TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO - BÀI NÀY RẤT QUAN TRNG XIN LƯU Ý DÙM
Kính chuyển -
Bài này rất quan trọng, xin quý hữu và nhất là quý Cụ đọc kỹ và ghi nhớ.
Chúng ta nhận nhiều emails bàn luận về stroke, nhưng bài viết này của BS Đức có đầy đủ những dử kiện y khoa và dễ hiểu. Các bạn nên đễ dành đễ có dịp đọc lại. Chúc mọi người khỏe mạnh và an lạc.
TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO (Stroke)
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức
Tôi có bác bệnh nhân, đến khám bệnh, khóc. Tôi hỏi thăm tại sao, bà trả lời: "Con gái tôi nó dại quá, cao áp huyết mà nghe lời bạn không uống thuốc. Hôm nay cháu bị stroke, phải vào nhà thương. Cháu có hai đứa con nhỏ, không ai trông, tôi thì ở xa". Một ông bác bệnh nhân khác cao áp huyết cũng nghe lời bạn, "Tập thể dục đủ rồi, không cần uống thuốc", vài tháng trước bỗng thấy tay và chân bên phải yếu hẳn đi, phải nghỉ việc, may mà bây giờ hơi dùng lại được.
[Không biết mà khuyên người kiểu này thì có chết không, hại người ta, mà mình cũng mang tội. Trong lãnh vực chúng ta không rành, chúng ta đừng nên làm thày đời, song hãy bắt chước người Mỹ, thẳng thắn nói, "Sorry, I dont know, I have no idea" (Xin lỗi, tôi không biết), không ai cười chúng ta dốt đâu, vì trên đời này, chẳng ai biết đủ mọi điều. Chuyện khuyên bảo nhau tầm bậy, làm những cái không đúng xảy ra trong cộng đồng chúng ta rất nhiều, khiến việc chữa trị của bác sĩ gặp nhiều khó khăn. Thương nhau, lời khuyên tốt nhất chúng ta giúp cho nhau là: "Anh/chị nên hỏi ý kiến của bác sĩ anh/chị".]
Ở Mỹ, mỗi năm có thêm 700.000 ngàn trường hợp tai biến mạch máu não mới xảy ra.
Cứ 10 người sau khi bị tai biến mạch máu não, có 4 người ít nhiều cần đến sự giúp đỡ của người nhà trong cuộc sống hàng ngày, 1 người trở thành tàn phế, hoàn toàn trông nhờ vào sự chăm sóc của người nhà. Tốn kém hàng năm về mọi mặt gây do tai biến mạch máu não lên đến 15 tỉ mỹ kim.
Tai biến mạch máu não (cerebrovascular accident, nôm na là stroke) là một tình trạng tổn thương của óc, do mạch máu nuôi phần óc đó bị nghẹt, hoặc do mạch máu bể vỡ gây chảy máu trong óc hay các mô quanh óc.
Mỗi phần của cơ thể ta đều được kiểm soát bởi óc. Khi tai biến mạch máu não xảy ra, ta sẽ mất chức năng của chỗ cơ thể điều khiển bởi phần óc đang tổn thương, thí dụ, tay chân bại liệt, hoặc không nói được nữa. Tùy tai biến nhẹ nặng, óc có thể tổn thương tạm thời hay vĩnh viễn, một phần hay toàn phần (complete).
Tai biến mạch máu não được chia làm hai loại chính:
- Tai biến do óc thiếu máu (ischemic stroke, 80% các trường hợp stroke): vì mạch máu nuôi óc bệnh nên hẹp tắc, hoặc vì một cục máu đông từ nơi khác trong cơ thể, theo máu lên óc, làm tắc mạch máu óc.
- Tai biến do chảy máu (hemorrhagic stroke, 20% các trường hợp stroke): vì mạch máu trong óc hoặc ở quanh óc vỡ bể.
Nguyên nhân
Trong cơ thể ta, các động mạch dẫn máu đem dưỡng khí và các chất dinh dưỡng đến nuôi mọi phần của cơ thể, kể cả óc.
Nguyên nhân gây tai biến mạch máu não thông thường nhất là bệnh xơ cứng các động mạch (atherosclerosis). Khi một động mạch nuôi óc xơ cứng, lòng động mạch dầy lên, nhỏ lại, lượng máu đến nuôi óc sẽ thiếu, phần óc bị thiếu máu nuôi nhiều quá sẽ chết, tai biến mạch máu não do óc thiếu máu xảy ra. Máu đông trong mạch (embolism) cũng có thể gây tai biến mạch máu não loại do óc thiếu máu nuôi: máu đông trong mạch là những cục máu nhỏ, thành lập tại một nơi khác trong cơ thể, ở tim chẳng hạn, rồi theo máu lên óc, làm tắc mạch máu óc.
Nguyên nhân khác gây stroke là bể vỡ mạch máu trong đầu, khiến máu chảy trong óc hay các mô quanh óc. Chẳng hạn, một mạch máu trong đầu phình to bất thường (aneurysm), đến một lúc có thể thình lình bể vỡ, máu chảy ra chèn ép các phần óc.
Các yếu tố đưa đến stroke
Nhiều yếu tố có thể khiến ta dễ bị stroke:
- Tuổi trên 40
- Bệnh tim
- Cao áp huyết
- Hút thuốc lá
- Tiểu đường
- Cao mỡ cholesterol trong máu
- Xì ke ma túy (cocaine, crystal methamphetamine,)
- Sau khi sanh
- Óc từng có những cơn thiếu máu thoáng qua
- Đời sống thiếu vận động
- Béo mập
- Bệnh máu đông trong mạch
- Thuốc chống đông máu (như thuốc Coumadin)
- Mạch máu trong óc phình nở bất thường
- Hẹp tắc động mạch carotid ở cổ
Thỉnh thoảng có trường hợp tai biến mạch máu não tự nhiên xảy ra, dù người bệnh không có yếu tố nào kể trên cả.
Các hình thái tai biến mạch máu não
1. Cơn thiếu máu thoáng qua:
Cơn thiếu máu thoáng qua (transient ischemic attack, các bác sĩ ở Mỹ thích gọi tắt là TIA) xảy ra do một phần óc tạm thời thiếu máu nuôi.
Người bệnh có triệu chứng của tai biến: nói ngọng, đớ hay không nói được, mắt nhìn không thấy, méo mặt, tay chân liệt không thể cử động hoặc trở thành vụng về, tê hoặc mất cảm giác một phần cơ thể, ... Tuy vậy, các triệu chứng chỉ kéo dài từ vài phút đến vài tiếng. Có khi các triệu chứng kéo dài hơn, nhưng cũng biến mất trong vòng 24 tiếng, và sau đó, người bị cơn thiếu máu thoáng qua lại hoàn toàn trở lại bình thường.
Cơn thiếu máu thoáng qua có thể xuất hiện chỉ một lần, hay có thể tái phát (vài lần một ngày, hoặc cả năm mới xảy ra nữa). Nhiều người bị stroke hẳn sau những cơn thiếu máu thoáng qua báo hiệu.
2. Tai biến hẳn:
Tai biến hẳn (completed stroke) là tai biến mạch máu não có những triệu chứng kể trên (nói ngọng hay không nói được, mắt nhìn không thấy, méo mặt, tay chân bỗng liệt hay vụng về, tê hoặc mất cảm giác một phần cơ thể, ...), nhưng các triệu chứng không nhanh chóng biến mất trong vòng 24 tiếng như trong cơn thiếu máu thoáng qua.
Như vậy, khi triệu chứng xảy ra và không nhanh chóng biến mất, nhiều khi trong vòng 24 tiếng đầu, chúng ta khó biết người bệnh bị cơn thiếu máu thoáng qua hay stroke hẳn.
Nếu bị tai biến hẳn, các triệu chứng nhẹ hay nặng, sau này có thuyên giảm dần theo thời gian hay không, tùy thuộc vào cơn stroke nhẹ hay nặng, óc chết ít hay nhiều, phần nào của óc bị chết, và thời gian trôi qua kể từ lúc có triệu chứng.
Định bệnh
Nếu chúng ta đang khỏe mạnh, nhưng bỗng dưng có những triệu chứng kể trên, chúng ta nên gọi 911 nhờ xe cấp cứu đưa vào bệnh viện lập tức. Tai biến mạch máu não cần được chẩn đoán và chữa trị cấp thời trong môi trường bệnh viện.
Bác sĩ phòng cấp cứu của bệnh viện sẽ hỏi bệnh và thăm khám, cho bạn thử máu, chụp phim đầu (Cat scan hoặc MRI), và làm tâm điện đồ (EKG); nhiều trường hợp bệnh tim gây tai biến mạch máu não, hoặc chết cơ tim cấp tính (heart attack) có thể xảy ra cùng với tai biến mạch máu não (stroke). Nếu không may bạn quả bị cơn thiếu máu thoáng qua hoặc stroke hẳn (trong vòng 24 tiếng đầu chúng ta khó biết), bác sĩ phòng cấp cứu sẽ chữa trị ngay cho bạn.
Xin nhắc lại một chút, tai biến mạch máu não được chia làm hai loại chính: tai biến do óc thiếu máu (ischemic stroke, 80% các trường hợp stroke), vì mạch máu nuôi óc bệnh nên hẹp tắc, hoặc vì một cục máu đông từ nơi khác trong cơ thể, theo máu lên óc, làm tắc mạch máu óc; và tai biến do chảy máu (hemorrhagic stroke, 20% các trường hợp stroke), vì mạch máu trong óc hoặc ở quanh óc vỡ bể.
Cơn thiếu máu thoáng qua (transient ischemic attack, gọi tắt TIA) xảy ra do một phần óc tạm thời thiếu máu nuôi. Người bệnh có triệu chứng của tai biến: nói ngọng, đớ hay không nói được, mắt nhìn không thấy, méo mặt, tay chân liệt không thể cử động hoặc trở thành vụng về, tê hoặc mất cảm giác một phần cơ thể, ... Tuy vậy, các triệu chứng chỉ kéo dài từ vài phút đến vài tiếng. Có khi các triệu chứng kéo dài hơn, nhưng cũng biến mất trong vòng 24 tiếng, và sau đó, người bị cơn thiếu máu thoáng qua hoàn toàn trở lại bình thường. Nhiều người bị stroke hẳn (complete stroke) sau những cơn thiếu máu thoáng qua báo hiệu.
Cơn thiếu máu thoáng qua
Nhiều người bị stroke hẳn sau những cơn thiếu máu thoáng qua báo hiệu, nên sự chữa trị nhắm mục đích ngừa stroke đừng xảy ra khi có cơn thiếu máu thoáng qua xuất hiện.
Người bệnh được cho dùng thuốc chống tiểu cầu (antiplatelet) như aspirin, clopidogrel, dipyridamole, khiến các tiểu cầu không kết tụ lại được với nhau tạo máu đông trong mạch. (Tiểu cầu là những tế bào nhỏ lưu thông trong máu, kết tụ với nhau nơi có chảy máu, giúp máu chóng đông, mau hết chảy. Song trong các mạch máu óc bệnh, hẹp sẵn, nếu các tiểu cầu kết tụ với nhau lại có hại, có thể tạo cục máu đông làm nghẽn tắc mạch máu, gây cơn thiếu máu thoáng qua hoặc stroke hẳn.)
Nếu biết rõ cơn thiếu máu thoáng qua do những cục máu đông nhỏ, thành lập tại một nơi khác trong cơ thể, ở tim chẳng hạn, theo máu lên óc, làm tắc mạch máu óc, thay vì dùng các thuốc chống tiểu cầu kể trên, chúng ta phải dùng đến thuốc chống đông máu (anticoagulation) như thuốc warfarin (coumadin). (Không nên gọi thuốc này là "thuốc loãng máu", gọi vậy không đúng.)
Sau đó, chúng ta cố tìm những yếu tố có thể đưa dẫn đến stroke (bệnh tim, cao áp huyết, hút thuốc lá, tiểu đường, cao mỡ cholesterol trong máu, béo mập, hẹp tắc động mạch carotid ở cổ, …) để chữa, hòng phòng ngừa cơn thiếu máu thoáng qua hoặc stroke xảy ra nữa. Có những trường hợp hẹp tắc động mạch carotid ở cổ cần mổ, tuy nhiên, phẫu thuật này nguy hiểm, cần đến bàn tay rất kinh nghiệm của bác sĩ giải phẫu đã từng mổ nhiều trường hợp hẹp tắc động mạch carotid.
Khi những triệu chứng nói ngọng, đớ hay không nói được, mắt nhìn không thấy, méo mặt, tay chân liệt không thể cử động hoặc trở thành vụng về, tê hoặc mất cảm giác một phần cơ thể, ..., bất ngờ xảy ra và không mau chóng biến mất, chúng ta khó biết ta đang có cơn thiếu máu thoáng qua hay đã bị stroke hẳn. Vì vậy, nếu triệu chứng không mau chóng biến mất, chúng ta nên gọi 911 nhờ xe cấp cứu đưa vào bệnh viện lập tức; tai biến mạch máu não cần được chẩn đoán và chữa trị cấp thời trong môi trường bệnh viện. Còn may mắn các triệu chứng nhanh chóng biến mất, chúng ta cũng nên đi khám bác sĩ ngay, bác sĩ sẽ cho chúng ta dùng thuốc cần thiết liền và tìm những yếu tố có thể đưa dẫn đến stroke để chữa, phòng ngừa cơn thiếu máu thoáng qua hoặc stroke xảy ra nữa.
Tai biến hẳn do óc thiếu máu
Sự chữa trị nhắm mục đích đem máu đến lại phần óc đang tổn thương vì thiếu máu càng sớm càng tốt, do vậy người bệnh cần được chẩn đoán và chữa trị cấp thời trong một bệnh viện có khả năng làm việc này.
Nếu tai biến mới xảy ra trong vòng 3 tiếng, thuốc alteplase có thể làm tan cục máu đông đang làm nghẽn tắc mạch máu óc gây stroke. Thuốc được chích vào tĩnh mạch hoặc vào thẳng mạch máu đang nghẽn tắc trên óc. Việc dùng thuốc phức tạp, đòi hỏi nhiều điều kiện, và ngược lại, có thể gây chảy máu trong óc đưa đến tử vong, nên không phải ai bị stroke cũng có thể chữa bằng thuốc alteplase, nhất là khi stroke đã xảy ra quá 3 tiếng.
Những trường hợp không thể dùng thuốc alteplase, người bệnh được chữa với thuốc chống tiểu cầu (aspirin là thuốc tốt nhất trong giai đoạn này) hoặc chống đông máu, đồng thời chữa những yếu tố có thể đưa dẫn đến stroke như đã trình bày trong phần cơn thiếu máu thoáng qua ở trên.
Tai biến do óc thiếu máu nhẹ hay nặng, người bệnh mau chóng hồi phục hay bị tàn tật vĩnh viễn, tùy vào óc bị tổn thương ít hay nhiều, sự chữa trị sớm hay muộn, và một số yếu tố khác nữa.
Đa số các trường hợp tai biến gây bại liệt, người bệnh cần ở thêm lại bệnh viện khoảng 3 tuần tại trại hồi lực (rehabilitation), để được hướng dẫn các cách sử dụng tay, chân trong sinh hoạt hàng ngày, với tình trạng sức khỏe mới của mình.
Tai biến do chảy máu
Tai biến mạch máu não do chảy máu có hai loại: chảy máu ở quanh óc (subarachnoid hemorrhage) thường do vỡ một mạch máu phình nở (aneurysm), và chảy máu trong óc (intracerebral hemorrhage) thường do cao áp huyết.
Sự chữa trị tùy vào nguyên nhân gây chảy máu (cao áp huyết, đang dùng thuốc chống đông máu, chấn thương đầu, mạch máu phình nở bất thường, …), và nhắm các mục tiêu: tìm nguyên nhân gây chảy máu, kiểm soát áp huyết, ngừng các thuốc có thể làm chảy máu thêm (warfarin, aspirin), đo áp suất trong óc.
Một số trường hợp tai biến do chảy máu cần được giải phẫu, hoặc đặt vào mạch máu óc một dụng cụ đặc biệt để cầm máu (phương pháp coil embolization).
Phòng ngừa stroke
Chúng ta ôn lại những yếu tố dễ đưa đến stroke:
- Tuổi trên 40
- Bệnh tim
- Cao áp huyết
- Hút thuốc lá
- Tiểu đường
- Cao mỡ cholesterol trong máu
- Xì ke ma túy (cocaine, crystal methamphetamine,)
- Sau khi sanh
- Óc từng có những cơn thiếu máu thoáng qua
- Đời sống thiếu vận động
- Béo mập
- Bệnh máu đông trong mạch
- Thuốc chống đông máu (như thuốc warfarin)
- Mạch máu trong óc phình nở bất thường
- Hẹp tắc động mạch carotid ở cổ
Thỉnh thoảng có trường hợp tai biến mạch máu não tự nhiên xảy ra, dù người bệnh không có yếu tố nào kể trên cả.
Tuy có người theo mệnh trời, bị stroke dù không có yếu tố nào kể trên, nhưng stroke là một bệnh ghê quá, có thể khiến chúng ta tàn tật vĩnh viễn, do đó, những gì chúng ta có thể làm để tránh stroke, chúng ta nên làm.
Sống cuộc đời lành mạnh, không thuốc lá, không xì ke ma túy, nên lắm. Vận động thường xuyên, ăn uống vừa phải để tránh béo mập, rất tốt. Đi khám bác sĩ định kỳ để khám phá các bệnh cao áp huyết, tiểu đường, cao cholesterol trong máu, những bệnh thường không gây triệu chứng, vì vậy, chúng ta không tự biết, và nếu khám phá ra chúng, chúng ta chữa chúng cẩn thận.
Tai biến mạch máu não là bệnh rất đáng sợ, mỗi năm ở Mỹ có thêm 700.000 ngàn trường hợp mới xảy ra, và nhiều người sau cơn tai biến bại liệt, không còn sống tự lập được nữa. Tùy loại tai biến, sự chữa trị khác nhau. Tuy đời có số, song chúng ta cũng cố làm những việc có thể làm để tránh tai biến mạch máu não.
Mh
Thống kê hiện tại
Hiện đang có 0 thành viên và 1 bạn đọc.
Kiểu: