Tiến hoá
Thuyết tiến hoá của Đác-uyn đã chỉ ra rằng loài khỉ qua nhiều năm tiến hoá đã đứng dậy đi bằng hai chân và dần biết suy nghĩ như nhân loại chúng ta ngày nay. Phải cầu kỳ lắm trên hành tinh xanh chúng ta đang ở mới tạo nên loài người biết lao động, yêu ghét và có thể làm thêm biết bao điều oai hùng khác nữa. Tưởng cứ như thế là xong, nguyên lý đã rõ, chúng ta tiến lên từ khỉ chẳng có ông thượng đế nào cả, chúa trời phật pháp đều chỉ là vớ vẩn, chúng ta là khỉ thành tinh qua nhiều nghìn năm tiến hoá. Xong cũng lạ, mọi sự tiến hoá bao giờ cũng để sót lại một cái gì đó chưa hoàn hảo cho lắm – Chẳng hạn như có người còn sót lại một mẩu đuôi, không lẽ chúng ta lại nỡ đổ nghi ngờ cho một học thuyết vĩ đại như vậy… nghĩ thật xao đang – Còn tôi thì tôi mê học thuyết tiến hoá của Đác-uyn tới sái cổ, tôi trân trọng loài khỉ đến mê hoặc, cứ nhìn các cụ khỉ nhảy nhót leo trèo mà kính nể cái dòng tiến hoá bác học, mà đã là mê thì đi đến rắp tâm, một sự nỗ lực cá nhân nhưng thật là đáng kể. Vì thời ấy đang là thời bao cấp, thóc cao gạo kém, muốn xin được một việc làm thì quả là thật khó, mà lại càng khó khi ta muốn tự lựa ngành nghề, mà muốn được việc thì phải có chút gì gọi là nho nhỏ, cái phong bì có chút nhân chẳng hạn… Hồi đó sự đi lại có lẽ còn nhẹ nhàng nhân đạo, chứ như quãng này cứ phải là cả chai rượu remmi bạc triệu thì bố ai mà theo đuổi nổi, ấy thế mà bây giờ mọi người họ vẫn làm được mà làm vui vẻ là đằng khác, lại một lần nữa thuyết tiến hoá mở mắt cho tôi thêm về cái mãnh lực tiến lên của loài khỉ.
Ta lại phải quay lại câu chuyện của riêng tôi, không lỡ lại đi quá mất sự tiến hoá thời đó thì hỏng – Sự thể gia đình tôi hồi đó kinh tế cũng không được khoẻ mạnh gì cho lắm vì là thời bao cấp mà lị - Xong đứng trước một sở thích có lý của con mình – say mê về thuyết tiến hoá - mà cha mẹ tôi đã già có lẽ cũng muốn biết rõ liệu con người có phải là đồ con khỉ hay không? Hay là do chúa trời thần phật tạo ra cõi đời. Chung quy tính tò mò của loài khỉ đã tạo nên cái đột biến mà gia đình quyết định tòi ra ít tiền để chạy cho tôi vào cái phòng thí nghiệm của khỉ. Tiền có ít nên công việc cũng vừa phải, thật là khiêm tốn không được như ý muốn, nhưng cũng đành, miễn làm sao là được tiếp cận với cái khoa học mê say về tiến hoá loài người. Công việc thì chẳng có gì vất vả cho lắm, mà lại được ở gần loài khỉ hàng ngày thì cũng lý thú biết bao. Không làm thì chẳng bao giờ biết về việc nghiên cứu loài khỉ quả là phức tạp. Đứng đầu cơ quan tôi là một vị giáo sư già có nhiều kinh nghiệm, học thức uyên thâm và có một tấm lòng yêu khỉ đến kính nể. Ông thường coi công việc nghiên cứu như chính việc nhà mình, ông thương yêu lũ khỉ như con và đứng đằng sau ông có cả tá nhân viên kĩ thuật viên sừng sỏ. Nào phòng xét nghiệm, nào phòng tâm lý, nào phòng dinh dưỡng, nào phòng vệ sinh. Tôi được cái vinh dự trưởng phòng mà chẳng cần chạy chọt chút nào, xong có lẽ phòng tôi chỉ cần có một người nên cũng chẳng sợ phải bon chen leo trèo lên ai nên tôi cứ là thả phanh mà hót cứt. Trưởng phòng vệ sinh nghe thì có tủi nhưng lại có cái lợi được gần lũ khỉ nhất, gần đến nỗi nhiều khi tôi bị các cụ đái cả lên đầu. Ở đời ai cũng có cái tính là phải thích bằng được mà khi đã được có sao thì thôi cứ là phải chịu nó, như một anh chàng yêu một cô gái hắn ta rất hãnh diện với bạn bè nhưng khi phát hiện ra người yêu mình hôi nách trầm trọng không thể nào ngửi được thì cũng cứ phải là hãnh diện chứ sao. Tôi cũng thế - lúc đầu sau mỗi buổi làm là vội vàng lao vào nhà tắm mà xát xà phòng rồi biến cho nhanh. Nhu cầu xà phòng đối với tôi lúc ấy cần như cơm bữa, không đủ tôi lấy sạch của gia đình sau bị nói nhiều thì tôi chẳng cần lấy nữa, tôi kệ mẹ cái mùi hôi thối ấy cho bõ tức, mà có lẽ vì thế tôi đã tăng tiến trên bước đường tiến hoá, ngẫm cũng thú vị bầy khỉ cũng đỡ sợ tôi hơn. Nó có vẻ tiến hoá gần đến với con người một bậc còn tôi khi về nhà mệt phờ chẳng cần giặt rũ gì cho lắm vì chỉ nghỉ được vài tiếng thì đời đâu vẫn thế, mà thời gian đâu để mà suy ngẫm về mấy con khỉ trong chuồng. Ông giáo sư thì cũng khổ chẳng kém gì tôi, có vào nghề thì mới rõ mà thấy thương ông vô hạn, ông cứ trăn trở về mấy con khỉ xem có phương pháp nào cho nó tiến hoá tăng trưởng được nhanh hơn không. Mà nghĩ cũng phải, sự sốt ruột là có lý nếu cứ phải chờ cả ngàn năm thì đời ông lão đến ra bụi, vì thương ông mà ao ước lũ khỉ chóng thành người nên nhiều đêm trong mơ tôi chợt thấy lũ khỉ như ngộ không biến thành những nàng tiên bằng xương bằng thịt mà ao ước thì cũng thật là tốt cho cả người lẫn khỉ. Ông lão cứ dính vào chúng mà chăm lo, nào ngô khoai, nào hoa, nào quả các cụ cứ là xơi đẫy. Ông thấy chúng ăn được lên càng lo tăng khẩu phần, mà càng tăng thì chúng càng ăng thêm khoẻ, nhưng ở đằng sau có một sự thể ông chẳng bao giờ rõ được. Chuyện là như thế này - mấy chị ở tổ chăn nuôi đầu tiên khi cho chúng ăn mấy cụ khỉ chê kém tươi không buồn ngó, các chị cho hoa quả đó vào cặp lồng mang về cho trẻ thì lũ nhỏ hoan hỉ mừng vui, lâu lâu rồi trở thành thói quen không bỏ được, vì các cháu nhỏ mà lũ khỉ thiếu ăn nên đâm ra ăn tạp, thôi thì tươi héo chung quy đều là được cả nên cả tổ có một thông điệp ngầm với nhau giành phần cho khỉ nửa già còn lại để mang về cho trẻ vì như vậy nên lũ khỉ thường thì bị đói. Ông lão thỉnh thoảng cho quà là chúng cứ nhao nhao lên mà tranh cướp nên ông lại nghĩ cách tăng thêm khẩu phần, mà càng tăng thì càng mất, các chị suy nghĩ thật chu đáo, khoá dần cái dạ dầy chúng lại, tôi thì đỡ phải hót cứt nên cũng là ngậm miệng ăn tiền, các chị thì cứ ăn còn tôi thì phó mặc, ở chỗ này thuyết tiến hoá chừng như đã được cân bằng nên lòng tôi ra phần chán nản. Lũ khỉ thì cứ nhởn nhơ nhảy nhót và con người thì nén lòng chờ đợi. Có lẽ cơ quan tôi phải sống cả ngàn năm mà chờ nó tiến hoá, nghe cứ là vô lý làm sao ấy, chả biết ông Đác-uyn sống được bao năm mà tuyên bố hùng hồn đến vậy. Thật khổ đã có lúc tôi định treo ảnh của ông lên đầu giường mà thờ - nhưng còn may là chuyện ấy chưa xảy ra. Cứ ngẫm mà thêm buồn, theo một đời đã mỏi mà còn chưa thấm vào đâu phải cả ngàn năm mới thấy thì tôi là thằng ngu nhất, thằng hót cứt cho học thuyêt của ông cũng xin tuyên bố vứt mẹ nốt cả ông đi cho rảnh. Ở đời trẻ con cần hoa quả và tôi cần hít thở. Trong chuồng khỉ tôi cứ vừa hót cứt vừa ăn năn cho cái việc làm khờ dại của mình – có ai lại đi tìm hiểu về người ta ỉa ra sao đâu cơ chứ, thế mà ở trên đời có cái thằng tôi như vậy, thôi thì phân nát, phân rắn khỉ ơi là khỉ, chỉ thiếu chút nữa là tôi đâm đầu vào song sắt mà tự vẫn cho xong - nhưng sĩ diện của một phòng nghiên cứu như ngăn tôi lại, đối với bè bạn tôi đang tự hào làm ở viện nghiên cứu nọ kia nhưng kỳ thực thối ơi là thối, khỉ ơi là khỉ - thế đấy - cuộc đời vẫn thế, cứ ngoan ngoãn mà hót cứt cho bầy khỉ Đác-uyn.
Đáng lẽ thì cũng chưa đến nỗi, tôi vẫn còn làm cái công việc không mấy gì trơn tru nhưng tối thiểu thì cùng giải quyết được cái miệng mình để mà tiến hoá hay tiêu hoá thì cũng được. Vì hai cái từ tiến và tiêu nó có vẻ đồng âm như nhau có lẽ vì đói khổ người ta hay nhầm lẫn như vậy và sự thể là như thế này - Một hôm ông xuống thăm bầy khỉ và chợt nảy ra một ý mới – thử cho chúng xơi thịt xem sao, và ông ký giấy cho phòng dinh dưỡng đi lĩnh năm kilôgam thịt bò về cho lũ khỉ ăn thử, và ông không quên nhắc chị em nhớ ghi lại những diễn biến trong lúc cho ăn vào sổ trực hàng ngày. Tôi thì chẳng thích thú gì với quyết định kia vì phân của lũ ăn thịt chắc thối tha nhiều hơn nữa, song cũng tặc lưỡi - đằng nào thì cũng hót cứt mà có thối hơn thì cũng mặc mẹ cái lũ khỉ ghê người. Ngày hôm sau mấy chị đi nhận thịt bò ở trên kho về, nhìn túi thịt tươi roi rói, loại thịt phải qua kiểm nghiệm kỹ càng khi cho thú ăn. Cái thứ thịt bò hảo hạng, cả phòng ai ai cũng muốn sờ mó thử túi thịt bò cho bõ thèm con mắt, cả tổ ai ai cũng muốn dành chân thái thịt, họ say mê thái nhỏ từng miếng thịt bò mà nhựa dường như dính tay với bao vẻ lưu luyến tiếc rẻ. Chúng ta còn nhớ thời ấy là thời bao cấp, tiêu chuẩn mỗi nhân viên được ba lạng thịt phiếu dành cho cả tháng mà có mấy ai dám mua thịt, họ chỉ mua mỡ nước mà xào nấu vớ vẩn cho đỡ nhớ, ấy thế mà bây giờ trước mắt họ cả súc thịt bò tươi năm ký đang được băm vằm dâng cho khỉ. Mẹ kiếp tiến hoá bỏ mẹ gì! Ngẫm cũng lạ! Nhưng đã là lệnh thì cũng đành mà liếm mép cho xong. Họ xẻ thịt vào máng đưa vào chuồng khỉ, lũ khỉ nhao nhao ào tới trước những đôi mắt tiếc rẻ của mọi người, nhưng chúng lại ào ào bỏ chạy leo tót lên các gờ giáo sợ hãi. Chờ mãi chúng vẫn chẳng ăn, chị tổ trưởng nghĩ ra một cách mới - mang xào thịt lên như cho người và dâng cho chúng xem sao, kết quả chỉ làm khổ thêm cho bao người nấu nướng, vì cái mùi thịt bò xào nó lại thức dậy trong lương tâm mỗi người. Thịt thì đã bầy trong chuồng nguội tanh nguội lạnh mà các cụ thì chưa buồn xơi, tới giữa chiều thì chị tổ trưởng đành quyết định cho mang ra thanh lý. Và cả tổ trong đó có tôi cũng được mời xơi một bữa thịnh soạn, thịt nguội nhưng sao mà ngon thế, chừng như đến tận bây giờ trong tôi vẫn còn cái dư vị bữa tiệc ngày hôm ấy. Cả tổ cứ là cảm ơn cụ Đác-uyn vì cái thuyết tiến hoá mà cụ để lại, đời họ vừa có việc đi làm, có cơm để ăn, có hoa quả để xơi và hôm nay có cả món thịt bò tiến hoá. Khi đã giải quyết xong năm ký thịt, giờ đây là lúc mọi người sẽ phải lý giải ra sao cho năm ký thịt bò đương được tiêu hoá. Cả tổ cứ nhao nhao mà nghĩ kế và rồi họ đi đến một kết luận đầy vẻ tiến hoá. Chị tổ trưởng ghi vào sổ giao ban: “Có chịu ăn thịt bò nhưng còn chậm”.
Ngày hôm sau ông lão xuất hiện đầy vẻ sốt ruột vừa gặp mọi người ông đã hỏi thế nào? “Thưa sếp chúng chịu ăn nhưng còn chậm”. Ông lão vui mừng ra mặt, mắt ông ánh lên một niềm hy vọng khôn cùng, và ông lão hân hoan ra lệnh cho cả tổ: “Cứ tiếp tục”. Và cái lệnh quý báu ấy được kéo dài trong mười ngày. Cả tổ chừng như ai cũng thương yêu cụ khỉ nhiều hơn nữa vì có ánh sáng của cụ mà họ được xơi thịt bò miễn phí, nhưng rồi đến một hôm vào cái ngày đen tối khi thịt bò đã được xào hành tây đâu vào đó thì ông lão xuất hiện, cả tổ đành nín thở đổ chảo thịt vào máng dâng cụ khỉ. Trước mặt ông lão bầy khỉ rú lên như phải bỏng, còn tôi thì muốn bóp cổ chúng cho câm họng thét gào. Có lẽ lũ khỉ bị dị ứng hành tỏi và để lại nỗi khổ cho bao người. Ông lão giận dữ lặng lẽ quay ra, bỗng ông quay lại nhìn thẳng mọi người quát lên trong phẫn nộ:
Các chị đã làm hỏng một công trình khoa học, ngày mai các chị nghỉ việc.
Chợt nhìn thấy tôi lóng ngóng đứng đó ông nói lên như gào:
Cả anh nữa…
Thật vô lý, xong có một cái lý mà tôi không sao cãi lại được vì tôi là tòng phạm. Ngày hôm sau phòng tổ chức cho gọi cả phòng dinh dưỡng lên gặp và trước mặt mọi người có cả tôi - trưởng phòng vệ sinh – Họ đọc quyết định nghỉ việc. Tất cả nhao nhao lên mà phân bua, mà khóc lóc, trong tôi một nỗi ê chề chán nản như trào lên, tôi lặng lẽ ra đi không bàn cãi – Xin vĩnh biệt đống cứt thối tha của thuyết tiến hoá, vĩnh biệt ngài Đác-uyn. Tôi không thể chờ được thành quả của ngài, vì đời tôi có hạn, hãy vứt cả ngàn năm của ngài vào sọt rác còn tôi chỉ cần sống và có miếng ăn. Mấy ngày hôm sau, số phận lại bắt tôi trở lại cơ quan, khi đi qua khu chuồng khỉ, bọn nó vẫn thế, cứ nhởn nhơ trên bước đường tiến hoá chỉ có khác đã xuất hiện một số người mới lại tiếp tục cái sứ mệnh nghiên cứu về cái thuyết tiến hoá, mùi vị bốc lên vẫn vậy, thật khốn khổ khi bụng đói mà phải ngửi cứt. Tôi vội vã lên phòng tổ chức lấy lại hồ sơ và lặng lẽ ra về không một lời chào hỏi, ra đến cửa tôi gặp ông lão cũng lững thững đi ra, tôi bực tức nhìn ông và tôi nhìn thấy sau cặp kính, tận đáy sâu trong đôi mắt ông một nỗi buồn thất vọng, tôi chào ông - ông lặng lẽ cúi đầu. Mãi sau này tôi mới được biết, sau những ngày chúng tôi bị buộc thôi việc chính ông đệ đơn xin từ chức. Có lẽ ông đã tính lại và nhìn thấy các nhân viên của ông cần tiến hoá hơn trên cõi đời.
2002