ĐỌC BÁO GIÙM BẠN ĐÃ TÌM THẤY CÂU THƠ "CANH GÀ THỌ XƯƠNG" TRONG "DƯƠNG GIA PHẢ KÝ"
Gió đưa cành trúc la đà
Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương
Mịt mù khói tỏa cành sương
Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ
Mấy câu thơ lục bát trên đã thêm một lần gây xôn xao mặt sóng thế giới phẳng. Khắp trên các mặt báo, các trang mạng xã hội đã diễn ra các cuộc tranh luận từ hàng tuần nay, và đến giờ này cơ hồ còn chưa tạm lắng. Tựu trung, thì người ta tranh luận, đại để các vấn đề sau:
1- Câu thơ này có đúng là của Dương Khuê (1839 -1902) không? Có tư liệu Hán Nôm nào chép mấy câu thơ này không? Chữ"canh" chép chữ canh là canh 羹 (món canh, bát canh/súp) hay canh 更 là canh khuya, canh giờ, canh chầy?
2- Canh gà Thọ Xương là "món canh gà" hay là canh giờ, canh khuya?
3- Thọ Xương ở trong mấy câu thơ trên là địa danhở đâu?
Nguyễn Xuân Diện:
1.Đã tìm thấy câu thơ ..."Canh gà Thọ Xương" trong "Dương Gia phả ký"
Trước hết, cho đến nay, sau nhiều năm tìm hiểu vềthi văn của các tác gia họ Dương ở Vân Đình (Ứng Hòa, Hà Tây cũ) [ít nhất là từ năm 1993], chúng tôi chưa từng gặp một văn bản Hán Nôm nào chép bài thơ trên.
Bức thư của Ông Dương Nghiệp Bảo (Bernard Donge), lúc đang giữ chức Tổng thanh tra Ngân hàng Phát triển Á Châu ADB, trụ sở tại Philippines gửi Nguyễn Xuân Diện đề ngày 18.10.1994. Khi ấy, vì ông mới chỉ đọc bài viết, chưa gặp nhau nên ông gửi thư cho "Cụ Nguyễn Xuân Diện"(năm ấy 24 tuổi). Ông Dương Nghiệp Bảo là cháu nội hậu duệ Cụ Dương Lâm.
Chúng tôi xin giới thiệu tài liệu "Dương Gia phả ký", bản đánh máy chữ quốc ngữ trên giấy tây, do Dương Thiệu Cương lập vào cuối mùa hạ năm Quý Sửu (1973) và được Dã Lan Nguyễn Đức Dụ in ấn. Cuốn này chúng tôi có copy được 1 bản từ dòng họ Dương ở Vân Đình vào năm 1993 - 1994.
"Dương Gia phả ký" gồm 122 trang, ngoài việc chép về thế thứ gia tộc họ Dương còn chép khá nhiều thơ văn, đối liễn của các tác gia họ Dương.
Bắt đầu từ trang 106, có chép "thi ca của CụDương Khuê, tức cụ Nghè Vân Đình, biệt hiệu Vân Trì", cũng ngay trang này,ở bài thứ hai, là bài "Hà Thành tức cảnh", gồm 4 câu thơ:
Phất phơ cành trúc trăng tà
Tiếng chuông Trấn - Võ, canh gà Thọ - Xương.
Mịt mùng khói tỏa ngàn sương,
Dịp chày An - Thái, mặt gương Tây - Hồ.
Như vậy, căn cứ theo đầu bài thì đây chính là cảnh ở Hà Thành tức là Hà Nội, và Thọ Xương là tên địa danh thuộc Hà Nội.
*Trong sách Tâm trạng Dương Khuê - Dương Lâm, Nxb KHXH, Hà Nội, 2005, tác giả Dương Thiệu Tống cho biết: "Bài thơ này chép và chú thích theo Dương gia phả ký và Luận đề về Dương Khuê"(trang 129). (Nguyễn Duy Diễn: Luận đề về Dương Khuê. Nhà in Khai trí, Sài Gòn, 1960, trang 160). Như vậy, từ năm 1960, tài liệu Luận đề về Dương Khuê đã khẳng định bài Hà thành tức cảnh là của Dương Khuê.
Nhưng xưa hơn thế, sách Văn đàn bảo giám, tuyển tập thơ ca do Trần Trung Viên sưu tập, do Dương Bá Trạc đề tựa, Tản Đà đề tựa năm 1934...gồm 3 tập xuất bản lần đầu từ năm 1926 đến năm 1938 thì trọn bộ. Văn đàn bảo giám cũng khẳng định Hà Nội tức cảnh là của tác giả Dương Khuê. Tuyển tập thi ca Văn đàn bảo giám xuất bản chỉ cách năm Dương Khuê tạ thế (1902) khoảng hai ba chục năm, vì thế, có thể tin được.
Dưới đây là ảnh chụp vài trang liên quan trong Dương Gia phả ký:
Nguyễn Ngọc Thanh:
2.“Canh gà Thọ Xương” có thực sự là món súp gà hay không?
Blog người hiếu cổ - Thời gian gần đây, nổi cộm trên các phương tiện thông tin đại chúng là chuyện cô giáo dạy cho các em học sinh câu ca dao “Gió đưa cành trúc la đà/Tiếng chuông Trấn Vũ canh gà ThọXương” rằng: “Canh gà Thọ Xương là món ăn nổi tiếng, đặc sản của làng ThọXương”. Ngay khi tin này được đăng thì dư luận đã có những phản hồi vô cùng quyết liệt, rằng cô giáo dạy sai. Ngay sau đó tôi lại đọc được thông tin rằng cô giáođó đã bị đánh nhập viện!!!
Tôi trên những hiểu biết cá nhân thì thấy quả thực cô giáo này không đáng phải chịu búa rìu dư luận lớnđến vậy. Vì sao? Vì cô ấy quả thực đã sai, nhưng cái sai đó lỗi không hoàn toàn ở cô ấy…
Dưới đây, tôi xin viết đôi điều để bạn đọc có cái nhìn đúng đắn hơn về bài “ca dao” có cụm từ “canh gà Thọ Xương” gây tranh cãi:
Bài “ca dao” gây tranh cãi trên thường được biết đến với nội dung:
“Gióđưa cành trúc la đà
Tiếng chuông Trấn Vũ canh gà Thọ Xương
Mịt mù khói tỏa ngàn sương
Nhịp chày Yên Thái mặt gương Tây Hồ”(A)
Hoàn toàn ta thấy đây là một bài tả cảnh Hà Nội với các địa danh: chùa Trấn Vũ, ngõ/huyện Thọ Xương, làng Yên Thái (An Thái), và Tây Hồ. Tuy nhiên ngay về vấn đề văn bản của bài này đã là vấn đề không rõ ràng rồi, các sách giáo khoa cũng như các sách lịch sửvăn học tôi cũng chưa thấy ghi rõ. Vì vậy, việc xác định văn bản học của bài thơ này chủ yếu dựa vào những ghi chép của các thế hệ đi trước. Trong cuốn sách“Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội” của Hoàng Đạo Thúy[1] có ghi chép khung cảnh Hà Nội:
"Những buổi sớm tinh sương mùa đông, khách dạn sương đi trên đường Thanh Niên không thấy trời, không nhìn rõ mặt nước, trên đầu cành lá rũ nặng giọt, bên trái lung linh ánh trăng úa hạ huyền; lúc ấy lòng lâng lâng, không ngâm mà cũng như ngâm câu thơ cổ: Phất phơ ngọn trúc trăng tà... Gà xóm bên hồ đã gáy, chuông hồi đã đổ dồn, đồng bào Bưởi đã dậy giã dó từlâu. Mặt trời mới hé trên đê Yên Phụ mở ra một tấm gương phẳng lặng rắc phấn hồng”
Qua mô tả của Hoàng Đạo Thúy, ta dễ dàng thấy được nội dung trùng khớp với bài thơ “Hà Nội tức cảnh” của Dương Khuê (1839 - 1902) với nội dung:
“Phất phơ ngọn trúc trăng tà
Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương
Mịt mù khói tỏa ngàn sương
Nhịp chày An Thái, mảnh gương Tây Hồ”[2] (B)
Vì vậy, “canh gà” ở đây không nói đến món canh/súp gà. Tôi cũng nghe một số biện giải của nhiều người là nghe kể ngày xưa ở Thọ Xương cũng có món canh gà nổi tiếng, nhưng đa phần đều là tư biện và không có căn cứ.
Tạm gác chi tiết “canh gà”, ta đi vào tìm hiểu một chút diễn biến văn bản của bài thơ này.
Sách Tâm trạng Dương Khuê và Dương Lâm[3], Dương Thiệu Tống là cháu của Dương Khuê có ghi dòng nhận xét về câu lục mở đầu: "Có người đã sửa đổi câu thơ này là Gió đưa cành trúc la đà, nhưng có lẽ là sai vì làm mất đi ý nghĩa ẩn dụ của toàn câu mà chỉ có ý nghĩa tảcảnh mà thôi".
Vấn đề nảy sinh ở đây là: Ai đã sửa câu lục trong bài thơ này thành “Gió đưa cành trúc la đà”?
Tôi liên tưởng tới một bài thơ khác tả cảnh Huế khá giống bài thơ của Dương Khuê là:
"Gió đưa cành trúc la đà
Tiếng chuông Thiên Mụ, canh gà Thọ Xương.
Thuyền về xuôi mái sông Hương,
Biết đâu tâm sự đôi đường đắng cay” (C)
Bài thơ này cũng đã được phổ thành nhạc trong bài hát “Thương về cố đô” của nhạc sĩ Châu Kỳ, khi đó bài thơ này đã được công nhận như một bài ca dao trong kho tàng Văn học dân gian Bình Trị Thiên (1987), nhạc sĩ Châu Kỳ chỉ dùng nó như một chất liệu sáng tác mà thôi. Một hồi tìm kiếm, tôi mới thấy hai câu thơ đầu xuất hiện trong cuốn hồi ký “Mười ngày ở Huế”[4], nói về quãng thời gian ở Huế của học giả Phạm Quỳnh. Trong đó có viết một đoạn tả cảnh Huế như sau:
“Gióđưa cành trúc la đà
Tiếng chuông Thiên Mụ canh gà Thọ Xương"
Cả cái hồn thơ của xứ Huế như chan chứa trong hai câu ca ấy. Chùa Thiên Mụ là một chốn danh lam, có cái tháp bẩy từng, ở ngay trên bờ sông Hương, làng Thọ Xương thì ở bờ bên kia. Đêm khuya nghe tiếng chuông chùa với tiếng gà gáy xa đưa văng vẳng ở giữa khoảng giời nước long lanh mà cảm đặt thành câu ca cho con trẻ hát, ấy mới rõ cái tính tình của người xứ Huế.” (Phần IV)
Như vậy là học giả Phạm Quỳnh đã dùng ý tứ của thơ Dương Khuê để viết lại cho hợp với cảnh và địa danh ởHuế, có chùa Thiên Mụ và có làng chài Thọ Xương (còn có tên là Thọ Khương, ThọCương, Long Thọ). Chúng ta có thể đưa ra phán đoán:
Hoặc là Phạm Quỳnh viết dựa trên thơ Dương Khuê
Hoặc là sử dụng chất liệu văn hóa dân gian bản địa
Nhưng dù là trường hợp nào thì văn bản (C) cũng là một chi tiết quý giá.
Vì thế, bản (A) có thể được phán đoán bằng sự “lai”giữa hai bản (B) và (C).
Cũng qua các chi tiết trên, mảy may không hề thấy chỗ nào đề cập đến món canh (súp) gà Thọ Xương. Hơn nữa, chúng ta cần hiểu logic bài thơ tả cảnh, đang có gió, có cành trúc, có tiếng chuông, có nhịp chày giã giấy, có mặt nước hồ long lanh, dẫu có thêm món canh (súp) gà vào cũng thật là vô duyên và không hợp lý.
[1] Cuốn đầu in bởi Hội văn nghệ Hà Nội năm 1969, tái bản nhân dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long Hà Nội năm 2010
[2] Trích lại tài liệu theo bài của Vô Ưu trên
http://www.baomoi.com Dẫn theo Trần Trung Viên trong Văn đàn bảo giám, cuốn 3, NXB Nam Ký, Hà Nội, 1926; Mặc Lâm tái bản, Sài Gòn, 1969, trang 159; tài liệu do nhà phê bình Đặng Tiến cung cấp. Trong Thơ văn Hà Nội do Trần Huy Liệu chủ biên, cũng viết như vậy.
[3] Dương Thiệu Tống, Tâm trạng của Dương Khuê và Dương Lâm, Nxb. Khoa học Xã hội, HN, 2005.
[4] Quý vị độc giả có thể đọc toàn văn hồi ký “Mười ngày ở Huế” tại Blog của Phạm Quỳnh ở địa chỉ:
http://phamquynh.wordpress.com/2009/02/19/tac-ph%E1%BA%A9m-m%C6%B0%E1%BB%9Di-ngay-%E1%BB%9F-hu%E1%BA%BF/ Hoặc: Phạm Quỳnh, Mười ngày ở Huế, Nxb. Văn học, H.2001.
Trong văn học VN, có bài thơ Hà Nội Tứ Cảnh, đã được xem như cụ Dương Khuê biệt hiệu Vân Trì là tác giả:
Gió đưa cành trúc la đà,
Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương
Mịt mù khói tỏa ngàn sương,
Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ.
Tháng trước, có một cô giáo tốt nghiệp môn Văn, ĐH Sư phạm Hà Nội với bằng thạc sĩ, đã chấm bài của học sinh lớp 7 một trường trung học trong đó học sinh giải thích "canh gà Thọ Xương" là món ẩm thực nổi tiếng của hồ Tây (món canh gà hầm của quán Thọ Xương :chicken soup from the restaurant named Thọ Xương). Cô giáo đã cho học sinh này 8 điểm (trên 10) với lời khen "Có ý thức làm bài", trong khi đó câu trên vẫn được hiểu từ xưa trong văn học là "tiếng gà gáy cầm canh từ địa danhThọ Xương. Phụ huynh kiểm tra thì thấy các học sinh khác đều hiểu là một món ăn và đồng thanh nói cô giáo đã dạy như vậy.
Sau đó, cô giáo đã xin từ chức. Việc cô giáo từ chức gây ra một cuộc tranh cãi sôi nổi trên internet và báo chí, người cho rằng cô giáo chỉ là một nạn nhân đáng thương, kẻ trách cứ nền giáo dục đương thời. Nồi "canh gà Thọ Xương" đã nhanh chóng tập hợp được quanh nó một cái chợ khổng lồ, ở đó dư luận tố tội lẫn nhau, cư dân trên mạng trách cứ lẫn nhau.
G/S Thạc sĩ Vũ quốc Thúc cũng có bài về Gió đưa cành trúc la đà. Xem bài kèm đây, cùng với một bài khác cũng có giá trị vì tính cách vô tư của tác giả.
Tuần qua, lại có một tin động trời:
Có người (vô danh) vừa tìm thấy một bài thơ chữ Hán và chữ Nôm nữa (khác với bài Hà Nội Tứ Cảnh) nhan đề Tối ức Thọ Xương thang . Bài mới tìm, theo nguồn tin này cũng của cụ Dương Khuê, trong đó có câu chữ Hán "Thọ Xương đa cố cựu, đồng mãi đốn kê thang". Dịch nghĩa nôm : Quán Thọ Xương nhiều ông bạn cũ đều đến mua canh gà hầm". Tin này còn quả quyết bài thơ kể trên đã được tìm thấy trong nguyên bản cuốn Vân Đình Dương Khuê Thi Tập hiện đang lưu trữ tại thư Viện Nghiên Cứu Hán Nôm.
.....................
Bài viết của tác giả Hocmon
Thưa bạn đọc.
Một quí độc giả có nick là hocmon vừa post một comment trên entry “Nền giáo dục hóc…xương gà” về tích canh gà Thọ Xương như sau
“Nguyên bản cuốn Vân Đình Dương Khuê Thượng Thư Tiên Sinh Thi Tập hiện đang lưu trữ tại thư Viện nghiên cứu Hán Nôm. Sách này có chép bài thơ mang tên Tối ức Thọ Xương thang (Nhớ nhất canh Thọ Xương) của Dương Khuê”
Nguyên văn viết: 裊裊搖風竹，蒼蒼鎮武鐘，壽昌多故舊，同買燉雞湯。煙鎖西湖水，杵驚安泰鄉，河城斯美景，最耐客思量
“Niểu niểu dao phong trúc, thương thương Trấn Vũ chung, Thọ Xương đa cố cựu, đồng mãi đốn kê thang. Yên tỏa Tây Hồ thủy, chử kinh Yên Thái hương, Hà thành tư mỹ cảnh, tối nại khách tư lương.”
Dịch nghĩa nôm na: Gió lay trúc phất phơ, chuông Trấn Vũ xa thẳm, quán Thọ Xương nhiều ông bạn cũ, đều đến mua canh gà hầm. Khói sương vây bủa mặt nước hồ Tây, nhịp chày kinh động làng Yên Thái, cảnh đẹp này của Hà Thành, khiến khách nhớ nhung nhất.
Phía dưới có một dòng chữ nhỏ, chú rằng “sau khi bài này làm ra, sĩ phu tranh nhau ngâm tụng. Bà Thọ chủ quán Thọ Xương mắng tiếng, đích thân đến nhà ta xin chữ, song lại cầu ta diễn ra quốc âm ngõ hầu hiểu được trọn nghĩa.
Ta liền bỏ hai câu cuối mà diễn lại rằng:
“Gió đưa cành trúc la đà
Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương
Mịt mùng khói tỏa ngàn sương
Dịp chày Yên Thái mặt gương Tây hồ.”
Thế là đã rõ nhé. Nếu tích trên có thật thì canh gà Thọ Xương đúng mà món canh gà, chẳng phải tiếng gà gáy sang canh như các nhà văn, nhà thơ đã tưởng.
Phát hiện này mà đúng thì đó là sự kiện động trời trong văn học.
Bác Hocmon có nhờ các anh chị nào có điều kiện ở Hà Nội, xin xác minh lại bài văn này với viện Hán Nôm dùm, có thật như vậy hay không ?
Tác giả: Hocmon
Tiếp đó là một cuộc tranh luận sôi nổi gồm cả mấy trăm lời bàn trên các blogs và báo chí ở VN
1. Canh Gà Thọ Xương ... lại sắp dậy sóng !
Nguyên văn tác giả
"Có những niềm tin, dù quan trọng với cả nhân loại hay chỉ là chuyện vặt vãnh, nhưng nếu nó sụp đổ thì ta đau đớn lắm.
Sau vụ cô giáo nhập viện vì canh gà Thọ Xương, thoạt tiên tôi đã vô cùng thương cảm, rồi suy đi nghĩ lại càng thương cô ấy hơn. Rõ là thên hạ vẫn quen cái kiểu đánh hôi hèn hạ, người ta ngã còn cố đạp thêm.
Xin nói thêm, từ ngày tập tọng viết lách tôi luôn gặp vấn đề với cách phiên âm Hán Việt. Thế hệ chúng tôi chỉ học qua quýt dăm bài tiếng Nga, có ai bảo cho đâu mà biết
Mạnh Đức Tư Cưu lại là ông Montesquieu, Mo Yan là Mạc Ngôn, hay Mã Lý Lình Mộng Lỗ chính là nàng Marilyn Monroe diễm lệ... Vì vậy gặp phải những vụ tương tự là tôi hay tìm đến một thầy đồ già ở Bưởi để hỏi, nhà thầy cách ngõ vào nhà văn sĩ Tô Hoài đáng kính vài bước chân. Thầy năm nay đã quá ngưỡng 95, thông thạo tiếng Tàu và tiếng Pháp, viết thư pháp như rồng bay phượng múa, nghe nói ông nội thầy hay được triệu vào kinh để chép chiếu chỉ cho vua (?), vào lúc giao thời thầy còn bỏ công tự học tiếng Đức tiếng Anh và gõ laptop nhanh hơn cả tôi! Đối với tôi, thầy là pho tự vị thâm hậu. Được bữa nào mát giời, nghe thầy kể những kỷ niệm cá nhân với Nguyễn Bính, Đinh Hùng, Lang Quê, hay chuyện người bạn vong niên vốn là đạo chích quy chính, thậm chí còn học thành tài và được cả vùng Đồ Sơn kính cẩn phong danh hiệu An Biên học sĩ mà Nguyên Hồng làm gốc để dựng nên hình tượng Năm Sài Gòn (trong Bỉ Vỏ) thì chỉ có há hốc mồm không ngậm lại được. Tuy nhiên, vì một uẩn ức nào đó mà thầy không bao giờ viết mấy giai thoại đó ra giấy.
Tối nay mua được ít chả quế Ước Lễ thơm phức còn nóng hổi, tôi đưa đến biếu thầy nhắm rượu. Ngồi lân la thế nào mà động đến đề tài “cô giáo canh gà” đã nhắc ở trên. Rồi thế là, sau khi tiếp thầy, tôi kiếm cớ chạy vội về nhà để lên mạng. Bởi vì một sự kiện động trời như vậy không thể chứa chất lâu trong lòng, tôi phải kể ngay cho các bạn nghe. Cũng để bênh vực cô giáo tội nghiệp. Cũng để vả vào mặt những kẻ không biết gì hơn ai mà lại thích dạy đời.
“Ở tuổi này, tôi tha thiết gì nữa mà góp một câu vào chuyện thiên hạ”, thầy tôi nói thế. “Nhưng anh chịu khó quẳng hộ thầy một chuyện lên mạng. Giữa đường thấy chuyện bất bình, tôi chẳng thể nhắm mắt đi qua được.” Hôm nay thầy không đụng đũa vào miếng chả, cũng chẳng uống giọt rượu nào. “Các cô các cậu thời nay thì giỏi ngoại ngữ lắm, thế có biết câu nói của Bộ trưởng tuyên truyền Goebbels thời Hitler không?” thầy đọc một tràng rồi mới nhận ra là tôi chẳng hiểu gì tiếng Đức. “Dịch đại khái là ‘If you repeat a lie often enough, it becomes the truth’. Nhưng nói đi cũng phải nói lại, cái mệnh đề đảo của câu trên sẽ là ‘nếu người ta chôn kín một sự thật đi đủ lâu thì thế giới sẽ cho đó là chuyện bịa.’”
Tôi chẳng hiểu gì cả.
“Thế này nhé”, thầy khoan thai tiếp, “cái canh gà trong câu ca dao mà anh vừa nhắc tới, nó chính là nước luộc gà rồi ném vào mấy sợi bánh đa, thêm ít hành xanh và mùi. Đơn giản thế thôi, vậy mà cả vùng ven Hồ Tây này không ai nấu giỏi như mấy quán ở Thọ Xương, người ta đồn rằng dân Thọ Xương luộc sâm cầm nhưng không dám lộ ra vì đó là quà tiến vua. Lâu rồi, mấy thằng ngu hậu thế cứ suy luận vớ vẩn vì không biết tra gốc gác của câu chữ.” Nói đoạn, thầy đứng dậy, lên gác lấy xuống một cuốn vở vàng khè. Lại một phát hiện động trời nữa, làm tôi không tin ở mắt mình. Đó là cuốn vở mà nhà văn Vũ Bằng đích thân ghi nháp cho bút ký ẩm thực ‘Miếng ngon Hà Nội’ lẫy lừng! “Khổ quá, hồi ấy tôi cũng dại mồm góp ý cho Vũ Bằng đừng viết nhiều chuyện ăn uống. Người Tràng An ăn uống cảnh vẻ lắm, dĩ thực vi tiên mà, nhưng đưa lên mặt giấy e rằng nó nhuốm màu phàm tục. Có lẽ vì vậy mà ông ấy cắt xén khá nhiều. Có một câu này, ông ấy bỏ đi, mà cả ông ấy lẫn tôi đều không ngờ là nó làm các cô các cậu thời nay đánh nhau vỡ đầu. Thôi, anh đã có công đến đây thì tôi cho anh xem nốt.”
Thầy chỉ cho tôi một đoạn viết bằng bút sắt, của Vũ Bằng, nét chữ đã hơi nhòe nhưng dễ đọc.
Và tôi không tin ở mắt mình.
Không sao tin nổi.
Nhưng sự thật vẫn là sự thật.
Vũ Bằng viết:
“Tương Bần, cà Láng, dưa La,
Cá rô đầm Sét, canh gà Thọ Xương”
nguồn :
http://www.facebook.com/lequanglequang Cuối cùng, ô. Giám Đốc Viện Nghiên Cứu Hán Nôm xác nhận trong một phỏng vấn của báo chí những điểm sau: (i) Trong sách Vân Đình Dương Khuê Thi Tập, không tìm thấy bài thơ Tối ức Thọ Xương thang nói về canh gà hầm như trên; (ii) chỉ có bài thơ Hà Nội Tứ Cảnh nằm trong cuốn Vân Trì Thi Thảo của cụ Dương Khuê (mang ký hiệu VHv. 2482, đang lưu tại Viện Nghiên Cứu Hán Nôm)
ANTĐ: Sự thật về chữ “更 – canh” trong “canh gà Thọ Xương”
HM Blog. Nhờ đường link của bác Nguyễn Xuân Diện, HM Blog xin đăng lại bài trên An ninh Thủ đô. Cảm ơn bác NXD – Tễu Blog, dẫu rằng câu trả lời về chữ 更 canh chưa hoàn toàn thỏa đáng.
ANTĐ. Theo PGS.TS. Trịnh Khắc Mạnh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Hán Nôm, để nói về tiếng gà báo canh người ta viết chữ更, bát canh cũng có thể viết là 更. Tuy nhiên, xét về văn cảnh trong cả 4 câu, thì chữ “canh” ở đây được hiểu là tiếng gà báo canh.
Sau sự việc của cô giáo Thủy – trường THCS Lomonoxop, trên một số diễn đàn mạng, có một số ý kiến cho rằng, “canh gà Thọ Xương” là nói về ẩm thực, ý kiến này nhận được vô số lời bàn luận bởi từ trước tới nay, “canh gà Thọ Xương” luôn được giảng dạy và được hiểu là tiếng gà gáy báo canh.
Thậm chí có người đọc còn lấy dẫn chứng rằng: “Trong sách Vân Đình Dương Khuê Thượng Thư Tiên Sinh cũng chép bài thơ này. Xin lưu ý, Dương Khuê viết thơ bằng chữ Nôm, nỏ phải chữ Quốc ngữ. Nguyên văn viết chữ Canh là 羹 (bát canh, món canh), không phải 更 (canh khuya, canh chầy)”.
Để làm rõ hơn thực hư của chữ “canh” trong “canh gà Thọ Xương” đang gây xôn xao dư luận, PV ANTĐ đã có cuộc trò chuyện với PGS.TS. Trịnh Khắc Mạnh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Hán Nôm.
Theo PGS.TS. Trịnh Khắc Mạnh, hiện có 2 luồng ý kiến, một cho rằng, đây là bài ca dao của người Việt đã được văn bản hóa, có ý kiến cho rằng đây là bài thơ của nhà thơ Dương Khuê – hiệu là Vân Trì. PGS.TS.
Trịnh Khắc Mạnh đã tìm trong sách Vân Đình Dương Khuê Thượng Thư tiên sinh ở Viện Nghiên cứu Hán Nôm và chưa tìm thấy bài thơ như trên, mà bài thơ này nằm trong cuốn Vân Trì Thi thảo (mang ký hiệu VHv. 2482, đang lưu tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm).
Bài thơ có tên đề là Hà Nội Tây cảnh (cảnh Tây Hồ Hà Nội) với 4 câu thơ chữ Nôm:“Phất phơ ngọn trúc trăng tà/ Tiếng chuông Trấn Vũ, canh (更) gà Thọ Xương/ Mịt mù khói tỏa ngàn sương/ Tiếng chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ”.
Về chữ “canh” trong câu “canh gà Thọ Xương”, theo PGS.TS. Trịnh Khắc Mạnh, viết chữ 更 để nói về tiếng gà báo canh, không có chữ Canh 羹 (bát canh, món canh) như ý kiến mà độc giả nêu ra; còn canh (món ăn) cũng có thể viết là chữ 更 này.
Trong văn cảnh của bài thơ này thì nên hiểu “canh” là canh giờ, “canh gà Thọ Xương” là tiếng gà gáy báo canh ở Thọ Xương – Hà Nội. Còn chữ “canh” là 羹, theo từ điển được hiểu là món canh, hoặc là nấu canh.
Xét từ ý bài thơ trong cuốn Vân Trì thi thảo, là tả cảnh Tây Hồ vào lúc trăng tà các sư thỉnh chuông chùa cũng là lúc gà gáy báo canh, như vậy nên mới có câu “tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương”.
Theo quan niệm tính giờ ngày xưa, đêm có 5 canh: Canh 1 là từ 19h – 21h, Canh 2 là từ 21h – 23h, Canh 3 là từ 23h – 1h, Canh 4 là từ 1h – 3h, Canh 5 là từ 3h – 5h.
PGS.TS. Trịnh Khắc Mạnh đưa ra thêm dẫn chứng từ một bài ca dao trong Tổng tập ca dao người Việt (Quốc ngữ) cũng có những bài gắn “tiếng chuông” với “tiếng gà gáy báo canh”, như:
“Có thương thì thương, không thương thì nói
Làm chi lần lần lữa lữa, như hẹn nợ thêm buồn
Trên chùa đã động tiếng chuông
Gà Thọ Xương đã gáy, chim trên nguồn đã kêu”,
hay:
“Đêm năm canh gà kia gáy thúc
Gió nam phong thổi giục cây sầu”,…
PGS.TS. Trịnh Khắc Mạnh cho rằng, việc hiểu “canh gà Thọ Xương” trong bài thơ Hà Nội Tây cảnh hay trong bài ca dao (Gió đưa cành trúc la đà/ Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương/ Mịt mù khói tỏa ngàn sương/ Nhịp chày Yên Thái mặt gương Tây Hồ) là “bát canh gà” thì ông chưa được học!
Từ sự việc này, PGS.TS. Trịnh Khắc Mạnh cho biết thêm, ví như từ “vấn nạn” , trên các phương tiện thông tin đại chúng, hay dùng từ “vấn nạn”, như những câu “tham nhũng đã trở thành vấn nạn của xã hội”, hay “bệnh thành tích trong giáo dục là vấn nạn hiện nay”,… ông tin chắc rằng, người viết hay nói từ này chưa tra cứu nghĩa gốc từ “vấn nạn”.
Theo Hán Việt từ điển của Đào Duy Anh thì “vấn nạn” nghĩa là: đặt lời hỏi để làm rầy người ta, Hán Việt tự điển của Thiều Chửu thì “vấn nạn” là vặn hỏi lẽ khó khăn. Còn Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên) chưa có mục từ “vấn nạn”.
PGS.TS. Trịnh Khắc Mạnh cũng nhấn mạnh, hiện trong xã hội, còn nhiều từ được hiểu sai, dùng sai đã gây nên những sự cố đáng tiếc!
Blog Nguyễn Xuân Diện: Như thế, thật là đủ đầy, chắc chắn, khả tín để có thể kết luận: Dương Khuê là tác giả của bài thơ viết về Hà Nội, mà ngày nay được phổ biến với bốn câu: Gió đưa cành trúc la đà / Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương/ Mịt mù khói tỏa ngàn sương/ Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ.
TH