Người đàn bà làm thơ và dệt vải - Trần Vũ Long

Người đàn bà làm thơ và dệt vải
Là một nhà thơ trẻ ngườidân tộc thiểu số, Bùi Tuyết Mai đã trinh phục người đọc bằng một giọng thơ trữ tình, mềm mại, mang đậm màu sắc văn hoá Mường nhưng vẫn hiện đại. Với tình yêu văn hoá dân tộc, bằng cách cảm cách nghĩ tinh tế và nhuần nhị, chị đã dẫn dắt người đọc bước vào không gian văn hoá đậm đà phong vị và bản săc Mường.
 
Trần Vũ Long: Chị là một nhà thơ trẻ, nhưng chất dân gian, chính xác là văn hoá Mường thẫm đẫm trong thơ của chị. Để giữ được tinh thần đó trong sáng tác có lẽ cũng không dễ.
 
Nhà thơ Bùi Tuyết Mai: KÓ tõ khi t«i b¾t ®Çu s¸ng t¸c ®Õn nay, søc m¹nh cña tinh thÇn d©n téc khiÕn t«i kh«ng thÓ viÕt kh¸c ®i ®­îc. Nhê vµo v¨n ho¸ truyÒn thèng cña d©n téc mµ t«i cã ®ñ vËt liÖu ®Ó s¸ng t¸c th¬ nh­ ng­êi phô n÷ cã ®ñ b«ng ®Ó lµm sîi dÖt, vµ dÖt theo kh¶ n¨ng cña m×nh.        
 
Trần Vũ Long: Đối với chị yếu tố nào quan trọng nhất khi sáng tác?
 
Nhà thơ Bùi Tuyết Mai: Trong s¸ng t¸c, t«i ®Æc biÖt chó ý ®Õn ng«n ng÷ mÑ ®Î, nh÷ng ph­¬ng tiÖn vËt chÊt cña nã nh­ ©m thanh, tõ vÞ vµ c¸c kiÓu phèi hîp mµ trong d©n gian d©n téc hay dïng khi lµm viÖc, ¨n uèng vµ vui ch¬i... nghÜa lµ nh÷ng kho¶nh kh¾c mµ ng«n ng÷ bËt ra do nhu cÇu truyÒn ®¹t t­ t­ëng cña con ng­êi.
 
Trần Vũ Long: Vậy có nghĩa chị sáng tác bằng cả tiếng của dân tộc mình.
 
Nhà thơ Bùi Tuyết Mai: Vâng, đúng vậy. T«i cã may m¾n h¬n nh÷ng nhµ v¨n trÎ hiÖn nay v× t«i s¸ng t¸c ®­îc b»ng tiÕng mÑ ®Î, mét viÖc t­ëng ®¬n gi¶n, nh­ng ®èi víi nhiÒu ng­êi th× nã l¹i lµ mét rµo c¶n lín. Bëi v×, ng­êi M­êng vèn kh«ng cã ch÷ viÕt, chØ c¨n cø vµo ng«n ng÷ nãi. Mµ b©y giê nh÷ng ng­êi trÎ tuæi th× l¹i Ýt khi sö dông tiÕng M­êng ®Ó giao tiÕp, nhÊt lµ giíi trÝ thøc, v× thÕ nhiÒu ng­êi M­êng trÎ võa kh«ng nghe ®­îc võa kh«ng nãi ®­îc tiÕng mÑ ®Î. §©y lµ mét thiÖt thßi lín cho hä. Cßn t«i, do cã lîi thÕ ®­îc sèng trong kh«ng gian ho¹t ®éng v¨n hãa vµ sinh ho¹t kinh tÕ cña M­êng nªn qu¸ tr×nh s¸ng t¸c cña t«i ®­îc n»m trong c¸i n«i lín cña c¸c tõ vÞ (toµn bé tõ ng÷) cña ng«n ng÷ M­êng hiÖn nay, chø kh«ng chØ dõng l¹i ë nh÷ng tõ vÞ c¬ b¶n. T«i ­u tiªn sö dông tõ vÞ c¬ b¶n trong s¸ng t¸c v× nã lµ mét trong nh÷ng yÕu tè mang ®Ëm ®Æc tr­ng sinh ho¹t cña téc ng­êi.V× chØ cã ng«n ng÷ mÑ ®Î míi béc lé ®­îc ®Æc tÝnh văn hoá dân gian. V× thÕ, mét mÆt, c¸c s¸ng t¸c cña t«i gåm nh÷ng tõ cã trong toµn bé qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ d©n téc M­êng, mÆt kh¸c, nã cßn gåm c¶ nh÷ng tõ m­în hay tõ chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c ng«n ng÷ kh¸c. §Ó cã thÓ t¶i chÝnh x¸c ý t­ëng cña m×nh, t«i s¸ng t¸c b»ng ng«n ng÷ mÑ ®Î, sau ®ã dÞch ra tiÕng ViÖt ®Ó phôc vô ®­îc ®«ng ®¶o c«ng chóng.
 
Trần Vũ Long: Theo tôi, không chỉ có người Mường, các dân tộc thiểu số khác cũng đang trong tình trạng như vậy. Khi người dân tộc thiểu số đi học đi hành, các mối quan hệ hàng ngày buộc họ phải nói tiếng Việt. Môi trường họ sinh sống, làm việc hoàn toàn tách rời với cộng đồng dân tộc của mình. Chính vì vậy ngôn ngữ, văn hóa  dân tộc bị mất dần trong tiềm thức của họ khi mà ý thức giữ gìn bản sắc không có.
 
Nhà thơ Bùi Tuyết Mai: T«i th× sèng trong m«i tr­êng mµ c¶ hai hä néi ngo¹i dï lµm ®Õn chøc vô g×, ë ®©u, lóc gÆp còng ®Òu thÝch nãi tiÕng M­êng. T«i yªu tiÕng M­êng v× d©n téc M­êng gi÷ ®­îc tiÕng nãi cña m×nh l©u dµi, ng«n ng÷ nãi cña ng­êi M­êng ®· ph¸t triÓn ®Õn ®é tinh tuý. Mét trong nh÷ng c¸ch chÝnh ®Ó lµm giµu cã ®ång thêi cÊt gi÷ l©u dµi tiÕng nãi cña ng­êi M­êng lµ sö thi. Cã thÓ dÉn ra ®©y sö thi næi tiÕng §Î §Êt §Î N­íc. Cuéc ®êi cña ng­êi M­êng lµ mét cuèn sö thi ®å sé kÓ tõ thuë khai Trêi më §Êt cho ®Õn nay. Trong sö thi, vò trô quan cña ng­êi M­êng tr¶i réng rªnh, cao vót, s©u th¼m nhiÒu tÇng nhiÒu thÕ giíi.
 
Trần Vũ Long: Chị có nói, người Mường không có chữ viết, tôi cứ hình dung trong đầu cuộc sống của người Mường giống như là một chuỗi âm thanh.
 
Nhà thơ Bùi Tuyết Mai: (Cười) Vâng, đúng vậy. KÓ tõ khi con ng­êi ®­îc cÊt lªn tiÕng khãc chµo ®êi cho ®Õn lóc nh¾m m¾t xu«i tay vÒ M­êng Trêi h­ëng thô mét v¨n ho¸ kh¸c, con ng­êi ®· lµm ra mét chuçi ©m thanh. TiÕng M­êng lµ tiÕng ViÖt cæ, thuéc lo¹i h×nh ng«n ng÷ ®¬n lËp (isolate), ng÷ hÖ Nam ¸ vµ n»m trong nhãm ViÖt-M­êng. Tr¶i qua mét thêi gian dµi, ng­êi M­êng ®· lµm ®­îc ®iÒu kú diÖu lµ b¶o tån ®­îc tiÕng nãi cña m×nh trong khi kh«ng cã c¸i gi¸ ®ì lµ ch÷ viÕt. ¢m thanh ®Ñp ®Ï cña ®êi ng­êi cã tiÕt tÊu rÊt ®a dạng, phong phó ®Ó thÓ hiÖn toµn bé tr¶i nghiÖm cña hä. Th«ng qua tiÕt tÊu cña ©m thanh, sù chuyÓn ®éng ®i lªn cña con ng­êi ë c¸c vãc d¸ng, c¶nh s¾c, mïi vÞ… cho ta c¶m nhËn râ rµng sinh ®éng vÒ ®êi sèng x· héi.
 
Trần Vũ Long: Chị có thể nói về cuộc sống sính hoạt hàng ngày với công việc sáng tác được đan xen như thế nào không?
 
Nhà thơ Bùi Tuyết Mai: HiÖn nay, tuy t«i lµm c«ng chøc nhµ n­íc, ®ang sèng ë thµnh phè, nh­ng cuéc sèng sinh ho¹t hµng ngµy cña t«i còng ch¼ng kh¸c khi ë M­êng lµ bao. S¸ng nµo t«i còng thøc dËy tõ sím, tËp thÓ dôc, råi nÊu c¬m cho c¶ nhµ ¨n sau ®ã ®i lµm. Thùc ®¬n cña t«i vÉn gi÷ nh­ khi ë M­êng: C¬m, rau, n­íc ®Ëu t­¬ng hoÆc ®Ëu nµnh, c¸ nhiÒu h¬n thÞt vµ trøng, vµ muèi võng. Nh÷ng lóc rçi r·i, c¶ nhµ t«i quay sîi, dÖt v¶i. Con trai t«i, n¨m nay ®ang häc líp ba còng biÕt gióp mÑ xa sîi. Ch¸u cßn nhá, kh«ng ngåi lªn khung ®Ó dÖt ®­îc v× ch©n ®¹p ch­a tíi, nh­ng hay quanh quÈn vµ “ghi chÐp” gióp mÑ nÕu mÑ nhê. T«i s¸ng t¸c khi nµo cã ý t­ëng, v× vËy cã thÓ nhê con ghi, cã thÓ nhê em g¸i ghi, nÕu kh«ng cã ai gióp th× t«i míi rêi khung dÖt. T«i cã tËt xÊu lµ khi ®· ngåi dÖt th× rÊt ham, khã døt ra l¾m, ai hái g× th× còng õ h÷ cho qua chuyÖn. T«i th­êng ngåi mét m×nh viÕt vào buổi đêm. Mïa viÕt cña t«i th­êng lµ ph¶i hÕt mïa m¨ng. Khi mµ c©y cèi r¾n rái, ra hoa. Mïa Êy, n¨m nµo còng thÕ, t«i th­êng buån nhiÒu, ng­êi gÇy èm xanh xao, t«i viÕt rÊt nhiÒu… §Õn khi nµo hoa keo vµng v·, råi r¬i rông hÕt, hoa mãng bß tÝm hÎo hãt th«i kh«ng bu«ng thâng tõng chïm tõng chïm nÝu l¹i c¸i mµu bu«n buèt Êy. Mïa tµn hoa vÒ kÐo theo giã kh« ®Õn nh­ ng­êi ta lÊy cËt nøa miÕt ®i miÕt l¹i trªn vá èng nøa t­¬i Êy. Mïa r¬i ®Õn nçi kh«ng cßn mét con ong nµo muèn ®Õn lÊy mËt n÷a, vµ t«i èm lu«n mét trËn nªn th©n. Khi mïa n¾ng trë l¹i, t«i l¹i khái èm vµ tiÕp tôc ch¼ng lµm ®­îc g× cho ®Õn mïa nµy n¨m sau… Cø thÕ, cø thÕ… Mïa…
Trần Vũ Long: Có vẻ như  chị là người hoài cổ.
 
Nhà thơ Bùi Tuyết Mai: Trong nhãm b¹n bÌ cña t«i, nhÊt lµ c¸nh ®µn «ng, th­êng ®ïa r»ng t«i lµ ng­êi phô n÷ phong kiÕn cuèi cïng cßn “r¬i rít” l¹i. V× t«i vÉn gi÷ nÕp sinh ho¹t gia ®×nh theo kiÓu truyÒn thèng cña gia ®×nh t«i tõ x­a ®Õn nay: ¨n s¸ng b»ng ch¸o muèi lo·ng, hoÆc c¬m muèi võng ë t¹i nhµ cïng gia ®×nh, kh«ng ®i ¨n qu¸n, kh«ng cµ phª trµ lÝp-ton (trõ khi ®i c«ng t¸c), thu chi gia ®×nh còng lËp sæ s¸ch râ rµng. T«i ®Ó tãc dµi…Trong nhµ, t«i lµ ng­êi kh«ng th¸o v¸t b»ng c¸c chÞ em g¸i, lµm g× còng chËm ch¹p. Nh­ng t«i ®­îc yªu quý v× bÊt cø viÖc g× gia ®×nh giao còng hoµn thµnh ®óng h¹n, kh«ng sím nh­ng kh«ng bÞ muén. Hµnh trang t«i mang theo b©y giê còng toµn lµ vèn «ng bµ cha mÑ cho, chØ häc hµnh bªn ngoµi thªm chót Ýt ®Ó c«ng t¸c cho kÞp b¹n kÞp bÌ. Nhê Giêi, t«i dÖt còng ®ñ Êm vµ tiÒn l­¬ng còng ®ñ no. N¬i t«i ë b©y giê vÉn trång Ýt c©y c¶nh “cho nã cã h¬i v­ên”. Mïa nµo hoa Êy, Ýt th«i nh­ng còng ®ñ ®Ó th­ gi·n. Trong bÕp lu«n cã chai r­îu. Nh­ thÕ th× t«i nhËn thÊy sù hoµi cæ kh«ng cã g× lµ m©u thuÉn trong ®êi sèng hiÖn ®¹i. T«i thÊy, cuéc sèng cø ®Ó nã tõ tõ  thÕ, kh«ng viÖc g× ph¶i nhÆng lªn c¶.     
 
 
 
Trần Vũ Long: Đối với chị, dệt một tấm vải đẹp và làm một bài thơ hay, công việc nào khó hơn?
 
Nhà thơ Bùi Tuyết Mai: DÖt v¶i vµ lµm th¬ lµ hai c«ng viÖc ®em l¹i cho t«i sù sung s­íng nhÊt. V× ®ã lµ hai trong ba ©m thanh biÓu ®¹t h¹nh phóc cña mét ®êi ng­êi theo quan niÖm cña ng­êi M­êng. C¸i khã cña dÖt v¶i kh«ng n»m trong thao t¸c, mµ nã khã ë viÖc duy tr× ®Òu ®Æn sù kiªn tr×, tØ mØ. §ång thêi, ng­êi dÖt ph¶i biÕt lµm chñ mµu s¾c. Gi÷a c¶m xóc víi kü thuËt phèi mµu ph¶i ®i cïng víi nhau vµ kh¸ tèn søc. Ai kh«ng kiªn tr× nhÉn n¹i th× ng­êi Êy kh«ng bao giê dÖt ®­îc. V× lµm viÖc víi sîi v¶i kh«ng ®­îc nãng n¶y. NÕu nãng n¶y th× chØ rèi kh«ng gì ®­îc, mµu kh«ng quyÖn vµo nhau ®­îc. Khi dÖt th× ng­êi dÖt trë thµnh mét bé phËn cña khung dÖt nh­ ®Çu, m×nh g¾n liÒn víi ch©n, tay vËy. Khi dÖt v¶i, ®Ñp hay ch­a ®Ñp lµ do m×nh. Ng­êi nµo cã tÊm lßng yªu th­¬ng khung dÖt, yªu viÖc dÖt th× chËm mÊy còng sÏ dÖt ®­îc tÊm v¶i nh­ ý th«i. Ngµy x­a, ng­êi trai M­êng nµo kü tÝnh, kÐn vî th­êng nh×n c¹p v¸y cña ng­êi con g¸i ®Ó ®o¸n tÝnh c¸ch. Nh×n vµo c¸ch pha mµu, lµm sîi cña c« Êy th× biÕt møc ®é vông, khÐo thÕ nµo. Trªn c¬ së Êy, nÕu lÊy ®­îc nµng vÒ, anh ta vµ gia ®×nh sÏ cã c¸ch ®Ó d¹y thªm cho bÕp nhµ thªm Êm, gi­êng nhµ thªm ªm. ThÕ míi cã c©u “ChÌ h¸i, m¹i M­íng” tøc lµ chÌ ngon th× ph¶i lµ chÌ t­¬i (chÌ xanh) míi võa h¸i vÒ, con g¸i ph¶i lµ con g¸i M­êng. ChÌ t­¬i n­íc xanh ãng ¸nh nh­ n¾ng míi, uèng vµo vừa kho¸i võa khoÎ ng­êi. Con g¸i M­êng truyÒn thèng th× bao giê còng khÐo chiÒu chång nu«i con, cæ dµi, ngùc ®Çy, m«ng trßn, bµn tay Êm vµ th«, ch©n dµi nh­ c©y chuèi hét, l­ng thon ãng nh­ con ong… tr«ng gÇn, tr«ng xa lóc cßn Ýt tuæi th× nh­ nô, lín lªn rùc rì nh­ c¸nh hoa xu©n. B©y giê, còng cßn nhiÒu M­êng, nhiÒu x· gi÷ ®­îc c¸ch lµm, c¸ch nghÜ Êy.
Còn để làm mét bµi th¬ mµ m×nh ­ng ý nhÊt còng kh«ng ph¶i dÔ. Ch¼ng h¹n, bµi th¬ Ru con, t«i ®· cã ý t­ëng vµ s¸ng t¹o nã kho¶ng m­êi n¨m míi hoµn thµnh. T«i muèn gi÷ l¹i b¶n s¾c M­êng nh­: ¨n c¬m ®å, ë nhµ g¸c, v¸c èng n­íc suèi vÒ uèng, thÞt lîn thui chø kh«ng luéc. V× nÒn v¨n ho¸ cña d©n téc M­êng rÊt ®å sé, nhiÒu gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña ng­êi M­êng ®­îc gi÷ l¹i trong sö thi, trong c¸c truyÖn cæ, trong c©u chuyÖn kÓ… theo c¸ch truyÒn thèng råi. T«i kh«ng muèn lÆp l¹i vµ chÐp l¹i, t«i muèn dÖt bµi th¬ míi nµy theo c¸ch cña t«i. V× thÕ, t«i tr¨n trë suèt hµng chôc n¨m trêi. Cho ®Õn khi t«i lËp gia ®×nh, sinh con. Khi t«i trë thµnh ng­êi mÑ, ®­îc h­ëng niÒm h¹nh phóc vµ h·nh diÖn nu«i d­ìng, d¹y con th× míi thÊm thÝa. T«i ®· chän h×nh thøc lµ Ru ®Ó thÓ hiÖn trän vÑn ý t­ëng ®ã. Ru con
 
Ngñ ®i
§«i ch©n quen leo dèc ng­îc
Ngñ ngoan
Con chim chÝch t×m måi quanh hiªn
 
Ngñ yªn
C¸i mÆt khØ con
Ngñ nµo
§«i v©y c¸ bèng cßn m¸y
 
Ngñ ngoan nµo con chã ®èm mÆc v¸y hoa cã r¨ng ®Çy ®Æn
Cho ong ra nhiÒu mËt
Cho con gµ m¬ côc t¸c
Con lîn to nh­ ®èng gianh
 
Ngñ ®i
Cho MÑ «m Cha
Cho con mät ®ôc v¸ch
Ngñ l©u
Cho khãi bÕp l­în b¶y vßng nhµ ba vßng b¶n
NgÊm vµo l¸ trÇu
NgËm vµo qu¶ cau
 
Ngñ ®i n­¬ng 
Cho nÕp mÈy ®Òu
Cän n­íc móa chµy suèt ®ªm tr¾ng muèt
Ngñ ®i con gµ trèng cùa thon
Cho gµ con në chËt bu lèc nhèc
 
 
Ngñ ®i c¸i kh¨n bÞt tr«èc
Cho b«ng g¹o xanh
Ngñ ®i c¸i kl«èc wÆl
Tªnh kh¨n
¸o p¾n
Cho rÔ c©y ng¾n ®êi ng­êi dµi
 
ó ñ la hay
Ngñ cho c¬m ®å th¬m vµo lç tai
Cho nhµ g¸c dµi kh«ng nh×n hÕt
Cho n­íc v¸c ®Ó ®Çy gian bÕp
Cho lîn thui th¬m ®iÕc mòi bèn m­êng
 
ó ñ la hay
Ngñ ®i con ¬i
ó ñ la hay
Ngñ ®i cho ngµy lui th¸ng tíi...
Ngñ ®i.
 
Trần Vũ Long: Dường như, thiên chức của người phụ nữ được thể hiện khá rõ trong sáng tác của chị?
 
Nhà thơ Bùi Tuyết Mai: Ng­êi phô n÷ M­êng trong mçi nhµ lµ g¾n chÆt víi chÝn ch÷: Sinh (®Î), cóc (n©ng ®ì), phñ (vuèt ve), sóc (nu«i, cho bó, cho ¨n), tr­ëng (nu«i cho lín), dôc (d¹y dç), cè (tr«ng nom), phôc (tuú tÝnh mµ d¹y), phóc (che chë). Theo t«i nghÜ vµ lµm th× cø ph¶i s¾p xÕp viÖc nhµ trän vÑn th× míi lµm c«ng viÖc kh¸c ®­îc. Phô n÷ thêi nµy kh«ng nªn v× qu¸ lo viÖc nhµ mµ bá viÖc x· héi. Còng kh«ng nªn ®Æt nÆng viÖc x· héi mµ xao nh·ng viÖc nhµ. Gi¶i quyÕt viÖc nµo còng ph¶i lý kÕt hîp víi t×nh. NÕu thÊu t×nh ®¹t lý th× coi nh­ viÖc ®­îc. NÕu ch­a thÊu t×nh ®¹t lý th× viÖc cã xong còng kh«ng bÒn v÷ng.
 
Trần Vũ Long: Để tạo được một ấn tượng đối với người đọc bằng chất văn hoá Mường rất sâu sắc nhưng vẫn hiện đại, có lẽ vì chị đã biết vận dụng được thế mạnh của mình, đó là cách cảm, cách nghĩ, cách biểu đạt rất chân thật nhưng tinh tế, nhuần nhị của một người con gái xứ Mường.
 
Nhà thơ Bùi Tuyết Mai: Khi viÕt, qu¶ thùc t«i chØ viÕt cho trän vÑn ý t­ëng cña m×nh th«i, vµ viÕt theo c¸ch cña t«i. NghÜa lµ nh÷ng sù vËt hiÖn t­îng kh«ng míi, mµ nã ®­îc thÓ hiÖn b»ng c¸ch nh×n cña t«i. T«i thõa nhËn lµ m×nh ®· biÕt vËn dông thÕ m¹nh cña tiÕng ViÖt ®Ó mét lÇn n÷a chuyÓn ng÷ tõ tiÕng M­êng nh»m gióp cho nhiÒu b¹n ®äc thÊy ®­îc ý t­ëng cña t«i dÔ dµng. Tuy nhiªn lµ tÊt c¶ nh÷ng cè g¾ng ®ã cña t«i vÉn cßn ph¶i ®­îc tiÕp tôc t×m tßi ®Ó hoµn thiÖn n÷a. H­íng ®Õn c¶ sè l­îng vµ chÊt l­îng. T«i vÉn muèn lµm mét tÊm v¶i-th¬ míi dµi h¬n, ®Ñp h¬n nh÷ng tÊm tr­íc.
 
Trần Vũ Long: Trong những năm gần đây, diện mạo của thơ cũng có nhiều thay đổi. Có người cho đó là sự thành công của thơ ca. Cũng có người cho đó chỉ là những thể nghiệm trong quá trình tìm tòi. Tuy nhiên, trong mỗi thời kỳ, mỗi giai đoạn lịch sử đều có những tư duy nghệ thuật, ngôn ngữ sáng tác riêng của nó và điều quan trọng là tác phẩm phải mang được sức sống, hơi thở của thời đại mà nó ra đời. Cỗ máy thời gian sẽ làm nốt phần việc của mình đó là sàng lọc.
 
Nhà thơ Bùi Tuyết Mai: Theo t«i- Th¬ lµ mét c¸ch thÓ hiÖn c¸i ®Ñp. Ng«n ng÷ cña mét d©n téc trong ®ã th¬ lµ biÓu hiÖn vÎ ®Ñp thuÇn khiÕt nhÊt, cã liªn hÖ trùc tiÕp víi s¶n xuÊt vµ toµn bé nh÷ng ho¹t ®éng cña ®êi sèng con ng­êi. Do ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña con ng­êi kh«ng ngõng ph¸t triÓn, nªn ng«n ng÷ còng ph¸t triÓn liªn tôc. Nh­ng sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷ kh¸c víi sù ph¸t triÓn cña h¹ tÇng c¬ së vµ th­îng tÇng kiÕn tróc. §Æc tr­ng cña ng«n ng÷ lµ kh«ng cã b­íc nh¶y vät ®ét ngét tõ mét chÊt l­îng nµy sang mét chÊt l­îng kh¸c mµ b»ng sù tiªu vong dÇn dÇn nh÷ng yÕu tè chÊt l­îng cò, l¹c hËu vµ cho ra ®êi nh÷ng yÕu tè cã chÊt l­îng míi theo quy luËt kh¸ch quan. Víi th¬, quy luËt nµy cßn khèc liÖt h¬n, v× nã thÓ hiÖn sù th¨ng hoa ng«n ng÷ cña thêi kú lÞch sö mµ t¸c phÈm ®ã ph¶n ¸nh.
 
Trần Vũ Long: Xin cảm ơn nhà thơ Bùi Tuyết Mai về cuộc trao đổi thú vị này. Chúc chị và gia đình đón một năm mới xum vầy, hạnh phúc. Chúc chị dệt được nhiều tấm vải đẹp, làm được nhiều thơ hay, mang đậm bản sắc văn hoá của người Mường.

Có người yêu thì đau khổ. Có người yêu thì hạnh phúc. Nhưng đau khổ hay hạnh phúc thì con người vẫn muốn được yêu.