơ thứ ba:

                  Thời gian phôi pha –
                                           Tóc ta hoá đá

    Dùng biểu tượng về "thời gian phôi pha" và " tóc ta hoá đá" - Là những hình ảnh thơ đã được thăng hoa, để nói về qui luật rêu phong bởi thời gian và úa tàn của con người. Năm tháng mái tóc trên đầu anh đã hoá thành đá mà vọng mãi tình em… sau đó hạ xuống một câu thơ trải dài:

                  Gió cũng làm lau ngàn năm ru rất khẽ!...

    Một bờ lau hoang vắng cất lên trong những cơn gió reo xa, hơi thơ vô vi mà êm ái. Nhưng cả trời đất và vũ trụ thì ngàn năm vẫn thiết tha trong khúc nhạc tình.

      Hàng Cây Lá Đổ là một bài thơ mà nỗi tình được ẩn sâu trong những hình ảnh ngôn ngữ, tạo ra cái hay riêng  và vẻ đẹp của nó! Ở trong đoạn 1 và 2 - Hình ảnh con thiên nga được đưa vào trong thơ để làm biểu tượng về người con gái: Như tấm thân tiết trinh và trong trắng của nàng. Những dấu tích mà nàng để lại trong tình yêu anh:

                  Nơi ngày nay xác các con thiên nga đã chết  
      Hay là:
                    Bên những chiếc bóng của đàn thiên nga

    Giờ đây chỉ còn lại xác và những chiếc bóng của chúng lắt lay dưới hàng cây lá đổ. Sang đoạn thơ thứ hai, khi miêu tả kỉ niệm với người yêu xưa tác giả đã sử dụng những hình ảnh đời rất thực:

                  Ôi hàng cây! Cùng ta... bao đêm từng tha thiết
                    Những nụ hôn và tấm thân bất hủ của em

    Như thể nó tích tụ máu tim của cả tình thơ vào đó! Để từ đó các hoa thơ và những hình ảnh tượng trưng...được bắn toá  ra thành các hương sắc trong bài. Còn câu thơ:

                  Giờ ta sống trong hoang tàn sụp lở  

     Người con gái đã đi!... Nhà thơ cũng chỉ còn biết lang thang dưới bóng của hàng cây lá đổ mà lòng đầy những ngậm ngùi.

    Lá vẫn ngày ngày đổ xuống dưới hàng cây ấy… để suốt cuộc đời anh đi trong những chiều gió không em! Chỉ còn đây hồi ức về một thời dĩ vãng …với bao nhiêu niềm hạnh phúc đắm say!
 
 
 
 
 
 
 
                    TIẾNG RÚC CHIM ĐÊM
 

                              Những tối trăng ngời...dưới ánh sao khuya...
                               Anh vẫn đắm mình về phương ấy
                               Những câu thơ như ngôi sao bùng cháy
                               Và cuộc chia ly đã hoá cánh buồm...




Con chim đêm rúc mãi ngoài cây
Nó nói gì không biết ?
Chắc con mái ham nơi vui thú khác
Đã không về !...con trống gọi suốt đêm.

Chim gọi đàn - Anh gọi tên em
Năm tháng, nắng mưa, non ngàn, bão tố
Có lẽ nào em không về nữa
Để hồn anh hoang mạc, bơ vơ.

Đã xa rồi! Mùa dĩ vãng trăng mơ…
Đời vui vẻ cuốn theo dòng gió bụi
Bao ý nghĩa trong cuộc đời tồn tại
Thành quách loài người em thiêu trụi thành tro!

Ngàn năm xưa cho tới bây giờ
Ta muốn hỏi đến muôn đời sau nữa:
Mọi giá trị vĩnh hằng , nếu có
Sẽ là gì? Khi thiếu vắng em ta!...

Con chim đêm run rẩy bóng xanh già
Anh bổi hổi một thời qua vọng lại...
Và tất cả đã trở thành trống trải
Sao em lại phụ bạc tình,
                           con mái thương yêu?
                                           
                                      
                                                            11/11/1993



 
         Trong đêm tiếng con chim nào đó kêu xé lên, rồi nó rúc từng hồi thảm thiết. Con chim đang có nỗi gì? Một tiếng kêu lẻ bóng, cô đơn giữa  khoảng không vắng lặng:

                    Con chim đêm rúc mãi ngoài cây
                    Nó nói gì không biết ?

      Mới chiều đó chúng còn có đàn, có đôi...và nhà thơ nào đó đã viết :" một tiếng chim ca sáng cả rừng" - Nhưng đó là tiếng chim ca chào bình minh buổi sớm, nó đã trở thành thông lệ theo bản năng véo von của loài chim sau giấc ngủ một đêm dài. Đằng này, Tiếng Rúc Chim Đêm (TRCĐ) là tiếng kêu phát ra từ trái tim đau đớn của con chim:

                    Chim gọi đàn - Anh gọi tên em
                    Năm tháng, nắng mưa, non ngàn, bão tố

      Tiếng chim gọi người yêu náo động vào trong tâm trạng của nhà thơ! Tiếng nó khắc khoải, rền rã vượt qua cả không gian, thời gian, năm tháng, nắng mưa, non cao, rừng rậm...trở thành tiếng vọng tình yêu của cả loài người:

                    Bao ý nghĩa trong cuộc đời tồn tại
                    Thành quách loài người em thiêu trụi thành tro!

      Ý nói về sự sống muôn đời của con người: Tình yêu là ánh sáng, là ý nghĩa của sự tồn tại. Mọi giá trị thế giới sẽ không có gì cả, nếu không có tình yêu trai gái! Ở đoạn thơ đầu - cái tiếng rúc con chim trống như nỗi lòng cô quạnh của người con trai:

                    Chắc con mái ham nơi vui thú khác  
                    Đã không về!...con trống gọi suốt đêm.

      Cái đêm đó không hiểu vì sao con mái không về? Hay nó đã bỏ đi theo người tình khác ? và con chim đực cứ gọi, gọi mãi trong vô vọng. Cũng nỗi lòng đó, đứng trên thềm nhớ của không gian mênh mông, nhà thơ đã nhớ về em:
 
                   Đã xa rồi! Mùa dĩ vãng trăng mơ…
                    Đời vui vẻ cuốn theo dòng gió bụi  

     " Dĩ vãng trăng mơ..."  là mơ trong bóng trăng xưa. Tuy nói  "mùa dĩ vãng" nhưng đó chỉ là những khoảnh khắc tươi đẹp đã vụt qua, còn lại trong hoài niệm. Hai câu thơ ấy trải ra trong đời cuốn đi theo chiều gió: Cuộc sống không chỉ có những năm tháng sung sướng, hạnh phúc bởi tình yêu? Mà còn là một vòng cát bụi cuộc đời. Như bóng mây bay qua -  Người con trai chỉ còn biết đứng trên bờ của nỗi khát vọng dày vò, khắc khoải, đã xa rồi, xa mãi không bao giờ trở lại:

                    Có lẽ nào em không về nữa
                    Để hồn anh hoang mạc, bơ vơ

       Nói tiếp về đoạn thơ ba , nó đã được tạo nên từ hai mảng màu: Từ cõi trăng mơ...đến dòng cát bụi -  là một mảng "màu đời"! Chất liệu lấy ra từ trong sướng khổ, bèo dạt mây trôi, với bao vật vã tháng năm của cuộc đời. Còn mảng màu thứ hai, ý thơ nhảy vọt lên thăng hoa để bao quát cả bể thế thái nhân tình:

                    Bao ý nghĩa trong cuộc đời tồn tại
                    Thành quách loài người em thiêu trụi thành tro!
 
       Mặt sau ý nghĩa nhân bản của tình yêu - mặc nhiên nó phủ định cả chiến tranh, tội ác...của những kẻ ham muốn làm bá chủ xây lên bằng quyền lực? Sự thánh thiện đã tạo lập nên trong đoạn thơ này là ở lý đó! Nó đâu có dừng lại chỉ ở lòng đam mê  trai gái thông thường? Thực ra nó đã phủ nhận , phủ nhận và phủ nhận sự tồn tại của thế giới con người như ngày nay: khi mà cái ác cứ ngày một tràn lan nhiều lên! Như nhà văn Nga Ai -Ma-Tốp đã từng cảnh báo về con người hiện đại, trong tác phẩm "đoạn đầu đài" nổi tiếng một thời của ông rằng: con người còn ác hơn con sói! Nó tôn sùng sự thiêng liêng của ái tình! Cho dù ái tình đó còn mang tính thế tục hay nhuốm màu sắc bản năng, để sang đoạn thơ thứ tư đã triết lý:

                    Ngàn năm xưa cho tới bây giờ
                    Ta muốn hỏi đến muôn đời sau nữa  

      Nội chiến nước Nga để làm gì? Thế giới I, Thế giới II và còn đe doạ cả Thế giới III nữa, để làm gì? Người trinh nữ (nói theo hình tượng) chẳng phải là vẻ đẹp thần thánh nhất, ngôi miếu thờ thiên đường nhất hay sao? Cuộc đời chỉ yêu! Con người chỉ yêu! Thế giới chỉ yêu!...có hơn không?
 
                    Mọi giá trị vĩnh hằng, nếu có
                    Sẽ là gì?...khi thiếu vắng em ta!

     Không là gì cả, tất cả là vô nghĩa! Triết lý thế đấy : và đó chính là  “đạo” của thi ca! Đến đây  trước khi bình vào đoạn cuối, tôi muốn bay qua vài áng thi xưa có bóng chim trong thơ:

      Bà Huyện Thanh Quan (BHTQ) đã viết một bài thơ vào hàng mẫu mực của niêm luật thơ đường  -  "Qua Đèo Ngang tức cảnh":

                    Bước tới Đèo Ngang nắng xế tà
                    Cỏ cây chen đá lá chen hoa
                    Lom khom dưới núi tiều vài chú
                    Lác đác bên sông chợ mấy nhà.

      Bốn câu thơ đầu này mới là sự vịnh cảnh thuần tuý, chưa tạo thành một áng thi đặc sắc. Nhưng đến hai câu 5-6:

                    Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
                    Thương nhà mỏi miệng cái gia gia

    Thì sự tả cảnh vật giờ đây đã hình tượng hoá, thể hiện cả tâm tư, tình cảm của lòng Bà : Tiếng con chim quốc quốc nỉ non kêu, gọi rạc cổ họng suốt mùa hè rồi chết! Còn con gia gia lại chu lên giữa chốn đèo hoang vu...bên nỗi lòng quạnh vắng của kẻ xa nhà. Bà Huyện xao xiết chạnh nhớ về thôn hương mà hiu hắt buồn. Truyền kể lại rằng : BHTQ không chỉ là một phụ nữ đoan thục đảm việc nhà, còn rất giỏi giang giúp ông Huyện xử nhiều vụ kiện tụng chốn công đường lo toan việc nước - Thì đến đây, tiếng của con quốc quốc và gia gia ấy vào thơ Bà mang đầy âm hưởng nỗi lòng người. Chúng kêu mãi, kêu mãi... Tình người, cảnh vật hoà nhau giữa chốn đèo mây được reo hạ bằng câu thơ kết tuyệt bút:

                    Một mảnh tình riêng ta với ta
 
       Bởi vậy -  tuy chỉ tức cảnh nhưng bọc chứa bao nỗi đầy vơi… tình thi đã trở thành nổi tiếng !

      Nguyễn Khuyến đã viết ba bài thơ về mùa thu (Thu vịnh, Thu điếu, Thu ẩm) - Bài mà tôi muốn nói tới (có tiếng chim kêu trong thơ) là Thu vịnh:

                    Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao
                    Ngõ trúc lơ phơ gió hắt hiu
                    Nước biếc trông như tầng khói phủ
                    Song thưa để mặc bóng trăng vào
 
     Một bậc danh nhân ẩn sĩ nhàn tản, ngẫm cảnh mà vịnh thơ. Bốn câu thơ đầu của bài Thu Vịnh này  thực cũng chưa có gì độc đáo, nhưng sang đến hai câu 5-6 mới là hai câu thơ hay:

                    Mấy chùm trước giậu hoa năm ngoái
                    Một tiếng trên không ngỗng nước nào?

      Vốn dĩ bản sắc thanh tao, không thể hoà vào chốn quan trường nhiễu nhương gian thần tiểu nhân đắc chí, Nguyễn Khuyến đã từ quan về quê ở ẩn. Song phải sống những năm tháng hắt hiu, buồn tẻ, chôn thân phận mình nơi thôn dã... lòng ông không khỏi những ngậm ngùi cảm hoài và nuối tiếc: Có tài sức mà không được mang ra phụng sự quốc gia, không được cùng nước non tung hoành cho phỉ chí - Chính hai câu thơ đó trong Thu vịnh đã toát bật lên nỗi lòng dày vò xa xót ấy của ông.

      Nghe tiếng con chim ngỗng bay qua kia thì buông ra một câu hỏi: Con ngỗng đang kêu đó là ngỗng của nước nào? Hỏi thế chứ...chả quan tâm, chả để làm gì! Rồi nhìn những chùm hoa trước giậu nhà lại nở...thì nó cũng như hoa năm ngoái, năm xưa thôi -tàn rồi lại nở.  Người khác chi cánh bèo trôi theo thời gian cuộc đời, rồi năm tháng lụi tàn đi. Vậy là cả cảnh hoa nở cùng tiếng con chim ngỗng kêu : hai câu thơ liên kết với nhau để nói lên một khối đời trắc ẩn, nỗi lòng buồn chán vô vi.

      Cảnh hoạ mà ẩn đầy nội tâm, tình thơ da diết máu tim. Chỉ tiếc là đến cuối bài ông lại rời khỏi cảnh thu để kết bằng hai câu tự thán:

                    Nhân hứng cũng vừa toan cất bút
                    Nghĩ ra lại thẹn với ông Đào

      Ông Đào ở đây tức là ông Đào Tiềm đời nhà Tấn, đỗ đến bậc tiến sĩ song cũng chán cảnh cung đình, treo ấn từ quan lui về ở ẩn. Tuy hai câu kết ấy cũng biểu hiện một mối tâm sự của nhà thơ...nhưng đã lệch khỏi van tuyến đối với một bài thu vịnh, nên chưa hay được bằng bài Thu Điếu của Ông.
 
         Sở dĩ Thu điếu (tức là câu cá mùa thu) trở thành nổi tiếng bởi vì: Sau khi đã lang thang tả cảnh xóm trúc quanh co, lá vàng bay vèo trước gió, cùng với mây trời thì xanh lơ lửng v.v...Tác giả vẫn quay về với cảnh tình câu cá đêm thu, để hạ bằng hai câu kết thật hay:

                    Tựa gối buông cần lâu chẳng được
                    Cá đâu đớp động dưới chân bèo
 
     Sống động và rung rinh. Nó gợi mở không chỉ là cảnh cá đớp dưới ao, mà chính cả lòng người đang bồn chồn xôn xao trong đó.

      Giờ xin lại trở về với bài Tiếng Rúc Chim Đêm -  Ta hãy đọc đoạn thơ cuối cùng:

                    Con chim đêm run rẩy bóng xanh già
                    Anh bổi hổi một thời qua vọng lại
                    Và tất cả đã trở thành trống trải
                    Sao em lại phụ bạc tình, con mái thương yêu ?

      Con chim trống vẫn run rẩy cất tiếng kêu rúc lên trong vòm xanh. Trên bờ bến nhân gian, tiếng gọi của con chim ấy còn vọng mãi vào những năm tháng xa xôi vô cùng, vô tận kia -  Như anh gọi em, như chàng gọi nàng...

      Có thể sau đó con chim mái đã quay về và nó thanh minh với con chim trống rằng: Con mái nó không phụ tình! Chỉ bởi cuộc sống ngày nay kiếm miếng ăn khó khăn quá nên đã phải đi xa rồi bị lạc, lỡ đêm không về kịp được. Rồi nó hờn giận với con chim trống: đã không thông cảm cho nỗi khổ nhục của nó thì thôi, lại còn buông ra những lời oán trách nghĩ xấu cho nó? Thật là không phải lối!
 
     Tiếng Rúc Chim Đêm là một bản tình ca, nó đã đưa tình yêu lên tận đỉnh tháp cao xa của loài người - khi mà các chủ nghĩa cùng chính trị thế giới đều rơi vào sự bế tắc, không giải thoát nổi... đã không thể đưa được cái phần bản chất cuồng dã của con người ra khỏi những vòng của dã tâm tội ác! (đức lương thiện ngày càng bị đàn áp, lấn át)...gieo lên những cảnh khổ hạnh điêu linh, bởi bất công bạo ngược vẫn hà hiếp bao kiếp sống của các chúng sinh - thì chính tình yêu trai gái: ĐẠO mà trời đất đã sinh ra lại cứu sống linh hồn cho cả trái đất này!
 
     Vì nếu như không có cả niềm đam mê tột cùng của hạnh phúc gái trai: thì thế giới - chắc con người sẽ chẳng khác nào những giống sinh linh nhung nhúc lâm vào cái cảnh bị tâm thần loạn trí...và khắp toàn cầu sẽ phủ toàn một màu băng tang trắng.

      Tình yêu -  Để con người quên vợi đi những tâm địa độc ác của mình. Người ta không cần đến chiến tranh, con người không còn ham vọng bóc lột nhau nữa...và thế giới chỉ còn vang lên trong tiếng gọi của hoà bình! Đó cũng chính là linh hồn, ý tưởng chân dung của bài thơ Tiếng Rúc Chim Đêm này, là ý nghĩa nhân bản thiêng liêng đối với tình yêu và sự sống của thế giới con người!...
 
 
 

.


                  EM BÁN XOÀI




- Anh trai mua xoài cho em đi?
Nha Trang! Ta nhớ Nha Trang!...

Em bán xoài đi đêm trên cát trắng
Bãi biển chập chờn kiếp đời các cô gái lang thang
Dưới hàng dừa se sẽ gió ru êm
Dãy cột đèn đứng đêm côi lạnh.

Xoài em chín! Đêm tàn canh em đón khách…
Giọt thơ buồn như ngọc sương rơi
Em bán xoài thơm! Em bán xoài thơm!
Biển to lớn - Bóng em nhỏ thẫm
Linh hồn treo ngoài thế giới em đi
Trên những cành dừa hay trong đám mây qua?

Thế giới em đi “ Vòng thiên la địa võng “
Tóc còn xanh em bán kiếp đời trôi
Xoài em thơm! Hương toả mát thân người...
Ai mua xoài?
                        Còn ai có mua em?

Các cô gái đi đêm như các cột đèn
Bóng nuốt lẫn vào bờ cát ấy...
Biển ru ta và ta ru em
Dưới hàng dừa xứ sở gió ngàn năm.
 
                                                  
                                                         1992




        Vào mùa hè năm 1975, những ngày sau khi miền Nam được hoàn toàn giải phóng: Tôi cùng một nhóm sĩ quan quân giải phóng từ Sài Gòn đến thành phố Nha Trang. Buổi tối đó chúng tôi ra thăm biển và đã gặp những cô gái bán xoài . Một em gái trẻ rất dễ thương, thân hình bó lẳn trong chiếc áo cánh chẽn mềm mỏng tới mời tôi –  Không hiểu sao lúc đó tôi lại từ chối? Rồi bao năm tháng qua đi, hình ảnh người con gái ấy cứ đọng mãi , in sâu vào kí ức tôi thành kỉ niệm. Ngót hai mươi năm sau, tới một ngày những xúc động xưa lại quay về...và bài thơ Em Bán Xoài (EBX) đã ra đời từ đó:

                  Em bán xoài đi đêm trên cát trắng
                    Bãi biển chập chờn kiếp đời các cô gái lang thang

    Đó là những thân phận nổi trôi sau một cuộc chiến tranh, những kiếp đời cát bụi.
 Những kiếp đời ấy thật nhỏ bé, côi cút trong cả biển sống đầy sóng bão chỉ muốn nuốt chửng lấy nó:

                  Biển to lớn - Bóng em nhỏ thẫm
                    Linh hồn treo ngoài thế giới em đi
                    Trên những cành dừa hay trong đám mây qua?

Đó là những thân phận lạc loài , linh hồn gần như không có nơi bám víu. Cái thế giới mà các cô gái đang đi, đang sống trong đó thật hãi hùng giống như “ Vòng thiên la địa võng “...Sống hôm nay không biết đến ngày mai:

                 Thế giới em đi “ Vòng thiên la địa võng “
                    Tóc còn xanh em bán kiếp đời trôi

    Mặc dù sự tồn tại của thế giới đó - chính phải nhờ vào vị thơm của những trái xoài và hương mát của những người con gái kia! Thế mà ngay sự tồn tại của em cũng vật vờ cát bụi:

                  Ai mua xoài?
                                           Còn ai có mua em?  

    Tôi cứ nhìn mãi vào bóng biển xanh đêm đó: thế giới biển vừa dạt dào sóng vỗ vừa sâu thăm thẳm... cái thăm thẳm đến hãi hùng. Biển càng to lớn mênh mang bao nhiêu, thì bóng hình những người con gái bé nhỏ ấy càng yếu ớt bấy nhiêu! Còn bóng của những chiếc cột đèn đứng trong đêm thành phố thì thật là côi lạnh, đã được khắc hoạ ở trong những câu thơ lại nhập hoà vào thân phận với những người con gái đang nổi trôi...để rồi cùng vô vi trong cát bụi cuộc đời:

                 Các cô gái đi đêm như các cột đèn
                    Bóng nuốt lẫn vào bờ cát ấy...

    Như thế là những thăng trầm của lịch sử và xã hội loài người, nó cũng chỉ giống như chiếc túi càn khôn bủa vây, vùi lấp đám dân lành tội nghiệp. Bài thơ được kết thúc trong những lời ru, sự cảm đồng của hàng dừa quê hương cùng với nỗi lòng của nhà thơ bên người con gái bán xoài:

                  Biển ru ta và ta ru em
                    Dưới hàng dừa xứ sở gió ngàn năm.

    Ba chữ "xứ sở gió..." nó vừa diễn tả sự da diết gắn bó của thiên nhiên,trời đất, quê hương với con người... nhưng đồng thời vừa như có cái gì đó thật hoang lạnh, vô tình?
 Làm cho tình thơ vừa thân yêu mà xa xót, đậm màu sắc triết học… như những nhân chứng của lịch sử. Thơ từ những hình ảnh hiện thực đã chuyển sang màu siêu thực, để cuối cùng chỉ thấy có bờ cát trắng là tồn tại!...với những giọt buồn của nhà thơ đã rỏ lên những thân phận và linh hồn bèo bọt của chốn con người:

                  Xoài em chín! Đêm tàn canh em đón khách,
                    Giọt thơ buồn như ngọc sương rơi…

   Thân phận của dân gian nghìn năm đó chăng?
 
 
 
 
 
        
 
 
             CÂY HOA BẰNG LĂNG
                    TRONG MƯA
 
 


Cứ cô đơn tắm sũng dưới mưa trời
Bằng lăng đứng một đời tím tái
Em hay là anh đấy
Mà con tim
                     rơi giữa mưa bay…


                                 
                                               18/5/1994
 
 
 
 
 
 
 
 
  
                 NỖI TRĂN TRỞ
          NGƯỜI ĐI TÌM VÀNG




Tôi sống âm thầm trong một đoàn người hỗn hợp
Rời quê qua bên kia biển sóng
Kẻ tìm vàng - Người vì cảnh nghèo đi
Đạo lý có hoá thừa đành giả dại làm ngơ
Đứa mách qué lại vân vi dễ sống.
Hạt muối xót tháng năm và lòng ai đắng?
Tôi nhận chìm tôi vào những lãng quên!...

Ai mang bán vàng mười giữa phiên chợ đông? (1)
Tôi tìm chắt những bụi vàng như anh lính lê-dương
                                    lọc sàng từng đống rác...(2)
Dầu kẻ bán - Người tìm vàng có khác
Nhưng giá vàng tính cũng như nhau.

Nhìn cánh dơi đen xao xác trời chiều
Cứ để cho tất cả lãng quên!

Cây lý chiều xưa gió còn đưa lại
Bông đại ở quảng trường hương vẫn giăng tơ…
Chút thơm thảo:  đoá phù du ngắn ngủi
Giả dại ở đời thường mà khôn lại trong mơ.

Rồi một ngày - Sẽ có một ngày qua
Những năm tháng không bẩn đấy,
                         cũng rộm vàng khói cột...
Nhưng tôi đã có một thỏi vàng, thứ vàng rất thật!
Đánh một đoá hồng vàng tôi trao đứa con thơ
Người vợ quê hương mỏi mắt đợi chờ
Một chút nữa với bạn bè thân hữu...
Và khi đó tóc tôi có ngả mầu chút xíu
Dù cho tất cả đã quên tôi !?...

                                
                                              Nước Đức- Đêm 11/9/1989



(1) Mượn ý trong câu của một nhà thơ:" Còn ít vàng mười mang ra bán nốt!"
(2) Phỏng theo tích truyện Bông Hồng Vàng của nhà văn Nga Pau-Tốp-xki.



      
              Vào những năm cuối cùng của thập niên 80 thế kỉ XX, các đoàn người xuất khẩu (xk) lao động  ồ ạt đổ ra nước ngoài. Bối cảnh trong nước khá hỗn độn, nền kinh tế xã hội sa sút, đời sống dân tình, nhất là nhiều vùng quê rơi vào cảnh nghèo khổ đáng báo động. Thế giới thì đảo loạn, ngả nghiêng. Dẫn đến tình trạng ít năm sau (sang thập niên 90) : Nước Nga Xô Viết tan vỡ và xẩy ra nội chiến. Phe phái đánh lộn lẫn nhau, hàng loạt nước XHCN ở Đông Âu bị sụp đổ. Sương mù chủ nghĩa bao phủ bầu trời... Như ở trong bài  thơ Trở Về tác giả đã viết:

                        Đông Âu gió giật xiêu Thành Mác
                        Bốn bể chân trời lạc khói sương...

       Bấy giờ nhà thơ còn là một cán bộ ngoại thương  quốc tế - Được sự điều động, biệt phái từ trong nước ra nước ngoài làm công tác quản lý một số đơn vị xuất khẩu lao động kia. Thực cảnh đó là đám dân dã, hạ tầng của xã hội... đi tha phương kiếm sống,  cùng những kẻ tham vọng làm giầu … xô bồ ập vào trong anh. Những trăn trở tình cảm riêng chung trước một thực tế đầy phức tạp ấy, để một đêm nào đó - bài thơ Nỗi Trăn Trở Người Đi Tìm Vàng (NTTNĐTV) đã ra đời:

                        Tôi sống âm thầm trong một đoàn người hỗn hợp
                        Rời quê qua bên kia biển sóng
                        Kẻ tìm vàng - Người vì cảnh nghèo đi

      Tác giả vẽ lên một bức tranh được khai thác cả bề diện lẫn bề sâu. Những lớp người này phần lớn đều thuộc con em những gia đình nghèo khổ, tình cảm quê hương gắn bó cũng rất tha thiết. Lòng họ nhiều khi thổn thức. Song những cảnh tượng diễn ra nơi đất khách quê người cũng rất kinh khủng, đến mức đạo lý sống tưởng chừng như không còn chỗ để dung thân. Như những đoàn quân ô hợp trong cảnh bèo dạt mây trôi... nhiều nơi, nhiều chỗ tranh giành xô xéo, thậm chí dối lừa nhau làm ăn không kém gì cảnh chợ giời. Đạo đức bị tha hoá. Ít nhất về mặt tinh thần, nó đã thuộc vào hàng là những lớp người tận cùng đáy xã hội rồi:
 
                       Đạo lý có hoá thừa đành giả dại làm ngơ
                        Đứa mách qué lại vân vi dễ sống!...
 
        Tạo thành một mảng xã hội của những người Việt Nam xa xứ. Ở đây anh đã phải lặng lẽ, trăn trở sống, lòng xa xót không yên:
 
                       Hạt muối xót tháng năm và lòng ai đắng ?
                        Tôi nhận chìm tôi vào những lãng quên!

       Sử dụng những cụm từ như "giả dại", "làm ngơ" ,"mách qué","vân vi"... vẫn giữ được phong cách của dòng thơ trữ tình chính thống, bản sắc thêm đậm đà chất văn học dân gian. Đoạn thơ đầu ta thấy hiện lên toàn bộ hình ảnh nhà thơ tự truyện : Giữa cái cảnh chợ giời nơi đất khách quê người, Người đã phải hoá mình thành giả dại, ngây ngô, khi cười cợt, khi như một thứ trò người...để mà sống, nén mình nuốt cái "đạo lý có hoá thừa" kia đi, tâm hồn và lương tri Người vò xé.
 
       Tiếng thơ từ trong trái tim đau bật ra mặn đắng hơn cả dòng nước mắt. Người tự nhận chìm mình như là không tồn tại, để lãng quên. Đó là sự mở đầu đầy bi hài của cuộc sống trong NTTNĐTV này! Ta hãy nghe xem cái giá phải trả của những kẻ đi xk laođộng đó như thế nào:
 
                       Ai mang bán vàng mười giữa phiên chợ đông? (1)
                        Tôi tìm chắt những bụi vàng như anh lính lê-dương
                                                             lọc sàng từng đống rác...(2)
                        Dầu kẻ bán - Người tìm vàng có khác
                        Nhưng giá vàng tính cũng như nhau.

         Câu (1) - Sử dụng ý thơ của một nhà thơ :" Còn ít vàng mười mang ra bán nốt" !
     
        "vàng mười"ở đây chính là thứ vàng của lương tâm. Nghèo cực quá thì đến cả tâm hồn cũng phải mang mà bán cho quỉ sứ! Nền tảng xã hội quá thấp thì cá nhân làm sao có thể giữ cho mình trong sạch được? Huống hồ quan hệ cuộc đời còn có cả gia đình và những người thân . Sự mâu thuẫn trong thực tế giữa xã hội và con người ấy, đã đưa đẩy biết bao thân phận phải đánh đổi đi " một chút lương tâm"... Nếu nhà thơ kia có lúc còn phải mang cả "một ít vàng mười" còn sót lại trong mình... ra phiên chợ người mà bán  - Thì hẳn cái thứ vàng kiếm được của đám người lao động, tha phương ở nước ngoài giá đổi còn chua chát hơn nhiều! Còn câu:

                        Tôi tìm chắt những bụi vàng như anh lính lê-dương
                                                                      lọc sàng từng đống rác...

       Phỏng theo tích truyện Bông Hồng Vàng của nhà văn Nga Pau-Tốp-xki: Có người lính lê-dương làm cận vệ cho một viên tướng Pháp. Trong chuyến sang chiến trường Đông Dương viên tướng ấy mang theo một cô con gái nhỏ. Trước khi bị tử trận, viên tướng còn kịp dặn lại người lính cận vệ của mình: Hãy mang cô con gái của ông về trao lại cho mẹ nó ở Pa Ri! Trên đường về Pháp lênh đênh qua đại dương, bé gái ngây thơ cứ thầm ao ước có một Bông Hồng Vàng!... “ Bông hồng vàng “ chính là biểu tượng cho ước mơ hạnh phúc của cuộc đời bé gái! Những tháng năm sau đó, cuộc sống cực khổ đã xô đẩy anh lính trở thành một người quét rác nghèo hèn, sống trong một túp lều xiêu vẹo dưới gầm cầu của ngoại ô Pa Ri! Ngày ngày khi quét qua các cửa hiệu kim hoàn, người quét rác lại chắt vét lấy những nắm cấn rác có dính chút bụi vàng mang về nơi mình ở. Năm này qua năm khác, dần dà anh ta cũng tích được một ít vàng đủ để nhờ người thợ kim hoàn làm cho cô bé gái một bông hồng vàng nhỏ. Cô bé ấy giờ đã trở thành một thiếu nữ xinh đẹp ở Pa Ri! Trớ trêu, bông hồng vàng chưa kịp gửi đi cho cô gái, thì người quét rác đã chết trong đói nghèo và tủi nhục. Xác anh nằm trên một manh chiếu mục, đầu vẫn gối lên bông hồng vàng nhỏ, sau đó bị người thợ kim hoàn đến lấy đi mất… không đến được tay cô gái.
 
        Vậy là - Thứ vàng mười lương tâm mà nhà thơ kia đã phải mang ra chợ người để bán, cũng như vàng của kẻ quét rác lăn lộn kiếm từ trong rác bẩn cuộc đời, với loại vàng mà đám người lao động làm thuê ở nước ngoài kiếm được:

                        Dầu kẻ bán - Người tìm vàng có khác
                        Nhưng giá vàng tính cũng như nhau.
      
      Nó đã phải đổi bằng cả phẩm giá, tủi cực, nhục nhã trong cuộc đời. Nếu lấy giá cả thị trường mua bán ra để tính ( vàng nào cùng loại mà giá chả như nhau? ) - Đem cả ba thứ vàng đó đặt lên chiếc bàn giá của lương tri: thì chúng đều phải trả cái giá đổi như nhau mà thôi! Câu thơ vừa hay với cách đem so sánh với giá chợ giời, lại vừa sâu sắc xót xa. Nó phục lại để điển hình cho một hiện thực xã hội đầy mâu thuẫn, nền đạo lý bị sa hoá, dung lượng thơ có sức chứa tính thời đại rất lớn. Đây là 4 câu thơ hay nhất bài - Như lời một nhà bình thơ đã nhận xét: Nó có thể đạt đến những câu thơ trở thành kinh điển!

                        Nhìn cánh dơi đen xao xác trời chiều
                        Cứ để cho tất cả lãng quên!

       Nhưng nhà thơ không chỉ dừng ở đấy - Vì dù với lý do gì? Nếu trước mắt họ chỉ biết có vàng! Vàng!...Thì đám người lao động kia cũng chẳng khác bao so với những kẻ hám lợi đi đào mỏ vàng. Không đâu! Thông qua sự trăn trở bản thân, tác giả đã khai thác rất sâu vào nỗi lòng tâm linh của họ, đưa tính nhân bản cùng giá trị hiện thực thơ lên đến tột cùng:

                        Cây lý chiều xưa gió còn đưa lại
                        Bông đại ở quảng trường hương vẫn giăng tơ
                        Chút thơm thảo: đoá phù du ngắn ngủi
                        Giả dại ở đời thường mà khôn lại trong mơ...
       
      Sự khao khát những chiều hương lý trong kỉ niệm, nhớ đến những bông đại nơi quảng trường quê hương - Nỗi đau và tình thương yêu giằng xé trong lòng họ (những con người lao động), càng thấy sự phũ phàng thực tế mà những kẻ đi tìm vàng đã phải chịu đựng. Kịch tính biết bao khi chính những con người lao động ấy lại phải sống với nhau như hài kịch:

                        Giả dại ở đời thường mà khôn lại trong mơ...
      
      Câu thơ điệp trở lại hai lần để nhấn mạnh, thật là một màn bi hài của xã hội và cuộc đời. Bài thơ tuy là tự sự bản thân, nhưng đã trở thành đại diện cho một lớp dân sinh đông đảo nhất xã hội. Cuối cùng tác giả lý giải về mục đích mà những nỗi đời trớ trêu ấy đã phải chịu đựng:
       
                       Nhưng tôi đã có một thỏi vàng, thứ vàng rất thật!
                      Đánh một đoá hồng vàng tôi trao đứa con thơ
                      Người vợ quê hương mỏi mắt đợi chờ
                      Một chút nữa với bạn bè thân hữu...

         Vậy nếu khi nhà thơ của NTTNĐTV này có phải tự chất vấn về mình:
 
                     Những năm tháng không bẩn đấy, cũng rộm vàng khói cột…

        Thì cũng giống như cảnh nhà thơ kia đã viết:

                      Còn ít vàng mười mang ra bán nốt!

       Làm sao ta có thể lên án được họ (những kẻ đi tìm vàng)?... Vì chính họ đã phải đổi cả một phần nhân cách cần thiết chỉ vì lương tri. Bởi những việc làm của họ xuất phát từ lương tri của lương tri!

       Khi NTTNĐTV được in lần đầu trong tập thơ Có Một Khoảng Trời (NXB Hà Nội 1990) - Trong lời giới thiệu của nhà thơ HHL đã nhận xét:
 
      "...xa nước là một nỗi luôn ám ảnh người thơ nghĩ về số phận của những con người rời bỏ quê hương, gia đình và rời bỏ nhiều thứ khác trong những năm tháng của đời mình để đi kiếm sống. Bao nhiêu vật vã tưởng chừng như chính họ - Con người trong cuộc đi này khó có thể vượt qua nổi!...Nhiều bài thơ trong tập Có Một Khoảng Trời bộc lộ rõ cái khả năng không yên ấy. Tình thi NTTNĐTV để rồi chính họ đã đánh mất bao nhiêu điều thường tình nhất... Những hình ảnh , cảnh tượng diễn ra kinh khủng những nơi của người đi kiếm sống ấy. Đọc bài thơ nào tôi cũng thấy Thái hiện lên khá điển hình, những xúc động nhiều suy tưởng. Vấn đề thơ Thái đặt ra mang được cái tầm có ý khái quát cao, và nhiều câu thơ về số phận mỗi con người hiện nay? "
                                                       - (trích trong lời giới thiệu tập thơ).

       Chỉ với hơn hai mươi câu thơ:  NTTNĐTV phục lại không khác gì một pho tiểu thuyết! Một Tấn Đời!...Như lời một nhà phê bình khác đã nói: Bài thơ còn có khả năng trở thành một di sản văn học. Không phải chỉ vì sự hoàn bích độc lập của nó, mà còn vì ý nghĩa sâu sắc, giá trị nhân văn và tính điển hình xã hội... ở trong một giai đoạn có nhiều biến động thời đại phức tạp xẩy ra trên thế giới!
 
 

.


                     NGƯỜI  ĐÀN BÀ CỦA MÙA THU


 

Thu đã chết theo tháng năm tàn úa
Qua mỗi mùa lá rụng, em ơi !
Anh đi giữa những mùa xa vắng ấy
Tình  em bay trong ảo giác tơi bời.

Cuộc sống trôi đi những ngày hoang lạnh
Như lá vàng rơi trên mồ lão Giăng Van Giăng      
Và anh sống trên đời côi cút
Lang thang bờ bãi của bóng đêm.

Lại nhớ đến bao nhiêu mùa trước
Người đàn bà từng thao thức bên anh,
Thu trong em - Ôi ! Mùa thu rạo rực
Tình em như biển thẳm trời xanh.

Người đàn bà ! Ôi, mùa thu mùa thu
Nàng có đôi mắt mơ hiền đẹp
Vòm ngực nàng như một bầu trái ngọt
Những đêm thâu nghe thổn thức bên hồ.

Anh viết về mùa thu
                   mà câu thơ lại không lối xô bồ
Dẫu trái tim còn tràn đầy cảm xúc,
Em có nghe tiếng của hàng cây đương nhắc
Trong hư vô hun hút quyện vào đêm...
 
                                             

                                                     20/10/2005

 
 
 
 
 

            ANH VẪN CHỜ EM DƯỚI CÂY


 

Hàng cây đêm lặng im không nói
Rì rào gió thổi lúa anh qua,
Anh đứng lặng nghe không gian vọng lại
Bóng hình em nay đã mờ xa.

Ôi,  năm tháng chỉ còn hoài vọng
Cuộc sống bao năm anh đã tôn thờ
Quá khứ một bản tình hoang dại
Hiện tại giờ hết thảy lại hư vô.

Cả không gian vẫn âm thầm gió thổi
Em xa rồi, tình cũng vỡ tan !
Trong tít tắp tận miền xa chới với
Nghe thấy không em, tiếng gọi của lòng anh?

Trời mưa gió hay lòng anh mưa gió?
Dưới hàng cây thổn thức canh khuya…
Cuộc sống thì mây trôi bèo dạt
Anh vẫn đứng chờ em
                    như thế mãi ngàn thu !
 
                                  

                                                    27/9/2005


 
 
 
 
 
                 EM VỀ BIỂN


                         Bờ Bãi Đời Người - Cuộc Sống Tình Yêu
                         Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen chân Phật Tổ!
                         Ta cũng thể loài cua còng trong bể cả
                         Yêu thương nhiều hưởng đã bao nhiêu.
              
                                         kỉ niệm K.A - Người nữ sinh trường SPNN năm xưa.
                                                             Quê hương thành phố biển

                                          


Em về biển để vùi vào trong cát
Nỗi buồn nước mắt
Những nát tan vòm ngực đã thương đau.

Biển cứ vỗ tan... nát tình biển cả
Xô mãi bờ với lá thông reo,
Người thiếu nữ ấy dần thành cát trắng
Mang nỗi niềm không biết đã đi đâu ?

Tháng năm trôi…tình cũ cháy như khêu
Dòng suối thần tiên nuôi đời ta mục ải
Đôi gót đỏ ánh mắt nhìn thơ dại
Đã thổi thành bão tố ở trong anh.

Hàng bạch đàn năm xưa còn đó
Anh còn đây - Em hỡi! Anh còn đây,
Nhớ những buổi đón em bên cổng trường sinh ngữ
Tóc nửa bạc rồi chỉ thấy gió mưa bay...

Tóc nửa bạc rồi… Tình vẫn đó , em ơi!

             
                                         
                                                        2/12/1993

 
 
         Có lẽ sau khi tốt nghiệp trường SPNN, người nữ sinh đã trở về sống và công tác trên quê hương thành phố biển của em , để lại phía sau cả một mối tình dang dở với:

                      Nỗi buồn nước mắt

    Bài thơ kể lại câu chuyện về mối tình của người con gái đó đối với nhà thơ, một mối tình đầy lệ!
 
                    Em về biển để vùi vào trong cát
                        Nỗi buồn nước mắt
                        Những nát tan vòm ngực đã thương đau.

     Hình ảnh "cát" ở đây mang màu sắc thơ siêu thực - Nghĩa là:  dạt vào trong chốn  cát bụi cuộc đời. Nó còn được tác giả  khắc hoạ lại một lần nữa:
 
                    Người thiếu nữ ấy dần thành cát trắng

    Một bãi cát chân trời trắng phau, vô vi. Tình yêu bị tan vỡ, người nữ sinh ấy ôm vết thương lòng ra đi! Biển - là thành phố quê hương em, nhưng biển ở đây cũng là” Bãi biển đời người “ Trở thành những biểu tượng "tình em biển cả", "biển cuộc đời" đầy sóng bão, người sống trong nó và... nó có thể nghiền nát con người:

                    Biển cứ vỗ tan... nát tình biển cả
                        Xô mãi bờ với lá thông reo,
                        Người thiếu nữ ấy dần thành cát trắng
                        Mang nỗi niềm không biết đã đi dâu ?

  Biển tự quặn đau dâng ngập bến ngày đêm, để rồi chính biển lại tự xé lòng mình thành tan nát. Nó khao khát về một thời dĩ vãng, khi hàng thông bên bờ vẫn vi vút gió reo:

                     Xô mãi bờ với lá thông reo

   Cái hàng thông năm tháng đứng trên bờ biển hát, khắc khoải về người trinh nữ. Vừa như sự vô tình, vừa hữu tình của thiên nhiên một cách thơ mộng mà xa xót, lạnh lùng. Sự nghịch lý ngỡ như vô tri giữa tạo hoá và bể tình đời đầy nước mắt - Như tình em năm tháng cào xé mãi không thôi! Người con gái đã đi không trở lại:

                        Mang nỗi niềm không biết đã đi đâu?

   Tôi xin bình bốn câu thơ làm tựa đề của bài:
 
                      Bờ Bãi Đời Người - Cuộc Sống Tình Yêu
                          Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen chân Phật Tổ!
                          Ta cũng thể loài cua còng trong bể cả
                          Yêu thương nhiều hưởng đã bao nhiêu.

     Như Puskin đã từng nói: Chỉ có tình yêu mới giết được thù oán! Tình yêu của em đưa ta về nơi thánh thiện, em chính là cả toà sen nát bàn Phật Tổ của đời anh! Thế mà trên Bờ Bãi Con Người ấy, thân phận em vẫn nổi chìm như kiếp rong rêu. Thì ra, tình yêu không chỉ là hạnh phúc, mà còn là bi kịch đớn đau trong cuộc đời.  Hình tượng của 4 câu thơ đã đạt đến điểm đỉnh, nó khái quát nội dung tư tưởng của toàn bài để đưa tấm phẩm bích Em Về Biển (EVB) vào trong miếu mạo của thi ca. Đây là 4 câu thơ hay nhất bài , đặt vương miện cho cả tình thơ! Tôi xin bình tiếp vào bài:
                        
                              Tháng năm trôi…tình cũ cháy như khêu
                             Dòng suối thần tiên nuôi đời ta mục ải
                            Đôi gót đỏ ánh mắt nhìn thơ dại
                           Đã thổi thành bão tố ở trong anh.

    Tình cũ như ngọn đèn càng khêu càng cháy. Người con trai cũng như cây thông mỏi mòn mãi, năm tháng dần thành mục ải... Thì -  mối tình trong trắng thơ ngây, thơm mát như ban mai của người con gái xưa lại hiện về, xoa bớt nỗi đau của lòng anh. Hình ảnh người sinh nữ âm thầm lặng lẽ mà cào xé, tưởng như những trận bão lòng không dứt.
Thi sĩ Bích Khê là một thi nhân có danh tiếng thời tiền chiến, Ông đã viết một bài thơ có tiếng tăm: Tranh Loã Thể - Khi ông miêu tả:
 
                   Nàng là tuyết hay da nàng tuyết điểm?
                       Nàng là hương hay nhan sắc lên hương?...
      Hay là:
                       Nàng ở mô? Xiêm áo bỏ đâu đây?
                       Đến triển lãm cả tấm thân kiều diễm

   Nghĩa là tất cả những khuất khúc, những nét đầy phong hoa ngọc thể của tấm thân người thiếu nữ chứa vô vàn châu báu:

                    Lệ tích lại sắp tuôn hàng đũa ngọc
                       Đêm u huyền ngủ mơ trên mái tóc
                       Vài chút trăng say đọng ở làn môi

  V.v... Như Hàn Mặc Tử có nhận xét về ông:

      " Ở Tranh loã thể, sự trần truồng dâm đãng đã nhường lại cho ý vị nên thơ của hương, của nhạc, của trăng và của tuyết - Thi sĩ Bích Khê là người có đôi mắt rất mơ, rất mộng, rất ảo, nhìn vào thực tế thì từ thực tế thành chiêm bao, nhìn vào chiêm bao lại thấy xô sang địa hạt huyền diệu" -   Nói như thế để ta thấy rằng: từ sự thực thành chiêm bao, hay từ chiêm bao sang huyền diệu...là thế giới mộng mơ của người thi sĩ. EVB tuy không đi sâu vào miêu tả tấm thân bên trong của em , hồi ức chỉ phục lại những ấn tượng có tính điển hình qua các hình ảnh:

                     Đôi gót đỏ ánh mắt nhìn thơ dại

    Hay vòm ngực tan vỡ của người yêu !... như ở trên đã phân tích. Sự trần truồng dù đó là sự trần truồng trinh trắng, cũng đều không thấy xuất hiện trong bài thơ này. Chỉ có những hương vị thơm tho nên thơ, thanh thoát được hiện lên. Đó là những hình ảnh mang đầy cảm xúc da diết , mộng mơ, năm tháng không phai nhoà trong anh. Đời hiện hữu mà tình yêu lại là ảo ảnh . Cuộc sống chỉ còn là một bãi cát vô vi, trắng phau để những trận bão gió lòng anh thổi mãi không thôi!
 
       Đến đây một mảng thơ hiện thực được tràn vào, tình thơ lại càng thêm tha thiết:
 
                     Hàng bạch đàn năm xưa còn đó
                         Anh còn đây - Em hỡi! Anh còn đây,
                         Nhớ những buổi đón em bên cổng trường sinh ngữ...

  Những buổi đón người yêu bên cổng trường - Nó gợi lại bao nhiêu kỷ niệm, để nói về một thời đôi trai gái đã say đắm yêu nhau. Bóng trăng huyền diệu thuở ấy, bước đi em nhè nhẹ, những chiếc lá rơi dưới chân khẽ khua lên xào xạc. Ôi! Tấm thân của người con gái như một tảng thiên thạch trinh trắng vô vàn, cuốn hút cả những linh hồn. Chạm vào thiên thạch ấy, mọi sức mạnh đều tiêu tan mềm nhũn, để tan hoà thành nước. Ánh mắt, đôi môi, cả cặp "tuyết lê" trắng ngần, trinh khôi của người thiếu nữ... tựa như đôi mỏm núi kỳ vĩ nhô lên làm nên luỹ thành sừng sững nghìn năm, và là thiên kiệt tác nhân sinh của loài người.  Khi ta áp môi hôn, khi đôi bàn tay man dại của tạo hoá đặt vào đó : nó nóng hổi và huyền thoại...

   Ta từng sống qua nửa thế kỉ, chứng nhận bao điều lớn lao cùng những điên đảo xẩy ra trong thế giới loài người - Để cuối cùng lại quay về, chỉ ngợi ca em bất tử hơn mọi thứ trên đời! Thế mà, đời người như bóng câu bay qua trong vòm trời vô định, tất cả đều tan vỡ lẫn vào trong cát bụi cuộc đời:

                     Tóc nửa bạc rồi chỉ thấy gió mưa bay...
                         Tóc nửa bạc rồi…tình vẫn đó - Em ơi!

  Tình thơ EVB đã được kết thúc ở đó. Mái tóc sương của nhà thơ soi xuống dòng sông vô cùng, vô tận của thời gian, lẫn nhoà trong tiếng gió mưa phủ kín đất trời. Ta khóc cho bể tình chính là để ngợi ca muôn năm bể tình ấy! Anh đã hát và hát mãi - Để rồi năm tháng qua đi lặng lẽ mà héo úa, như những chiếc lá vàng rơi rụng xuống , phủ lên trên cuộc đời em một nấm mộ tình...





=====================================================================================




    DƯỚI ĐÂY LÀ HAI "ĐƠN PHẢN BÁC" CỦA PNT
                 LÊN BAN CHẤP HÀNH HNVVN


                                                 
                                                        

                                           Nhà thơ PHẠM NGỌC THÁI                                                  
                                               Lên án những gian tà



  Sau khi tôi cho xuất bản tập thơ RUNG ĐỘNG TRÁI TIM & biếu tặng –  Tôi  hỏi về sự nhận xét tác phẩm?
  - Trong  một sáng mùa xuân, dưới mái hiên của HNV ( tại 9 Nguyễn Đình Chiểu HN), chính ông Hữu Thỉnh - Chủ tịch HNVVN đã phát biểu:
      -    Anh vĩ đại rồi! 
 
       Nhà văn Cao Tiến Lê khen hết lời.   
      Còn nhà thơ Lê Đình Cánh thì đánh giá: Phạm Ngọc Thái đã đi trước các nhà thơ đương đại của HNVVN 4-50 năm!
 
      Người bạn thơ Nguyễn Quang Thiều của tôi cũng ca ngợi: Tập thơ rất tuyệt!
      Nhà thơ đồng thời là nhà bình luận "Chân dung & đối thoại" Trần Đăng Khoa từng phát biểu:
          "Phạm Ngọc Thái - Một thiên tài cô độc!".

     Vào một buổi cùng ngồi uống bia, nhà thơ Bằng Việt (Chủ tịch Hội liên hiệp Văn học nghệ thuật Thủ đô) đã nói với tôi: "Đúng là anh có cả một thế giới thơ riêng! Nhưng... số anh không may!". 
       Không may có nghĩa là sao? Là sẽ có nhiều kẻ ghen ghét,đố kỵ... tìm cách dìm lấp chăng? - Thế thì phải mượn cụ Nguyễn Du một câu thơ mà chiêm nghiệm rằng:
                     Chữ tài đi với chữ tai một vần
 
      Hay là, phải ngửa mặt lên trời mà than như Tố Như:
 
                     Bất tri tam bách dư niên hậu
                     Thiên hạ hà nhân…”có khóc ta”?...
      Nhưng anh Bằng Việt là ai nhỉ? Cũng một tầm bậc có tên tuổi đương thời. Trong lĩnh vực báo chí, văn chương... quyền hạn có kém gì Hữu Thỉnh? Thế đấy!...
 
      Chẳng thế mà nhà thơ Chử Văn Long - Khi tôi chuẩn bị cho xuất bản tập thơ “Rung động trái tim” ấy, anh nói: “Ông cẩn thận, kẻo chúng hơi hóng biết được... chúng sẽ đâm chọc với NXB, sẽ phá - Ông khó mà xuất bản”!
     Tôi đã phải lẳng lặng mà làm... cho đến khi tập thơ xuất bản trót lọt xong rồi! Cầm tập thơ rất đẹp trên tay tôi biếu, anh phải thốt lên : Đúng là... thượng đế đã không cắt hết đường ai!
 
     Tôi bảo: Đúng thế - Trời hại thì mới sợ, chứ... người hại thì không sợ!
      Để rồi xem mây mù có thể che lấp được bầu trời mãi hay không?
                    
      Sau đây là nguyên văn hai bản thông cáo - Có tính chất phê phán đối với những người thừa hành nhiệm vụ:


___________________________________________________________________________________________



                                                                                                                                                                                   
 
 
                                                 
            
                                       Gửi ông:         Hữu Thỉnh
                                                             Chủ tịch  HNVVN
                                        Cùng Ban chấp hành HNVVN
 


      
                                                                                 
                                      Hữu Thỉnh - Chủ tịch HNVVN     
 


      ĐƠN PHẢN BÁC LÊN BAN CHẤP HÀNH HNVVN  (II)



 
       Sau đơn phản bác (ĐPB) đầu tiên tôi đã gửi tới các ông, các Viện và trong Hội Văn học  từ ngày 15/1/2010 – Trong ĐPB.II này, tôi không nói lại cái việc mà các ông cùng ban bệ đã có dã tâm, cố tình dìm lấp tôi!...mà chỉ muốn nhắc với các ông một số điểm như sau:
 
1/-    Nếu các ông gạt bỏ được sự vị kỷ, nhỏ mọn của con người:

  Có tổ chức đánh giá tập thơ Rung động trái tim (RĐTT),  tôi đã cho xuất bản tại NXB Thanh niên 2009 vừa qua -  Tôi tin:  sự vô giá của tập thơ sẽ không còn chỉ của riêng tôi, mà nó sẽ là tài sản của cả nền văn học quốc gia.

   Tôi xin khẳng định lại: Tập thơ RĐTT không chỉ là một tập thơ sâu sắc và tầm vóc nhất so với hàng nghìn các tập thơ đã xuất bản từ 1975 đến nay, mà nó còn là một tập thơ hay, độc đáo của cả nghìn năm văn hiến Thăng Long.

Thì trong Lễ kỷ niệm nghìn năm Thăng Long, đó chẳng phải là thành quả quí báu của nền thi ca đối với nước non hay sao? Trong đó các ông là những người lãnh đạo, cầm cân nẩy mực… vừa tỏ ra cao thượng và có trách nhiệm, chí ít cũng của một giai đoạn thơ ca trong đương đại nước nhà. Đằng này các ông chỉ giỏi kiếm bổng lộc quốc gia - Chỉ sợ PNT này vượt lên trên mặt, tức là vượt lên trên chân dung các ông!
 
2/-     Các ông định cứ lơ đi ư? Các ông định tâm “để lâu cứt trâu sẽ hoá bùn” ư?
 
  Nếu các ông tìm mọi cách để phủ nhận, bới móc hay thoá mạ lên các tình thơ trong tập RĐTT – Thì đồng thời cũng chính là dịp cho mọi người sẽ xô vào để  đọc, nghiền ngẫm và thưởng thức… lập tức thế giới bên trong các tình thơ của tôi sẽ trở nên bất hủ, kỳ diệu ngay!.... Đó là nguyên lý của loại thơ tồn tại, thơ hay và sâu sắc điển hình của tập thơ RĐTT. Trong Tuyển thơ đại bàng (TTĐB) của tôi có đến cả trăm bài tôi đã đạt được sự viên mãn như thế!

    Như tôi đã nói trong ĐPB.I ( xin xem lại - có lưu kèm theo với văn bản này), rằng: Tập thơ RĐTT dám nói là có thể đem so sánh với tầm vóc thơ bà Hồ Xuân Hương, một trong ba thi hào dân tộc của nước nhà.  Đấy, tập thơ tôi đang cho công bố: ai cũng có thể đọc và phán xét nó, ai cũng có thể cào xé hoặc bôi xấu nó - xem có thể dập vùi nổi nó không?  
 
      Tập thơ “Rung động trái tim” chính gốc đẹp và dầy 200 trang đã được xuất bản ấy (chứ không phải là tập thơ mỏng nhỏ tôi trích ra, photo ít bài quảng bá) - Riêng các nhà lý luận phê bình hay các nhà thơ sáng tác và nghiên cứu văn học  thì PNT xin biếu tặng.

Với quảng đại văn nghệ sỹ và công chúng… tác giả có thể bán rộng rãi cho mọi người để còn có khả năng mà tái bản tiếp – Ai muốn mua liên hệ với nhà thơ qua ĐT  01683024194,  Email phamngocthai48@yahoo.com.vn, gửi thư  hoặc đáo qua thăm nhà.
 
3/-     Vào mùa thu năm Giáp Thân (2004) tôi đã gửi tới ông Hữu Thỉnh cùng ba Viện một bức thông điệp dưới dạng viết ngỏ -  

    Hồi đó còn gọi ông là Tổng thư ký Ban chấp hành HNVVN.  Trong bức thông điệp đó có đoạn tôi đã viết:
      “  … Nhìn chung TTĐB của tôi là loại thơ muôn tuổi, thứ thơ thuộc ngôn ngữ thi ca triết học. Rất nhiều các bài thơ hay hoặc khá hay vào hàng đẳng cấp, thơ của mọi thời đại. Từ thơ tình tới thơ đời tuy chắt ra từ trong đời riêng tác giả, nhưng đều mang nỗi nhân quần thế thái, tính xã hội sâu xa…”.

    Và tôi còn nhấn mạnh:

   “ Tôi xin sẵn sàng diễn trình: đọc thơ, bình luận và phân tích - về TTĐB nói chung (cụ thể là với tập thơ RĐTT này mà tôi tin là  đã đạt đến đỉnh thi sơn), trên cơ sở những bài thơ hay và kiệt tác - Trước tất cả các nhà văn, nhà thơ, các nhà lý luận phê bình, các tiến sỹ, giáo sư, thạc sỹ hay các viện sỹ văn học trong toàn quốc, trên đại sảnh của HNVVN… bằng phong cách tuỳ hứng của một thi nhân!”.

    Hôm nay tôi vẫn xin nhắc lại với các ông điều đó.
 
4/-     Cũng trong bức Thông điệp năm Giáp thân ấy có đoạn tôi đã viết:  

“ Khi xưa Hàn Mặc Tử vì lâm bệnh hiểm nghèo đã mất sớm ở Gành Ráng, lúc đó thi nhân cũng chỉ mới xuất bản được một tập Gái quê – Ông Trần Thanh Mại là một nhà nghiên cứu lý luận văn học ở Huế, đã lên tận nơi mà thi nhân tạ thế, thu lượm từng trang bản thảo viết tay, lúc sống thi nhân đã sáng tác bị vương vãi trong dân. Để sau này (vào năm 1988) – Nhà thơ Chế Lan Viên (CLV) đã biên tập trọn vẹn “Tuyển thơ Hàn Mặc Tử” và xuất bản cho Người, cũng lưu giữ lại cho nền văn học của nước non.

    Trong lời đề tựa cho tuyển thơ, chính CLV đã từng đánh giá: Hàn Mặc Tử (HMT), anh là ai? – Ông đã khẳng định: Mai sau, những cái tầm thường mực thước biến tan đi không còn nữa, và còn lại của cái thời kỳ này, một chút gì đáng kể đó là HMT!... Và lời tiên tri của ông đã đúng, HMT chính là một thi nhân lớn nhất thời tiền chiến”!

    Còn các ông diễn văn và miệng nói thì có vẻ nhân văn đấy, mặc dù làm việc quốc gia… nhưng tấm lòng và trái tim nhân đạo thì chưa bằng một nhà văn như Trần Thanh Mại của thời kỳ thực dân, phong kiến cũ.
 
5/-  Tôi đã định tìm cách gửi tập thơ Rung động trái tim đi thế giới để tham dự giải Nobel !

    Nhưng khó khăn lớn nhất chính là công việc dịch thuật ra tiếng nước ngoài. Hơn nữa, vấn đề dịch thơ nó đòi hỏi không chỉ ngoại ngữ giỏi mà trình độ chuyên nghiệp dịch tác phẩm văn học phải cao nữa.
 
      Nếu được HNV với tư cách quốc gia đứng ra đảm nhận việc đó, thì chắc không phải là việc quá khó. Nhất là vừa qua (vào ngày 5/1/2010) ông Hữu Thỉnh có tham gia một Hội nghị mang tính Quốc tế để mở rộng việc giới thiệu văn học Việt Nam ra nước ngoài - gồm các nhà văn, nhà thơ và các dịch giả từ 32 nước trên thế giới đến nước ta – Tôi thiết nghĩ: Một tập thơ với giá trị như tập RĐTT, có lẽ cũng xứng đáng để được HNV quan tâm làm điều đó.

    Ở Ấn Độ - Đại thi hào Tagore,  chẳng phải Người đã được giải Nobel cũng chỉ bằng tập thơ Lời dâng đó thôi!
 
6/-     Tôi viết tiếp ĐPB (II) này còn mang theo mục đích:

Mai sau khi lịch sử nghiên cứu về tôi sẽ hiểu sâu sắc hơn – Nhà thơ đã phải sống trong một đương đại mà những chân dung thi ca của ta hạn chế thế nào? Nhất là thực chất khuôn mặt thật của những người cầm cân nẩy mực trong HNV đối với  nền thi ca đó như các ông… thì lòng dạ, tâm địa đã cư xử với Người ra sao?

    Nói đi rồi nói lại: Đại thi hào Uýt-Man nước Mỹ trong buổi đương thời, Người chẳng cũng đã từng phải chịu cảnh dập vùi, thoá mạ của bao phường văn sỹ nhỏ nhen đó hay sao?... Những tầm bậc siêu nhân thường phải gánh chịu “nợ đời”, chẳng phải chỉ riêng tôi!

   Hoài Thanh đã từng viết trong Thi nhân Việt Nam, khi Người bình bài thơ Ông đồ của Vũ Đình Liên rằng: Một thiên kiệt tác, một bài thơ hay cũng đủ để lưu danh!... Huống chi cả tập thơ RĐTT dám nói là trang trọng và bất hủ, có cả chục bài thơ hay và kiệt tác – Tôi tin rằng: Rồi đây, cùng với bao nhiêu thiên tuyệt tác nữa trong Tuyển thơ đại bàng của tôi lần lượt được xuất bản, nó có khả năng để tạo nên cả một “vạn lý trường thành” của thi ca mà sừng sững đến muôn năm.
 
 
                                                         Viết tại đất Thăng Long
                                                                      Mùa xuân năm Canh Dần
                                                                         NGƯỜI PHẢN BÁC
                                                                                (Đã ký)
 
 
 
 
                                                                 Phạm Ngọc Thái
 


*     Sao gửi đến ba Viện và lưu vào lịch sử
  
 
 
__________________________________________________________________




                                    Gửi:   Ông Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội nhà văn
                                             Cùng Ban chấp hành HNVVN

                       Đồng gửi:    Vũ Quần Phương
                                          Chủ tịch Hội đồng thơ HNVVN (K.VII)


                                                                                             
                                      Chủ tịch Hội đồng thơ HNVVN (K.VII)   
                                                   Vũ Quần Phương



      ĐƠN PHẢN BÁC LÊN BAN CHẤP HÀNH HNVVN  (I)


 
                                                       

           Tôi - Nhà thơ Phạm Ngọc Thái, hiện trú ngụ tại ngõ 194 (số 34), phố Quán Thánh, Hà Nội.

A- PHẢN BÁC I/.  

Việc làm thiếu trong sáng, thuộc vào nhân cách, đạo đức (của ban bệ nào, hay do các ông chỉ đạo thì tôi không biết?) - Theo như cách xử sự mà tôi nhìn nhận trong những năm tháng qua, tôi cho rằng rất thiếu trách nhiệm và cả nhân tâm đối với một nhà thơ như tôi. Như đã cố tình dìm lấp trong đợt xét duyệt vừa qua, nhằm gạt bỏ người xin vào Hội.

Tôi chỉ biết rằng trong hàng trăm nhà thơ xin vào HNVVN năm 2009 này đều có danh sách (xem công bố của HNV trên mạng internet), riêng tôi bị ỉm đi. Cá nhân tôi nhận định: Đó là một sự hèn kém, thậm chí là thiếu liêm sỉ của những người có cương vị  trong công tác văn học (riêng về thơ ca). Sự chưa được nhân đức đó không thể chấp nhận được.

B-  PHẢN BÁC II/.  

Thực tình, do tâm dạ luôn muốn hướng tới lòng nhân hòa của con người, dẫu có tồi tệ hơn thế  tôi cũng sẽ chỉ chép miệng bỏ qua - Nhưng với tôi, các ông tư cách là những người có trách nhiệm quốc gia,  tâm linh, tình cảm cùng khát vọng là nhà thơ với nhau. Tất nhiên là số vận của các ông thì đã được hưởng bổng lộc quá nhiều, chứ không "chó ăn đá , gà ăn sỏi" như tôi - làm như thế... thì có lẽ là nhỏ mọn.

Để tự cứu mình tôi buộc lòng phải lên án! Như nhạc sĩ Phạm Tuyên đã có lần nói với tôi: "Phải tự cứu mình thôi, Thái ạ!".

  Đi vào ngay việc cụ thể, tôi xin nói về chân dung thơ tôi! Như trong lá đơn gửi Hội nhà văn (do nhà thơ Bằng việt và anh Phạm Đức giới thiệu), tôi đã viết - Đến nay tôi đã cho xuất bản 3 tập thơ:

-   Có một khoảng trời, NXB Hà Nội 1990.
-   Người đàn bà trắng, NXB Thanh niên 1994.
-  Rung động trái tim, NXB Thanh niên 2009.

Tôi xin tập trung nói về "Rung động trái tim", là tập thơ tôi mới cho xuất bản trong năm 2009 vừa rồi. Vì trên giấy tờ, tôi nói thẳng ngay vào những ý chủ chốt - Còn tất cả những gì cần hỏi... khi các ông hay là Ban chấp hành HNV tổ chức: cần gì tôi sẽ giải thích, thích gì tôi sẽ chiều.
 
            1/- "Rung động trái tim" (RĐTT) là một tập thơ hay hiếm có:

Độc đáo và thi phẩm có giá trị tầm vóc cao đối với thi ca hiện đại nói riêng, cũng như của nền thi ca trong nghìn năm văn hiến Thăng Long nói chung.

-  Về độ dày của tập thơ là 200 trang, số lượng bài thơ thì ngót 50 bài. Nghĩa là,  số lượng bài thơ đã xuất bản trong tập ấy cũng tương đương với số bài thơ (cũng gần 50 bài) của bà Hồ Xuân Hương (HXH) để lại cho đời.

   Sở dĩ tôi dẫn chứng cụ thể với HXH là để nói rằng: Về độ hay và tầm vóc trong chân dung tập thơ RĐTT của Phạm Ngọc Thái (PNT) - chưa dám nói là vượt lên trên chân dung thơ HXH, nhưng HXH cũng chưa dễ gì đã vượt qua nổi chân dung tập thơ của tôi! Mà HXH là ai,  thì các ông đã biết: Bà là một trong ba thi hào dân tộc! ( xem trong tuyển văn luận "Ba thi hào dân tộc" của Xuân Diệu - NXB Văn học) - Tại sao tôi dám nói như thế?

     a/-   Tập thơ RĐTT của tôi cơ bản là thuộc loại thơ trường cửu:

Thơ tồn tại qua mọi thời đại. Số bài thơ đạt khá hay trở lên cũng nhiều.

    Nhưng thế nào mới được gọi là thơ hay? Tôi đưa ra đây vài ví dụ cụ thể: 

Trước hết đó phải là loại thơ của mọi thời đại như:  Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan, Điếu thu của Nguyễn Khuyến, Hai sắc hoa ti-gôn của TTKH , Mùa xuân chín - Đây thôn Vĩ Dạ - Bẽn lẽ của Hàn Mặc Tử v.v... và như thế mới được gọi là thơ hay!

Những từ "thơ hay" tôi dùng trong văn bản này đều phải có ý nghĩa và tầm vóc tương đương nhất định với những bài thơ danh giá, trường cửu đó. Theo con mắt thơ của tôi: trong những nhà thơ lớn thời tiền chiến, Hàn Mặc Tử là nhà thơ lớn nhất - Ông có 3 bài thực sự được gọi là thơ hay như tôi đã điểm trên. Huy Cận được một bài Tràng Giang (chưa thật hay bằng 3 bài thơ của HMT), mới vào loại khá hay và cũng chỉ một bài đó mà thôi...

   Thế mà chỉ riêng trong tập thơ RĐTT : Số lượng bài thơ hay đã khoảng chục bài, nếu kể từ khá hay trở lên thì phải trên đôi chục bài - Nghĩa là, chỉ tính riêng những bài thơ hay trong tập  tôi đã vượt gấp 3 lần thơ hay của thi nhân HMT, là nhà thơ lớn nhất thời tiền chiến. Trong đó ít bài còn có giá trị của những kiệt tác, tôi đã đạt đỉnh thi sơn cao hơn ông!

Tập thơ RĐTT tôi đã cho xuất bản rồi, còn đó ! Những bài thơ đó sẽ còn tồn tại mãi với đời. Không thể phủ lấp, dập vùi được! Cứ càng đọc, càng đào xới lên... càng sâu sắc, càng hay. Cho nên có thể nói rằng: Tập thơ RĐTT là một thi phẩm có chân dung loại cao, chí ít cũng sánh với tầm vóc của chân dung thơ HXH.

     b/ Tôi xin đặt giải và thách đố:

Nếu có ai đưa ra được một dẫn chứng cụ thể trong hàng nghìn, hàng vạn các tập thơ của các nhà thơ đương đại đã được xuất bản từ năm 1975 đến nay, kể cả các tập thơ đã từng được giải nhất của HNV, hoặc do có điều kiện tốt đẹp nào đó mà đã được nhận giải quốc tế (nhưng không được lấy đó làm căn cứ xác định)

   - Nếu có một tập thơ nào đạt giá trị hay và tầm vóc cao hơn tập thơ RĐTT  của tôi - Thì PNT xin biếu người đó 5 triệu! Tuy nhiên người ấy  phải có bình luận, phân tích trên báo chí rằng: Tập thơ đó cụ thể bao nhiêu bài thơ hay - là những bài nào? Về độ viên mãn và hoàn bích cụ thể của từng bài thơ như thế nào? Đó có phải là những bài thơ có khả năng đạt giá trị bất hủ, thơ của mọi thời đại không?
 
     Dám nói là sẽ không thể có một tập thơ nào XB từ năm 1975 đến nay tầm vóc cao được như thế đâu! Bởi lẽ, nếu có một nhà thơ nào đó sáng tác được một tập thơ hay và cao hơn tập RĐTT, tôi cam đoan chắc chắn người đó sẽ trở thành đại thi hào!... Và dám nói, kể cả kẻ có con mắt nhìn ra giá trị của tập thơ đó  phải là một thiên tài... có khả năng thẩm định thi ca ít nhất cũng cỡ Hoài Thanh - Người đã từng làm nên một Tuyển "Thi nhân Việt Nam" bất hủ, truyền đời.
   
  2/-   Tại sao lại nói: Phạm Ngọc Thái sẽ là nhà thơ vĩ đại nhất VN !?
 
Nói "sẽ là" có nghĩa: rồi trước sau thời đại, cũng như lịch sử sẽ xác nhận như thế!

  Với Tuyển Thơ Đại Bàng 500 bài mà tôi đã cho công bố toàn bộ (kể cả lời bình) trên mạng internet, qua Web. của Việt Nam Thư quán (vnthuquan.net - Trang Diễn đàn - Danh mục Tác giả người Việt).

Tôi cũng đã rút ra một số lớn gần 400 bài, đóng tuyển cẩn thận, gọi là: Quyển I - Tuyển thơ đại bàng! Để gửi biếu một số nhà thơ như: Ông Hữu Thỉnh, Vũ Quần Phương, Bằng Việt, Trần Đăng Khoa... GS. Mã Giáng Lân, đồng thời gửi biếu lưu ở Viện Văn học VN, Hội nhà văn VN, Khoa văn trường Đại học Nhân văn Quốc gia v.v... 

Tôi từng nói với Trần Đăng Khoa rằng, tôi thường lấy Nguyễn Du để so sánh với chân dung thơ của mình - Thực ra tôi tin, là tôi đã vượt qua Nguyễn Du rồi!...

   Nguyễn Du vĩ đại thật, Người là thánh thơ thật ( với Kiều, thể thơ lục bát... còn tôi cũng như Chế Lan Viên, thuộc loại thơ tự do hiện đại) - Nhưng lịch sử thi ca không phải cứ đến Nguyễn Du là dừng lại?

Nếu cứ cho rằng: Tôi đã vượt qua Nguyễn Du đi, thì "Hậu sinh khả úy"... điều đó cũng có gì là trái với tự nhiên đâu! Sở dĩ tôi dám nhận định như vậy,,, cứ biết thế đã, để rồi lịch sử sẽ phán xét. Nhưng có thể đưa ra vài nhận định được tóm tắt cơ bản như sau:

  a/.  Ý nghĩa nhân văn sâu sắc ở Kiều của Nguyễn Du

      chính nằm trong nỗi kiếp đoạn trường, theo thuyết bản mệnh của Kinh Phật - Đời sống, Thế giới có thiên mệnh! Con người có bản mệnh!

  Song, Vũ trụ và Cuộc sống có cả duy tâm lẫn duy vật. Nghĩa là, tuy duy vật chưa thắng và cũng không thắng được duy tâm!... Nhưng vẫn có  "nhân thắng thiên", như thế giới có cả vô thần cùng hữu thần. Tình yêu và cuộc sống, xã hội... luôn chứa chất tính triết học đa dạng và rất sinh động!

Chính trong Tuyển thơ của tôi, nhất là trong các bài thơ hay đã chứa bọc được cả thế giới trong nó mà tạo thành vũ trụ thơ ca - Chứ nó không hạn hẹp ở một chủ thuyết cố định. Nghĩa là thi phẩm phản ảnh tất cả những gì của thế giới đã có với tình yêu và cuộc sống con người!

   b/.   Trong Tuyển thơ Đại Bàng 500 bài đó,

số lượng các bài thơ hay và kiệt tác hàng chục, nhất là nếu tính từ các bài thơ sâu sắc, khá hay trở lên - Tôi đã đạt được đến mức độ khổng lồ hàng trăm. Cũng như tôi đã nói: Nó đã tạo nên tầm vóc của một vũ trụ thi ca!

Lịch sử của nghìn năm văn hiến Thăng Long, chưa từng có một thi nhân nào đạt được nhiều thơ hay và kiệt tác như thế! Còn nghìn năm sau có hay không, thì tôi không biết?

  "Kiều" của Nguyễn Du bất hủ thật, hay thật, vĩ đại lắm!...nhưng tác phẩm của Người chưa mang tính của một vũ trụ thi ca.

c/.   Về nghệ thuật :

    Kiều của Nguyễn Du viết theo thể lục bát - Thơ Đường, dĩ nhiên đạt độ mẫu mực, hay tuyệt vời! Ông là một Đại thi hào.

   Còn thơ tôi, thuộc loại thơ tự do hiện đại:  Một số lượng thơ không nhỏ, tôi đã  hòa quyện giữa sự  sâu sắc của dòng thơ cổ phương Đông - Với các trường phái thơ lãng mạn, tượng trưng và cả siêu thực... của thơ hiện đại thế giới - Làm nên rất nhiều các bài thơ hay và kiệt tác!

  Hiện nay tập thơ Rung động trái tim do NXB Thanh niên 2009 ấn hành, tôi vẫn dành một số tập. Các nhà thơ sáng tác và nghiên cứu văn học, các nhà lý luận, phê bình, cũng như các Hội văn học tỉnh, thành trong nước - Nếu muốn tham khảo có thể liên hệ, gặp gỡ -  tác giả xin biếu tặng.

                                                          Viết tại đất Thăng Long
                                                                              Ngày 15/1/2010
                                                                               NGƯỜI PHẢN BÁC
                                                                       (đã ký)





                                                                 Phạm Ngọc Thái



*   Sao gửi đến ba Viện: Viện Văn học VN, Viện Ngôn ngữ học
     Quốc gia, và Viện Văn hóa dân gian- để biết.

*  Văn bản này sẽ được công bố rộng rãi trong Hội văn học
    và lưu lại cho lịch sử mai sau xem xét.
 
_____________________________________________________
 
 
      Hai bản tuyên cáo trên đã được gửi tới Ban chấp hành HNVVN cùng nhiều nhà văn, nhà thơ... có tên tuổi trong đương đại, đồng thời cũng đã được gửi đến các ông viện trưởng, viện phó & các phòng ban của Viện Văn học Việt Nam, Viện Ngôn ngữ học Quốc gia - và rộng rãi trong Hội Văn chương, báo chí.



                                     NHỮNG CÁ NHÂN, TỔ CHỨC HAY NXB NÀO MUỐN
                                        COM MĂNG XUẤT  BẢN TẬP THƠ "RUNG ĐỘNG
                                             TRÁI TIM" BẤT HỦ NÀY ĐỂ BÁN

                                                  (xuất bản lần đầu hạn chế - chưa có bán ra thị trường)
                            XIN LIÊN HỆ VỚI TÁC GIẢ QUA ĐTDĐ 0168 302 4194 HOẶC EMAIL
    
                                             (Tác giả sẽ biếu các Quý vị một quyển thơ do NXB Thanh niên
                                                                               đã xuất bản để tham khảo)