1. ỨC TRAI BỊ TÙ.
Hồi ấy tại làng Nhị Khê có ông đồ Khanh nức tiếng một vùng , nhưng từ khi quân Bắc tràn xuống tàn phá thì nơi này điêu tàn , hoang dại . Tương truyền chỗ làng đã xảy ra cuộc huyết chiến dữ dội , Hồ Quý Ly cùng hai con thất thểu lui về Đa Bang thành . Mộc Thạnh dẫn ba vạn thiết kỵ cùng quân Liễu Thăng viện trợ sau tiến tới cướp bóc . Khanh Đồ chưa kịp thu dọn đã bị trói gô lại , đem áp giải ra trước Thạnh . Thạnh ngạo nghễ hỏi ;
- Nhà ngươi là ai ?
Khanh đáp :
- Đồ Khanh , Nguyễn Ứng Long , tự Phi Khanh , dạy học ở đây .
Thạnh nghe xong ha hả khanh khách cười , rồi bảo lính áp vào xe tù đưa về Bắc . Trên đường đi , Khanh chợt thấp thấp thoáng sau lùm cây là hai ba người gì đó cứ dõi theo . Đang độ dừng ở Ải Nam Quan , vắng vẻ và trời oi nồng , bọn tống xe hạ trại bên triền núi nghỉ ngơi . Phi Khanh buồn hận , suy ngẫm đủ điều . Chợt từ xa tiến lại ba kẻ , một lớn hai nhỏ , tay nâng bát nước trong , đang khô ran họng , ông vội ngoắt tay lại , cả ba tuồng như mừng rỡ tất tả chạy lại .
Ôi trời ! Trãi nhi , Báo nhi , Hùng nhi , sao các con lại lân la đến vùng này ? Nguyễn Trãi là Trãi nhi , rơm rớm lệ thưa rằng :
- Bẩm phụ thân , con cùng hai em bôn ba theo đoàn xe này , mong sớm hôm phụng dưỡng cha tuổi già sức yếu , chứ ru rú lẩn khuất thiên hạ thì còn mặt mũi đâu mà đối mặt với trời , dựng gan với đất .
Nói xong liền trao cho Phi Khanh bát nước . Ông đẩy nhẹ tay rồi nghiêm giọng bảo :
- Bậc nam nhi ở đời , với nước lấy trung làm đầu , với cha mẹ dùng hiếu làm trọng , nay nước mất nhà tan , phải tìm kế rửa hận nước , trả thù nhà , cớ sao cứ đi theo mà khóc lóc giống nhi nữ thì sao gọi là hiếu là trung !
Nói xong thì kịp lúc bọn lính lên đường , trời dịu nắng , ba anh em họ Nguyễn từ tiễn cha rồi quay đầu đi khuất . Phi Hùng nói với anh Nguyễn Trãi và Phi Báo :
- Năm anh em ta mỗi người một ngả , riêng em muốn ở lại Bắc theo dõ sự tình , tiện bề săn sóc cha , còn hai anh mau về Nam tính sự lâu dài .
Cả hai đều cho là phải , lập tức đưa Phi Báo trở lại phía bắc .
Trên đường về , hai người còn lại vừa đi vừa chuyện trò , bỗng xuất hiện tốp lính giặc tuần tiễu , vội trốn sau hốc đá lớn , Nguyễn Trãi cơ trí bảo Phi Báo :
- Em mau chạy theo triền núi, dùng xuồng lui theo dòng Bạch Hạc, nghỉ ở Đông Bộ Đầu, nếu thấy có đoàn thương nhân nào qua thì theo đó mà đi, chắc chắn sẽ về Nam Phương an toàn.
- Còn anh ? - Phi Báo hoảng hốt hỏi.
- Chớ lo, anh sẽ tự tính kế .
Rồi Phi Báo làm như lời huynh trưởng nên không hề hấn gì, Nguyễn Trãi vẫn ẩn sau hốc đá , thì bọn lính bất ngờ chực tới áp sát .
Lúc ấy , sau lưng Nguyễn Trãi xuất hiện một kẻ cao to lực lưỡng , xốc vai Trãi dậy, quát:
- Chúng bay để tên này bảng lảng ở nơi này là sao , cấm binh sắp tới , chắc hắn là gián điệp , mau lôi về cho chủ tướng trị tội .
Nguyễn Trãi vô cùng thảng thốt , nhưng rồi lòng nhớ lại lời cha trăng trối , nên vững vàng . Khi giáp mặt với một tên áo sáng lòa , chính là Trương Phụ , còn cạnh hắn là Hoàng Phúc , Phụ hét lên :
- Ngươi là dân phương nào sao thập thò theo dõi binh ta ?
Nguyễn Trãi đáp :
- Ta họ Nguyễn tên Trãi hiệu Ức Trai , là người Côn Sơn .
Phụ nghe xong rất ngạc nhiên , biết Trãi là kẻ học thức sâu rộng , muốn phục hàng , bèn sai lính gỡ trói , rồi dỗ ngọt :
- Ta biết tiên sinh đã lâu , nay mới gặp , quả là phúc , vừa rồi ta thất lễ , mong tiên sinh lượng thứ .
Trãi cũng chẳng đáp , im thít , ngoảnh mặt chỗ khác , Phụ tiếp :
- Nay , nhà Hồ bại vong do chính sách phiền hà , dân tình nhũng nhiễu , Vua tôi hủ bại , thiên triều muốn sang đây chỉnh đốn cục diện đã thành , vậy ngài có tài cao vọng trọng , còn tiếc gì cơ đồ cựu triều mà không mau theo với bọn ta , sẽ hưởng vinh hoa phú quý cả đời không dùng hết , ăn ngon mặc đẹp không sợ thiếu , chứ cứ ủ rũ buồn phiền thì đâu có đáng mặt nam nhân !
Trãi càng nghe càng nhức nhối , vẫn im bặt không thèm trả lời , Phụ dụ dỗ mãi , cuối cùng , ông bảo :
- Ta là kẻ sĩ phu chịu ơn cố quốc , lẽ nào ngươi chẳng biết câu : " Nước nhà lâm nguy , thất phu hữu trách " . Nay nước mất nhà tan , thiên hạ đại loạn , ta còn chưa làm chi được cho giang sơn , huống hồ quy hàng nhà ngươi .
Trương Phụ nghe xong tím mặt muốn tiễu trừ , nhưng Phúc ngăn lại nói rằng :
- Những kẻ cố chấp thế này , không phải ngày một ngày hai là có thể dụ phục , cứ giam lỏng để bào mòn ý chí của hắn , tự khắc sẽ có kết quả .
Phụ nghe nói phải , liền truyền quân mang về dịch quán cạnh phủ để canh giữ cẩn mật , bốn mặt đều có quân phòng nghiêm giữ , ngày đêm thay phiên túc trực . Nguyễn tử có lòng sầu muộn , tự nhủ thầm :
- Ức Trai ta ngày đêm bị giam lỏng trong nơi cô tịch , giặc cầm hãm gắt gao , chi bằng bậy giờ cứ nghĩ kế rồi sẽ hành động .
2. ỨC TRAI HIẾN KẾ.
Lúc đó , Trương Phụ được lệnh sai tướng chinh Bắc tường quân Cao Sĩ tiên phong , Trình Dương hậu thuẫn , mang binh lên Thái Nguyên dẹp loạn . Nguyễn Trãi trong lòng cắn rứt lắm , bèn đêm tối bắt con bồ câu , nuôi dạy thành giao liên . Một hôm , Trãi nghe bọn tuần phu kháo nhau :
- Kỳ này Trương tướng quân muốn thân chinh đánh bọn Phạm Chấn ở Bình Than , chắc bọn ta cũng bỏ mạng , chúng quyết tử đó .
Trãi nghe xong hớn hở , viết một bức mật thư giao bồ câu rồi yên dạ ngồi xuống .
Tại Bình Than căn cứ , Phạm Chấn đang họp bàn sĩ tốt thì bắt được thư , trong đó chép :
- Kính tướng quân Phạm Chấn
Ta biết ngài là bậc trượng nghĩa xả thân vì quốc nạn , lại tìm người đứng đầu là Trần Nguyệt Hồ Vương , dốc lòng cứu quốc , ta nghe đồn Trương Phụ sắp thân chinh vào căn cứ địa , giết hắn rồi thì Nước Nam ta có thể tạm nắm quyền tự chủ . Tại hạ đang bị cầm cố ở Đông Quan cũng muốn đem chút lòng này đền ơn báo quốc , mong tướng quân nghe lời ta thỉnh ý mà giữ lấy cơ hội này .
Kính thư
Nguyễn Trãi .
Sau khi xem xong thư , Chấn còn thấy một bức địa đồ vẽ đầy đủ cách bố phòng Bình Than và chiến lược công phá nhanh chóng từ đó thẳng về Đông Quan . Chấn nhìn thì cười vang , bảo các thuộc tướng :
- Tên Nguyễn Trãi này quả là hữu danh vô thực , thế mà lại làm đến Ngự sử đài chính trưởng , toàn là dựa uy của gia tộc .Các ngươi xem , hắn bảo ta phải chấn cửa Tây Bắc, Đông Nam, Tây Nam và Đông Bắc , chừa quãng hở tại chính diện Bắc Môn trực chỉ tận cửa Nam, xong chuyển Tây Nam bộ quân chẹn ngang đường giặc, Tây Bắc hợp cùng Đông Bắc chiếm Đông Quan, đặt năm trạm binh mỗi xã, chia làm một đầu bộ, hai đầu thủ, hai đầu công, riêng Đông Nam đạo thì đánh tập hậu giặc, thế nào Trương Phụ cũng bị bắt, thêm Trần Ngỗi ở vùng Nam trợ lực thì sợ gì không thành. Đúng là lời thất phu giả trá, làm vậy khác nào nhường cho Trương Phụ làm chủ dòng chính Bạch Hạc Giang sao, lúc đó hắn phân phối quân ta mỗi tên một ngả thì chỉ có nước tan rã .
Nói rồi Chấn không theo, cứ làm như ý mình, thủ cả Đông, Tây, Nam, Bắc .
3.ĐẠI CHIẾN BÌNH THAN.
Hai ngày sau , binh của Trương Phụ rầm rộ kéo đến , trước có Mộc Thạnh, sau thêm Trình Dương vừa dẹp các dân tộc thiểu số Thái Nguyên, Lạng Sơn .
Tờ mờ sáng hôm sau, Phạm Chẩn điều dũng tướng Hồ Mạc cùng năm trăm quân hổ bôn thành tiền quân chặn giặc ở Bắc Môn, hai tướng Lê Kim và Lê Vũ lĩnh ba ngàn quân chia thành hai phía tiếp ứng cho tiền binh. Quân Trương Phụ cũng dàn binh theo đội hình, rồi quát lớn:
- Bọn chúng bay đã bị bại , thế mà còn dám ra gan với thiên triều mà chống cự , ta sẽ phân thây từng đứa thành trăm mảnh . Người nào dám chặt đầu Phạm Chấn mang về đây cho ta thì được trọng thưởng .
Lập tức xuất hiện năm tướng oai phong lẫm liệt cầm long đao xấn xổ ra nhắm hay Hồ Mạc mà đâm , Mạc cũng vung trường đao ra cự , kẻ quạt trên , người chém dưới , Mạc kêu to :
- Hồ Vân mau ra trợ chiến .
Vừa dứt lời , một chàng trai tráng kiện huơ họa kích ra chém chết một tướng giặc . Ba kẻ kia dùng đao bạt từ trên xuống một đường chết ngay con ngựa Hồ Mạc . Một tên khác thừa cơ chém phăng thủ cấp lão tướng già , các tướng kia nhân lúc Vân sơ sở hùng hổ thi nhau đâm thọc sát bụng Vân, làm chàng phun cả máu tươi mà chết. Bốn tướng thừa dịp binh ta như rắn mất đầu hô quân ồ ạt đâm thẳng vào tiền bộ nghĩa quân, hai tướng Lê Kim, Lê Vũ cầm cự không lại đội quân vũ bão này , bèn gióng trống thu quân , người nào cũng liểng xiểng lui về . Hậu quân của Mộc Thạnh kéo đánh chật cả Tây Bắc , quân chỗ Trình Dương cấp tốc chiếm toàn bộ Đông Bắc , cả hai đều khống chế Tây và Đông Bình Than, còn Trương Phụ dẫn binh nhung làm chủ Bạch Hạc Giang, tạo nên thế chân vạc nghênh chiến với Trần Nguyệt Hồ . Nguyệt Hồ Vương bàng hoàng âu lo bàn cùng Phạm Chấn :
- Nay quân đội Trương Phụ áp sát vùng Nam Bình Than, phía Bắc coi như hết hy vọng.
Phạm Chấn ngửa cổ lên trời than :
- Nếu mà ta nghe lời Nguyễn Trãi thì phận số đâu như ngày hôm nay.
Hồ nghe xong đòi xem bức họa đồ Nguyễn Trãi gửi cho Chấn, Chấn mở ra, Nguyệt Hồ xem xong lấy làm vui mừng .
Tối hôm ấy , Trần Nguyệt Hồ Vương sai Lê Kim cầm năm ngàn quân tiến giữ mạn Tây Nam , Lê Vũ cùng Phạm Chấn chỉ huy tám ngàn quân rút xuống Nam Bình Than ẩn núp phục kích , Nguyệt Hồ Vương trực tiếp đem theo đội quân này . Hồ Vương sai Trần Huyền Cơ mang quân có đèn đuốc phóng hỏa trại quân Minh cốt để chúng đuổi theo . Cơ làm y vậy , Trương Phụ bị cháy cả lều thì căm giận tức tốc mang giáp lên yên kéo quân truy kích và triệt tiêu toàn bộ lực lượng Phạm Chấn . Nhưng Phụ càng hành binh , càng đi sâu thì càng trống vắng . Chợt trung quân cấp báo có mai phục hai bên , đánh ép trung quân cách hậu quân với tiền quân . Phụ hô lớn :
- Hậu quân thành tiền quân mở đường .
Hậu quân lập tức quay sau lui về thì , từ hai bên triền núi , tướng Lê Kim dàn binh hình chữ nhất làm tiền quân không thể tiến . Trương Phụ đang đứng trong đám loạn chợt sau lưng xuất hiện Trần Nguyệt Hồ, Phạm Chấn, Lê Vũ kéo lên. Quân Minh càng hỗn
loạn . Phụ đang tiến thoái lưỡng nan bỗng xa xa có ngựa chạy bụi cát mịt mù . Người trên ngựa la lớn :
- Trình Dương tướng tới đây .
Rồi theo sau có cờ thêu chữ : “ Mộc Thạnh Chinh Di phó tướng” .
Quân của Lê Kim đang đắc chí chuẩn bị diệt hết quân Minh thì giặc sau lưng giết gần
hết , Lê Kim bị loạn tên bắn tử trận . Toàn quân phong vũ từ trên dồn đánh quân Nguyệt Hồ chết vô số , cộng thêm loạn hậu quân giặc quá quẫn bách , xông lên chém bừa . Quân Hậu Trần chưa kịp hiểu gì , thì tên vun vút xối xả tứ phía , Phạm Chấn trúng phải một mũi bên tả tay , gươm buông thõng , tiền binh Hậu Trần Nam Bình Than dần rút sạch . Tình thế nguy biến , Phạm Chấn bảo gấp : “ Đại vương mau rút đi , ở đây tôi lo” .
Nguyệt Hồ Vương khóc lóc thảm thiết từ biệt Chấn rồi cùng Lê Vũ đào thoát . Chấn tả xung hữu đột chết ngàn binh địch , cuối cùng đuối sức , không để bị nhục bèn dùng tay trái rút gươm tự tận. Trình Dương chém và bêu thủ cấp Phạm Chấn lên cột đồng, đề bốn từ:” Phản thần nghịch tặc.” rồi cho lính gác chặt cấm không để kẻ nào cướp tử thi.
Trương Phụ bình định xong vùng Nam Sách và Thái Nguyên thì chuẩn bị nghỉ ngơi ăn mừng , không ngờ có quâm thám mã cấp báo :
- Bẩm Tướng quân , Trần Ngỗi xưng là Giản Định Đế, hợp cùng Đặng Tất, Nguyễn Cảnh Dị, Đặng Dung, Nguyễn Cảnh Chân cùng Nguyễn Súy và quân sư Nguyễn Biểu nổi dậy ở Mô Đô, Trường Yên.
Phụ rất giận, than rằng: “ Bọn dân Nam này sao mà cứng đầu cứng cổ , gan lì tướng quân quá.”
Nói xong liền kéo đại binh đánh Giản Định .
Quân Giản Định Đế khí thế bừng bừng sôi sục . Ông sai các tướng chiếm giữ Bô Cô thành công, nhưng vì Đặng Tất và Nguyễn Cảnh Chân bị gièm pha sinh sự chia rẽ nội bộ, hai tướng bị giết chết, Đặng Dung và Nguyễn Cảnh Dị tôn phong Trần Quý Khoáng lên ngôi, đem binh đánh Trương Phụ. Đặng Tất chỉ huy thủy binh bị Phụ dùng hỏa công tiêu diệt. Trần Quý Khoáng mang binh phá Bắc, nhưng tháng bảy sau Trương Phụ dẫn quân đàn áp, nên Vua bị bắt . Vua tôi nhà Hậu Trần đều tử tiết , nghĩa quân bèn tôn Lê Ngã lên ngôi vua , tuy vậy vì mưu nông kế cạn , Ngã đại bại ngay từ trận đầu
Thời kỳ đen tối của nước nhà dường như kết thúc sau các cuộc nổi dậy rời rạc, khởi đầu cho bình minh của một sự bùng phát giành lại độc lập cho dân tộc, cuôc phản công mười năm trường kỳ kháng giặc nổi danh thiên hạ - Khởi nghĩa Lam Sơn .
Nhưng, chuyện này xin để cho các tác phẩm chuyên về Sử Học trình bày, tôi chỉ muốn diễn ra cái ý chí, phong hóa của người Việt, đủ cho thời nay , mọi người có thể nghiệm ra. Tôi tạm gói gọn toàn bộ các chương phần trong Truyện Vừa này một cái lạm tên:
TIÊU DAO DIỄN NGHĨA
TRẦN PHONG KỊCH CHIẾN LƯƠNG NGỌA TƯỜNG .
Đêm đó , trời phong mây u tịch , rừng ẩm ướt sau trận mưa , gió lạnh quyện với khí độc thê lương . Từ xa như có giọng hát ai oán não nùng . Trần Phong cưỡi ngựa bạch lếch thếch vác đao sát đất . Chàng lội bùn vũng từ những hốc sâu , vòng qua khe núi hiểm trở, cuối cùng trước mặt là sơn trại gỗ rất kiên cố . Nhưng , chưa lâu sau , Phong vút ngựa từ ngoài vào trong thật điêu luyện , huơ đao chém lìa tên lâu la . Một tên hoảng hốt cấp báo reo tù , hàng vạn tiểu tốt cầm binh khí khiêu chiến bất thần xông ra hàng loạt . Phong thúc ngựa chạy thẳng , gặp đâu chém đó , xác lính ngã quỵ như rạ . Chàng càng tiến sâu vào nội địa , xông xáo như thần cưỡi rồng uốn lượn hạ sát từng chướng ngại .
Trần Phong quát lớn :
- Mau lôi Ngọa Tường ra , nếu không tất cả sẽ cùng ta vùi thiêu trong biển máu .
Cả bọn nháo nhác , bất cập kháo nhau đi bắt Lương Ngọa Tường . Chúng ồ ạt xúm quanh một cái lều vải , lôi một kẻ đang say lướt khướt , Phong vừa nhìn đã nhân ra , xấn xổ một đao chém lìa đầu . Xong , chàng mang thủ cấp của y , rời sơn trại , băng qua khe suối , rồi biến mất theo làn sương mù đặc . Bọn lâu la trố mắt dõi theo càng trai trẻ uy dũng , vừa run sợ lại vừa thán phục chàng trai trẻ oai phong hiển hách .
Khi tống táng mẹ xong , Phong thiêu cháy thủ cấp Ngọa Tường , mùi da thịt và máu tanh bốc lên tận mây xanh , một mùi hương khó chịu , thế mà chàng vẫn chẳng ngửi thấy , nỗi đau mất mẹ còn ghê gớm hơn bội phần , tan nát cõi lòng .
Lát sau , Phong toan rút gươm , chợt phía sau một bàn tay cản lại , với tốc độ lanh lẹ đã đoạt mất thanh kiếm trong tay Phong . Người ấy và gươm ấy đã tự kết liễu đời mình . Chàng chưa kịp trấn tĩnh , từ xa xuất hiện chiến mã cùng kỵ binh rầm rập kéo đến . Họ lao tới như bão cát . Và , họ bảo :
- Mau tìm Trần Phong bắt về đây .
Phong giật bắn người , vội tìm nơi trống trú thân . hàng vạn ý nghĩ trỗi dậy trong chàng Tại sao bọn lính biết tên ta ? Sao chúng lại ráo riết tróc nã ta , thật lạ ? Chúng bắt ta vì mục đích gì ? Chưa nghĩ thêm gì , Phong thấy quân sĩ xem xét mọi nơi , bỗng có sự lạ .
Bọn lính thấy người vừa quyên sinh nằm lăn lóc bên đống đất mới đùn thành một nấm mộ , khấp khởi reo hoan :
- Trần Phong chết rồi . Bệ hạ tất trọng thưởng .
Tất cả xúm xít cười ran , xốc kẻ ấy tên ngựa mang về hoàng cung .
Trần Phong hoàn hồn , chàng ở lại trông mộ mẹ một năm , rồi lên đường ruổi thẳng về kinh kỳ , hỏi thăm tung tích Trần Phong . Thật sự , Trần Phong ấy chính là tay sai của quân Minh thời chiến , khi Lê Thái Tổ bình thiên hạ có ân xá nhưng y không thuận , tụ tập dư đảng phá rối trị an , nên mới có kết cục bi thảm .
Chàng buồn rầu thay cho phận số của người đã khuất , lại chán nản sự đời , nên quay về quê mẹ đất Kỳ La sinh sống qua ngày , làm ruộng thổi cơm , đọc sách viết văn đến khi mất . Chàng mới chỉ ba mươi sáu tuổi .
Tương truyền , lúc sinh thời , Phong có để lại tác phẩm : “ Hoài thiên ký” nói về đời long đong lận đận của một con người tài ba khí phách . Lúc nhàn rỗi , Phong hay đi chu du đây đó , gặp lúc vua Lê Thánh Tông băng qua , đọc được truyện rồi phổ thành thơ.
Về sau, Nguyễn Bỉnh Khiêm băng ngang qua Kỳ La, nghe kể lại khúc bi ai, cảm thương làm một bài tuyệt cú:
Trần Phong dung mạo sáng ngời
Anh hùng lỡ bước muốn lời cảm thương
Ai đâu mang tiếng vô phường
Ô danh nhục nhã cầm cương báo thù
Suốt đời lao đao phong vũ
Danh thơm ngút tiếng thiên thu
Lòng ta khá chi sợ lao tù
Chỉ sợ chí chẳng toại, thân trẻ bất tài thôi!