1

Nó là con tôi, con út. Nó tên Quảng. Giống bên ngoại, nó có mái tóc quăn, thường được gọi là Quảng quắn. Với người lạ, vì mái tóc quăn của nó, khó biết nó là trai hay gái.

Một hôm, cô bạn của má nó đến nhà chơi, hỏi nó:

Cháu trai hay gái?

Nó không trả lời mà tuột quần, hảy đít khoe… con chim. Má nó rầy:

Không được hỗn! Nghịch quá!

Nó nhe răng cười.

Khi nó lên 5, vào một buổi chiều mưa tháng 6, hai cha con đang ngồi xem tivi, nó chợt hỏi:

Hồi nhỏ, tivi của ba đen trắng hay màu?

Tôi bật cười:

Hồi ba nhỏ bằng tuổi con, làm gì có tivi mà đen trắng hay màu!

Đó là câu hỏi mở đầu để hỏi thêm, nghe tôi nói vậy, mặt nó ngớ ra, mất hứng. Nó lại xem tiếp, còn tôi thì nhớ, nhớ ngôi nhà khi tôi lên 5, ngôi nhà sàn, mái lá nằm bên con kinh Chà Và đổ ra sông Tiền. Còn ngôi nhà của nó và tôi bây giờ, một căn phòng đầy đủ tiện nghi: điện nước, quạt máy, tivi, tủ lạnh và phòng vệ sinh. Nhà nằm trong con hẻm rộng (hai chiếc ôtô ngược nhau rất thong thả), trên con đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa. Dù ở trong hẻm nhưng vẫn nghe tiếng xe ngoài đường lớn: xe honda, ôtô và xe có tiếng còi hú, giống như ngôi nhà sàn của tôi ngày xưa, dù ở bên bờ kinh nhưng vẫn nghe tiếng sóng ngoài sông Tiền. Không biết tiếng động cơ xe ngoài đường lớn có theo nó suốt đời hay không và tiếng động cơ ầm ĩ đó sau này có gợi cho nó điều gì không? Chớ còn tiếng sóng của dòng sông vẫn cứ rì rầm trong tâm hồn tôi dù tôi ở đâu, ở những thành phố lớn, ở những ngọn núi cao hay rừng rậm, nhờ đó mà tôi có đôi lúc thơ mộng. Với tôi, đó là niềm hạnh phúc, niềm hạnh phúc nhớ quê hương…

Tôi bỗng nảy ra ý định, hè này sẽ cho nó về quê. Cho nó được thấy, được nhìn, được lặn ngụp trong dòng nước của con sông. Lạ, khi lũ nhỏ chúng tôi đá banh chuối dưới cơn mưa tầm tã, khi không còn mồ hôi vã ra nữa, người lạnh run, chúng tôi nhảy ùm xuống dòng nước, tưởng là dưới cơn mưa nước sẽ lạnh, nhưng ngược lại, nước lại ấm, chúng tôi lại vùng vẫy. Lũ nhỏ chúng tôi ngày xưa cũng như lũ nhỏ bây giờ, dù bao nhiêu biến đổi, vẫn có một trò chơi. Lúc nhỏ, chúng tôi có biết bao trò chơi: đánh đáo, búng lỗ, con gái thì đánh chuyền chuyền. Khi lớn lên có người thành đạt, ở chức vị cao, nhưng không một ai không qua những trò chơi của trẻ con. Có một trò chơi của lũ nhỏ ở làng tôi rất độc đáo. Mỗi ngày, khi đến con nước lớn, nước mấp mé bên bờ, nước tràn trề vào các con kinh, đến lúc ấy thì đám con nít trong xóm từ 5 đến 10 tuổi rủ nhau ra cây cầu, cây cầu gỗ để xe ngựa, xe hơi, xe máy vượt con kinh chạy tiếp trên con đường rải đá, những đứa nhỏ đều trần truồng, da rám nắng, đứng xếp hàng theo lan can rồi một, hai, ba... Tất cả đều nhảy xuống nước, vùng vẫy, la hét, tát nước vào nhau. Đã rồi, lại leo lên cầu, lại một hai ba nhảy ùm xuống dòng kinh, vừa khỏe mạnh, vừa sảng khoái.

Có một lần, tôi dẫn một đoàn làm phim quay lại cảnh thời thơ ấu, đoàn nhờ các em nhỏ, sau đó đoàn trả thù lao cho lũ nhỏ mỗi đứa một cây kem. Trần truồng, ướt đẫm, mỗi đứa một cây, vừa mút vừa cười, hai hàm răng trắng lóa, vui gì đâu! Có lúc tôi tưởng tượng thằng út của tôi cũng có mặt trong đám nhỏ đó. Nhưng không thể được, bởi lẽ nó không biết bơi. Nếu nó đứng ở mép cầu, nhìn xuống dòng nước, nó sẽ chóng mặt, và nếu lỡ rơi xuống, nó sẽ chìm mất. Ở thành phố muốn cho nó biết bơi, phải đưa nó đến hồ bơi, phải có thầy dạy thật nhiêu khê nhưng tôi vẫn chịu khó đưa nó đi học bơi. Có một lần tôi đưa nó vào bệnh viện vì bị sốt. Câu đầu tiên mà bác sĩ hỏi tôi, nó có đi bơi hay không, tôi đáp: “Dạ có!”. Tôi thấy bác sĩ có vẻ hơi lo. Sau này, khi đã quen thân, tôi hỏi vì sao hỏi câu đó, bác sĩ nói, nếu đứa nhỏ thường đi bơi, khi sốt, rất có thể bị xuất huyết não. Vì sao vậy? Bác sĩ nói, cái hồ bơi như một cái áo mỗi ngày có hàng trăm con người, bịnh gì ai biết được, mỗi người mỗi bịnh khác nhau, đủ thứ vi trùng hòa trong một cái ao nước, chẳng biết lây bịnh gì, rất khó chẩn đoán. Ông nói ông sợ những hồ bơi không sạch. Tôi ngạc nhiên: “Nước hồ bơi được khử trùng mà bác sĩ?”. Bác sĩ cười: “Không phải hồ bơi nào cũng đủ tiêu chuẩn. Nhớ lũ nhỏ chúng tôi ngày xưa và lũ nhỏ trong làng bây giờ, có đứa nào đi học bơi đâu nhưng vẫn biết bơi như ai. Chúng tôi tập bơi bằng cách đến con nước lớn thì đốn một cây chuối, liệng xuống kinh hoặc con mương vườn, ôm cây chuối, hai chân đập đùng đùng. Rồi biết bơi lúc nào không hay, tưởng như biết bơi từ trong bụng mẹ. Đi trên sông, người biết bơi họ rất tự tin, còn người không biết bơi thì lúc nào cũng sợ sợ. Người không biết bơi là một khiếm khuyết. Lần này về quê, thời bây giờ không chặt chuối làm phao nữa, mà mang về một cái phao cao su, cho nó bập bùng trên dòng sông với trời và nước. Nghĩ đến cảnh ấy, tôi thấy vui.

***

2

Trong nhà ngoài sân bỗng tối sầm. Tắt điện. Rất lạ, mỗi lần tắt điện thì tiếng xe ngoài đường dường như rộ lên to hơn. Hai cha con bước ra sân nhìn trời. Nó kêu lên:

Ba ơi, nhiều sao quá. Trên trời có bao nhiêu ngôi sao vậy ba?

Trên đầu mình có bao nhiêu sợi tóc thì trên trời có bấy nhiêu ngôi sao.

Nhiều quá, đếm gì hết hở ba?

Ừ.

Hồi nhỏ, cũng có lần tôi hỏi bà tôi như vậy, bây giờ tôi lấy câu trả lời của bà, trả lời với nó. Một sự trùng hợp rất kỳ lạ. Hình như tuổi nhỏ nào cũng có những câu hỏi giống nhau, ở bất cứ thời đại nào.

Đèn bật sáng, nó nắm tay tôi chạy vào nhà. Khi ngồi trở lại trước màn hình tivi, nó hỏi:

Sao tắt điện hoài vậy ba?

Người ta tắt điện cho dân thành phố, cho con thấy trăng sao.

Nó có vẻ không tin nhưng không cãi và hỏi:

Hồi ba còn nhỏ, người ta có tắt điện cho ba ra sân nhìn trời không?

Hồi ba còn nhỏ làm gì có điện mà tắt.

Tối hù suốt đêm sao ba?

Thắp đèn chớ con.

Tôi kể cho nó nghe cảnh đêm ở nhà quê. Ban đêm nhìn vào các ngôi nhà hai bên đường, có thể biết ai nhà giàu, ai khá, ai nghèo từ ánh sáng của các ngọn đèn hắt ra cửa. Nhà nghèo thường thắp đèn hột vịt, nhà khá thì thắp đèn ống khói, thấy ánh sáng le lói ở khung cửa, nơi nào thắp đèn măng sông là các cửa tiệm ở chợ, ở vườn mà có đèn măng sông thì đó là chỗ vui nhứt hoặc buồn nhứt: đám cưới hoặc đám ma. Ở thành phố, đêm có trăng hay không đối với trẻ con đều như nhau. Đêm trăng hồi nhỏ của ba vui lắm. Trăng sáng cả sân, cả đường, sáng cả trên mặt sông. Mỗi một lứa tuổi có mỗi trò chơi khác nhau: cút bắt, kéo co... Tuổi của ba thì đi coi người ta chơi.

Phải chơi mới vui chứ ba. Coi không hổng vui đâu!

Vui chớ, như mình không ra sân đá bóng, ở nhà coi tivi cũng vui vậy.

Nó gật gật đầu.

Những câu hỏi mà nó thường hỏi tôi với má nó, ngày xưa tôi không hỏi cha, má tôi mà hỏi bà nội.

Ông bà nội, ông bà ngoại không còn, vợ chồng tôi phải gánh thêm nhiệm vụ của ông bà. Ông bà trong gia đình, ngoài việc chăm sóc con cháu còn có “vai trò” giải đáp các câu hỏi cho các cháu, lũ trẻ mà không còn, hoặc không gần ông bà là một thiệt thòi.

Hai cha con và cả nhà đang coi tivi về một đời vua Trung Quốc. Nó rời khỏi chỗ ngồi, chạy vào phòng vệ sinh một hồi lâu, sau khi nước trong phòng vệ sinh ào lên, nó chạy ra xem tiếp vài cảnh rồi hỏi:

- Ba ơi! Sao người ta chỉ chiếu cảnh vua cưỡi ngựa, vua ăn, vua uống mà không chiếu cảnh vua đi ỉa?

Tôi bật cười lớn:

Dơ quá, chiếu làm chi, thúi cả nhà!

Nó lại tiếp:

Phòng vệ sinh của vua có như của nhà mình không?

Đời đó làm gì có máy nước, làm gì có nhà vệ sinh đưa tay ấn một cái là nước ào ào...

Nó ngồi xuống ghế rồi nhảy dựng lên:

Vậy là con sướng hơn vua!

***

3

Về quê.

Tôi đưa nó xuống bến vào lúc mặt trời vượt lên cây sao bên kia sông. Cây sao ấy, người già nhứt trong làng đều bảo, từ nhỏ đã thấy “ông” sừng sững ở đó rồi. Cây sao bên ngôi chùa cổ. Tàn cây sao vượt cao hơn hẳn những ngọn cây xung quanh “ông”. Trên các con đường về miền Tây, thấy xa xa một chòm sao thì biết dưới bóng hàng sao đó là một ngôi chùa. Khác hơn ở thành phố, trên con đường trước nhà tôi cũng có hai hàng sao, dưới bóng của nó không phải là một ngôi chùa yên tĩnh mà là đủ thứ loại xe ngược xuôi ầm ĩ.

Tôi chưa muốn đưa nó ra bến cửa dòng sông lớn, sợ nó ngợp, nên đưa nó đến nhánh sông gọi là con rạch.

Sao không gọi là kinh mà gọi là rạch hả ba?

Kinh là do mình đào, rạch là của thiên nhiên, của trời với đất. Kinh đào thì thẳng, còn rạch thì ngoằn ngoèo uốn khúc, con thấy không?

Thấy!

Con rạch này hình thành không có bước ngoặt của thời gian ngày nào tháng nào năm nào mà từ từ theo dòng chảy của thời gian và con nước. Tôi nhớ cách đây 40 năm, đây là cái bến sông trước nhà bà cố tôi. Mỗi năm, đến ngày nghỉ hè, từ trên chợ tôi leo lên chiếc xe ngựa, nếu có bạn bè đông thì rủ nhau đi bộ, nắm tay đi trên con đường rải đá, đi chân trần trên đá mà không thấy đau, đi dưới bóng mát hai hàng xoài bên đường. Vào những ngày Tết, xoài trổ bông, bông xoài màu tròng đỏ hột gà, rụng khắp mặt đường. Vào mùa xoài, lũ nhỏ chúng tôi cứ chờ đợi mưa giông. Có mưa giông thì xoài rụng khắp mặt vườn, xoài văng ra cả trên mặt đường, con nít từ trong nhà ùa ra vừa lượm vừa nhai rào rạo. Xoài rụng vừa tươi vừa giòn, chua cũng dịu mà ngọt cũng dịu, ngon hơn xoài mua ở chợ. Lâu không thấy mưa giông, lũ nhỏ đứng xếp hàng, ngước mặt, chu miệng huýt gió cầu mong mưa bão. Có mưa giông trẻ con vui mừng hớn hở, người lớn mặt buồn hiu, xoài rụng lấy gì để bán, vui buồn của con nít với người lớn khác nhau là vậy.

Từ nhà bà cố tôi, tôi xuống tắm ở cái bến này với lũ nhỏ xóm vườn.

Cái con rạch trước mặt thằng con tôi bây giờ hồi tôi còn nhỏ nó là con sông. Hồi đó, giữa con sông mênh mông mọc lên cái cồn non. Gọi là cồn non vì nó chưa vượt lên khỏi mặt nước, khi nào nước ròng thì mới thấy được nó: một bãi cát sẫm màu phù sa. Khi con nước lớn thì nó bị nhận chìm dưới dòng sông. Nhưng vẫn nhận ra nó nhờ những chòm cây điên điển, cây điên điển bắt gốc từ đất cồn, nó giỏi lắm, nước cao lên đến đâu, cây điên điển bao giờ cũng vượt lên khỏi mặt nước. Nước có thể vùi dập được cây lúa, cây ăn trái sẽ khô, sẽ héo nếu phải ngâm mình dưới nước lâu ngày, còn điên điển thì cứ ngạo nghễ, phất phơ theo gió và trổ bông. Có những giề lục bình trôi không kịp nước ròng thì bị vướng vào những chòm điên điển. Bông điên điển màu vàng, bông lục bình thì màu tím. Giữa dòng sông mọc lên một vườn hoa ba màu: xanh, tím, vàng.

Trước khi tắm, tôi kể cho nó nghe. Mặt nó nghếch lên, mắt mở tròn như nghe chuyện cổ tích. Không phải cổ tích của trăm năm, ngàn năm trước mà cách đây vài mươi năm và cái làng bên kia bờ con rạch, một cái làng với nhiều mái ngói dưới tàng cây, với tôi cũng là cổ tích.

Nó cởi quần áo, ném lên bãi cỏ, đeo cái phao như cái bánh xe choàng qua người, theo tôi xuống chân cầu, cây cầu là một miếng ván bề ngang độ ba tấc, dài độ hai mét, bắc ra mặt nước. Tôi đi dưới nước, cầm tay cho nó đi trên cầu, hai cái chân nhỏ bé của nó run run. Khi ra đến đầu cầu, nó hỏi:

Cái gì đây ba?

Cái gáo dừa - tôi đáp.

Cái gáo dừa úp trên đầu cột của cây cầu với cái cán dài.

Để làm gì vậy ba?

Để múc nước.

Tôi cầm cái gáo, múc nước rưới lên đầu nó, nó rùng mình thích thú kêu lên:

Ba ơi, sướng quá!

Tôi cởi phao cho nó, thảy xuống nước, rồi tôi bồng nó, cho hai tay nó bám vào vòng phao, tôi hét lớn:

Hai chân đập đi!

Hai chân nó đập đùng đùng. Tôi buông phao, nó nằm dài trên mặt nước, chân đập. Tôi đẩy cái phao từ từ lướt tới, mặt nó sáng rỡ, sáng hơn trước khi xuống nước.

Sau lúc tập bơi, tôi bảo nó nín thở, rồi nhận nó xuống nước. Khi đưa lên, nó vừa thở xong, tôi lại bảo nó nín thở. Cứ nhận xuống đưa lên, lần cuối cùng, nó vừa đưa tay vuốt mặt, vừa cười sặc sụa:

Chi vậy ba?

Biết bơi thì phải biết lặn biết hụp.

Về Sài Gòn, ba đi dạy bơi đi ba.

Tôi cười.

Trở về nhà bà cố tôi, nó cứ trần truồng như vậy đi lên năm bậc cầu thang gõ để lên sàn nhà. Nó thích nằm lăn lộn trên sàn nhà được lau sạch hơn là lên nằm trên bộ ngựa gõ, bộ ngựa gõ có từ đời ông bà tôi đã trên trăm năm, lên nước đen mun, mát lạnh. Nó hỏi:

Ở đây sao toàn nhà sàn không vậy ba?

Để không bị ngập.

Nước ở dưới sông, nước đâu có ở trên này mà ngập hở ba?

Vậy là tôi phải nói với nó về đời sống của con sông Cửu Long, nhánh sông chảy qua làng tôi gọi là sông Tiền. Nước sông bây giờ không trong, không đục, gọi là nước bạc; không mặn, không lợ mà ngọt. Có thể múc nước sông lên mà uống, nấu ăn, giặt giũ. Hồi trước, nhà tôi có ba cái lu, nước đổ vào lu, lấy phèn đánh, nước trở nên trong nhưng uống không bị chua vì phèn, vẫn ngọt và mát dài từ cổ họng đến bụng. Mỗi năm đến rằm tháng sáu âm lịch thì con nước quay. Bình thường thì có con nước ròng, nước lớn, nước chảy xuôi rồi nước chảy ngược, đến ngày gọi là con nước quay thì chỉ có một dòng từ đầu nguồn đổ ra biển và nước đổi màu ngầu đục là những hạt phù sa bị nước cuốn trôi, nước mang phù sa bồi đắp cho ruộng vườn. Khi ấy cũng là mùa mưa, mưa dầm dề, mưa sướt mướt, có cơn mưa kéo dài suốt bảy ngày bảy đêm, mưa không thấy mặt trời, đêm tối như mực, ngày mù mù mịt mịt, mây như màu khói đèn, đen kịt, chẳng biết tích tụ từ đâu, phương trời nào ùn ùn kéo tới, phủ dày đặc trên bầu trời, từ đó đổ xuống từng cơn mưa. Cơn mưa ấy, người làng gọi là cơn mưa ông không tha bà không tha, mưa lầy lội từ các đường đến sân nhà, mưa đến thúi cả đất.

Sao gọi là ông không tha, bà không tha hở ba?

Hồi còn nhỏ tôi cũng hỏi bà tôi một câu y như vậy, và bây giờ tôi lặp lại câu trả lời của bà tôi:

Thấy mưa lâu ngày quá, ông trời bảo thôi, tha cho nó đi, nhưng bà trời bảo không tha, mưa nữa đi, mưa cho ngập cho lụt.

Hồi nhỏ tôi hỏi bà tôi:

Sao bà lại không tha hả bà?

Bà nội tôi:

Bà giận trần gian.

Tôi lại hỏi:

Sao bà trời lại giận trần gian?

Bà nội tôi:

Vì dưới trần gian làm nhiều điều ác quá, bởi vậy khi con lớn lên, con phải tu tâm dưỡng tánh, không làm điều ác, ăn hiền ở lành, ai ai cũng vậy, ông trời bà trời thương, trời sẽ cho mưa thuận gió hòa.

Tôi kể cho nó nghe, bà nội tôi tức bà cố của nó đã nói như vậy. Nó nằm im, vẻ nghĩ ngợi. Tôi lại nhớ và lại nghĩ quanh quẩn. Cả dòng họ tôi đều theo đạo Phật, bà cố tôi ăn chay trường, suốt ngày lần chuỗi hột. Thọ hơn chín mươi, người già nhứt làng. Tôi ngẫm nghĩ đến lời bà tôi nói, có nhiều cái đúng, đúng lắm. Trên trái đất, không ngớt chiến tranh, kẻ gây ra chiến tranh họ ác với con người, không chỉ tội lỗi với con người mà ác độc và tội lỗi với cả thiên nhiên. Như cuộc xâm lược của Pháp và cuộc xâm lược của Mỹ đối với Việt Nam. Quân đội Mỹ không những bắn giết người của chúng ta mà còn ném bom phá rừng, phá sông nước, chính vì vậy mà mùa nước sau chiến tranh thật dữ dội, cũng từ đó mới gọi là lũ. Con nước lũ là con nước dữ dội, con nước tàn phá, cuốn trôi cả nhà cửa, cuốn trôi cả con người. Sau mỗi con lũ thì lại có một số người phải bỏ quê hương, tha phương cầu thực. Qua màn hình tivi, không chỉ Việt Nam ta bị lũ lụt, mà trên toàn thế giới, nơi này nơi kia bị hạn hán, nào lũ, nào bão, nào cháy rừng, con người không biết yêu, không biết trọng thiên nhiên nên bị thiên nhiên trả thù.

Hồi tôi còn bé, sau ngày con nước quay, con nước mỗi ngày mỗi dâng cao, sau những cơn mưa dầm, đến rằm tháng bảy, nước chảy lên bờ, nước bò lên con lộ đá trước nhà, nước chảy qua sàn nhà, tràn vào đồng, con sông hiền hòa mang đến niềm vui cho mọi người. Người lớn vui vì lúa trên cánh đồng vượt lên mặt nước, vẫn xanh rì. Lúa này gọi là lúa sạ. Quê tôi, đến mùa lúa không phải cấy, mà rải lúa xuống đồng, rồi nó tự mọc, nước lên tới đâu, lúa lên đến đó. Khi nước rút, cây lúa cao cả thước. Sau khi gặt, rạ cao đến đầu gối người lớn, vàng rộm, đi theo bờ ruộng nghe thơm mùi rạ. Cắt rơm mang về nhà kết lại thành núi, núi rơm vàng rực lô nhô trên các sân nhà. Rơm dành cho trâu ăn, hoặc để nấu nướng; mấy ông nhậu thì lấy rơm, bó lại từng bó bằng cánh tay, đốt lên nướng cá. Lấy cây que thọc từ miệng con cá xuống qua đuôi, rồi cắm con cá dựng đứng, cầm ngọn lửa rơm nướng nó, gọi là cá lóc nướng trui. Cá chín, đặt nó xuống tàu chuối bên bờ ruộng, ba bốn người ngồi quanh, dùng tay gỡ từng miếng, chấm với muối ớt, muối ớt phải là muối hột mới đúng điệu.

***

4
Một tháng nghỉ hè trở về, bạn bè gặp lại nó, tưởng như nó là một đứa nào khác vậy, da rám nắng, khỏe mạnh. Nó tự thấy mình đã lớn, sửa bộ đi, đi nghênh ngang lắm. Đứa nào cũng phục nó. Ra hồ bơi, nó không lọ mọ xuống theo từng bậc thang mà đứng từ trên nhảy ùm xuống rồi sải tay bơi, bơi một vòng rồi lặn một vòng chẳng khác gì vận động viên bơi lội. Đám bạn nó thán phục nó đến ngơ ngác một hồi lâu mới vỗ tay. Khi nó trèo lên, có đứa chạy tới vuốt vuốt hai cánh tay của nó:

Ai dạy mày bơi vậy?

Nó tự hào:

Ba tao.

Hồ bơi ở quê mày có lớn như vậy không?

Lớn chớ sao không lớn, nó tả lại con rạch, hai bên bờ toàn là cây, đủ thứ cây, nhiều nhứt là cây xoài, cái hồ dài lắm, nước chảy mạnh lắm, không biết bơi thì nước cuốn mình đi mất. Cái hồ bơi đó, ba tao nói là con rạch, hiểu chưa?

Một đứa bạn của nó nói với giọng khao khát:

Chừng nào đi mày cho tao đi với.

Ừ!

Về tao sẽ bơi với mày. Nhưng mà sáng đi chiều về được không?

Đến lúc này thì nó tròn hai con mắt, ngạc nhiên trước sự thiếu hiểu biết của thằng bạn nó.

Phải đi một tháng, đi với ba má.

Tối ngủ đâu?

Ngủ ở nhà bà tao, ngủ ở nhà sàn, đã lắm!

Nhà sàn? Thằng bạn nó lại thêm một điều không biết và nó tả lại cảnh nhà sàn.

Nhà tôi vốn có sức hấp dẫn bạn bè nó và cả bạn bè của tôi là nhờ trong sân có hai cây mận. Hai gốc mận cách nhau độ sáu mét, cành giao nhau rợp mát. Là hai cây mận da người, trái mận màu trắng xanh, là loại ngon nhất trong các loại mận, vừa dòn vừa ngọt. Bạn bè nó tụ lại dưới gốc cây mận vui đùa, chưa có đứa nào đủ sức, đủ can đảm leo nổi, nhưng có chỗ cho chúng tập leo trèo. Chúng không thể leo lên cây để hái mà chỉ lấy cây thọc lên hoặc dành nhau những trái mận rụng, mà mận là loại trái dễ rụng nhứt. Những vườn mận ở các cù lao giữa sông Tiền hay sông Hậu, sau một đêm mưa giông, mận rụng đầy dưới mặt vườn, chân cứ đạp cứ dẫm lên mận, lầy lội như bùn. Hai cây mận nhà tôi cũng vậy, thỉnh thoảng lại lộp độp xuống vài trái…

Từ ngày nó từ quê về, bạn bè nó kéo nhau đến không chỉ vì hai cây mận mà vì những câu chuyện lạ của nó.

Còn lại bạn bè của tôi phần lớn là văn nghệ sĩ, nhiều nhất là nhạc sĩ. Nhà tôi không ai biết đàn, nhưng vẫn sắm một cây guitar, cây guitar đạt chất lượng cao, vừa ấm vừa vang xa.

Tôi, cả gia đình tôi, tất nhiên là có cả nó, hết sức hạnh phúc được nghe các bài hát vừa mới sáng tác, chưa đưa ra trình diễn, gọi là “tác phẩm mới ra lò” và chính tác giả tự trình bày. Có thể nói, nó được nghe nhạc từ trong bụng mẹ, nhất là nhạc của Trịnh Công Sơn, vì nhạc sĩ thích đến ngồi dưới gốc cây mận nhà tôi. Vì một lẽ khác nữa, nhà tôi với nhà anh cách nhau có vài bước. Buồn buồn thì bước qua bước lại với nhau.

Nhà tôi cũng có một cây mandolin, tôi sắm cây mandolin với tánh cách kỉ niệm, chớ không chơi. Tôi chơi đàn năm lên 16, dưới mái trường trong rừng sâu thời kháng chiến chống Pháp. Mua về treo trên tường, nhìn chơi vậy thôi.

Suốt bao nhiêu năm được nghe mấy chú đàn hát, nó muốn bắt chước nhưng nó không thể ôm cây đàn guitar. Nó nhìn lên vách, chỉ cây đàn mandolin, kêu:

Má! Má! Lấy cây đàn xuống cho con.

Cây đàn mandolin nhỏ nhưng so với nó vẫn lớn. Nó ôm cây đàn rất khó nhọc, phải đeo sợi dây choàng qua cổ, cây đàn nằm giữa bụng. Cây đàn chỉ để đeo chơi nên không có miếng khảy gọi là “miđato”. Miếng miđato theo tôi biết, sang trọng là làm bằng đồi mồi hoặc một miếng sừng trâu hay sừng bò. Bây giờ làm gì có theo yêu cầu của nó. Thế là tôi làm miđato theo cách làm của tôi từ ngày nhỏ. Nhà có sẵn những trái bóng bàn bể vì tôi và anh nó là người chơi bóng bàn. Ngày nhỏ, tôi lấy vỏ bóng bàn hơ lửa, khi nó mềm thì cán nó ra. Bây giờ thì không cần hơ lửa nữa, tôi lấy bàn ủi ủi cho nó dẹp ra. Xong, lấy kéo cắt nó thành hình trái tim, đục một lỗ nhỏ, má nó se cho nó một sợi chỉ màu, xỏ vào lỗ rồi buộc vào sợi dây đàn cho nó. Tôi lên dây đàn cho nó.

Ôm cây đàn trong tay, nó phát hứng. Nó cứ cầm miđato đánh lên đánh xuống, khi thì bắt chước mấy chú mắt lim dim, lúc lại nhảy theo các nhạc sỹ trên tivi và hát. Nó hát bất cứ cái gì nó nhớ, nó nghĩ. Nó hát: Hôm nay ai đến chơi nhà..., hát lung tung, nhưng vui và không khí trong nhà sôi động lên.

Nó đã thành nhạc sỹ rồi!

Cả nhà reo lên.

***

5

Ngày sinh nhật năm thứ sáu của nó. Ở thành phố bây giờ, nhứt là sau ngày giải phóng (30-4-1975), rất nhiều người làm sinh nhật, người lớn và cả trẻ con. Với trẻ con, một tuổi thì làm lễ thôi nôi, từ hai tuổi trở lên thì gọi là sinh nhật, lớn nhỏ tùy hoàn cảnh gia đình.

Khác hơn cái tuổi nhỏ của tôi ngày xưa. Tôi nghe bà tôi kể lại, anh chị tôi, khi đến một tuổi, đứa nào cũng có một ngày thôi nôi. Ngày thôi nôi là ngày đoán xem đứa nhỏ lớn lên thì làm nghề gì. Trước mặt thằng nhỏ một tuổi, ông bà cha mẹ bày ra đủ thứ, chủ yếu phải có hai thứ: cây búa và cây viết. Nếu đứa nhỏ chụp cây búa thì lớn lên nó sẽ làm thợ, nếu chụp cây viết thì lớn lên là người có học, sẽ làm thầy thông thầy ký. Trong hai cái đó, thằng nhỏ chụp cái gì, ông bà cha mẹ cũng đều vui. Bà tôi kể, thôi nôi của tôi, tôi chụp cây búa. Ông bà cha mẹ tôi đều vỗ tay vui mừng. Cha tôi làm nghề thợ bạc, chụp cây búa có nghĩa là lớn lên tôi cũng sẽ làm thợ bạc như cha tôi. Nhưng nào có phải, lớn lên tôi cầm súng đánh giặc, rồi từ tuổi hai mươi bốn, rời khỏi quân ngũ, tôi sống bằng cây viết, tôi sống bằng nghề báo, nghề văn, chẳng biết gì vàng với bạc. Với tôi, chỉ có một ngày thôi nôi, vậy rồi thôi. Tôi nhớ cả chợ và cả làng tôi, người giàu hay người nghèo, người có học hay thất học, chẳng thấy ai làm sinh nhật. Không kỉ niệm ngày sanh mà có kỉ niệm ngày mất là ngày đám giỗ. Đám giỗ tưng bừng lắm. Nhà dù nghèo cũng đi mượn một cái đèn măng sông thắp sáng ra đến ngoài sân, nào heo quay, nào gà, nào vịt, con cháu trong dòng họ, ai có cái gì thì mang đến cái nấy. Mâm trên mâm dưới, mâm trong mâm ngoài, mâm nào cũng có rượu, rồi đờn ca vọng cổ cho đến khuya…

Trong những đám giỗ mà tôi được đi, tôi có chú ý một điều. Người lớn ai cũng biết chỗ ngồi của mình, trẻ con cũng biết chỗ ngồi của mình. Chỉ có chó mèo là không biết chỗ. Để trị tụi nó, không cần đuổi, không cần đánh, người nấu bếp phát cho mỗi con một khúc xương, mỗi góc khác nhau. Vậy là con nào cũng miệt mài với khúc xương của mình, chẳng có con nào chạy lăng nhăng.

Với thằng út nhà tôi, ngày thôi nôi của nó, trước mặt nó là cây búa, cây viết. Cả nhà còn đang hồi hộp chờ nó chụp cái gì thì nó đưa tay quơ cả hai thứ, cả búa cả viết! Lớn lên chẳng biết nó làm nghề gì. Má nó bảo:

Lớn lên con tôi vừa lao động chân tay, vừa lao động trí óc.

Thì cũng nghĩ vậy cho vui.

Sinh nhật lần thứ sáu của nó có hơn mười bạn trai gái đến dự. Có mấy đứa lớn hơn nó một hai tuổi. Mấy đứa nhỏ hơn thì đi với ba má, ba má chúng nó vốn là bạn thân của gia đình tôi. Chúng nó ngồi quanh bàn, dưới gốc hai cây mận, trong ánh đèn neon. Hình như bọn nhỏ vừa mới tắm xong, đứa nào cũng sạch sẽ, quần áo đủ màu, đủ kiểu, vừa thơm vừa sặc sỡ. Mỗi đứa trên tay đều có một món quà: bánh kẹo, sách vở và đủ thứ trò chơi chất đầy trên bàn.

Trên bàn bánh sinh nhật có chạy một dòng chữ màu hồng ghi ngày sinh tháng đẻ của nó.

Chúng tôi, những người lớn ngồi trong nhà cách song cửa sổ, nghe và thấy chúng nó.

Chúng nó vỗ tay hát bài hát mừng sinh nhật bằng tiếng Anh. Số là được học hát ở nhà trường. Chúng nó vừa vỗ tay vừa hát thật rõ ràng, hay chẳng kém gì những đứa nhỏ hát trên tivi.

Sau khi lấy hơi, nó chồm lên bàn, thổi tắt sáu ngọn nến, bọn chúng vỗ tay rộ lên rồi “lốp bốp” tự khui nước ngọt. Bỗng có một đứa cất tiếng:

Kể chuyện nhà quê đi út!

Chuyến về quê của nó vừa rồi như là thời sự nóng hổi với bạn bè nó.

Về chuyện câu cá, nó đã bị tôi lừa mà cho đến giờ nó vẫn không hay biết.

Một buổi sáng, bọn trẻ trong xóm rủ tôi với nó ra cái ao sau vườn câu cá. Mấy đứa nhỏ trong dòng họ tôi cưng nó lắm. Chúng móc sẵn con cào cào vào lưỡi câu cho nó rồi dặn:

Lúc ngồi câu phải im, động đậy cá nó nghe, nó sợ. Phải dòm cái phao, phao động đậy là cá rỉa mồi, đừng giựt. Khi nào nuốt mồi, cá nó lội đi, để cái phao chìm hẳn xuống rồi hãy giựt, nghe chưa?

Lần đầu tiên đi câu, khoái lắm, mặt mày nó sáng rỡ. Mỗi đứa mỗi chỗ ngồi quanh cái ao. Đứa nào cũng giựt được cá, chỉ có nó chẳng được con nào mặc dù nó ngồi thu mình im thin thít như con mèo rình mồi. Câu cá cho vui, thấy hết vui, bọn nhỏ chạy ùa đi. Không được con cá nào, chán, nó cũng ùa chạy đi. Nhân lúc đó, tôi bắt con cá rô của bọn kia, móc vào lưỡi câu của nó. Khi bọn nhỏ quay lại ao, nó nhìn thấy cái phao của mình vừa chìm vừa chạy. Hai tay ôm lấy cần câu, nó giựt. Con cá rô giẫy giẫy trên mặt nó. Nó hét lên: “Cá! Cá!”. Đám nhỏ mừng reo theo nó. Hơn bắt được vàng!

Khi nó kể lại với bạn, đôi lúc, tôi muốn nói thật với nó là tôi đã lừa nó. Nhưng để làm chi? Có thể niềm vui nhỏ bé ấy đi theo nó suốt đời. Có sao đâu?

... Nó lại hào hứng. Nó kể về mùa nước. Nó nói, nó ngồi trên nhà sàn nhìn những đàn cá từ dưới vượt qua, bò từng đàn nối đuôi nhau lội qua, chui qua nhà sàn vào ruộng. Nào cá lóc, cá trê, cá rồng rồøng bằng chiếc đũa bơi theo mẹ một đoàn dài. Nó tả con cá he mình đỏ đuôi vàng nhởn nhơ bơi như cá kiểng. Rồi nó kể, nó ngồi trên nhà sàn thả cần câu xuống, lâu lâu lại giựt lên một con cá. Tụi nhỏ nghe mê say, nhìn nó lác con mắt.

Thằng “xạo”, nó có sống qua mùa nước nổi bao giờ đâu! Nó nghe tôi và bạn bè ở quê kể, bây giờ nó kể y như nó đã sống qua một mùa nước nổi vậy. Tôi cũng vui theo bạn bè của nó, thầm nghĩ: “Thằng này có năng khiếu nói dóc”.