------------------------------81---------------------------

Viên chức của xưởng dắt Moritz vô văn phòng và nói:
---Các sĩ quan cần dùng một thông dịch viên tiếng Balkan. Anh phải đàng hoàng và cung kính! Các ông ấy là sĩ quan của O.K.W

Moritz đứng chờ ngoài cửa trót giờ. Rồi anh được dẫn vô. Khói thuốc và mùi rượu nồng nạc cổ họng anh. Trên bàn la liệt ly cốc và chai không.
Lúc anh bước vô, không ai quay đầu ngó anh cả, Anh đứng dựa cửa chờ. Khói thuốc làm anh ngộp thở . Anh muốn xin trở về xưởng, bưng mấy thùng nút áo như cũ. Ít nữa ở đó anh được yên tịnh hơn, và khỏi bị ngộp khói thuốc. Anh ưa thích mấy sọc đỏ trên quần các sĩ quan. Họ đều còn trẻ. Moritz đếm được bảy người. Mottj viên sĩ quan đến gần Moritz , để tay quay tròn trên đầu anh, như quay trái banh trước khi thảy. Ông ngắm nghía mặt Moritz, ngó nghiêng bên trái, rồi bên phải. Ông bảo:
---"Xây lại coi!" Ông nhìn đằng sau đầu anh, rờ rẫm vai anh và nâng càm anh lên. Ông bảo Moritz hả miệng và xem răng rồi ra lịnh:
---Cởi đổ ra!
Moritz lột áo thợ để trên kệ dựa vách. Viên sĩ quan chăm chú ngó theo anh.
Trong khi anh cởi đồ, ông cân nhắc từng cử chỉ điệu bộ của anh. Mấy vị khác lo nói chuyện, không quan tâm đến anh.
Viên sĩ quan ấy là Đại tá S.S ông nói:
---Các bạn, tôi muốn trình bày ra đây một chứng minh luận thuyết!
Ai nấy đều im lặng và bao chung quanh Moritz, đang trần truồng đứng ngơ ngác trước mặt họ. Anh được gọi lên để làm thông ngôn, và anh không hiểu gì về chuyện ông Đại tá vừa nói. Anh tưởng một chứng minh như một cuộc diễn trò trong gánh xiếc.

Rồi anh thấy lại trong trí các cuộc chứng minh. Một khán giả được kêu lên sân khấu để nhà ảo thuật lấy trong túi người ấy ra nào mèo, thỏ, chim chóc còn sống nhăn Theo ý anh chứng minh là vậy đó. Ngoài ra, anh không biết cahs nào khác. Và bây giờ Đại tá lại muốn dùng anh để trình bày một cuộc chứng minh, không chừng cũng như một cuộc diễn trò mà anh đã thấy trong gánh xiếc hồi anh đi lính. Anh tò mò muốn biết. Anh mỉm cười. Anh không sợ cuộc biểu diễn. Anh biết rằng người khán giả được chọn không hề hấn gì. Họ chỉ lấy làm lạ và thán phục thôi. Và anh cũng sẽ thán phục Đại tá khi ông bắt ra những con thỏ, mèo, chim chóc, từ trong nách và cườm tay anh. Anh vẫn thân ái mỉm cười với Đại tá. Anh ưa thích mấy nhà ảo thuật và tự cho mình chẳng khi nào làm được như họ, dầu có luyện tập cả ngàn năm. Anh phục ông Đại tá biết làm trò. Anh nhớ lại lời của mẹ anh: "Mấy nhà ảo thuật là tay sai của ma quỷ" . Anh hơi lo ngại và khong mỉm cười nữa. Ma quỷ thường làm anh sợ hãi. Đại tá nói:
---Các bạn, người nầy vô đây chừng mười phút. Tôi chưa hề thấy mặt y. Tôi cũng khong biết tại sao y đến đây!
Viên chức của xưởng đáp:
---Đó là viên thông ngôn tiếng Balkan mà đại tá cần dùng.
---Vậy mà tôi quên mất chớ, quên chuyện nhờ ông kiếm cho một thông dịch viên. Lúc anh ta bước vô , khuôn mặt anh làm tôi để ý.

Đại tá để tay trên đầu Moritz. Anh mỉm cười và nóng nảy đợi Đại tá cho thỏ chun ra từ dưới nách anh. Đại tá thì nghiêm trang. Moritz biết rằng tại các gánh xiệc, nhà ảo thuật nào cũng nghiêm trang. Dầu khán giả có cười vỡ bụng, họ cũng vẫn nghiêm nghị. Moritz chờ nghe ai nấy cười rộ lên. Anh cũng sửa soạn cười. Từ lâu rồi , anh không có cười. Đại tá nói:
---Tôi thấy anh nầy lần đầu tiên như các bạn, chừng mười phút, và chưa nói với anh tiếng nào. Thế mà tôi có thể, vịn vào những nhận xét khoa học, thuật lại từng chi tiết tiểu sử của anh và lịch sử gia quyến anh từ ba trăm năm nay.

Moritz nhớ lại hồi đi lính, cũng có thấy mấy trò xiếc nầy. Nhà ảo thuật kêu trong hàng khán giả một người lên sân khấu và nói rõ tên họ, tuổi tác, vợ con, và lắm chuyện vân vân khác của người đó. Ai cũng lấy làm lạ sao nhà ảo thuật biết được các chuyện bí mật ấy. Nhưng Moritz không thích mấy trò như vậy. Anh chỉ thích những trò diễn thuật ra mèo với thỏ. Anh tiếc sao Đại tá không biết những trò ảo thuật ấy. Anh muốn cho ông lấy trong túi anh ra một con mèo chẳng hạn. Ở trong gánh xiếc, anh cũng có đứng lên để đến trước nhà ảo thuật, nhưng vì có nhiều người muốn lên, nhà ảo thuật lại lựa nhằm người khác.

Đại tá tên là Muller. Ông nói tiếp:
---Dưới chế độ quốc xã, khoa học về nhân chủng phát triển mạnh mẽ nên đã tiến bộ hơn khoa học nầy của các nước khác, gần một trăm năm. Chỉ nhìn người trần truồng nầy, tôi có thể kể rành tổ tông của y, việc cưới hỏi của thân tộcy và phong tục của gia quyến y ra sao? Mouuns thí nghiệm lời trần thuật của tôi, các bạn cứ hỏi người ấy côi đúng hay không?
Mấy sĩ quan đứng lại gần chung quanh Moritz và nói:
---Kỳ lạ thật.
Đại tá nói:
---Theo hình thức của sọ và mô hình của xương trán, xương mũi và xương mặt, và theo cách cấu thức của bộ xương nhứt là xương ngực và vi trí xương vai, thì người nầy thuộc về nhóm dân Germain, hiện còn sống thiểu số tại thung lũng sông Rhin, tại Luxembourg, tại Transylvanie và tại Australie. Còn đúng chắc mười tăm gia quyến ở tại Trung Hoa và Hoa Kỳ. Nhưng họ không được kê vô số thống kê, vì mới tìm được dấu vết họ chừng vài tháng trước chiến tranh. Trong bảng thống kê mà chúng tôi sẽ đăng vào số đặc san, chúng tôi sẽ cho đầy đủ chi tiết rành mạch, và trước tiên về nhóm dân Germain nầy, lấy tên là " Dòng Anh Hùng". Dòng nầy có nhiều nhứt chừng tám trăm người. Tổ tiên họ di cư từng đoàn, từ miền tây nam nước Đức, trong khoảng năm 1500-1600. Họ là dân Đức chánh tông và vẫn giữ được nguyên vẹn huyết thống, mạc dầu bị mọi áp lực nặng nề, trong thời gian lịch sử. Chủng tộc này có một bản năng sinh tồn mà sức người không bì kịp. "Dòng Anh Hùng" mà trong đó có thanh niên đứng trước mặt các bạn đây, chứng tỏ bản năng sinh tồn kiên cường của dân Đức chúng ta. Duyên cớ gì khiếm cho tổ tiên anh nầy, từ ba bốn trăm năm chỉ cưới vợ đồng chủng, trong lúc xung quanh họ có biết bao nhiêu đàn bà quyến rủ hơn. Đó là bản năng sinh tồn, tiếng gọi của huyết thống đã tránh cho gia tộc nầy khỏi phạm trọng tội tạp chủng. Suốt đời lịch sử, gia tộc nầy không bao giờ cưới gái khác chủng tộc. Và bởi duyên cớ duy nhứt ấy, nên bốn thế kỷ, anh trai trẻ nầy mới còn được giống y hệt tổ tiên anh. Tóc anh giống y hệt của tóc "Dòng Anh HÙng" cách đây 4 thế kỷ, mà ta còn thấy trong di hài tàng trữ đến ngày nay. Không thể lầm lẫn với loại tóc nào khác được và người sành sẽ nhận ra tức khắc.

-------------------------88-------------------------

Về tới nhà, bà Aristitza cổi khăn choàng vai ra, ngồi bên lò sưởi. Bà để thêm củi vô lò và nhìn ngọn lửa chập chờn, le lói và đỏ au, mà nước mắt tuôn trào theo má. Bà ngix thầm :" Ta không nói gì với ông hết. Ông đang đau, đừng làm cho ông lo buồn"

Bà xây qua, thấy ông nằm ngửa ngủ. Nước mắt giàn giụa, bà dòm ông, và nhớ đến Moritz bị nhà cầm quyền và cảnh binh hành hạ trong các khám đường từ năm năm nay vì họ cho nó là Do thái. Mà nào có phải đâu!
Nếu thật nó là Do thái thì đâu có bị nhốt. Mà Moritz sao dại khờ quá, hay tin lời người ta, hễ họ đánh đau để cho nó nhận là Do thái, thì nó thú nhận liền. Rồi nhà cầm quyền tin thiệt như thế.

Bà ngồi như vậy, hai tay ôm đầu khóc. Bà không giấu nổi nữa, tính phải nói với ông rằng có hình ảnh Moritz in trên báo cáo xanh dán ở cửa đồn hiến binh, giống như mấy tờ tuyên ngôn ứng cử. " Nhưng ta không nói nó ốm như chó đói mà ông phải đau lòng. Tuy nhiên, phải thuật lại cho ổng nghe lời viên quản nói nó là Do thái mới được" Bà kêu:
---Ông à! Dậy đi! Nếu ông ngủ suốt ngày thì ban đêm ông nghỉ không được ạ!

Ông già không ứng tiếng. Thường thường ai kêu thức dậy, ông cũng không đáp. Nhưng hôm nay, ông không ngủ, hai mắt mở to và chắc có nghe hỏi, song ông làm biếng không buồn trả lời. Bà nói:
---Ông à! Viên quản nói với tôi rằng ông là Do thái. Ông nghĩ cói nó cả gan không? Nhưng tôi đã trả lời xứng đáng rồi.

Bà thấy đường như ông mỉm cười. Hai ông bà thường hay cãi nhau nhiều, trong ba mươi lăm năm sống chung, nhưng bà thương ông chí thiết. Bà rầy ông vì quá hiền từ và tốt bụng, ai cũng gạt ông được, nhưng bà yêu ông lắm. Aristitza yêu chồng hết tình, yêu trọn cả tâm hồn.
---Ông à! Nếu mai ông không mạnh thì tôi ra tỉnh rước bác sĩ. Tôi sẽ bán con heo trả tiền thuốc cho ông. Chừng nào ông mạnh, mua lại con khác. Phần ông phải lo chữa cho mạnh mới được.

Ông già vẫn không trả lời.
---Ông à! Mở mắt ra xem nè! Tôi cho ông điếu thuốc tôi giấu để dành cho ông đây!
Bà đứng dậy, vói lấy điếu thuốc cất trên sà nhà.
---" ÔNg có hộp quẹt chớ? Vừa nói, bà cầm điếu thuốc đi lại gần ông. Bà muốn để điếu thuốc tận nơi miệng ông, như có vài lần, hôi mới cưới. Bà biết ông không mở mắt ra, nhưng sẽ nhách môi khi nghe đưa điếu thuốc kề tới miệng.

Nhưng hôm nay, đôi môi sưng vù của ông không nhấp máy. Và dẫu bà đưa điếu thuốc đến tận môi, ông cũng vẫn im lìm. Bà hỏi:
---Sao vậy ông?
Bà nắm vai ông, lắc mạnh. Qua làn áo sơ mi, bà nhận thấy da thịt ông lạnh ngắt. Bà rờ trán, trán cũng lạnh. Ông già đã chết

Bà Aristitza kêu gào lên. Bà muốn chạy ra khỏi phòng. Nhưng bà dừng lại, ở gần với người chết. Dùng diêm quẹt đốt thuốc, bà đốt đèn cầy để chong đầu giường ông nằm. Rôi bà khóc to lên, vì bà biết không còn ai nghe bà nữa...
----------------------------89--------------------------

Bà khóc ngất đi. Tiếng bà đã khan. Bà than thỉ, bà khóc thầm bên xác chết, bà không nói năng, không cử động, khóc trong lòng, nhưng nỗi thống khổ vẫn tràn ngập không kém.

Tâm trí bà rồi cũng mệt. Bà nín khóc. Lúc đó, bà chỉ thấy trơ trọi, một thân một bóng. Lúc khóc than, bà tưởng có ai bên cạnh. Bà muốn khóc nữa, nhưng không còn sức. Bà đứng dậy, đốt lửa thêm.

Như thường bữa, bà bắc nước lên bếp, nấu ăn. Bà kéo màn cửa sổ, xong đâu đấy, bà lại càng thấy quạnh hiu cô độc. Bà chóng mặt, mệt mỏi. Bà nhìn mặt ông, bà không sợ người chết. Đêm nay, bà phải ngủ trong phòng một mình bên cạnh xác chết. Còn ba đêm nữa, đến ngày chôn, bà cũng phải ở trong nhà đơn độc một mình với tử thi.

Bà nhớ đến lời viên quản:" Hay chồng bà là Do thái!"
Bà đứng giữa nhà, khoanh tay, không biết phải làm gì.

Nước sôi, nhưng bà không đói. Giường sẵn , bà có thể nằm, nhưng bà không buồn ngủ. Bà phải làm cái gì mới được. Đầu óc, thân xác bà xúc động, thảm khổ, não nề. Bà không thể ngồi yên được. Bà phải cử động cho khuây khỏa. Lại thêm cảnh tỉnh mịch vắng vẻ! Bà kéo màn cửa sổ một lần nữa, và đi lại gần chỗ ông nằm, bà tưởng như viên quản đứng kế bên bà và nói vào tai:" Hay là chồng bà Do thái"

Bà ngó ông, rồi dở mền ra. Mình ông phù lên. Nhìn áo sơ mi và quần cụt vải gai đã bao lần tự tay bà giặt ủi, bà mở dây nịt và tuột quần khỏi đầu gối. Da người chết đã tím bầm. Bà nói to:" Tại sao ta lại mắc cỡ? Chồng ta mà!"

Bà nhớ lúc hai vợ chồng còn son trẻ, mà bây giờ thì mình mẩy ông đã tím bầm.
Câu" Hay là chồng bà Do thái!" văng vẳng bên tai bà. Bà đưa tay rờ ngay chỗ của ông, thấy lạnh ngắt và tím bầm, như mí mắt , cái mũi, đôi môi. Bà giựt mình kéo quần lên và đắp mền lại Bà đứng dậy run run làm dấu thánh giá:" Lạy Chúa! Đội ơn Chúa cho con ngừng lại đúng lúc" Bà lại làm dấu chữ thập lần nữa và nói." Nếu tôi coi thấy thì tôi sẽ bị lửa địa ngục thiêu đốt. Đó làm một trọng tội. Nhung tôi không coi, không thấy gì hết. Tôi không muốn biết ông có phải Do thái hay không. Tôi không muốn!"

Bà ngó xác ông, khóc và van vái:" Ông thứ lỗi cho tôi. Tôi thề không thấy gì hết và cũng không muốn thấy. Ông biết tôi chẳng khi nào phạm tội nặng nề như thế đâu. Ông hiểu tôi nhiều mà! Viên quản và nhà cầm quyền nhồi sọ tôi, cho chúng nó vô lửa Địa ngục cả hai đi!"
 
--------------------------------90-----------------------------

Binh nhì Moritz dẫn 5 tội nhân đi trên đường trong thành phố. Trời vừa bảy giờ sáng. Đi ngang nhà Hilda bồng thằng Franz, con anh , ra cửa sổ, đưa tay chỉ anh chào. Moritz nghe Hilda nói:
---Con biết không, ba con đó. Ba có cái nón sắt và cây súng đó!
Thằng Franz mới có ba tháng, nó chẳng làm sao biết Moritz có súng và dẫn tù, nhưng Hilda mỗi ngày chỉ cho nó cảnh nầy để nó được hãnh diện về ba nó, cũng như nàng tự phụ cho nàng.
Dọc đường Moritz cứ nghĩ đến con và Hilda.

Ra khỏi thành phố, bọn tù băng qua một cánh đồng. Moritz lặng lẽ đi theo sau, súng vác vai. Tới dưới cầu, họ ngừng lại, vì đó là chỗ làm. Dòng sông cạn khô. Đến bờ sông, bọn tù quay lại ngó Moritz và cười vang. Ở đây không ai thấy họ.
Joseph thân mật bắt tay Moritz và hỏi:
---Salve Sclave! anh ngủ ngon không?
Moritz cũng đáp lại:
---" salve Sclave!" và bắt tay mọi người. Anh để cây súng dựa tảng đá, mở áo choàng lấy ra một ổ bánh mì và năm gói thuốc hút.
Đưa thuốc cho Joseph, anh nói:
---Tôi còn thiếu anh mươi lăm " mark" Tôi chưa mua được xà bông. Mai tôi đem lại.

Rồi lấy trong túi dết mang bên mình, một ổ bánh mì , anh trao cho Joseph. Bọn tù ngồi hút thuốc. Moritz cũng hút. Mỗi buổi sáng, từ ngày đi làm cầu nầy tới nay, họ đều nghỉ được nữa giờ, cười giỡn với Moritz, rồi mới làm việc tới trưa. Đó là giờ sung sướng nhứt của tù và của Moritz. Anh trao cho họ mấy thơ nhận được từ bên Pháp gởi đến cho họ, theo địa chỉ anh; anh mua giùm họ thuốc hút, bánh mì cùng các vật cần dùng khác. Họ bắt tay làm việc, Moritz cũng tiếp, song một cách kín đáo, để khỏi bị ngó thấy, làm mà vui thích. Bọn tù không muốn cho anh làm, nhưng anh thương hại họ. vì họ đều là trí thức, không biết cầm cuốc, xuổng như thế nào. Moritz phải chỉ cho họ, vì anh làm đã quen. Joseph nói:
Anh Jean à! Bữa nay tôi có chuyện bàn với anh.
Mấy người tù kia đều đứng dậy đi làm. Tiếng cuốc, xuổng đập đều đều trên đá. Còn một mình Moritz với Joseph. Anh tù Pháp nói:
---Chúng tôi sẽ trốn. Không phải bữa nay mà một ngày khác. Tất cả năm đứa tôi sẽ trốn.
Moritz ngó Joseph, tưởng anh nói chơi. Nhưng Joseph nói thiệt, Moritz hỏi:
---Tôi không có làm lỗi gì với anh và mấy người kia sao mà các anh vượt ngục? Mấy anh muốn tôi ở tù rục xương mãn đời hả?
Anh giận xanh mặt nói tiếp:
---Anh biết rằng tôi không lòng dạ nào bắn khi các anh trốn. Tôi không thể bắn các anh được. Và nếu tôi không bắn thì tôi bị tù. Song tôi tin chắc là anh nói chơi thôi.
Joseph nói:
---Không, tôi không nói chơi đâu. Chúng tôi sẽ vượt ngục, anh cũng không bị bắt.
Moritz không thèm nghe, nói:
---Tôi xin đổi chỗ khác. Ngày mai tôi không đi với anh, vì các anh muốn trốn. Tôi, thì không muốn bắn các anh, cũng không muốn bị tù rạc. Tôi chưa bao giờ bắn ai, thế mà tôi còn bị ở bao nhiêu năm tù rồi. Kể từ ngày mai, tôi không đi với các anh. Chừng không có tôi, các anh muốn trốn tùy ý.
Joseph nói:
---Tại sao anh không chịu nghe tôi nói chyện chúng tôi sắp đặt. Anh cũng sẽ trốn với chúng tôi.
---Tôi không có lý do gì để trốn hết! Tôi có vợ, có con. Tôi không bị giam cầm. Nếu tôi bị ở tù, chừng đó có thể tôi sẽ trốn.
---Nhưng anh cũng bị giam, anh Jean à! Anh chỉ là một nô lệ có súng trên vai, còn chúng tôi là nô lệ không súng thôi. Ngoài ra, chúng ta đồng cảnh ngộ như nhau, nên anh phải trốn với chúng tôi.
Moritz giận đỏ mặt, đốt diếu thuốc, và nói:
---Mai tôi không đến dẫn các anh nữa.
---Nhưng chúng tôi chỉ làm lợi cho anh mà! Anh biết chiến tranh sắp chấm dứt chớ. Đồng minh đang tiến. Nếu họ gặp anh mặc quân phục S.S thì anh biết số phận anh ra sao rồi. Anh sẽ bị mười hoặc hai mười năm tù.
---Anh đừng nói bậy! Nếu Đồng Minh tới thì họ không có lý do gì để giam tôi. Tôi có làm hại ai đâu? Đài phát thanh cũng có nói Đồng Minh là người công bình biết phải kia mà!
---Nhưng anh là kẽ nghịch. Anh là người thù của nước Pháp, của quê hương tôi, và của các nước Đông MInh!
Moritz nổi giận hỏi:
---" Tôi là kẻ thù của nước Pháp à? Bởi vì tôi là kẻ thù của nước Pháp, nên tôi mua bánh mì, thuốc hút và các món mấy anh cần dùng hay sao?" Moritz quăng điếu thuốc, nói:
---Tôi không dè các anh coi tôi là kẻ nghịch, tôi lại tưởng tôi là bạn của anh chứ!
---Anh là bạn của người Đức, anh chiến đấu cho họ, anh là lính của Hitler. Anh không thể quên điều đó.
---Khi tôi có chai " bia", tôi uống với lính Đức hay với các anh? Tôi uống ở trong trại hay dưới cầu nầy?
Moritz giận dữ hỏi tiếp:
---Anh Joseph à, tôi có thuốc thì tôi hút với ai? Với ai tôi thuật chuyện tâm tình, và những gì mang nặng trong lòng tôi? Với họ hay với anh? Không khi nào tôi nói chuyện với lính Đức ở trại, mà chỉ nói với anh thôi, vì tôi là bạn anh. Bây giờ anh cho tôi là kẻ thù với anh, và là bạn của dân Đức. Anh có thấy tôi nói chuyện với họ như bạn bè không? Chỉ với anh, anh là bạn của tôi mà thôi.

Bàn tay Moritz run run đưa điếu thuốc lên miệng. Moritz nói tiếp:
---Anh nói nếu Đông Minh tới, thì họ giam tôi trong hai mươi năm. Và biết đâu chính lại là đội quân Pháp sẽ bỏ tù tôi phải không?
Joseph đáp:
---Phải, nếu đội binh Pháp đến.
---Nếu vậy, thì tất cả công lý đều mất hết trên mặt đất nầy. Và lúc ấy, họ có bắn tôi, tôi cũng không ân hận. Sống làm chi nữa, nếu hết còn công lý, nếu các anh đều cho tôi là kẻ thù. Ngày mai tôi không đến đây, các anh muốn vượt ngục tùy ý. Tôi không dự. Tôi cũng không bắt các anh . Nếu có thể giúp các anh việc gì mà không hại đến tôi, tôi sẵn lòng. Giúp một tù nhơn vượt ngục là một chuyện nghĩa, nên tôi làm. Nhưng tôi không trốn với các anh, và tôi không muốn suốt đời ngồi tù vì các anh.

---------------------------------95----------------------------------

Các dân làng đi được hai giờ. mục sư đọc sách để trấn tĩnh lo ngại. Nhưng hai thôn dân, không phải người trong làng, bước vô phòng sách, không cần gõ cửa. Họ mang dây băng ba màu và súng lục. Mục sư làm như không thấy khí giới, vui cười tiếp họ và nói to lên, cố ý để cho cho bà ở phòng bên cạnh nghe, và không muốn làm cho bà sợ hãi.
---Phải ở tào thi sảnh kêu tôi không?
Một người nói:
---Chúng tôi có lịnh bắt ông đẫn đến Tòa án Nhân dân.
Mục sư ngó qua phòng vợ, và nghĩ thầm:" Chắc bà không nghe gì cả". Ông để cuốn sách trên ghế và ra đi.
Trước khi ra khỏi sân, ông còn ngó ngoái lại, như để vĩnh biệt.
Hai thôn dân đi kèm hai bên mục sư.
Ông bước qua ngưỡng cửa, đầu ngẩng lên. Ông đi không giống như một người có tội. Ông có vẻ như trán ông đụng trời.
Và ông đi như thế trên đường làng, từ nhà ra tòa thị sảnh....
---------------------------96------------------------------

Tòa án Nhân Dân do Marcou Goldenberg chủ tọa. Anh ngồi ghế ông Đô trưởng, trong gian phòng rộng lớn của thị sảnh.
Đầu anh cạo trọt như một tên tù. Quân Nga vừa thả anh vài ngày trước, từ trong trại giam, vì anh can tội giết ông già Lengyel. Ngồi bên mặt anh là bà Aristitza, mẹ Moritz. Marcou lựa bà làm thẩm phán vì bà là người ngeof hơn hết trong làng Fantana. Bên trái là Ion Calugaru, đã can án giết một viên hiến binh bằng búa, cách mấy năm nay. Vì thế nên Marcou mới chọn y.

Mục sư chào họ. Marcou ngó ông chăm chăm, không chào đáp lại.
Aristitza và Calagaru ngó xuống, như không thấy mục sư. Họ đã xử nhiều người khác, trước khi mục sư đến. Lúc ấy trong phòng chỉ còn có mấy vị thẩm phán và hai thôn dân mang dây băng ba màu.
Marcou hỏi tên, tuổi và nghề nghiệp của mục sư, rồi nói:
---Làm mục sư không phải là có một nghề! Thợ giày đóng giày, thợ may , may áo. Mỗi thợ sản xuất một món đồ. Ông có thể nói với tôi, mục sư sản xuất cái gì không?
Aristitza và Calugaru vẫn cúi mặt xuống. Hai thôn dân cười sau lưng mục sư.
Marcou nói:
---Ông không có một nghề gì hết! Thật là một trọng tội mà chẳng học lấy một nghề gì cả. Ông sống ăn nhờ các thợ!
Mặt Marcou vàng như vỏ chanh. Môi mỏng dánh và tím ngắt. Mục sư nhớ đến lão già Goldenberg, cha Marcou, cũng có đôi môi như vậy, cũng mỏng dánh, nhưng môi lão thì cười, môi của Marcou lại mím chặt.
Marcou hỏi:
---Ông biết tại sao ông bị đòi ra Tòa án Nhân Dân không?
---Không
---Thật câu trả lời khuôn mẫu của kẻ phản động! Không bao giờ họ biết lý do nào đem xử họ. Ông có nhìn nhận đã tổ chức đoàn phát xít đi vô rừng không?
---Tôi không có tổ chức. Tôi nhìn nhận có đọc kinh tại sân nhà tôi cho những thanh niên trong lành đến xin cầu nguyện cho họ.
---Không phải bọn phát xít? Tại sao ông đọc kinh cầu nguyện cho họ, nếu ông chẳng phải người rửa tội cho bọn phiếm loạn ấy?
---Tôi biết mấy thanh niên đến xin tôi cầu nguyện đang ở trong tình thế khó khăn. Tôi cầu nguyện Đức Mẹ Đồng Trinh giúp họ, chỉ dẫn họ con đường chân lý và công bằng!
---Tòa án Nhân Dân xử treo cổ ông. Ông có tội tổ chức cuộc vỏ trang phản nghịch phá rối trật tự công cộng.
Aristitza và Calugaru ngước mặt lên, sợ hải, ngó Marcou, nhưng hắn mắc viết, không ngó họ.
Marcou nói:
---Cuộc hành quyết sẽ thi hành ngày mai, sáng sớm, trước dân chúng.
Phiên xử của Tòa án Nhân Dân bế mạc.
-----------------------97------------------------------

Mục sư bị hai thôn dân mang dây băng ba màu nắm dẫn đem nhốt trong chuồng ngựa tòa thị sảnh. Trong ấy đã có Damian, bị bắt trước khi vô rừng, biên quản đồn hiến binh, Apostol Vasile với tám thôn dân giàu có nhứt trong lành Fantana. Tất cả đều bị Tòa án Nhân Dân xử treo cổ và sẽ bị hành quyết sáng mai. Nhưng trong đêm, các tù nhân lại bị đem từng người ra bắn gần hầm phân. Marcou được lịnh chẳng nên cho hành hình công khai, để tránh cuộc nổi loạn của quần chúng chống Hồng Quân. Chính tay Marcou bắn mỗi tội nhơn một viên đạn sau ót.

-----------------------------------106----------------------

Đoàn xe cam nhông đầu tiên của quân Nga lố dạng ở góc đường.
Hilda nghe tiếng máy chạy, nơi cửa sổ nhà bếp nàng thấy đằng xa đoàn xe tiến tới. Nàng vội chạy lên phòng ông hộ pháp. Ông đã dặn đừng vô, trước khi nghe súng nổ. Nàng chưa nghe tiếng gì, không dám trái lịnh ông.

Xe cam nhông Nga chạy ngioaf đường phố, làm rung rinh mấy vách tường nhà. Hilda không thể chờ đợi được nữa, nàng đâm sợ, lật đật gõ cửa và bước vô phòng.
Thây hộ pháp nằm ngửa trên tấm vải lều, sóng sượt giữa căn phòng. Hilda nói thầm:" Sao mình không nghe tiếng súng nổ kia?"

Xác nằm ngay ngắn, hình như lúc ông chết mà còn nghiêm chỉnh chào hình Quốc trưởng. Mũ còn đội trên đầu, mặt đã tím ngắt và đường như dính tro bụi.
Gò má bên mặt, miệng và mũi có dấu máu nhưng không nhiều, chỉ vài tia máu nhỏ mà thôi.

Hilda lượm khẩu súng lục rơi cạnh miệng người chết và để vô bao da, khóa lại. Nàng nghĩ thầm sao ông tự sát mà nàng không nghe tiếng súng nổ.

Nàng nắm mấy góc vải phủ lên xác. Trước khi đắp mặt, nàng nhìn lại một lần nữa và nói thầm:" Ta không có cảm tưởng đang ở gần bên người chết. Cảnh chết không làm ta sợ. Ta cũng không thấy thây ma mặc dầu ở kế cận xác chết. Hay là bởi ta đã thấy nhiều người chết quá..." lúc làm việc tại nhà thương!"

Nàng đắp mặt lại, mà không đụng người chết.
Bây giờ ông hộ pháp cũng như mọi người mà nàng đã gặp. Lúc sống, ông không giống mấy người khác. Nàng nhớ thoáng qua mới đây, ông còn sống, cạo râu, mặc nhung phục. Lúc ấy toàn thân nàng run lên khi đến gần ông.

Nhưng chuyện ấy như xa xăm lắm rồi, như đã xảy ra từ mấy chục năm về trước. Nàng như quên tất cả.

Bên ngoài, tiếng cam nhông và xe tăng chạy tới. Hilda vụt hoảng hốt, muốn bồng con chạy ngỏ cửa sau vườn, vô trốn trong rừng. Nhưng nhớ lại lời hứa với ông hộ pháp, nàng tự hỏi:" Ta hối hận đã hứa thiêu ông.

Nàng không thể lôi xác ông ra vườn, sợ lính Nga trên xe cam nhông và xe tăng chạy ngay trước cửa dòm thấy.

---" Thôi ta phải chờ tới chiều tối! Ta sẽ đem ông ra vườn đốt, rồi bồng con đi trốn!"

Hilda ngồi gần xác, không nghĩ ngợi gì nữa. Nhưng nàng lại sợ bị bắt, nếu họ gặp thây trong nhà. Nàng chạy qua phòng bên cạnh, bồng con, trở lại ngồi trên ghế, gần người chết. Nàng tự nghĩ:" Ta không thể thất hứa với lời trối của một quân nhân!"

Nàng đóng cửa và khóa lại, định chờ đến trời thật tối. Còn vài giờ nữa thì đêm đến. Nàng muốn coi giờ, nhưng không có đồng hồ. Trực nhớ ông hộ pháp có đeo nơi tay, nàng gở tấm vải lều ra xem để biết coi còn đợi mấy giờ nữa. Lúc ấy, có tiếng gõ cửa.

Hilda ôm con vào lòng, không trả lời.

Nàng nghe nói tiếng Nga ngoài cửa. Và tiếng gõ cửa dồn dập. Nàng mở cửa sổ trổ ra vườn. " Ta không thể bỏ chạy trốn mà chẳng giữ tròn lời hứa. Moritz " chồng ta" là một anh hùng, ta, ta không có quyền hèn nhát"

Hilda mở nút một bình xăng chế lên tấm vải lều. Tiếng bá súng dộng cửa vang đội, cánh cửa gần bong ra. Nàng mở bình xăng thứ nhì, tưới thêm phân nữa. Nàng sợ quân Nga phá bể cửa, nân làm gắp. Rồi lật đật bồng con, chạy lại pjias cửa sổ. Nàng nghĩ thầm:
" Ta nhảy ra cửa sổ, liệng quẹt máy cháy trở vô phòng và ông ta sẽ cháy thiêu. Như thế, ta vẫn giữ lời hứa!

Trong phòng ngạt mùi xăng. Thằng nhỏ ho. Hilda lật đật quàng chân lên thanh sắt cửa sổ để nhảy ra sân. Lúc ấy quân Nga đã dùng vai tống bật cửa cái. Từ khuông cửa sổ xuống tới mặt đất trong vườn không cao lắm, nàng nhảy thì dễ, nhưng đã thấy lố dạng ba mũ quân Nga nơi cửa sổ rồi.

Trong vườn, còn nhiều lính khác. Nàng không thể nhảy được, liền ngó lại cửa cái. Thằng nhỏ ngộp hơi xăng, khóc ré lên. Nàng định nhảy đại, rồi chạy giữa lính Nga, nhưng một bàn tay lòn qua cửa sổ định nắm nàng lại, đã đụng chân nàng.

Hilda kêu lên một tiếng, nàng muốn tự vệ. Nàng chỉ có cái quẹt máy cầm tay. Không suy nghĩ, nàng bấm chỗ quẹt như bấm cò súng lục, khi bị chận đánh. Trong khoảng khắc, một làn ánh sáng phựt lên. Thế là hết, nàng không biết gì nữa, thấy tối tăm ảm đạm hơn cảnh u minh hắc ám của đêm trường. Ánh sáng hi vọng không bao giờ trở lại!

Ngọn lửa thiêu xác hộ pháp Iordan cũng là ngọn lửa bao trùm luôn cả vợ con Moritz. Và cũng ngọn lửa ấy thiêu hủy tất cả, kho đụn nhà cửa, cùng với tấm ảnh mà ông hộ pháp đem đặt trên bàn lúc nảy, ảnh mẹ Suzanna và ảnh của Suzanna, người vợ trước của Moritz

Dầu xăng của ông hộ pháp đem đến vẫn còn cháy, ngọn lửa lên cao ngất trời.

-------------------------------115----------------------------------------

Viên gác khám bước vô sà lim của Traian, nói:
---Hôm nay, thế là hết! Ông hãy đọc tờ bố cáo nầy:
" Tỉnh Thuringe và thành phố Weimar đã nhượng cho Nga Sô. Đội tiền phong Nga đã vô thành phố. Cả đoàn xe cam nhông chở đầy lính đã tới trong đêm rồi. Lính Mỹ đều rút ra khỏi thành. Họ còn giữ dinh hành chánh, khám đường và vài căn nhà, không ai được phép đi đâu. Thành phố bị hiến binh vây giữ"

Nora đọc lời bố cáo đăng trong báo. Nàng ngó Traian và viên gác khám đang đứng dựa cửa, rồi nói:
---Chừng giao khám đường, chắc chúng ta cũng sẽ bị giao luôn cho quân nga.

Viên gác khám đáp:
---Tôi cũng sợ như vậy. Quân Nga sẽ đến đây nhận lãnh khám đường sang nay, hoặc trưa, hay trễ lắm là chiều, chưa biết đích xavs giờ nào!

Traian ôm đầu suy nghĩ, rồi lẩm bẩm ôn lại:" Chạy trốn. Hai trăm cây số ngàn, Nga sô. Kinh khủng. Hãm hiếp. Xứ Sibérie. Hai chân của Nora sưng vù và đầy vết tích. Các ủy viên chính trị. Bị giao nộp một lượt với sà lim và khám đường, như kẻ vô tội bị xiềng xích" Chàng nói:
---Bây giờ chỉ nên lo việc chính thôi, vì ngày giờ cấp bách đến rồi! Đừng giấu giếm gì nữa. Ông gác khám có thể nge tôi nói chuyện. Tôi biết quân Mỹ sắp giao cho quân Nga tất cả chúng ta bị giam nhốt trong sà lim. Thật là sát nhân! Nhưng đứng về phương diện của họ, thì họ vô tội, Họ cũng ngây ngô như đầu xe lửa, cán người trên đường rầy, mà vẫn thản nhiên, lại dường như mỉm cười. Người Tây phương đã thu hẹp tội ác còn có một chiều. Họ giảm bớt tối thiểu đến cực độ. Tôi có thể nói với họ gần như không biết đến tội ác nữa. Vì thế, họ không có tội. Nền văn minh của họ mới là thủ phạm thôi. Nhưng điều ấy không quan hệ trong giờ phút nầy. Tôi nhắc lại để đừng ai còn ảo vọng. Trong vài giờ nữa, chúng ta sắp bị giao cho quân Nga, nghĩa là những quân tàn bạo hơn hết, chúng đã hành động trên khắp mặt đất nầy, nhờ có một cơ cấu quốc gia. Và nếu tôi còn chịu đựng nổi, tôi sẽ là " người máy móc" bị thu hẹp trong công việc của người máy, thì tôi cũng không bao giờ đương đầu nổi . Vậy trước khi bị giao cho quân Nga, tôi sẽ tìm hết cách để vượt ngục, và nếu tôi không thành công, tôi sẽ tự tử.

Traian day qua viên gác khám hỏi:
---Ông giúp chúng tôi vượt ngục không ?
---Tôi sẽ làm hết sức tôi. Tôi cũng muốn đi khỏi nơi đây. Tôi là dân xứ Autriche. Tôi sẽ trở về nhà tôi tại thành Vienne. Song tôi sẽ đi sau.
Nora hỏi:
---Còn em, em sẽ trở nên thế nào? Em không thể vượt ngục được, em sợ lắm! Tốt hơn, anh bắn chết em trước!
Traian đáp:
---Ta sẽ cùng chết với nhau!
Viên gác khám khuyên:
---Tốt hơn nên trốn thử xem sao. Đâu có khó khăn gì. tường đã sụp đổ vì bom đạn. Chỉ cần ra được tới sân, còn bao nhiêu khác là chuyện trẻ con.

---------------------------121----------------------------

Buổi sáng đầu tiên của Traian trong trại giam Ohrdruf. Vừa mở mắt , chàng thấy Moritz. Bắt tay Moritz, chàng hỏi:
---Ta ngủ gần nhau suốt đêm mà không biết chớ. Sao anh lại ở đây?
Moritz bèn thuật chuyện của anh, khởi đầu từ đoạn cuối. Anh nói chuyện viên sĩ quan Mỹ đến chở anh đi, để tường thuật việc vượt ngục cho Thiếu tá nghe, và nói:
---Thay vì dẫn tôi đến chỗ Thiếu tá Đô trưởng, họ bỏ tù tôi! Tôi bị nhốt tám tuần trong xà lim không cửa sổ, không ánh sáng. Tôi mãi trông chờ Thiếu tá cho gọi, nhưng ông không gọi tôi. Và bây giờ, họ đem tôi đến đây. Thế thôi !.
Thuất dứt câu chuyện, anh day lại hỏi Traian:
---Còn ông, Sao ông lại ở đây?
Traian rùn vai.

Bọn tù nằm ngủ la liệt dưới đất, lần lượt thức dậy từng người. Trại giam Ohrdruf chỉ là một cánh đồng bằng, rào dây kẽm gai. Mười lăm ngàn tù nhân bị nhốt nơi đây. Một cánh đồng trơ trọi, chỉ có trời, đất và người. Bốn gốc rào có quân binh, súng máy cầm tay, đứng gần xe tăng canh gác trại giam.
Moritz hỏi:
---Ông có tin tức gì của làng Fantana không ? Tôi không tưởng tượng được sao ông lại ở đây. Làm sao chúng ta lại gặp nhau ở chốn nầy? Và trọn đêm nay ta ngủ gần kề nhau? Thật tôi không thể nào hiểu nổi...
----------------------------122---------------------------------

Viên sĩ quan cai quản trại giam là một người Do Thái. Eleonora mừng thầm nói:
---"Một người Do thái ắt hiểu rõ nỗi thống khổ của ta hơn. Người chắc sẽ giúp ta như một thân quyến. Người sẽ đem ta ra khỏi chốn nầy" Nàng quyết định sẽ thuật lại cặn kẽ đời nàng, van xin, khẩn cầu viên sĩ quan cứu vớt nàng như nói với một người anh ruột.

Trên vách phòng làm việc của viên cai trại treo đầy hình ảnh chụp trong các trại giam Đức. Nora đứng xem. Bức ảnh nào cũng to lớn bằng cỡ vách tường, chụp cảnh người chết chóc, kẻ treo cổ, kẻ đói khát; cảnh đoàn tội nhân mặc bộ đồ sọc rằn của nhà tù; cảnh thây chất thành đống, những cột xử giảo sắp dài, cả dọc xe cam nhông đầy nhóc thây đàn bà.

Nora quên phứt mình đang ở đâu. Nàng tưởng như ở trong trại diệt trừ Do thái của Đức quốc xã.

Nàng ngó Trung úy có bộ tóc hoe đỏ, ngồi ở bàn viết. Nàng đưa mắt van lơn như cầu khẩn để được cứu khỏi bị diệt trừ, bị chết đói, bị bỏ vào phòng hơi ngạt, hoặc bị tra tấn. " Tôi đây là Do thái cũng như ông! Xin cứu tôi với!" Không bao giờ nàng cảm thấy nàng là Do thái hơn lúc nầy. Nàng kêu:
---Trung úy!
Tiếng nàng run rẩy. Cổ nghẹn ngào. Nước mắt chặn ngang cổ họng, nàng không nói ra lời.
Viên sĩ quan xẳng xớm quát to.:
---Mầy không được nói, trước khi tao hỏi.
Nora cắn môi hối hận, làm thinh chờ.
Viên sĩ quan đọc, mà không ngó nàng, rồi nghiêm nghị hỏi:
---Mầy tên Eleonora West Koruga hả ? Có phải mầy không? chồng mầy cũng bị bắt phải không?
Y xưng hô mầy tao với nàng. Giọng nói không chút gì thương hại, thân mật như giọng của một người anh. Y hỏi tiếp:
---Chồng mầy là nhân viên của nhà độc tài Antonesco?
Nora đáp:
---Chồng tôi là viên chức của vương quốc Roumanie.
Sĩ quan đỏ mặt, giận dữ. Da mặt mét chằng và đầy tàn nhang của y đỏ phừng lên. Môi run run, y hỏi:
---Ở Roumanie, có nhiều cuộc hanhd sát Do thái rùng rợn phải không?
Nora chưa kịp trả lời. Y hỏi tiếp:
---Ở Roumanie có nhiều trại giam Do thái phải không? Có nhiều trại mà dân Do thái bị diệt trừ tàn nhẫn bằng hơi độc, bị xử giảo, chặt đầu, bắn chết....
Trung úy đứng dậy.
Nora muốn nói nàng cũng là Do thái. Nàng bắt buộc phải tráo giấy tờ, trốn tránh, phập phòng lo sợ mỗi đêm. Nhưng viên sĩ quan đến gần nàng, giơ tay lên, hỏi to:
---Trả lời cho tao nghe coi !
Nora thấy chắc sẽ bị đánh vào mặt. Nàng nhắm mắt run rẩy chờ đợi và không dám nói một tiếng nào,
Viên sĩ quan càng hét to:
---Trả lời mau coi, quân giết người ! Mầy đã giết bao nhiêu đàn bà Do thái rồi? Nói mau. Mầy cứ làm thinh, tao xé xác mầy ra! Tự tay mầy đã giết mấy người Do thái rồi.
Nàng vẫn im lặng
---Mầy không muốn nói à! Bây giờ mầy sợ. Hiện giờ mầy run sợ, mầy són đái trong quần. Nhưng lúc giết người, mầy đâu có sợ!
Nora ấp úng:
---Tôi đây, tôi cũng...
---Ra khỏi chốn nầy, đồ khốn, Đi ra !
Y quát to, hằm hằm cung tay lên trước mắt Nora. Nàng lật đật bước mau ra khỏi phòng.
 
--------------------------------123----------------------------

Traian đang viết. Moritz ngồi kề bên, nhìn cách ông cầm viết chì, mấy ngón tay khít khao, và cách ông gò gẫm viết chữ, như khi ông xỏ hột ngọc trai .
Moritz không kiên nhẫn ngồi viết, và cũng không ưa viết. Nhưng anh có thể ngồi hàng giờ xem Traian viết, mà không chán.
Moritz nghĩ thầm: " Lúc ông Traian ngồi viết giống như lúc ông đọc kinh trước tượng Thánh. Nhìn ông người ta có thể quên ông là tù nhơn, không còn thấy ông đi chân không, đầu cạo trọc, quần lủng nhiều lỗ. Lúc ngồi viết, ông Traian là một " Thánh nhân" Người ta kính cẩn muốn dỡ nón và hạ thấp giọng"

Traian ngừng viết, hỏi:
---Anh có nghe nói đến người dụ rắn không?
---Có !
---" Thánh Saint Daniel ở trong hang sư tử mà sư tử không ăn thịt thánh. Thánh chế ngự được chúng nó. Con người có thể dụ rắn và chế ngự sư tử. Mussolini có nuôi hai con cọp trong phòng làm việc. Ông tập nó hiền như thú nhà. Con người có thể thuần phục được thú dữ. "Nhưng, gần đây mới xuất hiện trên quả địa cầu một loại thú mới. Loại thú ấy mang danh là " Công Dân". Nó không sinh sống trong rừng rậm, như các giống khác, mà ở tại văn phòng, song chúng nó lại hung tợn hơn thú dữ. Chúng nó là kết quả của giống người pha với máy móc, một giống thú khác thường. Ngày nay chúng có thế lực mạnh nhứt trên khắp hoàn cầu. Diện mạo chúng nó giống người, và thường khi người ta lầm lẫn nó với người. Nhưng liền khi ấy , người ta nhận ra tính tình cư xử của nó không giống như người ta mà giống như máy móc. Thay vì một tấm lòng, nó là cái máy do thì giờ chính xác. Đầu óc chúng nó là máy móc. Nó thì không phải máy móc mà cũng không phải con người. Ý muốn của chúng là ý muốn của thú dữ. Đó là những " Công Dân"..., một tạp chủng của kỳ dị. Chúng nó tràn chiếm khắp thế giới"

Moritz cố tưởng tượng thế nào là " Công Dân", mà cũng không tìm hiểu được. Anh có nghĩ đến Marcou Goldenberg trong giây lát, nhưng Traian nói tiếp, làm anh quên mất hình ảnh Marcou.
---" Tôi là văn sĩ. Theo tôi, nhà văn là một thuyết phục gia. Nhà văn chỉ rõ cho loài người cái đẹp, tức là " Sự Thật" thì họ sẽ thuần hóa. Còn tôi, tôi lại muốn thuần phục các " Công Dân". Tôi khởi viết một quyển sách, đã được tới chương năm. kế bị " Công Dân" đến bắt đem giam, nên tôi khong thể viết tiếp. Chương thứ năm chưa khởi sự.

" Bây giờ, hết còn lý lẽ để viết tiếp, vì tôi không xuất bản nữa được. Vậy để thế cho chương năm, tôi muốn viết về những gì để chế ngự " Công Dân".

Nếu thành công, tôi sẽ chết được yên lành. Để tôi đọc cho anh nghe những gì tôi viết. Không phải một cuốn tiểu thuyết, cũng không phải một vở kịch. " Công Dân" không ưa thích văn chương. Muốn thuần dưỡng được chúng, chỉ viết loại văn chúng ưa thích. Tôi sẽ viết loại " đơn Thỉnh Nguyện". " Công Dân không có giờ dư để đọc tiểu thuyết, kịch hoạc bi kịch. Chúng nó chỉ đọc" Đơn Thỉnh Nguyện".

-------------------------------125------------------------------

Đơn Thỉnh nguyện thứ nhì.____ Vấn đề thảm mỹ. ( Quan niệm về vẻ đẹp con người trong xã hội kỹ thuật Tây Phương)

Buổi chiều nọ, tôi có tranh luận về thẩm mỹ với một giáo sư Đức. Và chứng tôi đã cãi cọ gây gổ nhau. Dân Đức, như tất cả người Âu châu khác, đều giữ theo phái cổ điển. Vì thế, nên xã hội họ sụp đổ. Một xã hội lành mạnh và tiến hóa như xã hội của các người, có một kỹ thuật kim thời hơn.

Giáo sư Đức chỉ cho tôi xem mấy tù nhân đi dạo trong sân trại giam. Họ chỉ còn da bọc xương, như các người đã biết. Giáo sư cho họ xấu xí quá, ông quan niệm theo lý tưởng mỹ thuật Hi Lạp.
Theo tôi, con người mà chỉ còn xương với da mới thật đẹp, đó mới thật là những công trình linh hoạt về mỹ thuật.

Tôi cố thuyết phục giáo sư Đức rằng xã hội Văn minh của các người đã thẩm định cái đẹp tới mức độ mà đến ngày nay chưa có xã hội nào đạt tới. Và các người đã thực hành việc " rút " mỡ con người chỉ vì mục đích thuần túy thẩm mỹ, để tô điểm vũ trụ. Nhưng giáo sư không hiểu. Nhười Đức chậm hiểu lắm. Nên người ta nói họ có đầu vuông. Ngày mai tôi sẽ thuyết trình bài lý tưởng về vẻ đẹp con người trong xã hội Tây phương hiện nay.

Có môyk nhà diêu khắc Thụy sĩ tên Alberto Giacometti đã thực hiện trong nhàng diêu khắp đứng nguyên tắc và lý tưởng về vẻ đẹp con người, nam giới và nữ giới, mà các người đã thi hành, bằng cách làm tan mất chất mỡ trong xác thịt người ta ! Khi nặn tượng, nhà diêu khắp cố gắng loại hết chất mỡ trong thân thể con người và trong không gian. Thành thử, thân thể người ta chỉ thu lại còn khuôn khổ một chiều, hình dáng dài nhẵng và khô khan, cỡ bằng sợi dây thép.

Cac người cũng đã làm như thế trong trại giam nầy. Tôi biết từ lâu rồi, Văn minh toàn diện của các người đều căn cứ trên nguyên tắc thẩm mỹ ấy.

Và một ngày kia, trên khắp địa cầu mà chỉ còn toàn những người có thân hình điều hòa theo thuyết thẩm mỹ của nhà diêu khắc Giacometti, -và của các người--thì vũ trụ sẽ tưng bừng đẹp đẽ làm sao. Người chứng.

-----------------------------127-----------------------------

Đơn thỉnh nguyện số ba.--Đề tài: tiết kiệm( tù nhân chỉ còn phân nữa hoặc một phần ba thân mình)

Trong bốn ngày liên tiếp, tôi và một người bạn đã đếm nơi trại giam nầy những tù nhân chỉ còn phân nữa, một phần ba hoặc một phần năm thân mình. Bạn tôi chưa kiểm xong các bảng thống kê, anh giỏi toán lắm. Nhưng tôi lật đật viết đơn nầy vì, theo tôi, vấn đề có tính cách khẩn cấp về phương diện kinh tế. Các người có thể tiết kiệm mỗi ngày ít lắm vài triệu đồng" marks"

Thì đây: Trong số mười lăm ngàn tù nhân nhốt chung với tôi, lối ba ngàn không đủ thân mình trọn vẹn. Trong số ấy có hai trăm người không có chân, chỉ lết đi như loài rắn bò trong trại. Một ngàn hai trăm chỉ có một giò. Một vài trăm còn một tay. Một mớ khác cụt cả hai tay. Đó là nhận xét bên ngoài.

Một số lớn đã thiếu mất vài bộ phận bên trong: một lá phổi, một trái cật, vài lóng xương v.v... Bốn mươi tù nhân không có mắt. Tất cả đều bị bắt bớ một cách tự động, cùng một lượt vơi tôi. Lúc đầu, tôi thương hại họ. Bạn Moritz tôi nhắm mắt lại mỗi khi thấy mấy người cụt tay cụt chân tàn phế tật nguyền trong trại. Nhưng anh Moritz là người chất phác cổ lỗ. Anh không hiểu lối bắt bớ tự động nầy, và cũng không biết hễ là phần tử của hạng nào bị giam cầm, thì không ai được thoát khỏi, dầu chỉ có một chân, không mắt, không mũi hoặc một lá phổi đi nữa. Sự bắt bớ tự động nầy không miễn cho người tàn tật nào cả. Đó là công bình. Muốn công bình phải thi hành gồm tất cả, không có ngoại lệ.

Trong trại nầy có một giáo sư cụt mất hai cánh tay, vì bị thương ở mặt trận; khi các người ra lịnh bắt mấy giáo sư, không lý nào lại miễn trừ bạn tôi, vì anh không có tay. Có gì liên quan giữa sự bắt bớ và hai tay đâu?. Không, anh là giáo sư thì anh bị bắt cùng một lượt vào hạng giáo sư đó . Các người đã thi hành đúng như vậy. Và các người không bao giờ lầm! Vì thế, tôi phục các người làm sao! Tôi có thể hi sinh đời tôi, bất cứ giờ nào, cho nền Văn minh vĩ đại và tốt đẹp của các người. Các người là hiện thân của Công bình và Tính xác.

Trở lại vấn đề chánh: các tù nhân tàn phế ấy chỉ còn là những mảnh thịt, mà cũng được một khẩu phần lương thực như người toàn vẹn, thì thật là một đại bất công.
Tôi đề nghị cho họ một khẩu phần tương đương với thân xác còn lại của họ. Chánh phủ các người đã hi sinh lớn lao để lo cung cấp khẩu phần luơng thực cho tù nhân. Nói tù nhân, là kể một người toàn vẹn. Nếu gom ba ngàn tù nhân tàn tật ấy và đến số tay, chân, mắt, phổi của họ mất đi, thì thật sự chỉ còn đôh hai ngàn người là nhiều.

Như thế, các người có thể tiết kiệm ít lắm một ngàn khẩu phần mỗi ngày. Tại sao các người lại chi tiêu để nuôi những bộ phận mà tù nhân khong còn nữa? Phải là nhân đạo sái đường không?

Tôi chắc thượng cấp sẽ hài lòng khi các người báo cáo trường hợp nầy. Có thể các người sẽ được ân tứ huy chương nữa là khác. Làm thế, các người sẽ thực hiện cho quốc gia một số tiết kiệm to tát. Và ai cũng biết chỉ có tiền bạc là điều đáng kể mà thôi. Vì tin chắc về lẽ ấy, nên tôi mới có bài luận nầy. Người chứng.

Đơn thỉnh nguyện số bốn.--Đề tài: Quân sự ( biến cải đàn ông thành đàn bà)

Vì đói kém, thiếu ăn, bọn tù trong trại giam bị biến tính, những biến tính ấy là một quyền lợi quân sự lớn lao cho các người. Câu chuyện được tóm lược như vầy:

Bọn tù bị bắt giam lâu năm mà chỉ có nhận 500 nhiệt lượng mỗi ngày để sống, nên họ không cần cạo râu nữa. Bình thường, mỗi ngày cạo một hoặc hai lần. Khi vô trại giam, thì bắt đầu cạo một lần mỗi ngày, rồi một lần mỗi tuần, kế đến hai lần trong một tháng. Sau rót, không cạo nữa. Râu họ mọc thưa lần, và giống như lông măng, những lông măng rồi cũng tiêu mất nốt. Mặt họ trở nên hiền hậu và trơn tru như mặt đàn bà. Nhưng chưa hết đâu. Giọng nói của họ cũng thanh tao như giọng đàn bà. Có vài tù nhân, vú họ nở nang to dẫy như vú thiếu nữ mười ba. Da họ mịn màng, êm mượt như da phái đẹp. Tôi khong biết rõ cơ quan sinh dục họ có bị biến thể không, nhưng tôi tin chắc, với cách ăn uống như thế nầy( và nhứt là các người còn định giảm bớt phần ăn xuống) thì các cơ quan ấy sẽ teo mất, và chừng đó, họ sẽ biến hẳn thành đàn bà.

Bác sĩ cho rằng vì đói kém và thiếu ăn, nên sự phân tiết chất kích thích tố sẽ giảm lần đến ngưng hẵn.

Vả lại, gan quá yếu không làm phận sự điều tiết như bình thường: nó còn đủ sức diệt trừ kích thích tố nam tính thặng dư, nhưng lại để kích thích tố nữ tính vượt qua được. Thành ra, sự quân bình điều tiết đã mất, cơ thể đàn ông, vì đó, biến thành hình trạng cơ thể đàn bà.

Sự nhận xét nầy có ảnh hưởng quan trọng về quân sự của nền Văn minh các người. Thử nghĩ đến cảnh yên tỉnh bao trùm vũ trụ, khi các người bắt giam kẻ địch dã man trong trại giam,--như các người đang làm đây.--mà chỉ cho họ có vài trăm nhiệt lượng mỗi ngày để sống, thì họ sẽ biến thành đàn bà hết. Các quốc gia thù địch các người sẽ không có đàn ông. Còn ai đâu để gây chiến tranh với các người. Tôi tin rằng Bộ Tham Mưu tối cao cảu các người sẽ thực dụng phát kiến nầy. Vịn vào tinh thần thực tiễn và óc sáng chế của nền Văn minh các người, tôi còn tin các người sẽ áp dụng ngược lại phát kiến ấy, là nuôi thúc những phụ nữ nào của các người tình nguyện muốn biến đổi thành đàn ông. Nhân công nhờ đó sẽ gia tăng gấp đôi.

Tôi đề nghị bớt xuống tỷ số 500 nhiệt lượng cấp cho tù binh. Có lẽ họ sẽ càng trở thành đàn bà mau lẹ. Người chứng.

---------------------------------130-------------------------------------

Đoàn tù nhân bị lùa vô toa xe súc vật.
Mỗi toa xe chở hai mươi bốn con ngựa. được chứa một trăm bốn chục người.
Cửa toa xe đều đóng hết. Các toa xe chót nhốt 3 ngàn người đàn bà.
Xe lửa dài lắm. Traian ước muốn được thấy nó chạy đằng xa. Ông nói:
---Xe lửa nầy giống đoàn người hộ tống đi lên gò Golgotha. Song xe chúng ta là đoàn hộ tống cơ giới hóa. Ta leo lên Golgotha bằng phương tiện kỹ thuật. Chúa Jesus thì đi bộ giữa hai kẻ cướp chính hiệu. Anh biết tại sao Chúa Jesus bị đóng đinh giữa hai tướng cướp không?
---Tôi không biết.
---" Để trừng phạt một người vô tội, thẩm phán quan có lệ kèm hai tội nhân. Mưu mẹo cổ điển! Bọn Do Thái chẳng dám xử thập tự giá Jesus một mình, nên mới cho kèm theo hai tướng cướp lẫy lừng, với tôn chỉ làm xao lãng quần chúng trong lúc hành hình.
" Anh, tôi, vợ tôi, và nhiều người khác, chúng ta đều có mỗi bên một tội nhân kèm theo. Cũng một mưu mẹo như ở Golgotha, song tỷ lệ lại thay đổi. Hồi đó một người vô tội kèm hai phạm nhân, bây giờ mười ngàn người vô tội mà chỉ kèm hai phạm nhân. Song đây chỉ là một tiểu dị. Phương pháp vẫn là một. Vả lại chúng ta bước lên thập tự giá một cách tự động, bằng phương pháp kỹ thuật. Nhưng mưu mẹo trẻ con quá. Khi hành hình xong, quần chúng không nói đến hai kẻ tội phạm chính hiệu cũng bị đóng đinh một lượt với Chúa Jesus, mà chỉ nhớ đến Chúa Jesus thôi, và nhớ có một mình Chúa Jesus. Lúc nào, chuyện cũng đã xảy ra như vậy. Và cho đến ngày nay, chuyện cũng sẽ xảy ra như thế, dầu hình phạt thập tự giá có thi hành một cách tự động, dầu chúng ta có đi lên Golgotha bằng xe lửa đi nữa."

Traian bước lại gần cửa sổ bao lưới sắt cảu toa xe. Xe ngừng chạy. Moritz thấp, đứng không tới cửa sổ, hỏi :
---Ông có thấy gì không?
Traian đáp:
---Xe ngừng tại ga. Có xe khác đậu dọc theo xe mình.
Moritz tọc mạch hỏi :
---Cũng có chở tù nhân nữa hay sao?
---" Cựu tội nhân vừa được thả . Họ là người các nước ngoài, làm nô lệ cho Đức quốc xã" Traian ngó đoàn người đàn ông lẫn đàn bà đi đi lại lại xôn xao trên xe bên cạnh, rồi nói:
---Họ đều hút thuốc.
Moritz nuốt nước miếng!
Traian nói:
---Một người đàn bà xuống xe, đang ăn khúc dồi với bánh mì trắng.
Và Traian cũng nuốt miếng
Moritz nói:
---Tôi muốn nhìn họ, biết đâu trong đám ấy tôi chẳng nhận được một người quen. Họ là người nước nào,?
Traian nhìn những cờ vẽ trên toa xe, và những cờ nhỏ đeo trên áo họ, rồi trả lời :
---Đủ các nước. Người đàn bà đang ăn bánh mì thoa beurre với khúc dồi mà cặp đôi cũng trắng nỏn như bánh mì nàng ăn, là người xứ Danemark. Đứng sao lưng nàng là một người đàn bà pháp. Cô nầy đẹp có cặp mắt đen.

---------------------------------131-----------------------------

Moritz thức dậy trễ, đầu và ngực đều băng bó. Đầu anh nằm trên vai Traian. Moritz nghe gò má anh chạm vào da vai trần của Traian, vì ông không còn áo sơ mi.
Anh muốn hỏi tại sao Traian không có áo, nhưng anh kiệt sức. Anh chỉ nói:
---Tôi khát nước!
Traian làm như không nghe. Moritz lặp lại:
---Tôi khát nước!
Anh đã nằm hằng giờ như thế, ngất xỉu trên tay Traian. Trong lúc ấy, Traian xét áo sơ mi băng bó cho anh và kiếm một chỗ để anh nằm.

Moritz không nói một tiếng nào. Traian đặt tay lên ngực anh để nghe tim anh đập rất yếu. Lúc lúc, Traian rút tay ra và kề lỗ tai chỗ băng để nghe. Thỉnh thoảng, tim Moritz nhảy chậm đến đỗi tay ông không nhận được;kề sát tai, ông chỉ nghe được chút ít thôi.
Và bây giờ, Moritz nói được.
Traian vui mừng như là mình ở từ xa về.

Nhưng Moritz muốn uống nước. Như Jesus, trên thập tự giá, cũng khát nước. Mà trong toa xe không có nước.

Trọn hai mươi giờ, bọn tù bị nhốt trong toa xe, không ăn uống, và cũng không được phép ra ngoài để đi tiêu đi tiểu.

Trong xe đầy mùi phẩn. Không khí nặng nề, khó thở. Ván rầm xe đầy lền nước tiểu. Moritz đã nằm trên nước tiểu. Chính anh cũng tiểu trên đó, mà không hay. Anh chẳng biết gì hết. Mãi đến lúc ấy, anh cũng không mở mắt ra mà chỉ hé môi để nói:
---Tôi khát nước!
Traian đáp:
---Tôi rất tiếc, không có nước, không có gì để uống được!

Ông tự hỏi cói có cái gì có thể thấm môi Moritz được, nhưng chẳng có gì uống được cả.

Ông nhớ có đọc trong sách nói về quân lính của Thành Cát Tư Hãn, lúc băng qua đồng cỏ hoang bao la, không tìm được thức gì để uống và ăn, bèn xuống yên, lấy dao rọc gân gần móng cẳng ngựa rồi hút vài giọt máu. Họ băng bó chỗ ấy lại, và cho ngựa tiếp tục đi. Suốt mấy tuần lễ, quân sĩ cảu Thành Cát Tư Hãn không ăn uống gì khác hơn là vài giọt máu nóng.

Traian bị ý tưởng ấy ám ảnh. Ông muốn lấy máu mình cho Moritz đỡ khát. Máu ấy có thể giúp Moritz đỡ khổ nhiều.
Anh van lơn:
---Tôi khát nước!
Traian an ủi:
---Bạn ơi! Không có gì uống được, giọt nước mà tôi kiếm được và vui lòng hiến cho anh đỡ khát là giọt máu của tôi. Nhưng anh đừng uống máu . Con người uống máu là con ma cà Rồng. Nó có mặt người, nhưng không phải là người. Nó là cái máy, con quỷ, quần chúng. Nó là con người, nhưng thiếu linh hồn.

Moritz thều thào:
---Tôi khát nước!
---Tôi hiểu! Nhưng dầu sao, anh đừng uống máu. Tôi không có gì khácddeer cho anh. Anh là con Người duy nhứt trong đám người vây quanh tôi, mà không uống máu người. Anh hiểu không? Các kẻ khác đã uống máu nên đã thành tinh kết rồi. Họ không còn phải là người nữa. Bọn tù kia, các lính canh gác, lũ tù vừa được thả đã ném đá vào anh, không ai còn là con người. Chỉ có một mình anh còn là người vì anh còn thương người.
---Tôi khát nước!
---Tôi hiểu! Tôi biết rằng anh khát và anh sẽ chết nếu không uống nước. Nhưng thà chết còn hơn sống như họ. Anh đừng uống máu người. Anh hiểu rõ lời tôi nói đó không?
Moritz thì thào một lần nước:
---Tôi khát nước!.

---------------------------------132--------------------------------

Đơn Thỉnh nguyện của Iohann Moritz.
Tôi ký tên dưới đây, Iohann Moritz, ở làng Fantana, xứ roumanie, gởi đơn nầy cho nhà cầm quyền nơi tôi bị giam, để xin hỏi tại sao các ông giam cầm tôi và hành hạ khổ sở tôi như chỉ có một mình Chúa Jesus bị khổ hình trên thập tự giá vậy.

Nếu tôi không hỏi câu nầy từ lâu,--như tôi có thể làm,--, là vì tôi bẩm tính kiên nhẫn. Tôi là một nông dân. Các nông dân đều biết chờ đợi.

Tôi chờ cả một mùa xuân. Tôi chờ cả một mùa hạ. Và trọn cả một mùa đông dài dặc. Giờ đây, mùa xuân trở lại. Tôi chỉ còn xương với da. Linh hồn tôi đen tối, vì buồn rầu, vì đau khổ. Đen tối như than hầm, như mực đậm.

Hiện giờ , tôi không thể chờ đợi được nữa, nên xin hỏi: tại sao các ông giam cầm tôi6

Tôi không trộm cướp, tôi chẳng giết người, tôi không lường gạt ai, và tôi không phạm tội lỗi nào mà Pháp luật và Giáo hội ngăn cấm cả.

Nếu tôi không can án giết người, trộm cướp, bất lương, tại sao các ông cứ giam mãi tôi trong tù.

Các ông đã nhốt giam và tra tấn hành hạ tôi đến nỗi tôi chỉ còn là một cái bóng trên mặt đất.

Tôi đã bị lưu đày trong mười bốn trại giam. Tôi thiết tưởng đã đến lúc nên hỏi các ông đã khiển trách tôi về tội gì?

Phần tôi, tôi rất khó khăn để quyết định. Nhưng bây giờ, tôi đã nhứt định hỏi các ông.

Tôi gởi đơn nầy theo lối bưu chính cho nhà cầm quyền xứ nầy. Tôi cũng gởi cho lính gác cửa khám để chuyển đạt đến. Đơn tôi sẽ tới tay nhân viên chánh phủ, dầu có phải đi vòng quanh thế giới. Nhà cầm quyền phải nghe đơn khiếu nại của tôi, dầu có bịt lỗ tai đi nữa.

Tôi dán đơn tôi trên các cửa khám; tôi gói đá liệng nó ra đường.
Tôi bắt mấy con chim bay ngang trại giam, cột đơn vô cẳng để được gởi đi cùng khắc thế giới.

Từ nay, tôi không ngừng kêu van, tôi gào thét mãi cho tới khi được minh oan. Có thể các ông sẽ nhốt tôi trong hầm tối để không ai nghe được tôi. Nhưng dầu ở đâu, tôi cũng không ngớt kêu van. Nếu tôi không có viết chì và giấy, tôi sẽ viết bằng móng tay tôi trên vách khám. Móng tay tôi có mòn đến da thịt, tôi sẽ chờ nó mọc ra, và viết nữa.

Nếu các ông bắn tôi, linh hồn tôi không xuống Địa Phủ, cũng không lên Thiên Đàng, hay vào Luyện Ngục. Oan hồn tôi sẽ vẩn vơ trên mặt đất và đeo đuổi mãi các ông.
Nó sẽ ám ảnh các ông như một bóng ma. Ban đêm tôi sẽ phá phách mãi giấc ngủ các ông và của mấy người yêu các ông, để kêu la rằng tôi có lý.

Và các ông không thể chợp mắt ngủ yên được. Mãi cho đến chết, các ông sẽ không nghe được diệu nhạc thâm trầm và lời nói yêu thương,--các ông không thể nghe được gì nữa hết--, lỗ tai các ông vẫn bị rên vang lời kêu oan của tôi, Iohann Moritz nầy.

Tôi là con người. Nếu tôi không làm gì sái quấy, thì không ai được quyền đánh khảo, giam cầm tôi. Đời sống và hình bóng tôi là của tôi. Và các ông là ai đi nữa, dầu có xe tăng, súng máy, phi cơ, trại giam hay tài sản cự phú đến đâu, các ông cũng không có quyền chạm đến đời sống và hình bóng của tôi.

suốt đời , tôi chỉ cầu mong một chuyện rất tầm thường: được yên thân làm việc, có chỗ đùm đậu với vợ con và kiếm đủ ăn cho gia đình.

Chính vì vậy mà tôi bị bắt sao?

Nhà cầm quyền Roumanie sai hiến binh bắt tôi sung công,-- như sung công món đồ, con vật. Tôi để cho sung công. Tay trơn, tôi làm sao chống lại với nhà vua, với hiến binh có súng lục và súng trường. Họ nói tôi tên Iacob chớ không phải tên Ion như mẹ đặt. Họ nhốt tôi chung với dân Do thái trong trại giam rào dây kẽm gai, như nhốt súc vật,--và bắt tôi làm những việc khôt sai. Nơi trại, chúng tôi ngủ cả bầy như thú vật, chúng tôi ăn, uống cả bầy, và chỉ chờ dẫn đem đi lò thịt như bầy thú. Các người khác chắc đã bị dẫn đi lò thịt, còn tôi, tôi trốn thoát được.

Có phải vì đó mà các ông bắt tôi không? Vì tôi vượt ngục, không chịu chờ dẫn đi lò sát sinh chăng?

Dân Hongrois nói tôi không phải tên Iacob, mà tên là Ion. Họ bắt tôi vì tôi là dân Roumain. Họ tra khảo, đánh đập tôi, làm tôi đau đớn khổ sở, rồi bán tôi cho Đức quốc xã.

Người Đức nói tôi không phải tên Ion, hoặc Iacob, mà tên là Ianos và đánh khảo tôi thêm, vì tôi là dân Hongrois. Kế đó, có một Đại tá Đức tới nói tôi không phải tên Iacob, hoặc Iankel,--mà tên là Iohann, và cho tôi được làm lính binh nhì. Đại tá đo đầu cổ tôi, đếm răng tôi, và đựng máu tôi trong ống chai nhỏ. Ông làm tất cả công việc ấy cốt để chứng minh rằng tôi có một danh tính khác hơn tên của mẹ tôi đặt. Có phải vì vậy mà các ông bắt tôi không?

Lúc làm lính, tôi giúp tù Pháp vượt ngục, có phải vì vậy mà các ông bắt tôi không?
Lúc chiến tranh dứt, tôi tưởng tôi cũng như ai, có quyền được hưởng hòa bình. Quân lính Mỹ đến và rặng biếu tôi chocolat và đồ ăn thức uống ê hề, như tặng cho một ông hoàng. rồi, không nói không rằng, họ bắt tôi bỏ tù. Họ đày tôi trong mươi bốn trại giam, như những tướng cướp ghê gớm nhứt trần gian.

Và bao giờ, tôi cần muốn biết: tại sao?

Có phải tại các ông không ưa tên tôi Ianos, hoặc Ion, Iohann, Iacob, hay Iankel chăng? Các ông muốn thay đổi tên tôi nữa sao? Thì cứ tha hồ? Ngày nay tôi biết rằng con người không có quyền mang tên của mẹ đặt cho nữa. Song tôi xin cho các ông hay rằng, từ giờ trở đi, tôi không thể chờ đợi. Tôi muốn biết lý do nào tôi bị bắt và bị tra khảo?

Tôi mong đợi các ông trả lời và kính cẩn chào các ông.
Ký tên: Moritz Ion, Iohann- Iacob- Iankel- Ianos, nông dân và cha một gia đình.

Traian đọc xong lá đơn, rồi hỏi Moritz:
---Tại sao anh khóc?
---Tôi không khóc!
---Tôi thấy mắt anh rướm lệ. Tại sao anh khóc?
---Tôi không biết.
---Anh có sợ gởi lá đơn nầy hay không? Chuyện tôi viết có đúng sự thật không?
---Tôi không sợ. Những gì ông viết đều đúng cả.
---Vậy tại sao anh khóc?
---Chính vì đó mà tôi khóc. Rõ là đúng y sự thật.
 
Ba ngày sau khi gởi đơn, Moritz được kêu lên thẩm vấn.Traian cho anh mượn áo sơ-mi với quần dài và nói:
- Ta đã thắng, lá đơn có kết quả.
Mắt Moritz sáng lên, anh tưởng như sắp được trả tự do, anh nói:
- Ta đã thắng, cũng nhờ ông tất cả, những gì ông viết trong đơn đúng sự thật làm sao!
Đừng sợ nghe anh, có bọn chúng mới sợ vì chính chúng là thủ phạm!
Moritz vui vẻ đi ra.
Trưa anh trở về, Traian chờ anh ngoài cửa, vội vã hỏi:
- Chuyện ra sao? họ có hứa thả anh chưa?
Moritz cúi xuống, vẫn giữ vẻ mệt mỏi, anh đáp:
- Để sau rồi tôi nói, bây giờ chưa được!
- Trời ơi! bộ anh điên rồi sao hả, tôi trông mong anh cả buổi, rồi bây giờ anh bảo tôi chờ một lúc nữa!
Moritz lượm tàn thuốc ở phòng, thủng thẳng xé giấy bỏ, gom thuốc thành hai phần, một cho anh, một cho Traian, rồi lấy giấy nhật trình gói một điếu thuốc. Anh chậm rãi nói:
-Tốn hơn để sau tôi nói, ông Traian à!
- Họ có hứa thả anh không?
- Không, họ không hứa với tôi chuyện ấy!
- Họ có chửi mắng anh không?
Moritz vẫn tiếp tục vấn thuốc, và đáp:
- Họ không chửi mắng tôi!
- Họ có đánh anh không?
- Không!
- Vậy tại sao anh không nói, họ có làm gì khổ anh đâu?
Moritz đốt thuốc rồi đáp:
- Họ không làm gì hêt!
- Hay chưa tới phiên anh, không hại gì hết, mai họ kêu anh nữa!
- Có, phiền tới tôi rồi!
- Họ có hỏi anh chuyện gì không?
- Có.
Lưỡi Moritz như líu lại, anh phải gạn từng tiếng, Traian nóng nảy nói:
- Anh thuật hết tôi nghe coi, khởi đầu làm sao?
- Tôi được kêu vô trước hết, vô phòng, tôi được mời ngồi ghế, để trước bàn.
- Vô đầu như vậy tốt lắm, nếu chúng nó mời anh ngồi là điều lành rồi, chắc chúng nó có đọc hồ sơ và thấy anh vô tội. Không phải ai cũng được mời ghế đâu, nói tiếp đi.
- Một viên đội hỏi tôi.
- Nó có lễ phép không?
- Lễ pháp lắm!
- Nó hỏi câu gì trước!
- Trước hết y xem giấy tờ, rồi y hỏi tôi: "Anh là Iohann Moritz phải không?"
- Tôi đáp: "phải". Rồi y xem giấy tờ một lần nữa. Đoạn y hỏi tôi: "Tên Moritz viết như thế nào? "t" hay "tz" sau chót?" Tôi đáp với y tôi viết hai cách, ở Roumanie tôi viết "t", còn ở Đức, viết "tz".
Moritz ngừng nói, nhìn Traian, vẻ thất vọng, Traian nói:
- Rồi sao nữa, tại sao anh bị bắt?
- Viên đội nói với tôi: "Cảm ơn anh, đươc rồi, anh về chỗ."
- Có vậy thôi sao?
- Có bấy nhiêu thôi.
- Anh không rán nói thử vói nó chút gì khác nữa sao? Tại sao không thuật gì hết những gì tôi dạy anh đó?
- Tôi có nói, nhưng viên đội không muốn nghe, y gọi: "người kế."
- Rồi anh nói gì?
- Không nói gì hết.
- Vô lý quá, hoàn toàn vô lý, rồi sao anh đi ra.
- Phải, tôi đi ra.
- Một cuộc thẩm vấn mà chúng ta mong đợi suốt năm trong tù là như thế sao? Không có gì khác nữa sao? Hoặc giả anh có quên cái gì chưa?
- Không, chẳng hỏi gì thêm nữa. Tôi đi ra, khi tôi đóng cửa, tay tôi còn run. Họ kêu người kế, là Thomas Mann.
- Y hỏi người đó chuyện gì?
- Hỏi xem tên Mann viết 1 hay 2 chữ "n" ở cuối.
- Có bấy nhiêu à, không hỏi chuyện gì khác sao?
Hai dòng nước mắt chảy dài theo má Moritz, giọt lớn bằng hột trân châu.
Traian vỗ vai an ủi.
- Thôi, ta phải kiên nhẫn, anh Moritz à! Khi mấy con thỏ bạch chết dưới tàu ngầm, thì không còn giải pháp nào hơn là ráng- chịu...



Đơn thỉnh nguyện số 5: - Đề tài: Công Lý(Cơ giới hóa các cuộc thẩm vấn.)
Tôi biết các người được chỉ thị để hỏi cung tội nhân trại giam này một cách đặc biệt riêng rẽ. Cố nhiên, lịnh vô lý quá, trong lúc các người này bị bắt giam từng đoàn, một cách tự động thì thẩm vấn từng người thật vô lý!
Tuy vậy tôi hiểu tại sao lịnh đó được đưa ra. Văn minh các người phải tỏ vài cử chỉ lễ độ đối với dân bản xứ. Đó chỉ là chút nhân nhượng cho có lệ, theo pháp lịch sự vậy thôi.
Một sĩ quan phải thẩm vấn năm trăm tù binh mỗi sáng và năm trăm mỗi chiều. Tôi nhận thấy với ai, các người cũng chỉ hỏi một câu giống nhau mà không cần nghe trải lời. Thật vậy, có khờ dại lắm mới nghe tù nhân kể chuyện này chuyện nọ, có hay ho gì đâu, chẳng có gì hết.
Nhưng tôi nghĩ đến hơi sức các người đã phung phí để hỏi các câu hỏi ấy. Cả ngàn lần một ngày cũng chỉ câu hỏi đó mà thôi. Tổn lực biết là chừng nào, tôi nghĩ mấy sĩ quan được cử làm ở phòng thẩm vấn, chắc phải đau quai hàm và mỏi miệng lắm, lúc mãn giờ chiều.
Vì thế tôi đề nghị thâu vào máy mấy câu hỏi ấy, cách thực hiện thế này. Vị sĩ quan giữ phận sựu thẩm vấn cừ ngồi tại phòng làm việc vì thủ tục thẩm vấn từng người bắt buộc phải như thế, rồi cho máy phóng thanh chạy. Khi từ nhân vào phòng, trong tiếng dĩa nói: "Ngồi xuống đây", người tù ngồi, đĩa tiếp tục quay. Nghe câu hỏi thứ nhứt, thứ nhì, thứ ba. Đĩa kết thúc: "cảm ơn, đủ rồi." Khi người từ đến trước cửa, thì đĩa quay cũng quay tới câu cuối cùng: "Người kế".
Cuộc thấm vấn cứ như vậy là xong! Người từ khác bước vô phòng, đĩa lại quay và hỏi những câu như lần trước. Với một đĩa thâu nhanh, các người có thể thẩm vấn bốn năm trăm tội nhân.
Trong khi đó sĩ quan thẩm vấn cứ ngồi tại bàn và đọc tiểu thuyết trinh thám, tới trưa khi đi ăn, y có thể ăn uống như thường mà khỏi bị đau hàm. Nên nhớ là cách sắp đạt các cuộc thẩm vấn ấy chỉ cần nêu ra câu hỏi mà không cần nghe câu trả lời. Máy móc có thể làm việc đó, chuyện này hoàn toàn hợp lý. Đã tuân theo thủ tục mà không làm mệt sức nhân viên thẩm vấn. Công lý được áp dụng khi áp dụng phương thức ấy. Xã hội văn minh phải được xử đoán tự động. Đâu phải dùng lối xưa như hồi chưa tìm ra điện lực. Bao nhiêu kĩ thuật có khí mà làm gì khi công lý chưa dùng tới máy phóng thanh.
NGƯỜI CHỨNG.



Darmstadt: trại giam thứ mười lăm. Cũng giống như các trại giam trước, nhưng có thêm một nhà thờ chính thống giáo. Một nhà thờ nhỏ lâm thời dựng lên. Traian và Moritz đội mũ. Nhà thờ ở dưới lều vải, cũng có bàn thờ chúa. Tượng thánh làm bằng giấy cứng, vẽ bằng phấn màu và than.
Trong nhà thờ không có ván rầm; nền bằng đất.
Đêm qua trời mưa, nước chảy vô lều, đất trở thành bùn.
Giữa nhà thờ, có một tượng thánh giá cỡ người lớn, Traian quỳ dưới bàn thờ chúa. Đức Jesus làm bằng giấy cứng, vòng gai trên đầu làm bằng thiếc đồ hộp cắt mỏng.
Traian ngó lên vết thương ở tay và lương long chúa Ki-tô. Họa sĩ không có màu đỏ để tô màu máu, nên chỗ nào là vết thương thì lấy giấy đỏ ở bao thuốc Lucky Strike dán lên. Chữ đen không thể bôi nên còn đọc được. Traian nói:
- Không bao giờ con thấy Chúa bị đóng đinh đau thương nhường này! Con đến để cầu nguyện cho vêt thương của con, nhưng con không còn cảm thấy còn can đảm nữa, xin Chúa tha tội cho con. Con xin cầu nguyện các vết thương, bằng Lucky Strike, đẫm máu ở đùi, ở chân bàn tay Chúa. Các vết thương ấy còn đau đớn hơn các vết thương bằng máu thịt của con. Con xin cầu nguyện vòng gai bằng chiếc đồ hộp trên đầu chúa nữa.
Traian nhìn lên mình Chúa, thấy ở trên ngục đấng Cứu-thế một chữ "M" bằng chữ in. Chữ M đó trong hộp "Menu Unit"; giấy hộp này dùng để cắt thành thân thể Chúa.
Traian đứng dậy, hôn bàn chân Chúa và nói:
- Bây giờ con mới thấy đồng điệu với thân thể của Chúa. "Thực đơn" đời đời của chúng con là hi vọng. Chúa là "Menu Unit" của con, không lúc nào bằng lúc này, con mới hiểu rõ thân thể Chúa là món ăn bồi dưỡng của chúng con. Làm sao người tù họa sĩ lại có sáng kiến làm thân thể Chúa bằng hộp "Menu Unit". Hiện giờ Chúa tượng trưng tất cả lòng khát khao thành kính các thánh, lòng khát khao bánh mỳ và tự do của con.
Traian đang trầm mặc thoát tục, chẳng còn thấy ai xung quanh.
Moritz ngắm nhìn mấy thiên thần bằng giấy láng bao điếu thuốc, tượng thánh đồng trinh theo dây chuyền bằng nắp hộp mạ vàng của hộp thịt dồi.
Moritz làm dấu thánh giá trước tượng thánh Nicolas, ông thánh giống mục sư Koruga.
Đoạn anh đến quỳ gần Traian và nhìn mấy vết thương của Chúa Ki-tô. Traian cầu nguyện:
- Lạy Chúa, con không xin Chúa cất ly trên môi con. Con biết rằng việc ấy không được. Con khẩn cầu Chúa giúp con uống cạn ly ấy. Từ một năm nay con ở cạnh lề cuộc sống và cái chết. Từ một năm nay con ở lằn ranh giữa thực tế và cõi mộng.

Con đã vượt khỏi thời gian nhưng vẫn tiếp tục sống. Sinh lực thoát lìa thể xác con, nhưng con còn sống, vẫn thở, vẫn lê lết thân tàn, vẫn ăn uống dẫu rằng con không muốn nữa. Bao nhiêu đau khổ ấy là do nơi con không còn hiểu biết là con bị tù hay còn tự do.
Con thấy bị giam cầm nhưng con tin rằng chưa bị giam cầm.
Con thấy con được tự do nhưng linh hồn con nhủ rằng không lý nào con chẳng tự do. Cái khổ hình không hiểu biết này còn nặng nhọc gấp mầy lần cảnh làm thân nô lệ. Những kẻ giam nhốt con không thù ghét con, không muốn phạt vạ con và không muốn con chết.
Họ chỉ muốn cứu thế giới.
Nhưng họ hành hạ, giết dần giết mòn con... Họ hành hạ và giết dần giết mòn tất cả nhân loại. Nhưng dưới cái bay thờ hồ của họ, chẳng phải bịnh viện, mà là những ngục thất được dựng lên.
Chuyện xảy ra như một định mạng, con không hiểu được nữa!
Sức con không đủ để chịu khổ não nữa. Giờ mà con đang sống đây không thuộc về cuộc sống nữa, con không đủ năng lực để trải qua giờ này, với thân xác máu thịt con. Đó là giờ thứ hai mươi lăm, cái giờ rất trễ để được cứu vãn, rất trễ để chết và để sống. Tất cả đều trễ rồi!
Lạy Chúa biến con thành đá nhưng đừng bỏ con lại cõi đời này.
Nếu Chúa bỏ con con sẽ không chết được. Xin Chúa nhìn thể xác và linh hồn con, chúng tha thiết muốn chết nhưng con, con vẫn còn sống. Thế gian đã chết và còn sống mãi, con không phải một bóng ma, mà cũng không phải một con người, con đang dở chết dở sống.
Traian ôm đầu buồn tham bi thương, Moritz rờ nhẹ vai chàng như vỗ về, nhưng Traian không hay biết.
Một mục sư vô nhà thờ, ông mặc áo nhà binh Mỹ có chữ P.W như tù nhân.
Moritz lại ôm hun tay ông
Traian vẫn quỳ gối.
Mục sư hỏi Moritz, hai người từ đâu lại và dân ở xứ nào. Khi nghe vợ Traian cũng bị bắt, ông khoanh tay trước ngực và cầu nguyện cho nàng. Ông ban pháp lành cho Traian còn quỳ gối trước thánh giá, không hay có ông.
Mục sư nói:
- Mỗi ngày, lối sáu giờ sáng, cha làm lễ mi-xa tại đây. Cha là đại chủ giáo Varsovie. Tất cả đoàn mục sư của cha đều bị bắt giam tại trại nầy. Nghi thức làm lễ trọng thể lắm, các con nên tới dự. Có một mục sư xứ Roumanie nữa, hiện ông ấy đang nằm nhà thương.
Moritz ngó sững vị đại chủ giáo. Ông nói:
- Cha sẽ viết ít chữ vô nhà thương mời mục sư. Chắc ông sẽ đến khi biết có người dân xứ Roumanie nằm trại nầy. Ông sẽ đến để ban pháp lành cho các con.
Lối sáu giờ, đại hội giáo sĩ khởi sự làm lễ mi-xa. Các mục sư đều choàng khăn làm lễ trên bộ quân phục tù binh.
Traian và Moritz đứng kề nhau, vị đại giáo chủ mặc áo tế lễ trắng, đội mũ giám mục, cố nhiên không có gắn kim cương.
Tiếng ông hiền lành và êm dịu như ngọn đờn.
Traian bước vào nhà thờ nhưng vừa bước đến thánh giá thì ngã quỵ. Moritz tương Traian té, chạy lại đỡ dậy, nhưng thân hình Traian mềm nhũng dường như xương cốt đều tiêu tan, mặt mày nhợt nhạt như sáp ong.
Trong lều nhà thờ chẳng có ai ngoài mấy mục sư. Moritz ngó lên nhờ các vị đỡ phụ nhưng anh chợt hiểu vì sao Traian té xỉu. Anh kêu: "Cha Koruga!", chỉ được bấy nhiêu rồi quỳ xuống trước mục sư, như muốn ôm đầu gối ông. Nhưng mục sư đâu còn hai chân, chỉ đi bằng cặp nạn ông tiến lại gần hai người.
Traian và Moritz đứng im. Tóc mục sư Koruga bạc thêm nhiều. Ông mỉm cười, vẻ thật hiền lành và đầy hạnh phúc. Xuyên qua cái cười, cái ngó của mục sư, người ta tưởng thấy thiên đàng...
Mục sư nói:
- Traian! con!
Vừa nghiêng mình, một cây nạn rời. Ông không té, ông còn đứng được, chống trên một cây nạn.
Rồi ông bỏ luôn cây nạn ấy, ông đứng gần Traian, ngay như mũi tên, trên cái gì còn lại của hai chân ông. Ông bỏ luôn cặp nạn để hai tay thong thả, ôm chầm lấy con ông.
Moritz lượm cặp nạn cầm tay, đứng gần hai cha con mục sư Koruga.


137

Cả ba: mục sư Koruga, Traian, Moritz đều ở chung lều trong trại giam Darmstadt.
Sau một năm chờ đợi, tội nhân được phép tiếp thơ từ.
Moritz đầu tiên nhận được thư của mẹ Hilda.
"Hans con
"Ngày 9 tháng 5 năm 1945 nhà con bị cháy, chắc con chưa hay. Buổi chiều lúc quân đội Nga vào thành phố, Hilda và thằng Frantz đều ở trong nhà. Mấy bữa đầu má chưa biết mẹ con nó bị chết thiêu. Nhưng bữa kia má bới đống tro tàn xem còn sót gì lại không thì thấy thây chúng nó thành than. Hilda chết còn ẵm thằng Frantz trên tay. Má không hiểu tại sao Hilda không chạy ra lúc nhà cháy. Chắc nó còn ngủ, nhưng má không tin Hilda có thể ngủ vào giờ đó, nhứt là ngày đó quân đội Nga kéo vô thành. Tất cả đều chạy trốn hết nhứt là đàn bà. Con biết Hilda có bao giời ngủ buổi chiều đâu. Hồi còn ở bịnh viện, trưa về là nó làm việc nhà liền.
"Má gom góp hài cốt hai mẹ con Hilda để trong một cái quách, chôn ở nghĩa địa gia đình, má không thể làm được hai cái quách vì đắt quá. Thiên hạ ở đây chôn người chết không hòm, ván kiếm không ra mà đinh thì đắt quá! Má phải nhỏ đinh ở vách tường và mấy khung hình đưa cho bọn thợ đóng hòm Hilda. Nhưng thợ mộc không muốn làm, viện cớ đinh nhỏ và ngắn không đóng được. Má phải cho một cái nón của con, thợ mới bằng lòng. Con đừng giận sao má không xin con trước, nhưng nếu không có chiếc nón ấy thì thợ không chịu đóng hòm và đống xương lấy gì mà chôn. Má để nó trong nhà một tuần nay rồi, má có để một thánh giá làm bằng cây. Chừng con về con sẽ làm bằng đá. Gia đình ta, tại nghĩa địa, mà nào cũng có thánh giá bằng đá.
“Má còn thấy trong đống tro xác một sĩ quan cháy thiêu nữa. Chắc ông này xin nghỉ nhờ hoặc thay quân phục mặc thường phục. Sĩ quan nào cũng làm như thế lúc quân đội Nga tới. Nhưng cặp da ông không cháy trọn. Má đọc giấy tờ, thấy tên ông là Iorgu Iordan, ở xứ Roumanie như con. Má viết chuyện này cho con hay vì má cho đây là một người bạn hoặc thân quyến đến thăm con.
138.

Mục sư Koruga nói:
- Có thể như vậy là tốt hơn.
Ông để tay lên vai Moritz và an ủi:
- Con thử tưởng tượng Hilda còn sống, và một ngày kia con được thả ra con sẽ về với vợ nào? Làm sao lựa chọn.
Moritz hỏi:
- Vậy thì Suzanna không có ly dị con sao? Và nàng vẫn chờ con ở nhà sao?
Nhờ thế anh mới biết Suzanna vẫn chung thủy với anh.
Mục sư nói:
- Suzanna chờ con và sẽ chờ con tới ngày cuối cùng. Lúc nào nàng cungxlaf vợ con. Nàng kí giấy ly dị là để giữ lại cái nhà và khỏi bị đuổi ra đường với mấy đứa nhỏ thôi. Nàng hành động như vậy vì không còn cách nào khác nữa, chớ nàng chẳng hề nghĩ đến việc xa lìa con.
- Vậy ra cuộc ly dị láo, ma con ngu dại cứ tưởng nàng lấy chồng khác rồi. Cho nên mới cưới Hilda, con tưởng Suzanna bỏ con. Làm sao chẳng tin được khi trước mắt con đọc tờ ly dị. Tội lỗi con nặng lắm, Chúa không tha con.
- Chúa sẽ tha tội, chuyện đã xảy ra thật nghiêm trọng con à, nhưng không phải con hoặc Suzanna có lỗi, chỉ một mình quốc gia với các luật lệ chịu trách nhiệm. Quốc gia không thể tha thứ được, quốc gia sẽ bị trừng trị như thành Sodome và Gomorrbe. Lưỡi sét thần nộ sẽ chẳng những trên quốc gia mà trên tất cả xã hội hiện đại đã phạm những trọng tội cho Chúa thấy cũng đau lòng.
139
Traian bị kêu đi thẩm vấn lần đầu tiên, viên sĩ quan hỏi:
- Anh cho rằng không biết tại sao mình bị bắt và bị giam hơn 1 năm nay? Trong 25 000 tù binh không một ai thú nhận mình bị bắt. Tất cả đều nói chúng tôi xâm chiếm Âu châu và bắt người một cách vô cớ, may rủi. Anh lầm rồi, mỗi lần bắt ai đều đúng sắc lệnh ban hành.
Traian mỉm cười, viên sĩ quan nhìn thấy, nói tiếp:
- Anh muốn nói luật lệ chúng tôi không phù hợp với nguyên lý pháp luật. Không ngày nào tôi khỏi nghe câu trách móc này. Tất cả các anh đều viện cớ chỗ thiếu giá trị căn bản pháp lý về sự bắt giữ các anh, các anh thật buồn cười. Thứ nhứt mỗi nước đều có quyền lập luật lệ riêng, thích ứng cho nước đó tuân theo, thứ nhì, pháp luật không có nguyên tắc vĩnh cửu bất di bất dịch. Công lý do người bày ra và không có gì của người mà được vĩnh viễn. Đại để, một đạo luật cũng có giá trị tương đương với một đạo luật khác và tất cả các đạo luật đều có thể vừa tạm thời vừa vĩnh cửu. Kẻ nào có chủ trương nghịch lại chỉ làm cho mình lầm lạc mà thôi.
- Theo luật hiện hành tại vùng Mỹ chiếm đóng thì anh bị bắt vì anh là một công chức của một nước nghịch. Luật ấn định như vậy.
- Vợ anh bị bắt cũng chiếu theo luật ấy, do điều khoản định rằng vợ công chức cao cấp đương nhiên bị bắt. Cha anh cũng vậy, ông đương nhiên bị bắt vì ông là công chức nước nghịch.
- Tôi nhìn nhận như thế là nghiêm khác với anh nhưng đó là luật định. Suốt thời gian lịch sử, luật pháp nào cũng nghiêm khắc cả, không lẽ anh biểu tôi phải hỏi anh mỗi khi thiết lập luật lệ nước tôi sao?”
Traian đứng dậy, muốn đi ra, lúc khởi sự viết quyển tiểu thuyết chàng đã chắc chắn, giai đoạn mà con người bị luật lệ cấm không cho đi theo đời sống của mình đã gần đến. Khi bị bắt anh biết các luật đó đã được thi hành, nhưng còn nuôi ảo vọng đoán sai.
Bây giờ chính thức được biết các luật lệ ấy phải được kính trọng và triệt để thi hành, chàng không còn nghi ngờ gì nữa!
“Theo luật cũng có những người không phạm tội có thể bị bắt, bị tra tấn, bị bỏ đói, bị tước đoạt và bị thả tiêu!”
Viên sĩ quan nói tiếp:
- Tôi cũng chắc anh không phạm tội, lầm thứ tư rồi, tôi có xin thả cho anh, vợ anh và cha anh mặc dầu tôi bị cấm ngặt không được phép xin tha riêng từng người, những tội nhân đương nhiên phải bị bắt. Tôi chưa nhận lời phúc đáp. Lịnh trả tự do chco riêng từng người không được chấp nhận, mà chỉ được chấp nhận cho toàn thể hạng người thôi.
- Vậy từng cá nhân vô hay phạm tội không cần xét đến trong vấn đề này sao? Ông có chú ý đến chắc chỉ vì tọc mạch mà thôi.
- Chuyện ấy tôi không quan tâm. Dẫu có chạm lòng tự ái của anh là người đã sống theo quan niệm cá nhân, với tất cả tư tưởng thần học, thẫm mĩ hoặc nhân đạo đi nữa, cũng không phải tự tôi có thể thay đổi được. Vả lại, cần gì thay đổi, hệ thống tổ chức xứ tôi có vẻ khô khan máy móc, tinh xác như toán học nhưng nó đúng lắm! Vũ trục vận hành dường như đã theo con đương lý số và không ai nghĩ đến việc đổi dòng hay xoay hướng nó!
- Cuộc thẩm vấn này không ích gì cho ông sao ông không bỏ phứt nó đi vì không có nó cũng được. Chẳng phải những gì thuộc về cá nhân đều không ích gì cho ông sao?
- Không, những gì chúng tôi muốn biết về một cá nhân là những gì thực sự thuộc về mỗi người: tên, họ, chỗ ở, ngày sinh, nghề nghiệp, các bằng chứng ấy để ghi trong phiếu dùng của bản thống kê.

Bác sĩ trại giam bước vô lều với hai y tá khiêng chiếc cán. Traian hỏi:
- Các người muốn gì?
- Khiêng xác đi, bác sĩ trả lời.
- Đem đi đâu?
- Đem ra khỏi trại nhưng không biết chỗ nào, chúng tôi phải cho thượng cấp hay để xe Mỹ đến chở đi.
- Dầu sao tôi cũng có quyền biết các người chôn cha tôi ở đâu.
Bác sĩ gắt giọng:
- Còn nhiều việc chúng tôi cũng muốn biết lắm nhưng vô phương.
Hai y tá đến gần giường, định khiêng xác mục sư để lên cán nhưng bác sĩ ngăn lại, nói:
- Để tôi khám nghiệm đã, biết đâu chừng ông còn sống.
Bác sĩ nắm tay mục sư hồi lâu, đoạn áp lỗ tai vào ngực xác chết hồi lâu rồi nói:
- Hai người có thể khiêng đi
Traian la lớn:
- Không được!
- Anh chống lại lam gì, chúng tôi cũng là tù nhân như anh và không thể làm gì khác hơn là vâng lịnh.
- Tôi muốn biết trước hết các ông đem xác cha tôi đi đâu? Ít nhứt tôi phải có quyền hỏi vì tôi không được phép dự lễ tang cha tôi kia mà. Tôi muốn biết chắc coi người được chôn theo đạo không? Dầu là tù nhân tôi vẫn có quyền được biết; khi thác rồi cha tôi đâu còn là tù nhân nữa; các người phải kính nể như mọi người chết mới được.
- Ai nói với nanh rằng người chết không được kính nể?
- Không phải tôi nói như thế, nhưng cha tôi là mục sư chính thống giáo nên tôi muốn được chôn cất theo nghi lễ của nhà thờ thuộc về đạo của người.
- Anh viết đơn xin phép bộ chỉ huy Mỹ đi.
- Ông có đảm bảo rằng ngày mai không quá trễ hay không?
- Tôi không đảm bảo gì hết vì tôi cũng là tù như anh.
- Vậy thì xác cha tôi phải ở đây. Tôi muốn trước khi lìa người, được biết chắc chắn người được mai táng theo nghi lễ chính thống giáo.
- Anh chống lại cũng vô ích
- Có thể ông có lý, nhưng tôi vẫn chống!
- Chúng tôi phải đem xác đi vì lịnh cấm để trong trại giam
- Ông có thể dựt lấy xác nhưng ông sẽ hối hận.
Hai y tá giựt mạnh tay Traian rồi lôi ra khỏi giường, xác mục sự được để lên cán. Traian vùng ra khỏi tay những người nắm cứng anh. Khi trán khiêng gần anh anh chỉ thấy trán cha, vừng trán cao, tinh khiết và sáng như vầng trăng.
- Đây là mọt trọng tội mà các người sẽ phải trả giá đắt. Có nhiều hành động không thể tha thứ được, bác sĩ, đừng quên rằng chính ông cấm tôi đem xác cha tôi ra khỏi của trại giam nhé!
- Chẳng phải tôi cấm, tôi chỉ tuân kỉ luật.
Viên trưởng trại đứng gần Traian, khuyên:
- Anh nên bình tĩnh, nếu chúng nghe được, chúng sẽ nhốt anh trong hầm tối
- Từ rày về sau không có gì làm tôi bình tĩnh được nữa. Không có xà lim, khám đường nào trấn áp được tiếng kêu la của tôi. Kể từ bữa nay tôi sẽ nhìn đói cho đến chết. Tôi sẽ tuyệt thực giữa hai mươi ngàn người giữa trại giam này, cái chết của tôi sẽ là một tiếng hét căm hờn, phản kháng. Nó sẽ đi sâu vào tai, vào mắt, vào mũi của những người xung quanh tôi, của những người bị nhốt một lượt với tôi, của những kẻ đã giam cầm tôi. Tiếng phản kháng ấy sẽ vang dội khắp bốn phương trời, không ai tránh khỏi nghe nó. Không một ai, không ai tránh khỏi, dù sau khi chết..
146
Moritz hỏi Traian:
- Ông thực tình muốn chết sao, ông không an, không uống gì hết
Bốn ngày qua từ bữa Traian quyết định tuyệt thực. Trời nóng, Traian nằm giữa bóng lều, đi cũng mệt, ngó trời cũng mệt và chính sự hiện diện của thân xác chàng cũng làm chàng mệt nốt.
Còi báo hiệu buổi ăn trưa, Moritz cầm cà-mên của Traian, ráng thuyết phục chàng lần nữa, nói:
- Ông muốn tôi đem phần ăn ông về không? Ông có chết cũng chính bọn chúng vui mừng, nhưng ý muốn chết là tội lỗi lắm!
Traian nói:
- Nếu anh muốn cứ lấy phần tôi chớ tôi không cần chi nữa!
Moritz lấy đầy một cà-mên xúp đem về. Anh đặt xuống đất gần Traian, lấy muỗng trong túi ra lau. Đoạn anh để cà-mên trên đầu gối, xúp còn nóng, anh phồng mũi hít hơi xúp bay lên. Traian hỏi:
- Sao anh không lấy luôn phần của tôi, phần của anh ăn không đủ no, vả lại khẩu phần nào cũng không đủ cho ai hết!
- Tôi không ăn phần ông được, Chúa sẽ phạt tôi, lúc ông đang đau tôi lại ăn phần ông thì tội tình lắm, tôi không thể làm được.
Kèm cà-mên giữa hai đầu gối, Moritz ngước nhìn mặt trời đang nhuốm màu nặng nề, nhìn mấy một lát sau, môi mấp máy, rồi làm dấu thánh giá.
T theo dõi từng cử chỉ của anh. Moritz chậm rãi để cái muỗng trong xúp, trịnh trọng như một người đang hành lễ.
Anh múc nữa muỗng xúp và nghiêm trang đưa lên môi, như rước lễ thánh. Nuốt xong anh nghĩ một chặp. Anh cầm muỗng ngay thẳng trên tay, không cục cựa như muỗng còn đầy.
Mắt anh to và đen chăm chú trong cõi xa xăm một vật mà chỉ riêng anh thấy, ở ngoài kia nơi ngoài biên giới chân trời của mặt đất.
Moritz múc muỗng nữa, không bao giờ anh múc đầy muỗng. Mỗi lần không bao giờ anh ăn hơn một muỗng, anh đưa muỗng lên môi cũng bằng cách chậm rãi và trang trọng như trước.
Moritz ăn cũng như người ta hành lễ mi-xa, đều đặn và tiết độ. Ăn, đối với anh cũng là một cử chỉ thiêng liêng- lễ thụ hưởng- phải giữ đúng nghi lễ thiêng liêng, không được hấp tấp, phải thận trọng nghiêm trang. Một giọt xúp không dính môi, đổ, hoặc bỏ sót.
Các cử chỉ của Moritz khi ăn làm tê liệt mọi thuyết hoài nghi và bắt buộc phải im lặng
Không vẻ gì đóng kịch, không có gì vô cớ, không có gì vô ích. Tới giờ ăn, Moritz đặt mình vào tiết niệu thiên nhiên, anh tu dưỡng cũng như loài thỏa mộc sinh dưỡng, rút nhựa sống trong lòng đất. Toàn thân anh hòa điệu với cử chỉ ấy, không biết gì xung quan, anh hoàn toàn thuôc về bản ngã anh, anh hòa mình mật thiết với tạo vậ thiên nhiên.
Khi ăn xong, không một giọt xúp nào dính trên cà-mên, anh ngồi lặng yên một hồi, nhìn quang cảnh trước mắt, quang cảnh chỉ mình anh thấy. Rồi, với ba ngón tay nhập lại, anh làm dấu thánh giá một lần nữa.
Day qua Traian, anh nói:
- Ăn của người khác là một tội lớn.
117
Traian nói:
- Tôi khướt từ mọi sự săn sóc, thuốc men.
Chiều ngày tuyệt thực thứ tư của Traian, trung úy Jacobson, chỉ huy trưởng trại giam được cho hay phái đoàn phóng viên Mỹ đến thăm viếng các tù binh và trại giam ở Đức, vừa mới tới Struttgart. Ông ra lịnh cho bác sĩ Schmidt điều đình với bác sĩ giám đốc đem Traian ra khỏi trại giam một thời gian, đừng cho báo giới biết trường hợp của chàng, trường hợp thật đáng chú ý. Thực vậy, Traian không phải đảng viên Đức quốc xã, cha chàng vừa chết, lại là mục sư cụt hai chân, cợ chàng là Do Thái, bao nhiêu yếu tố để báo chí làm rùm lên. Trung úy không muốn bị tai tiếng vì hễ có loạt bài công kích về vụ này, chắc ông sẽ bị kêu về Mỹ ngay lập tức, lúc mà ông đang sưu tập bộ đồ đồng bằng sứ rất quý giá. Ông mua tất cả những thứ đó với vài bịch thuốc hút và đã gởi vô thùng cất ở hầm vùng chiếm đóng của quân đội Anh, chỉ còn chở về Mỹ là xong. Nếu ông tìm mua đủ trọn bộ vốn bị tản mác ở nhiều nơi: ở tỉnh, làng và hầm chứa bên Đức thì ông sẽ sống sung sướng trọn đời không cần làm gì hết.
Nhưng muốn được như vậy ông phải ở lại đây tới chừng mua được đủ cả
Nếu mấy kí giả không đến Struttgart thì ắt trung úy không lo sợ vỡ lở, chuyện của Traian rồi sẽ ém nhẹm đi, ông không nhắc đến trong bảng phúc trình. Trong trại giam bọn tù chết đói hàng bữa, và cái việc phần đông tù nhân chết vì thiếu ăn, có gì hệ trọng đâu? Nhưng trong hoàn cảnh hiện tại, chuyện xảy ra ngoài chương trình trù tính của ông, ông muốn làm sao tránh cho kì được; vì cả triệu bạc bị thiệt trong đó.
Xã trưởng Schmidt, cựu đại tá S.S, và chỉ huy trưởng sở cảnh sát thành Weimar, hứa với trung úy Jacobson lo xong vụ này gấp gấp và rất kín nhẹm.
Đã mười giờ đêm, ông Schmidt tới nói với Traian:
- Bác sĩ phải săn sóc bệnh nhân dù người bện không bằng lòng. Anh bị sốt rét phải chở đi nhà thương của trại.
Moritz nằm gần giườngTraian, anh giật mình mỗi khi nghe giọng nói của xã trưởng Smchidt, anh tưởng như nghe tiếng Iorgu Iordan, cũng y một giọng đó.
Traian nói:
- Tôi không rời khỏi chỗ này, có phải vì tôi đau đâu, mà vì các người sợ tôi ở đây thì sẽ gây mối ác binh của báo chí, nên mới dời tôi khỏi trại đó thôi. Nhưng cá người không ém nhẹm được, các người cho là tôi chết mau quá hay sao? Cả hai chục ngàn thây ở trại này không làm bận lòng mấy người. Mấy tù khác chết êm thấm hơn và khi chết êm thấm như vậy thì không gây chuyện lôi thôi. Họ không gây rắc rối vì chết lần mòn và chắc chắn. Tại sao mấy người không chở họ vô nhà thương như tôi.
Hai y tá khiêng bổng Traian lên cáng như một món đồ. Moritz nắm chặt tay, nghiến răng, anh muốn bênh Traian nhưng thấy thua trước nên đành chịu. Traian nói:
- Nhân danh cho thuyết bất chính để làm một việc phải là một trọng tội.
- Thôi ta đi, bác sĩ bảo y tá.
Hai y tá khiêng cáng ra khỏi lều, bọn tù đứng dang hai bên để tránh đường. Không ai ngủ hết và cả thảy đều im lặng. Giống cảnh im lặng báo hiệu cái chết, tất cả đều hiểu có chuyện xảy ra, nhưng không ai biết gọi là gì?
Trời sáng trăng, Moritz đi theo sau cáng, đầu cúi xuống như đi đưa tang. Anh ôm quần áo, giày, mắt kiếng và ống điếu của Traian. Nước mắt anh tuôn trào nhưng anh chợt nhớ người nằm trên cáng, bạn anh, vẫn còn sống:
Tới của nhà thương Moritz bị cấm không được bước vô, xã trưởng Schmidt nói:
- Anh không được phép theo chúng tôi vào trong, lính nghiêm ngặt lắm, không ai được phép nói chuyện với Traian và y cũng không được phép gặp người nào. Anh đưa quần áo, đồ vật của y tôi đem vô cho.
Đêm đó Moritz đi một mình chung quanh nhà thương, anh không đành lòng rời bỏ Traian.
148

Traian bị nhốt trong phòng có sáu giường nhưng không ai nằm. Họ đã dời mấy bịnh nhân đi, để chàng một mình.
Hai y tá được cắt phiên canh gác.
Traian nằm dài, mặt day vô vách, môi chàng khô khan như tro bếp. Nhiều cảnh mơ mộng, huy hoàng thoáng qua đầu chàng như một phim hình màu.
Tuy nhắm mắt nhưng vẫn bị chói lòa bởi một ánh sáng chói gắt như đèn neon. Ánh sáng ấy từ tâm não chiếu ra, một thứ ánh sáng làm nóng chảy cả mí mắt, tư tưởng chàng cũng rực rỡ, đầy màu sắc. Và toàn thân chàng cũng sáng rạng, nhẹ nhàng và nồng cháy như giấc mê sảng của chàng.
Chàng thấy như lơ lửng trên không trung.
- Bây giờ ta mới hiểu tại sao các nhà khổ hạnh, các đạo sĩ nhịn đói, khi ta đói ta cách lìa mặt đất dễ dàng hơn, ta thấy thượng đế gần ta hơn và dường như trán ta đụng trời.
Traian ở trong trạng thái thoát trần này một lúc lâu, thình lình nhận thấy có ai mang đồ ăn tới.
Một y tá để trên ghế, gần giường Traian một mâm đầy. Traian xoay lưng ra, không thấy nhưng đã biết trong mâm có thức gì:
Trước hết chàng đoán có mùi khoai lang tây chiên bơ, kế đó mùi café, chàng nhận thất các món ăn trên mâm như đã nếm rồi. Mũi chàng trở nên thính hơi hơn lúc nào hết, chàng phân biết chắc chắn mùi nầy của món nào, mùi kia của món khác.
Trên mâm có một chén sữa nóng lên hơi, mùi sữa cũng nồng nặc như mùi café, lại mùi thịt cũng dai dẳng lâu tan. Traian nghe nó nồng gắt như trong bức tranh nhiều màu, một màu đậm nổi rõ bật. Mùi thịt ram bơ còn bắt thèm hơn các món khác, nó thấm vào mềm, vào áo sơ mi, vào vách, vào tóc chàng.
Traian nghe mùi thịt gà ram già lửa, mùi bơ, sữa, café dính sát vào mình như chất thuốc dán, nó theo hơi thở vào tận buồng phổi và dạ dày. Chàng có cảm giác như đang ăn, hết còn tuyệt thực được nữa. Chàng cố gắng loại đồ ăn ra khỏi không khí chàng thở nhưng không được, và mùi thơm thức ăn càng lúc cành thấm sâu hơn.
Traian liền phân tích mùi vị ấy một cách sáng suốt, như người ta phân tích bảy màu cảu ánh sáng với tam lăng kính. Chàng nói thầm:
- Đây là một lối kiểm soát năng khiếu khứu giác của mình.
Rồi trí óc chàng bị lôi cuốn theo công việc ấy, tưởng như mình đã kiềm chế được và đang dùng các vật thực làm đối tượng khảo cứu.
Khám phá được nhứt của chàng là thịt nầy không phải thịt heo hay thịt bò, dẫu là thịt đồ hộp, nghĩa là đã trộn nhiều gia vị rồi, chàng nhậ ra đây là thịt gia cầm, có lẽ là thịt gà tây. Chàng có ý muốn dòm xem có đúng không nhưng kiềm chế lại, cứ quay mặt vô vách. Chàng đoán tiếp và nhận ra mùi sữa, hơi khê, chacwslaf do sữa bột khuấy đặc và nấu sôi mau, mùi mứt nhẹ phớt như một màu thật lợt. Nhận ra được mùi mứt, Traian thấy tự hào, sảng khoái tinh thần như mình đã phá được kỉ lục tối cao, hoặc đã phát minh ra chuyện gì trọng đại trong phòng thí nghiệm. Nhưng một chuyện chàng không biết rõ là có bánh mỳ hay không, nếu có chắc là bánh mỳ trắng làm bằng bột ở Mỹ, rây nhuyễn còn chất bột lọc, và bánh đã nguội, hết xốp.
Viên y tá đến gần nói:
- Anh nên ăn liền đi, để ngụi thì còn mùi vị gì?
Traian không đáp, chàng muốn tiếp tục đoán trong mâm còn lại những gì nhưng không thể thêm được nữa. Chàng đã mất trớn, không còn tập trung trí não, và không thể tìm lại bình tĩnh cần thiết nữa.
Bây giờ thì các mùi pha trộn và nhập lại làm một như bảy màu của ánh sáng hợp thành một màu trắng. Lời nói của y tá xáo trộn các mùi như hòn đá ném vô hồ nước, đánh tan gợn sóng lăn tăn trên mặt nước.
Traian buồn bã thấy không được phân tích mùi đồ ăn nữa để tận hưởng trọn vẹn nó. Chàng liền ngủ thiếp.
Ngày sau, mâm đồ ăn vẫn y nguyên tại chỗ, Traian không ngó ngàn đến. Mùi vị đã lạc mất, các món ăn đều đã lạnh như chết rồi.
Traian mệt, không xoay sở trên giường cũng không mở mắt. Chàng liếm môi nhiều lần và buồn rầu nhận thấy môi đắng chằng và khô khan.
Viên y tá đem mâm khác để lại gần giường và bưng mâm trước đi. Lần này có trứng, mùi nó nặc nồng như màu sặc sỡ in trong quảng cáo. Thấy có mứt cam, sữa, café và bơ nữa, tất cả mùi vị ấy làm thương tổn Traian như những mũi tên ghim vô da thịt chàng.
T nhắm híp mắt lại, chứng tỏ chàng đau đớn đến dường nào. Chàng lầm thầm cầu nguyện: “lạy Chúa giúp con được chết gấp, thật rất khổ sở cho linh hồn khi còn ở trong thân xác mà mãi mãi chống lại sự cám dỗ của lòng ham muốn.”
Chàng tự an ủi, cho răng hai, ba ngày nữa thân xác chàng sẽ chịu thua
“Trong ba ngày nữa ta sẽ chết”, nghĩ đến đó chàng ngủ tiếp.
149

Traian ngồi dậy ngó ra cửa sổ. Trời đúng ngọ, ngoài sân, toàn thể tù nhân sắp thàn hàng ba, mình trần truồng. Trọn sân của trại giam chật ních những người trần truồng như nhộng.
Dưới cửa sổ nhà thương, một xe Jeep có lính cầm ma-trắc đứng bao quanh, bọn lính nhai sing-gum. Tù nhân lần lượt đứng trước mặt bọn chúng. Họ đi khúm núm vì người trần truồng đi có vẻ sợ sệt lắm. Traian biết cảm giác này, chàng từng trong hoàn cảnh như thế. Chàng nghĩ thầm, “lại khám xét nữa, chúng định tìm cái gì nữa đây?”
Mỗi tháng đều có khám xét nhiều lần.
Một ông gì đứng trước mặt bọn lính. Traian nhìn ra đức đại chủ giáo thành Varsovie. Ông cao lớn, lưng hơi khòm, ống tong teo. Từ xa có thể đếm được xương sườn ông, một bộ hài cốt bọc da. Râu ông bạc phếu, trọn sân trại chỉ có một vật trắng phau này. Mắt dòm đến thấy có ánh ngời, một ánh sáng chỏi rạng dịu dàng. Bọn lính cười rộ khi thấy ông đến.
Nhưng đại chủ giáo làm như không thấy chúng. Ông dòm trời, nhóm lướt trên cái nón pi-kê của chúng, và hôm ấy vòm trời xanh biếc như nóc vòm nhà thơ chính thống giáo xứ Byzance
Quân lính khám xét đại chủ giáo, viên thông ngôn bảo:
- Xòe mấy ngón tay ra.
Ông già vảnh bàn tay, bọn lính xem kĩ từng ngón nhưng không có cà-rá
- Đưa tay lên!
- Ông già đưa tay ra, lúc đâu ngang ngược như ban lễ thánh, rồi sau đưa thẳng khỏi đầu, ông không ngó viên thông ngôn cũng không ngó bọn lính nhưng bọn
chúng lại nhìn ông kĩ lưỡng, để xem có dấu trang sức vàng bạc dưới nách hay không?
Bọn chúng xét cả mái tóc sau ót ông, tóc dài và bạc trắng có thể dấu đồ được, chúng vạch từng lọn, ban đầu dùng cây baton, sau lấy cây vạch tìm, chúng xem xét từ đỉnh đầu xuống tới ót, rồi chúng sờ thêm hàm râu để xem ông có dấu cà-rá chăng?
Viên thông ngôn bảo:
- Xây lại coi!
Ông già xây lại đưa lưng cho lính, viên thông ngôn nói:
- Cúi xuống.
Ông cúi xuống và khom lưng như quỳ trước tượng thánh, viên thông ngôn nói:
- Dang hai chân ra.
Đại giáo chủ dang hai chân và ốm khẳng khiu, viên thông ngôn và tên lính cúi xuống dòm trọn cả hai cẳng coi ông già có dấu nhét hoặc cà-rá hoặc đồ vàng gì chăng, một tên lính nói nhỏ chuyện gì với bạn nó.
Ông già vẫn đứng khom, dang hai chân và xây lưng.
Viên thông ngôn bảo: thôi được rồi, ông đi đi.
Và bọn lính khám xét người kế
Đại chủ giáo đi dang ra, bước ngập ngừng. Gió thổi tung tóe râu tóc bạc của ông như ngọn cờ trắng mượt bay phấp phới.Traian có cảm tưởng ông đại chủ giáo không trần truồng như mấy người khác, chàng ngó theo cho đến khi ông về đến chỗ trong hàng người trần truồng. Bây giờ ông như mấy tù khác song vẫn không lẫn lộn với đám đông. Hình như có vật gì phấp phới xung quanh đầu ông, vật gì bắt ta phải dòm ngó, có thể là râu tóc bạc phơ của ông, có thể là phong độ, cốt cách của cái đầu ông, một vật gì bắt ta phải nhìn như cung chiêm tượng thánh.
Thình lìnhTraian giựt mình nói: thôi tôi biết rồi.
Hai y tá quay lại ngó chàng nhưngTraian không biết đến họ, mãi nhìn ra cửa sổ, chàng nói thầm: “Đầu của đại chủ giáo có một vòng hào quang sàng rỡ. Sau vầng trán ấy có một ánh hào quang mãnh liệt tỏa sáng xung quanh đầu ông, ánh sáng còn mãnh liệt hơn ánh đèn neon hoặc ánh điện quang, một hào quang sáng chói”
Khi đứng vào hàng, viên đại chủ giáo ngước mắt nhìn đăm đăm cửa sổ nhà thương, hào quang trên đầu ông lại càng chói rạng hơn nữa.T. nghĩ: “vòng hào quang không phải tưởng tượng của các họa sĩ và các thánh”. Chàng xem xét đến mấy tù nhân khác, cũng có những đầu khác chiếu hào quang mà chàng không biết hết, như viện trưởng viện đại học thành Vienna, một kí giả ở Berlin, một tổn trưởng Hy Lạp, vị đại sứ Roumanie tại Berlin, mỗi vị đều có vòng hào quang trên đầu, và nhiều người khác nữa. Trán mấy vị ấy phát những tia sáng rạng ngời như lửa đỏ hoặc nguồn điện phản chiếu. Nhưng mấy tia hào quang lại đẹp đẽ hơn tất cả thứ ánh sáng do điện hoặc lửa phát ra. Ánh sáng phát ra từ trán các vị như tỏa khắp vũ trụ, chẳng còn màu đen tối nào đè nặng trên địa cầu.
150

Trung úy Jacobson vô phòng Traian bảo bác sĩ và xã trưởng ra ngoài, để ông một mình với Traian , ông nói:
- Tại sao anh không muốn ăn? Anh muốn gì? Đừng nên lấy trại giam này làm một cái hội chợ nhé!
Traian nói:
- Tôi không ăn vì tôi hết biết đói, hết muốn thèm ăn. Tôi buồn mửa, nôn mửa dữ dội đến lộn ruột lên, mửa tới mật xanh, còn trung úy có nôn mửa không?
Jacobson làm thinh, ông hối tiếc đã ở một mình với Traian. Chắc tên này điên, mắt nó đổ hào quang, ông tự nghĩ thầm: “nó có thể bóp cổ mình chết”. Ông liếc nhìn ra cửa, rồi mỉm cười, nói:
- Anh nên bình tĩnh lại, anh bị kích thích quá nhiều. Phải, từ sáu ngày rày, anh không ăn uống chút gì hết
Traian nói:
- Ông khoan đi, tôi không điên đâu. Ông đừng sợ, câu nói của tôi tuy ngu xuẩn thực, làm sao ông buồn nôn được. Đúng ra ông không thể nào bị nôn mửa, nếu như ban đầu cứ nhắm mắt và bịt mũi thì không có sao. Con người tập quen dần với mọi thứ luôn có sự nôn mửa.Đây chỉ là vấn đề ý chí thôi. Tôi không có nghị lực nên mới bị nôn đây, có nhiều người thợ mỗi ngày ngồi ăn sớm, ăn trưa và ăn chiều gần miệng cống và cầu xí, họ quen miệng rồi, không thấy gì khó chịu. chính mắt tôi nhìn thấy họ ăn khúc dồi với bánh mì thoa bơ gần lỗ cầu tiêu mà còn liếm môi. Họ rất vui cẻ, vừa ăn vừa nói đùa với nhau. Mũi có thính mấy đi rồi cũng quen dần. Quân sĩ Đức thiêu xác từ nhân mấy trại giam, và khi đóng cửa lò thiều họ thơ thớ đi ăn, không chút nôn dạ. Có nhiều người dồn nệm bằng tóc đàn bà trong trại giam rồi chính họ nằm trên nệm ấy với tình nhân họ. Chính trên nệm ấy, nệm dồn tóc đàn bà bị giết và bị thiêu ấy, mà vợ họ mang thai mà họ cũng không chút gf ghớm ghiếc, không nôn mửa. họ coi như thường mà còn vui vẻ nữa. tôi có ở chung khám với một người đàn bà, phòng ngủ của cô ta có cái chup đèn bằng da người, ánh sáng xuyên qua thành một màu vàng . lẳng lơ, dưới ánh sáng của chụp đèn da người ấy, nàng ăn uống, khiêu vũ, tình tự, ngã người qua vòng tay người đàn ông choàng tay qua ôm nàng, và nàng sung sướng cười như thường. Con người quen lần với sự nôn mửa. chỉ là vấn đề thói quen và nghị lực. Quân lính Nga sô cưỡng bức vô số đàn bà, bà già tám mươi, luân phiên nhau, cả chục tên mỗi người thế mà chúng nó đâu ghê tởm, chúng không nôn mửa, vẫn uống vodka. Ông thì chẳng khi nào làm chuyện ấy, tôi biết, các ông không hãm hiếp đàn bà, mà còn cho chocolate, còn lo phòng ngừa mỗi khi ăn nằm với họ. Các ông cũng không làm như dân Đức. Mỗi xứ có một phong tục riêng. Nhưng ông cũng vậy ông không sợ nôn mửa, dầu ông có làm chuyện gì ông cũng không bị hại, tôi tin chắc như vậy. ông nên tin tôi, nôn mửa là một thứ đau đớn vô ngần, ông xem tôi đây, khổ sở nhường nào. Ruột gan tôi lộn tùng phèo, tôi thấy nó lên tới miệng. Mật tôi chảy ngược đường, bao tử bi đảo lộ vì nôn mửa. và tôi thương hại cho con người quá, hết sức thương hại. Với mấy điều kiện như vậy làm sao ông muốn tôi ăn cho được. Làm sao tôi ăn ngon miệng trong hoàn cảnh này. Từ nay về sau tôi hết biết đến thức ăn nữa, ông biết tại sao rồi chớ?
Trung úy Jacobson xích lại gần cửa, ông rất hối hận vì đã đến đây. Viên xã trưởng và bác sĩ không cho ông hay trước rằng Traian điên, họ nói bệnh nhân vẫn sáng suốt nhưng những lời ông vừa nghe chứng tỏ ngược lại, họ đã nói láo. Người bịnh điên thật, ông nói với Traian:
- Anh nói có lý. Trong hoàn cảnh này làm sao bắt anh them ăn được
Traian tiếp lời:
- Ông khoan đi, tôi ngồi dậy khó nhọc lắm. Ông dòm qua cửa sổ coi dùm sự tra xét đã xong chưa
- Chưa.
Traian lạnh lùng nghĩ thầm:” làm sao một người vừa nhìn những gì ngoài sân lại có thể ngồi vào bàn ăn được như trung úy Jacobson được”
Trời đã trưa.
Traian nói:
- Cuộc khám xét chưa xong. Nó chưa chấm dứt liền. Nó chỉ mới khởi sự. Trước hết các ông tìm xét vàng trong vali, trong nhà lều, trong quần áo, trong túi giày trong vải lót, trong quần đùi, bây giờ các ông tim trong mồn miệng, trong nách, trong háng, nơi khu **** người ta, tìm kiếm cùng khắp cả. Ai ai cũng trần truồng hết, rồi ngày mai các ông sẽ lột da xem có vàng bạc cất dấu dưới đó hay không. Kế đó các ông sẽ rứt từng xớ thịt để tìm vàng, các ông sẽ đập nát từng lóng xương xem có dấu vàng trong đó hay không. Các ông sẽ nặn óc con người ra xem có dấu vàng trong đó hay không, các ông sẽ moi móc ruột già ruột non, cắn xé con người ra cốt để tìm vàng. Tiền vàng, cà rá vàng, nhẫn vàng. Các ông sẽ còn đập nát quả tim ra từng mảnh đẻ tìm vàng. Vàng! Vàng! Vàng! Chưa hết đâu, bây giờ mới chỉ khởi đầu: các ông mới chỉ lột ngoài da, rồi lớp da sẽ bị lột, cuộc tra tấn lại tiếp tục
Trung úy Jacobson không còn trong phòng, Traian quay mặt vô vách.
151

Đơn thỉnh nguyện số 6: đề tài: Kinh Tế: - Đồ vật có giá trị có thể tìm được trong cơ thể tù binh.
Trong cuộc khám xét tù nhân người ta thu hết cà-rá , nhẫn cưới, vàng ròng, đồng hồ, viết máy, tiền bạc và tất cả những đồ vật có giá trị khác
Dù cuộc khám xét ấy có tời tận da non vẫn chưa hoàn toàn trọn đủ
Tôi nhận thấy hiện giờ vài tù nhân có xung quanh đầu môt vòng sáng, giống vòng hào quang vẽ trên đầu các tượng thánh. Tôi biết các thánh có vòng miện bằng vàng. Vòng trên đầu tù nhân thì không phải bằng vàng, hay kim loại quý giá nào khác, và nếu phải như thế thì các vòng ấy đã bị tịch thu rồi. Nhưng dẫu không có kim thuộc quý, giá trị của nó không phải là đồ bỏ
Tôi không phải nhà khoa học nhưng theo tôi nghĩ các hao quang ấy chắc có giá trị to tát lắm, vì nó được kết thành từ những phát quan của tinh thần tù nhân.
Viêc đáng quan tâm là trong khi xã hội kĩ thuật Tây phương hiện nay, những hiện tượng đó không phải là không phát sinh. Dường như các vật ấy chỉ là đặc hữu của xã hội không văn minh mà thôi. Nhưng chuyện ấy không quan trọng. Một khi các hào quang ấy có giá trị thì không nên để tù nhân chiếm giữ. Luật nghiêm cấm các tù nhân có đồ vật quý giá.
Tôi nhớ lại trong lịch sử loại vòng miện hào quang này có lần bị tịch thâu, bọn xâm lược hung tàn cỡ Thành Cát Tư Hãn xưa kia đã biết giá trị hào quang trên một số đầu tù nhân nên đã giựt lấy. hồi thời đó chưa có đủ phương tiện giao thông như bây giờ. Thành Cát Tư Hãn muốn có các vòng hào quang ấy trong triều đình của hắn mà đừng hư mất hình dạng và ánh sáng bèn ra lịnh lấy luôn thủ cấp tù nhân đem về một lượt với hào quang. Những đầu có hào quang của tù nhân Trung Quốc hoặc Ai cập đều được xâu vào yên ngựa và mang về Mông Cổ. Nhưng dọc đường chắc vì thời tiết và khí hậu đổi thay nên mấy hào quang đã mất dạng và các thủ cấp không còn vật trang sức bị vứt bỏ đi, vả lại nó cũng có mùi sình rồi.
Để tránh mất những vật báu như thế, tốt nhất các người đừng dùng lối chặt đầu như Thành Cát Tư Hãn đã làm. Nên để những tù nhân có hào quang vào một nồi hấp, có không khí điều hòa và nhiệt độ cố định rồi gửi về quê hương các người. xã hội chúng ta được diễm phúc vô song là nhờ khoa học , có những phương tiện cần ích cho giữ gìn bảo vật mà kẻ xâm lược hung bạo khi xưa không giữ được. Nghe đâu có nửa triệu hào quang bị mất đi hồi thời kì đó.
Xin nhận nơi đây lòng khâm phục của tôi như thường lệ, hoan hỉ.
152

Xã trưởng Smchidt chắp tay đi dạo quanh phòng Traian, ông nói:
- Trong năm phút nữa anh sẽ được gửi đi bịnh viện, tại đó anh sẽ bị bắt buộc ăn uống. Tôi rất tiếc phải làm việc ấy, tôi đã cố hết sức để anh ăn, trung úy Jacobson cũng vậy. Nhưng anh không muốn hiểu chúng tôi, chúng tôi làm vệc lợi cho anh, mà anh cứ xây lưng với chúng tôi
Traian vẫn nằm im trên giường, xây mặt vô vách.
Xã trưởng giận nói:
- Anh làm như thế là tỏ ra không thân thiện, bác sĩ và trung úy đã rất mất thì giờ với anh. Chúng tôi phải lo cho hai chục ngàn người chứ đâu phải mình anh đâu. Chuyện cá nhân phải bỏ sang một bên, mỗi người chúng ta đều có gia đình, chuyện lo buồn. Nếu ai cũng bắt chước như anh hết rồi sẽ ra sao. Anh ích kỉ quá, anh chẳng bao giờ nghĩ tới toàn thể. Tôi vì tuân lịnh trung úy Jacobson vốn là người có đầu óc lãng mạn và dân chủ như mấy người Mỹ nên trong mấy ngày rày, tôi phải mất ít nhất năm giờ đồng hồ để lo cho một mình anh, làm thiệt hại chung cho hai mươi ngàn người trong trại, thật là điên rồ.
Traian đáp:
- Ông chẳng lo cho một tù nhân nào trong trại nầy hết. Ông chỉ lo cho guồng máy hành chính, nghĩa là vật vô tri, tất cả những người trong trại giam nầy không thể lẫn lộn với guồng máy ấy, nghĩa là sổ sách, máy đánh chữ, con số tính toán. Ông chỉ lo mấy chuyện sau chớ có bao giờ ông lo cho hai chục ngàn người trong trại nầy đâu. Hai chục ngàn người bằng da thịt, máu tim, trí óc. Họ biết đau khổ, tin tưởng, tín ngưỡng, ham muốn, đói khát, thất vọng và mơ ước.
- “Ông chẳng lo cho máu thịt, là yếu tố cá nhân của họ, ông chẳng lo gì đến lòng mong mỏi và nỗi thất vọng, là những chuyện riêng tư của họ hơn nữa. Ông mảng lo đến con số, giấy tờ, ông chẳng lo đến một người tù. Làm sao ông có thể quả quyết ông lo cho hai chục ngàn người. Thật là buồn cười, ông với trung úy Jacobson, các ông chỉ quan tâm đến những điều cương yếu, trừu tượng, chớ không lo nghĩ đến con người. Đến tôi đây, cho đến giờ ông quan tâm đến không phải vì một con người. Đối với ông tôi chỉ là một phân số trong hai chục ngàn người đó thôi, và vì vậy mà ông mới nổi giận khi nghĩ là đã mất thì giờ vì tôi. Ông cũng chẳng xem tôi như một cá nhân nữa, cho đến vợ ông cũng vậy, ông không nhận định là một con người xét riêng ra. Ông chỉ coi vợ ông như một người đàn bà, như người mẹ củ mấy đứa con và như một người nội trợ mà ông không xét theo toàn thể cá nhân. Trong khi ấy vợ ông chỉ hiện hữu tring toàn thể mà thôi.
- “Và cho đến cả ông, ông càng không biết nữa
- Ông không biết một người nào hết trên địa cầu này, vì nếu ông chỉ biết một người thôi, ông không thấy phí mất thời giờ để lo cho người đó. Ông chỉ biết con người thâu hẹp còn có một mặt, một khuôn khổ. Những dạng ấy không phải con người nữa. Cũng giống như hình khối bao chiều, nếu thâu rút còn một chiều một mặt thì không còn là hình khối nữa.
Viên y tá cho xe chở bịnh nhân đã tới trong sân, Traian nói:
- Tôi muốn từ giã anh bạn Moritz của tôi
- Anh bị cấm nói chuyện với người tù nào khác.
Traian xoay lưng không thèm nói, viên y tá liền quấn anh trong mền và ôm như món đồ ra xe.
Cửa xe có che tấm màn, Traian biết chắc Moritz đang chờ ở cổng bệnh viện nên mỉm cười với Moritz trong tưởng tượng: “Vĩnh biệt!”
153

Viên y tá vào báo tin:
- Có hai người Mỹ đưa một tù nhân điên tơi.
Viên giám đốc bịnh viện khám đường thành Karisruhe bước xuống giương, bật đèn điện và xem đồng hồ. Đã một giờ khuya viên ý ta đến báo tin phụ với ông mặc đồ, bác sĩ ra phòng, mặt quạu quọ.
Tù nhân bị bịnh được chở từng đoàn đến bịnh viện. Ở trại giam tù nhân chờ đủ con số một trăm mới được chở đi. Dầu bịnh nặng cũng phải chờ, có khi ba, bốn tuần lễ tới khi nào đủ.

số mới được đem đi, lần này là lần thứ ba.
Bác sĩ bước vo văn phòng, hỏi:
- Điên bịnh gì mà chở tới một mình đêm hôm khuya khoắt như vầy.
Viên y tá đáp:
- Chắc bịnh nặng lắm nhưng tôi chưa thấy, người bịnh còn ngủ trong xe. Nếu hai người Mỹ chịu khó đích thân chở đến thì chắc bịnh nguy kịch
Bên ngoài trời lạnh, bác sĩ vừa bước ra khỏi giường ngủ ấm áp, gặp lạnh khi ông kí giấy cho bịnh nhân vô nằm bịnh viện
Hai người Mỹ lên xe đi, bác sĩ ra lịnh cho bịnh nhân lên gường nằm, rồi đi ngủ liền không chịu xem bịnh nhân ngay lập tức,vì trời lạnh quá!
Traian không biết mình ở đâu cũng không biết xe bị banh dọc đường, phải đến trễ nửa đêm. Chàng không biết là mấy giờ. Người ta khiêng chàng nằm trên cáng băng ngang bịnh viện chàng mời giựt mình mở mắt ra. Lúc thấy trời đầy sao và trong xanh, chàng nói: “kìa dải ngân hà!”
Chàng mỉm cười với bầu trời rạng sáng trên bầu trời. Đoạn nhớ lời xã trưởng nói: “chúng tôi sẽ đưa anh tới bịnh viện; tại đó anh sẽ bị bắt buộc ăn uống” , chàng quyết định không chịu thuốc men. Chàng nói thầm: “ hễ còn tỉnh táo thì ta từ chối không ăn uống”
Hai y tá nghe Traian nói “dải ngân hà” liền cười. họ để cáng xuống vai , một người lại gần chàng nói mỉa mai: “chúng ta sắp đến dải ngân hà rồi đây”
Traian không thích lời giễu cợt, rồi chàng thấy người ta bồng chàng để lên giường
154

Traian nhìn xung quanh phòng mình nằm. Nơi trần nhà một bóng đèn có mang lưới sắt. Cửa sổ cũng bọc song sắt chắc chắn. Phòng có bốn giường, hai bịnh nhân nằm gần nhau đang trò chuyện, họ mặc quân phục Đức.
Khi Traian bước vào phòng họ không quay đầu lại, cứ nói chuyện. Hai người có vẻ còn trẻ, một người bịnh thứ ba nằm trùm mền, Traian thấy đôi giày to tướng ló ra ngoài. Chàng tự hỏi sao người bịnh có thể ngủ vào giờ này
Gần cửa một y tá mặc áo choàng trắng ngồi gác. Đầu hắn giống xã trưởng Smchidt. Đầu vuông và to lớn, đầu bằng cây. Thớ thịt trên mặt không cử động như chết đơ, hai căp mắt lờ đờ không tinh thần, cũng không phải đầu người chết, mà là cái đầu của kẻ chẳng linh hoạt, kẻ mất tinh thần.
Viên y tá đến gần Traian, véo vào má chàng như đưa trẻ và nói:
- Mầy muốn kể câu chuyện của mầy không?
Traian hất tay hắn ra, không trả lời
Viên y tá nói:
- Mầy không muốn nói gì à! Vậy mầy thuộc về hạng làm thinh.
Hắn tát nhẹ gò má Traian rồi nói tiếp:
- Thôi cứ nằm chơi một mình, nằm nhìn con nhện nơi trần nhà nến chuyện ấy làm mầy thích.
Đoạn, hắn đi lại ngồi gần ghế, gần cửa phòng.
155

Traian cắn môi hối hận, quên cả mệt nhọc. Lòng phẫn uất xâm chiếm chàng, chàng lẩm bẩm: “Chúng nó nhốt mình trong một nhà thương điên vì tôi tuyệt thực, trời ơi, tôi đang trong nhà thương điên! Kế của chúng chẳng phải dở, tôi không thể ngờ được và chưa gặp từ trước giờ. Cả trong những tiểu thuyết tả cảnh tra tấn trong khám đường Nga sô! Cả thảy tù nhân, từ bác sĩ đến giáo sư đại học, tù binh trong trại nầy đều kí giấy chứng nhận tôi điên. Họ muốn chứng tỏ rằng sự tuyệt thực của tôi là một hành động điên cuồng. nhưng ở đời không có chuyện kết thúc dễ dàng như thế và nhất là mau lẹ như vậy đâu. Tôi sẽ tiếp tục tranh đấu.
Traian nắm chặt bàn tay
Chàng nói: “ bây giờ ta phải cho chúng thấy ta còn tỉnh trí”
Traian đi lại gần viên y tá, lảo đảo, tay vịn vào vách tường
Hắn cười, nói:
- Mầy đến thuật chuyện của mấy với tao hả. Tao biết thế nào mầy cũng đến đặng thuật chuyện của mầy cho tao nghe. Ai vô đây cũng có chuyện riêng đển thuật lại hết. nhưng giờ tao không có thì giờ để nghe mày. Để mai mốt, bữa kia hoặc một tháng, một năm nữa không chừng, mầy còn thiếu gì thì giờ để thuật chuyện mà.
Viên y tá cầm tờ báo, muốn đọc, hắn bảo Traian:
- Giường mầy ở cuối phòng, vào đó nằm yên. Đừng nằm giường người khác nghe, mày hiểu không?
- Tôi muốn hỏi một chuyện- Traian nói.
Viên y tá cau mặt nói:
- Tao biết mầy muốn hỏi chuyện gì rồi nhưng giờ tao không rảnh,về giường nằm đi, mầy phải nghe lời như đứa trẻ ngoan, nếu không tao cho trận đòn với cái roi da này đây.
Hắn kéo hộc tủ lấy cái roi da đánh ngựa ra cho Traian thấy rồi hắn cất lại.
Traian biết có nói cũng vô ích, không ai nghe mà còn cho là lời của kẻ điên, chanf trở lại giường, nằm dài.
156

Traian nhắm mắt, suy nghĩ, : “ở tù chưa đủ, bây giờ nằm nhà thương điên”
Chàng còn muốn dự một chương trình hành động vào ngày mai, nhưng tự thấy không tính nổi, đành nắm chặt hai tay, ngủ vùi.
- Đứng dậy coi.
Chàng giựt mình, chàng vừa thiu thiu ngủ, chàng thấy viên y tá đã khiêng chàng hôm qua và nói câu “tới thiên hà rồi” đứng trước mặt, chàng nhận ra hắn, , hắn bảo:
- Đưa cho tao những gì mầy có trong túi coi.
Traian đứng dậy thọc vô túi lấy chiếc khăn tay đưa cho viên gác phòng. Rồi móc cái ống điếu trong túi khác, đưa luôn. Trong túi có cái tượng nhỏ hình thánh Antoine, chàng lấy ra xem rồi cũng đưa luôn…
Viên y tá nói:
- Không còn thứ gì trong túi nữa hả?
- Tôi chỉ có bấy nhiêu thôi
- Giơ tay lên.
Traian đưa tay lên ngực, mắt chàng bị mờ, chàng không thể đưa tay lên cao hơn nữa.
Viên gác phòng bảo:
- Cao hơn tí nữa.
- Tôi không làm được, tôi đau quá, tôi nghe choáng váng.
Viên y tá nắm hai tay Traian đưa lên khỏi đầu, chàng thấy hai tay nặng như đá để trên đầu mình, chàng không ngờ tay chàng nặng thế, dở không nổi nữa.
Viên y tá lục soát túi chàng, Traian không cảm thấy hai tay đó đang mò túi mà đang mò vào tận da thịt anh
- “Thôi để tay xuống”, viên y tá vừa nói vừa lấy hai tay Traian bỏ xuống, hắn bảo:
- Tháo dây giầy ra.
Viên gác phòng nói:
- Thôi để nó yên, xem đi, nó vàng như nghệ rồi đấy.
Traian bị đặt nằm dài trên giường. Hai y tá tháo dây giày rồi cởi quần, rút sợi dây quần đùi. Sau rốt chúng lột cặp mắt kiếng của chàng rồi cất luôn.
Traian van lơn:
- Xin đừng lấy cặp mắt kiếng tôi tội nghiệp.
Chàng bị cận thì nặng.
- Bộ mầy muốn dùng mắt kiếng để cắt gân mầy sao?
- Tôi không thấy đường nếu không có cặp mắt kiếng.
- ở trong nầy mầy không cần xem gì hết.
Viên y tá gói mắt kiếng, khăn tay, tượng thánh, ống điếu của Traian rồi cầm đi. Đó là tất cả gia tài của chàng trên thế gian này.
157

Buổi sáng đầu tiên ở nhà thương điên
- Ngồi dậy ăn đi
Traian ngó chén cháo đầy do viên y tá bưng đến rồi nói,
- Vô ích, tôi không ăn.
- Đừng cứng đầu mất thì giờ, bộ mầy nghĩ có thể làm theo ý mầy được à
viên gác phòng để chén cháo gần giường Traian rồi đi lại giường kế, Traian nói.
- Tôi bãi thực sáu ngày rồi.
- ở đây đứa nào cũng nói bãi thực hết có phải mình mầy đâu.

- “Nếu tôi giữ cặp kiếng này thêm tôi sẽ chỉ thấy toàn cảnh đổ nát, thành phố, loài người, xứ sở, nhà thờ, hi vọng đều sụp đổ cả
- “Chính với cặp kính này mà tôi thấy sự sụp đổ của đời tôi, cảnh đổ vỡ trong các cuộc đổ vỡ. Tôi không phải thích làm người khác đau khổ, nên tôi không thể thấy những cảnh đau khổ điêu tàn. Chỉ thấy toàn cảnh sụp đổ rộng khắp, tôi không thể chịu nổi nữa.
- “Trên cảnh hoang tàn ấy có những người tiên phong tiến bước. đó là các công dân của xã hội đột khởi trong lịch sử này. Họ xây dựng theo một nhịp điệu điên cuồng, để xây đắp văn minh họ khởi sự từ nhà tù! Dầu thế nào cũng mặc họ, riêng tôi, tôi không thể nào xây dựng chung xã hội với họ. Tôi phải đóng vai khán giả trọn đời. Nhưng sống như một khán giả, nghĩa là như một người chứng, thì không phải sống. Cái xã hội kĩ thuật Tây phương chỉ chỉ để dành chỗ khán giả cho con người mà thôi.
- “Sự mỉa mai chua cay làm sao, vật dụng duy nhất mà tôi không bị tịch thu trong mấy kì khám xét là đôi mắt kiếng này. Như vậy chứng tỏ tôi còn được phép giữ lấy cử chỉ khán giả duy nhứt. Lắm khi tôi thấy bọn quân lính cũng có lòng nhân, còn để cho tôi cặp mắt kiếng nhưng đó không phải sự rộng lượng. Đó là tánh thích làm người khác khổ. Vì không những chúng hạn định tôi trong vai trò khán giả mà còn chỉ cho tôi những gì phải nhìn thấy, đó là những trại giam. Tôi không được nhìn thấy cảnh gì khác ngoài cảnh các trại giam, nhà thương điên, khám đường, quân lính, và cả ngàn cây số kẽm gai, vì thế mà tôi bỏ cặp kiếng
- “Tôi từ bỏ vật duy nhứt mà tôi còn quyền giữ trên thế gian này. Cặp kiếng như đôi mắt, là một bảo vật kì diệu, khôn bì trên mặt đất. Nhưng với điều kiện phải sống thật mới được. Khi con người không còn sự sống nữa, hay chỉ sống với vài giọt sinh lực, hay tạm thời tham dự vào một kiếp sống tạm thời thì đôi mắt kiếng trở thành một vật giễu cợt hiểm ác. Anh có thấy người chết đeo kiếng không?
- Mà ông đâu có chết, ông Traian?
- Đấy là hi vọng duy nhứt chúng ta còn giữ được, hi vọng chưa chết. Nhưng hi vọng không thể thay thế cuộc sống, hi vọng chỉ là ngọn cỏ giữa các nấm mồ.
- Nhưng chúng ta còn sống đây, ông Traian!
- Chúng ta vẫn tin tưởng và hi vọng còn sống thôi!
Moritz ngó Traian hồi lâu. Anh nhớ lại chính Traian vừa ra khỏi nhà thương điên, chính Traian đang nói chuyện với anh.
Traian nói:
- Bạn Moritz đừng sợ, Traian không điên đâu. Nếu anh mà cũng cho tôi điên nữa thì kể như hết rồi. Anh cho rằng tôi còn sống là bởi anh chưa thấy tôi tắt thở, nhắm mắt, tim ngừng đập, thanh thể lạnh ngắt, thây xác cứng đờ. Nhưng anh nên biết có nhiều cái chết mà không có xác. Lục địa chết đâu có xác, nhiều nền văn minh, tôn giáo, quốc gia chết mà đâu thấy xác. Con người cũng vậy, thỉnh thoảng có người chết trước khi họ trở thành thây ma. Anh hiểu tôi không?
Moritz vùng khóc òa
Traian hỏi:
- Tại sao anh khóc?
- Ông đau rồi, ông Traian à!
- Anh muốn nói tôi nhảm nhí và điên cuồng hay sao?
- Không, tôi không muốn nói như vậy ông Traian à! Làm sao tôi có thể nói như vậy được.
- Anh tưởng tôi điên anh mới òa khóc. Nhưng anh khóc vô ích Moritz à, tôi không điên đâu, tôi tỉnh táo hơn lúc nào hết.
- Thật vậy sao ông Traian?
- Đúng vậy, tôi sáng suốt lắm!
- Tôi không tin ông bị điên nhưng tôi nghĩ chắc ông bị nhức đầu vì không ăn uống nhiều ngày… và biết đâu lúc ông ở đằng ấy, người ta đánh khảo ông, ông xanh quá, tôi không bao giờ tưởng ông
Moritz muốn tránh chữ “điên”
Traian vấn thuốc và nói một mình: “Những người đau khổ vì nền văn minh Tây phương sụp đổ sẽ sụp đổ va bị tiêu diệt cùng với nó. Những người chứng kiến sự sụp đổ ấy sẽ đứng ngoài vòng thảm kịch. Họ thuộc về, hoặc nhóm văn minh kĩ thuật như trung úy Jacobson chăng hạn, đã cho mình là một người điên, hoặc những người cổ lỗ như Moritz, còn tin dị đoan và sống theo bản năng, và cũng cho mình là điên nữa. họ không cần lo nghĩ tới châu Âu. Moritz, cũng như Jacobson, đã cho là điên, một kẻ đau khổ đến tột mức về tinh thần.
Con người duy nhứt không cho là điên mà đã đau khổ đến tột cùng đó là Nora, vợ chàng. Chỉ một mình nàng sẽ vượt khỏi thảm trạng này, vì nàng đã đào luyện với truyền thống mấy ngàn năm nô lệ và khuất phục. Chủng tộc của nàng đã quen chịu cảnh đau khổ và nô lệ ở Ai cập lúc xây dựng kim tự tháp, cũng đã chịu hành hạ về tôn giáo ở Bồ Đào Nha, bị cuộc tàn sát ở Nga, và trải qua các trạm diệt chủng bên Đức. Nòi giống của Nora sẽ chịu đựng được nền văn minh kĩ thuật mới này. Chàng mỉm cười, nói với Moritz:
- Anh đốt ống điếu hút thuốc đi, rồi đem cặp kiếng này vô lều cất. Nên nhớ, lúc đưa cặp kiếng này cho vợ tôi anh đừng làm gãy nhé
- Tôi đi liền đây, ông Traian
Moritz chậm chạp bước đi, hai vai còm, miệng ngậm ống điếu hút từng hơi dài.