Trong  hẽm tôi ở. Đám trẻ choi choi chúng tôi đưá nào cũng mang biệt danh theo sau cái tên cúng cơm.Thằng Tâm Xỉn nhậu rượu đế như uống nước lạnh.Thu Diều có cái sống mũi nhọn như mỏ chim diều hâu.Tảo Dẹo với đôi chân cái cong cái thẳng. Thằng Tô Đỉnh có cái trán như lư hương.Thằng lì lợm gan dạ mang tên Tám Bụi.Nó hảnh diện khoái chí khi có ai gọi nó là Tám Bụi Đời.Mỗi lần trong số bọn tôi gặp chuyện rắc rối đều mách nước Tám Bụi nhờ giúp tay.Trước kia gia đình hắn thuộc hạng khá giả.Khi cha lâm bệnh chết trong trại tập trung cải tạo,cũng là lúc căn nhà bị tịch thu .Bị đưa về vùng kinh tế mới Trung Lương ,Quảng Trị .Không bao lâu mẹ Tám Bụi đem con cái trốn về sống tạm bợ nhà bà con trong cái hẽm nhỏ của thành phố cổ kính An Cựu nầy.Nó bị đuổi học khi tuổi ước mơ vừa chớm nở.Tôi khoái nó,phục nó vì chứng kiến nhiều lần nó dám đối mặt phản kháng nhóm phường xã công an khu vực cầm quyền sinh sát trong tay.
 
Hôm nay là ngày cuối năm.Mẹ và chị tôi loay hoay sửa soạn mâm cơm đơn chiếc cúng ông bà.Tôi phụ dọn dẹp và canh chừng cái nồi bánh tét.Ngoài kia trời mưa bụi bay lất phất.Từng luồng gió đông lành lạnh thổi vi vu vào căn nhà xọp xẹp rách nát.Mẹ tôi từ nhà bếp bước ra hiên mở miệng chửi đổng:
-Đời chi mô mà a hành ác nghiệp .Ai lôi kéo chồng tôi đi biệt tăm để mạ con đau khổ .Trời ơi là trời !
Nhìn mẹ lòng tôi quặn thắt.Tôi nấn ná tới bên mẹ trấn an :
-Mạ nì .Hết đánh nhau mấy năm qua rồi.Nhưng bao gia đình tang tóc bi thương ,chớ mô phải mạ con mình chịu trận mà than van.Thôi mạ. Đừng
đụng tới họ để khỏi bị bắt bớ tù đày.
Mẹ tôi như ngầm đồng ý .Bà nhìn chằm chặp vào mặt tôi,rồi nghẹn ngào thầm thì :
-Tội nghiệp con mạ ghê đi.Mấy cái Tết rồi chưa được một lần mặc cái áo mới của thời Xã Hội Chủ Nghĩa.
Tôi thấy miệng mẹ mếu máo.Tôi thấy rõ mồn một từng vết sạm đen nhăn nheo in đậm trên đôi gò má gầy gò của mẹ.Tôi biết mẹ có những khổ tâm gậm nhấm riêng tình.Tôi lấy cái áo lót cũ kỹ lau những giọt nước mắt tủi buồn trên trán mẹ.Trong một thoáng im lặng mẹ tôi hỏi:
-Mi đã kêu nhóm bạn bè đầu đường xó chợ tới dự bữa cúng cơm ni chưa?
Tôi như đưá trẻ lên năm lên sáu ngoan ngoãn dựa lưng vào ngực mẹ trả lời:
-Dạ có thằng Tâm,thằng Tảo, thằng Thu ,thằng Tô và Tám Bụi.
Mẹ tôi quẹt một miếng vôi lên lá trầu bỏ vào miệng nhai bõm bẽm.
Đoạn dơ tay gầy guộc vuốt tóc tôi.Mẹ vừa nhai trầu vừa chép miệng thở dài ngao ngán:
-Tóc xanh,mặt non choẹt,vầng trán rộng như ri mà…mà..
Biết ý mẹ muốn nói gì.Tôi chen vào:
-Mấy đưá tụi con ngon cả chớ bộ chơi hả mẹ ?
-Đồ ngu muội.Lũ tụi mi đưá quét chợ, đứa khuân vác ga tàu, đứa bán báo viả hè , đưá đứng hẽm đưa khách cho người lớn,nghề nghiệp trai tráng chi mô lạ rứa .Cái bộ óc cũng cháy như người ta thiêu rụi sách vở văn hoá phẩm không nương tay mới năm nào vô đây.
Nói dứt câu .Mẹ ngửng đầu lên nhìn không gian bao rộng.Tôi liên tưởng tới cái bóng mờ của tuổi học trò.Không học được nhớ thầy thương bạn quá chừng . Trong lòng xót xa cuộc đời đổi thay đã giết chết hy vọng của lứa tuổi đong đầy mơ ước.
 
Không còn gì để nói.Ngay cả người bạn gái tôi ấp ủ của thuở biết yêu đã vượt khỏi tầm tay níu kéo.Tôi chới với giữa hố thẳm.Như lớp bạn bè trang lưá chấp nhận nghiệt ngã đắng cay.Người ta đề cao sơn phết chân dung lãnh tụ.Người ta trả thù hạ nhục người lớn, đày đoạ tội tình lên đầu tuổi trẻ.Tôi không còn có nụ cười.Không có tình yêu mật ngọt,chiu sống kham khổ vo tròn thân phận trong cái ngõ hẽm tối tăm.Họ đã vô tình hay cố ý xô đẩy thanh thiếu niên vùng đã chiếm đi vào con đường tận cùng không lối thoát.May cho tôi là họ mang cha đi biền biệt,nhưng còn có mẹ. Mẹ của kinh đô cổ kính.Lòng mẹ ngọt ngào tươi mát nước sông Hương.Tâm hồn mẹ bao dung kiêu hãnh của núi Ngự Bình.Mẹ thương con đáo để…
 
Tôi đang suy tư về dòng sinh hoạt hiện hữu cuộc đời.Bỗng nghe tiếng mẹ tôi kêu :
-Con trai mạ mô rồi .Lo phụ cúng tế ông bà kẻo tối lắm rồi.
Tôi lật đật múc gáo nước lạnh rưả tay rửa mặt,rồi thong thả bước về phía mẹ.Mẹ đang quỳ xuống trên manh chiếu tả tơi không còn dính chút màu sắc .Mẹ chắp hai tay vào  cây nhang lẩm bẩm khấn nguyện. Đôi mắt tôi bỗng dưng dán vào dáng dấp mẹ.Tôi thầm nghĩ trong bụng ngoại trừ mấy năm trở lại đây,có bao giờ mẹ mặc cái áo dài màu đen vá năm bảy chỗ thế nầy.Tôi không hình dung ra mẹ đứng đó là mẹ của thời loạn ly hay là mẹ của thuở hoà bình.Tôi vểnh tai cố lắng nghe mẹ mình van vái điều gì.
Con mèo tam thể đói ăn thình lình chạy băng qua sau lưng mẹ.Mẹ tôi giật mình quay về phía tôi rồi lên tiếng:
-Mẹ nghe tiếng ai như thằng Tám Bụi ngoài kia.Mẹ cúng xong rồi để mẹ
thay cái áo cụt lành hơn một tí kẻo con tủi thân với bạn.
Tôi nhanh nhẩu đáp lời :
-Mạ ơi ! Mình nghèo đói vì họ vu khống ghép tội để chiếm đoạt rồi đuổi mình đi.Nếu như họ biết tôn trọng quyền tư hữu,quyền tự do sinh tồn thì mần răng nông nỗi như ri.
Dứt lời xong tôi lấy quạt vung vẫy đuổi những con ruồi đen bám vào chén chè dĩa xôi.Nhìn mấy món đồ ăn chiên xào rất ít thịt.Tôi chạnh lòng thèm thuồng những ngày nào no đủ dưới sự bảo bọc của ba tôi. Đang suy nghĩ mông lung.Tiếng nói sang sảng của Tám Bụi ngoài sân vọng vào :
-Ê ! thằng Lăng đâu ra đón khách lớn !
Tôi ngước mắt nhìn ra thấy cả băng ve chai của tôi bệ vệ đi vào.Con quan lớn quan nhỏ theo cuộc đời đổi thay bị lép vế xập xệ tôi nghiệp ghê đi.Thằng Tảo Dẹo khập kểnh bước vô nhà với cái bi đông đựng rượu đeo tòng teo .Tôi chià tay ra bắt.Nó chống nạnh hất hàm chọc đễu:
-Ê mi ơi !Cậu có chân làm với công an khu vực rồi .Thết đãi bò hay heo cho cậu đấy !
Tôi khoanh tay ấp úng :
-Bẫm quan áo vàng.Một con gà mẹ tớ khéo tay làm năm ba món thôi.
Tâm Xỉn dơ bàn tay chào kiểu nhà binh .Rồi đưa vào cổ ngầm ý ra hiệu đừng có giỡn mặt tử thần.Tôi đảo mắt nhận diện mấy cái bộ mặt tiều tụy rồi ngẫu hứng ngâm thơ khai vị:
 “Vá mộng đôi lần không kín áo
Yêu đời thương tiếc tuổi hào hoa
Trăng nước tình ơi về bến lạ
Ngậm buồn trãi nhớ-nhớ xa xưa”
Thằng Tô đưa ly rượu lên môi tôi lép nhép thêm :
“Túi rượu phong trần nay đã cạn
Đời ta chưa hết mùa lao đao”
Thằng Thu Diều thắp điếu thuốc lặng lẽ đứng dậy ngước mắt lên trần nhà ngâm nga:
“Đốt điếu thuốc ru hồn qua khói bạc
Nghe sợi buồn tê tái cả bờ môi…”
Thu nhấm nháp chút rượu định lấy hơi ngâm cho hết đoạn thơ của tôi.Tám Bụi mỉa mai ngăn chận :
-Thôi đủ rồi thứ “văn hoá đồi truỵ”.Quay qua màn khác cho thiên hạ nhờ đi thôi.
Cả bọn im lặng .Hình như ai cũng muốn kiếm đề tài để bàn tán cho vui nhà vui cửa. Đùa nhau nâng ly chúc mừng,rượu vào lời ra. Đưá dân Huế, đứa gốc con nhà gốc Bắc di cư, đứa sinh Nam chia nhau kể lại thời kỳ mới ngày nào đây còn cắp sách đi học,còn cha đi bên cạnh cuộc đời,còn mọi thứ tình cảm vu vơ.Giờ không còn gì ngoài bàn tay trắng hận vương vấn muộn phiền bủa vây.Sáu đứa mặt đối mặt.Ngồi lại gần nhau mà thấy tràn trề tình thương.Bỗng dưng tôi thấy thằng Tô đột ngột bưng mặt khóc thút thít như con nít. Để phá tan cái không khí u buồn.Tôi chỉ tay vào mặt Tảo Dẹo :
-Cái chân mi tại răng mà đi cà thọt cái cao cái thấp ?
Nó tím môi bậm miệng cúi đầu xuống không chịu trả lời.Thằng Thu Diều xía vô, đổ dầu vào lửa:
-Hắn hủy hoại thân thể để nhà nước khỏi bắt đi đào kênh.Hãy đi báo cáo thằng “phản động”nầy để nó vào trại cải tạo học chung với ba nó tiến nhanh tiến mạnh chầu xã hội địa ngục âm ty.
Tâm Xỉn vốn tửu lượng cao, ít nói mặt nghiêm.Nó có biệt tài nhận diện phe ta ,nên cái nghề đứng ngõ dẫn mối hợp gu lắm.Nó vỗ vai hát một câu an ủi Tảo Dẹo:
“Trời hôm nay thanh thanh gió đưa cành lung lay tà áo…”
Chọc đúng trái tim mình.Tảo Dẹo buột miệng cười dòn dã.Thằng Tám Bụi đảo mắt kiểm soát lương thực.Nó kéo cái tai tôi xuống nói nhỏ:
-Còn đậu phộng ,bắp rang gì không để phụ hoạ.
Tôi phân vân trong đầu.Bữa nay có đồ ăn,có rượu đế là nhất xứ rồi.Tôi giả vờ xăn tay áo như coi giờ rồi tỉ tê năn nỉ:
-Khuya lắm rồi .Thôi để tao làm thơ phá thằng Tảo Dẹo :
“Em mang Cồn Hến cho ai
Con chim Cửa Thuận rụng rời lá lông
Đạm Thu đổi mộng thay lòng
Tảo ôm bóng đổ giữa đường đơn côi
Thế là thôi mất một người
Dòng sông hiu quạnh thuyền đời chơi vơi…”
 
Tô Đỉnh đứng dậy bồi thêm:
“Yêu người người bỏ sang sông
Chạy theo kẻ thắng xa lòng đứa thua
Què chân vì ngốc bị lừa
Cũng còn phước đức chưa cưa cái dùi…”
Cả bọn bò lăn bò lóc cười đuà ngất ngưởng cả lên.Tảo Dẹo mặt dài thộn ra, đôi môi tai tái ngượng cười ngưng chiến:
-Chắp tay lạy các cụ non. Đừng học đòi đỉnh cao trí tuệ.Khoan hồng cho ta nhờ. Đói rách thiếu ăn lại mất hết tất cả lại thơ với thẩn.
00000
Ngoài kia trời vẫn còn đen nhự mực.Con chó nhà bên lồng lộn sủa oang oảng càng lúc càng lớn.Mẹ tôi ngủ một góc xó trong bếp lửa,vùng dậy lật đật chạy ra dặn dò :
-Chắc là các ông kẹ tới rồi.Chúng bây nằm rạp xuống ngáy khò khò cả đi.
Tôi chưa kịp đứng dậy tắt đèn.Hai người cầm súng xuất hiện trước thềm.Một người hùng hổ quát :
-Tất cả đâu ở đấy để chúng tao tiện việc xử lý !
Mẹ tôi hớt hải tới gần qùy gối van xin:
-Dạ bẫm..Dạ thưa…Con cháu ăn uống lở trớn kéo thì giờ.Xin..xin cách mạng khoan hồng …
-Bà mang tội tập họp chứa chấp nhiều người ,đe doạ an ninh bà biết không ? Đồ phản động ?
Chúng tôi im lặng liếc trộm phản ứng của nhau.Tám Bụi con nhà di cư dân Bùi Chu lập nghiệp Hố Nai .Nó đứng phắt dậy,khoanh hai tay ra dáng trịnh trọng mở miệng phân trần:
- Chúng em ngồi lại ăn uống hồ hỡi chút đỉnh thôi mà.Có súng ống đạn dược gì đâu mà đe với doạ ?
-Câm mồm đi ! Phản động ?
-Tôi có miệng ăn thì có miệng nói mà !
-Chúng mầy ngoan cố . Được rồi.Theo chúng tao về khu vực để giãi quyết  !
 
Họ đẩy từng đứa chúng tôi ra cửa rồi dẫn độ đi.Tôi giả bộ ho rồi nhìn trộm đằng sau coi mẹ có bị áp giải đi không.Chúng tôi theo họ đi trong màn đêm tịch mịch.Tôi nhìn theo ngọn đèn bin lấp lóe,nhận ra từng vũng nước đọng,từng cục gạch vụn,rãi rác năm ba cái chai bể cùng rác rến nằm đây đó trên mặt đường.Mùi thúi chuột chết hòa với mùi hôi da thịt thiếu tắm .Bất giác cảnh cùng cực dồn lên chập chờn trong trí óc tôi
Mắt tôi cay xé,môi tôi lập bập liên hồi như muốn gào thét cho vơi đi sợ hãi .Chân tôi bước đi bao nhiêu lần trong cái hẽm tồi tàn nầy . Đêm nay tôi mới thấy tội nghiệp cho tôi .Tội nghiệp cho một số gia đình mang tay trắng từ khu kinh tế mới về đây vẫn không được yên thân sinh hoạt.
 
Trời về khuya vài luồng gió lạnh thổi qua mái tóc .Tôi mường tượng như gió hú của núi rừng vừa rờn rợn vừa aỏ nảo làm sao ấy.Tôi đặt tay lên ngực đè nén cái uất ức.Tôi nhớ tới những đưá bạn mất tích khi bị bắt ra khỏi nhà.Rồi không muốn nghĩ tới chuyện gì sẽ xảy ra cho chúng tôi hôm nay và ngày mai.Chỉ đoán biết rằng đêm nay mẹ tôi sẽ ngậm ngùi khóc lóc trông trời mau sáng để dò la tin tức con.
Khi họ dẫn chúng tôi ra khỏi con hẽm .Thằng Tảo Dẹo đụng cái gì đó bị vấp ngã.Nó nằm bẹp xuống lề đường .Người công an sấn tới dùng  chân
đạp thốc cái đít nó .Nó la ơi ơí. Đột nhiên tôi nhớ lại năm tháng cũ.Con cán bộ trong quận cướp người yêu của nó và đánh nó què một chân.Thấy thương tình tôi liều mạng bước qua đỡ nó đứng lên.Từ phiá sau một báng súng đấm mạnh vào đầu tôi.Tôi chao nghiêng lảo đảo.Tôi nghe tiếng chửi thề từ miệng thằng Thu,thằng Tâm ,thằng Tô ,thằng Tám Bụi:
-  Đếch sợ .Nhảy vào tụi bây ơi!Chết trẻ chết già cũng là chết !
-Tiên sư chúng mầy .Cách mạng cái củ c…
- Tiến nhanh tiến mạnh tiến vững chắc đánh chết người tay không  à !
-Đồ quân khốn nạn!Đồ quỹ sứ ác ôn !
Chúng tôi đưá nào đưá nấy nhìn mặt ra hiệu cho nhau xông vào ôm chặt hai người công an.Rồi cả bọn la hét thật lớn đánh thức cả phường dậy:
-Cướp cướp cướp ! Phường xã ơi ! Cướp !
Thằng Tảo Dẹo lồm cồm ngẩng đầu lên rồi há miệng :
-Trước họng súng-Tình bạn sống chết vẫn có nhau-
 
Lê Hải Lăng