PHÊ BÌNH & TIỂU LUẬN THI CA - Phạm Ngọc Thái
Thay đổi trang: < 123 > >> | Trang 2 của 4 trang, bài viết từ 16 đến 30 trên tổng số 47 bài trong đề mục
Nhân văn 04.10.2014 12:14:40 (permalink)
 
      PHẠM NGỌC THÁI
      VỚI "Chùm thơ hay về tình yêu và đàn bà"
                                                            Trần Tứ Đức
                                                 
     Cái tên gọi "tình yêu và đàn bà" không phải do tôi đặt ra, mà là nhan đề một chùm thơ của nhà thơ Phạm Ngọc Thái đã đăng nhiều trên các trang mạng. Trong bài của một văn nghệ sỹ ở Việt-Nam-thư-quán "Về một huyền thoại thi ca", khi bình phẩm thơ ông - có đoạn viết:
-   Phạm Ngọc Thái là một nhà thơ của tự do. Thơ ông sâu tựa bể, giàu hương sắc như hoa ngàn. Ông viết về nỗi đời dân gian, về tình yêu và đàn bà.  Đọc thơ ông như đi vào trong động, càng vào sâu càng huyền thẳm vô biên.
    Hiện ông đang sống cùng gia đình trong một ngôi nhà gác nhỏ. Phía trước trông ra khu quảng trường thành phố, mặt sau soi bóng xuống hồ Tây quanh năm sóng vỗ. Cõi trần ai ông đã nếm đủ mùi khổ hạnh, đắng cay... cũng từng có những tháng năm phiêu du qua hải ngoại, rồi trở về vui thú trong cảnh sống phong trần của một thi nhân - Viết để lại cho đời một Bộ-thi-ca-thời-đại tầm vóc với bao nhiêu áng thơ tình huyền diệu, sẽ còn sống mãi với sơn hà...

     Thơ tình hay ở các cung bậc khác nhau của Phạm Ngọc Thái thì nhiều, tôi chỉ chọn ra đây ba bài theo ý riêng mình và chưa có ai bình. Gọi là để đàm đạo ở tao đàn cùng vui trong chốn văn chương:
        1.  "Người đàn bà trắng" -  Một đỉnh cao trong thi ca.
        2.  “Cây thầm tiếc bóng”
        3.  “Dưới hàng sấu đêm và con phố nhỏ”.
             Xin đi thứ tự từng bài một:    

                      A.        NGƯỜI ĐÀN BÀ TRẮNG 

                                    Người đàn bà đi trong mưa rơi

                              Chứa một trời thầm như hoa vậy...
  

                       Chiếc mũ trắng mềm em đội bầu trời
                     Khóm mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc
                     Đôi mắt em đong những áng mây
                     Người đàn bà trắng!

                     Em đi, về... chao những hàng cây
                     Hồ gió thổi lệch vành mũ đội
                     Thấm đẫm mình em cả thềm nắng gội
                     Xoã ngang vai mái hất tơi bời.

                     Nỗi niềm thao thức
                     Những đêm trăng nước...
                     Chùm trinh em hát: đấy chỗ thiên thai!
                     Người đàn bà ai mà định nghĩa?

                     Đường xưa đó về đây em ơi!
                     Những con đường đã đầy xác lá rơi
                     Xác ve, xác gió và xác của mưa.

                     Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu
                     Anh cũng không làm chàng Trương Chi
                                                               suốt đời chèo sông vắng
                     Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng Trắng
                     Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau.

                     Vết thương lòng không dễ đã lành đâu
                     Những đêm sao buồn, những đêm gió khát
                     Khúc thơ tình anh lại viết về em!
                     Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...
                                                    Phạm Ngọc Thái

  Lời bình:  Theo như bình luận ở giới văn chương, báo chí: "Người đàn bà trắng" là bài thơ tình hay nhất của nhà thơ Phạm Ngọc Thái. Trên con đường vô định của tình yêu, những đêm hoang vắng và sâu thẳm trong không gian mênh mông, lòng nhà thơ vẫn âm thầm khắc khoải nhớ về mối tình đã qua:
                     Những đêm sao buồn, những đêm gió khát
                     Khúc thơ tình anh lại viết về em!
                     Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...
      Những ngôi sao trên vòm trời xa xôi kia, ngọn gió đêm vô tình... nó cũng hiu hắt như nỗi vắng vẻ, trống lạnh của lòng chàng. Tác giả gọi em là "Người đàn bà trắng", thực ra khi ấy em vẫn còn là một thiếu nữ. Từ chiếc mũ vải trắng mềm một thuở nào người yêu thường đội lệch trên đầu, lẫn vào trong khóm mây. Khóm mây đó lại vờn bay trên mái tóc nàng - Tất cả đã trở thành ấn tượng để nhà thơ mô tả về hình ảnh người đẹp:
                     Chiếc mũ trắng mềm em đội bầu trời
                     Khóm mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc   
                     Đôi mắt em đong những áng mây
                     Người đàn bà trắng!
     Đó là đôi mắt của mùa thu huyền diệu và xa thẳm. Bích Khê cũng từng mô tả về đôi mắt đẹp của người mỹ nữ trong bài thơ "Tranh loã thể" nổi tiếng của ông, rằng:
                     Mắt ngời châu rung ánh sáng nghê thường...
     Nó chìm ngập một thế giới, chiếu rọi vào ngõ nghách tâm hồn của thi nhân sáng bừng lên. Hay như Xuân Diệu tả về đôi mắt người yêu cũng thật kỳ ảo:
                    Mắt em thăm thẳm như màu gió
                    Thơ cũng vàng trong như nắng hanh
     Ta trở lại với bài Người Đàn Bà Trắng: Đôi mắt em đong những áng mây /- Như thể đã bao lần nhà thơ từng phiêu du trong đôi mắt ấy. Nó bộc lộ một sự hiền hoà, nhân ái. Tác giả lấy hình ảnh của vũ trụ qua cảm xúc mà mô tả, quyện với mái tóc nàng trong mây bay, gió cuốn... hiển hiện dưới bầu trời cao vời vợi. Bầu trời ấy vừa để nói về tình yêu của người đàn bà ở cõi nhân sinh, vừa là bầu trời của quê hương đất nước ta vậy.
     Sang khổ thơ thứ hai - Hình bóng người thiếu nữ hiện lên trong một khung cảnh thiên nhiên rực rỡ:
                     Em đi, về... chao những hàng cây
                     Hồ gió thổi lệch vành mũ đội
                     Thấm đẫm mình em cả thềm nắng gội
     Cả thềm nắng hắt lên mình em như tơ lụa đất trời, có gió thổi, cây đưa... Vẫn chiếc mũ vải trắng mềm xưa mà em thường đội lệch, che lên khuôn mặt đẹp như một vầng trăng. Cái bờ hồ gió thổi ấy chứng kiến bao nhiêu kỷ niệm, những tháng năm anh đã sống êm đềm trong hạnh phúc tình yêu. Giờ đi lại trên con đường đã qua, anh như nghe thấy cả khúc tình ca đang sống lại. Mái tóc người con gái xưa vẫn xoã bay trên đôi vai trần trắng của nàng:
                     Xoã ngang vai mái hất tơi bời
     Bồi hồi trong kí ức, hồn nhà thơ tựa con đò mộng lạc vào nơi bến vắng. Chỉ còn nghe thấy tiếng gió táp, mưa sa... cùng những chiếc lá vàng rơi phủ xuống trong trời đất:
                     Đường xưa đó về đây em ơi!
                     Những con đường đã đầy xác lá rơi
                     Xác ve, xác gió và xác của mưa.
     Tiếng lòng nhà thơ cất lên để gọi vọng tình em. Con đường giờ đây hoang dã trong qui luật bụi cát của thời gian. Con đường mà người con gái đã đến với cuộc đời anh. Năm tháng cứ trôi nhưng hình bóng em không phai nhoà. Hình ảnh đoạn thơ nghe như trong giấc mộng: xác gió, xác mưa, đã đầy xác lá, xác ve... trôi. Tưởng như cái bờ hồ gió thổi đó ngàn năm sau vẫn còn quyến luyến bóng hình người yêu ở đấy, mãi mãi trong trái tim thương nhớ của nhà thơ.
     Xin trở lại để phân tích sâu thêm về khổ thơ thứ ba:
                     Nỗi niềm thao thức
                     Những đêm trăng nước...
                     Chùm trinh em hát: đấy chỗ thiên thai!
                     Người đàn bà ai mà định nghĩa?
     Hình ảnh đã được cách điệu hoá: Chùm trinh em hát: đấy chỗ thiên thai! /- Biểu tượng thơ mô tả tuy mang màu sắc trừu tượng nhưng vẫn rất gợi cảm.
     "Chùm trinh em hát...": Nó đã mang cái của nàng bay lên! Suy cho cùng vũ trụ và thế giới đều tồn tại, sinh ra ở đó. Vừa vĩ đại và man dại. Nếu không có cái chỗ thiên thai ấy của người đàn bà thì không có cả linh hồn lẫn sự sống, cũng không có ý nghĩa gì về lịch sử của thế giới này. Còn câu thơ:
                     Người đàn bà ai mà định nghĩa?
     Đại văn hào Lép-Tônxtôi -  Ông là một thiên tài xây dựng hàng trăm tính cách về đàn bà có những mẫu mực khác nhau. Người từng nói những câu đại ý rằng: Không thể đưa ra những nguyên lý có tính khuôn mẫu nhất định đối với người đàn bà, chỉ có những sự tìm tòi, tìm tòi và tìm tòi mãi...
     Nàng không thể nào định nghĩa được trong sự tồn tại của đời ta? Câu thơ treo trên đầu ta như một câu hỏi vĩnh cửu, lại như thể một định mệnh.
    Tôi bình khổ thơ thứ năm:
                     Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu
                     Anh cũng không làm chàng Trương Chi
                                                         suốt đời chèo sông vắng
                     Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng Trắng
                     Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau.
     Là một mảng thơ đời, đã triết lý về những mâu thuẫn giữa tình yêu và cuộc sống của nhà thơ với người-đàn-bà-trắng. Đó cũng là một nghịch lý cuộc đời: Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu /- Còn anh cũng không đầy mình để làm mãi cái anh chàng Trương Chi suốt đời chèo thuyền trên con sông quạnh vắng, cô đơn, rồi tương tư nàng Mỵ Nương mà chết. Hay, cái con-đường-lông-ngỗng-trắng mà nàng Mỵ Châu đã rắc cho chàng Trọng Thuỷ theo, thần tượng thì rất đẹp, nhưng để cuối cùng chàng cũng nhảy xuống biển mà chết, hoá thành ngọc trai giữ tình son sắt với nàng. Nó bi ai quá!
     Cái hay của khúc triết lý trong bài thơ Người Đàn Bà Trắng là đã được viết như đời. Dẫu mối tình bị tan vỡ phải chia lìa năm tháng, nhưng tình thơ không kết thúc bằng sự bi thảm. Đôi trai gái vẫn phải sống và tồn tại, dù là theo chiều gió cuốn cuộc đời. Phải chăng đó cũng là một cuốn tiểu thuyết "cuốn theo chiều gió" như bao bi kịch tình-đời trên bờ bến nhân gian? Cả đoạn thơ thấm đẫm máu tim, được bật ra trong đời sống đầy mất mát và đau đớn của tình yêu.
     Đây là một trong hai mảng thơ xương cốt nhất - Mảng thơ thứ nhất như trên đã nói, chính là khổ thơ thứ ba:
                      Chùm trinh em hát: đấy chỗ thiên thai!
     Cùng với khổ thơ thứ năm này - Làm thành nền tảng, như tim óc, tuỷ sống cho cả tình thi. Nhà thơ vẫn thiết tha khao khát gặp lại người thiếu nữ:
                      Những đêm sao buồn, những đêm gió khát
     Ngọn lửa tình đã từng sưởi ấm trái tim anh. Để rồi bài thơ được kết thúc bằng một câu thơ đẹp nhất về nàng:
                      Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...
     Đây là một câu thơ siêu thực chứa đầy trầm tích đã được thăng hoa. Một thiên tạo vĩ đại đang nép trong tấm thân người đàn bà trẻ hay chính nàng là một vầng trăng? Cái vầng trăng ấy của nàng nó cứ nguyên thuỷ như hang động thời tiền sử, lại huyền bí như thánh linh. Nhưng chao ôi, dù gì thì nàng cũng "ngậm" cả cái vầng trăng của nàng rời bỏ nhà thơ để đi rồi! Những tháng năm buồn nhớ người yêu, anh đã viết ra thiên tình ca Người Đàn Bà Trắng bất hủ này để lại cho thế gian.
     "Người đàn bà trắng" là một bài thơ tình hay thuộc vào hàng đỉnh cao trong thi ca, với sự viên mãn và hoàn bích của nó. Tình thi sẽ còn sống mãi với thời gian cũng như nền văn học nước nhà.
         TTĐ.

                      B.           CÂY THẦM TIẾC BÓNG
                        Nàng đi mãi mà không trở lại
                        Gió bên đường kéo liễu hát trong mưa
                        Và mặt nước bi bô lời than thở
                        Chiều buông rèm tàn tạ nắng buồn mơ.

                        Anh ngắm liễu bên hồ càng nhớ bóng
                        Ai ru mình trong trăng sáng nép vào anh
                        Làn da trắng, vòm ngực nàng hưng phấn
                        Tan tành rồi! Ôi, mộng thuở ái ân...

                        Người đàn bà ra đi không trở lại
                        Để cây thầm tiếc bóng hoá bơ vơ
                        Và gió nữa cũng giông cuồng rồ dại
                        Hồn thi nhân tan tác giữa hư vô.

                        Đôi mắt đẹp nàng dịu dàng đong trời biếc
                        Thân hoa thơm mà lại ủ bão dông
                        Anh tê dại cõi hồn hoang biền biệt
                        Bao sầu tư vương vấn các nẻo đường.

                        Người đàn bà ra đi không trở lại
                        Bãi-cuộc-đời cát bụi, gió mưa
                        Hoa sẽ úa, nhị sẽ tàn và lụi
                        Một đời trôi theo năm tháng xô bồ...
                                                    Phạm Ngọc Thái
                                        
Trích tập "Rung động trái tim" 2009


  Lời bình:  Một bài thơ tình mà lại có cái tên "Cây thầm tiếc bóng"? Ta thấy trong khổ thơ thứ ba đã viết:
                        Người đàn bà ra đi không trở lại
                        Để cây thầm tiếc bóng hoá bơ vơ
                        Và gió nữa cũng giông cuồng rồ dại
                        Hồn thi nhân tan tác giữa hư vô.
     Hình ảnh cây âm thầm tiếc bóng - Không phải là bóng của nó, mà là bóng của người đàn bà đã ra đi không trở lại ấy! Tác giả chỉ lấy thiên nhiên, trời đất làm biểu tượng cho sự chia ly tình yêu đó thôi. Đến gió cũng phải "giông cuồng rồ dại", hồn thi nhân thì tan tác, năm tháng hoá hư vô.
     Tôi sẽ quay trở lại nói thêm về những câu thơ này - Giờ ta đến với khổ thơ thứ nhất:
                        Nàng đi mãi mà không trở lại
                        Gió bên đường kéo liễu hát trong mưa
                        Và mặt nước bi bô lời than thở
                       Chiều buông rèm tàn tạ nắng buồn mơ.
     Khung cảnh: liễu đứng hát trong mưa và những lời thở than của nước - mỗi khi tiếng sóng vỗ xô bờ khe khẽ, xôn xao... vào trong cảm xúc nhà thơ như là những tiếng lòng thương nhớ, thuở nàng vẫn thường cùng anh đến bên hồ. Giờ sóng vẫn vỗ mà em thì mãi mãi không trở về. Rồi cái ánh hoàng chiều của một ngày tàn như bức rèm buông xuống phủ trùm lên mặt đất, để vào những giấc mơ đêm tưởng nhớ đến người yêu. Cách diễn tả tâm trạng hoà trong hình ảnh thiên nhiên đồng vọng tạo nên sự huyền thẳm của thi ca, chứa chất ý tình. Giọng điệu, ngôn ngữ thơ đọc lôi cuốn như lời hát mà vẫn sâu. Tuy không nói về người nhưng cảnh vật được nhân sinh hoá - Nghĩa là những cảnh vật ấy biết nói, thể hiện sự vui buồn, thương nhớ từ trong tâm tư, tình cảm của nhà thơ. 
     Về hình ảnh câu đầu:
                        Nàng đi mãi mà không trở lại
     Hay là: Người đàn bà ra đi không trở lại /- Được điệp khúc nhiều lần bộc lộ một tình thương yêu da diết, song cũng là nhằm nhấn mạnh tình ý, chủ đề của cả bài.
     Sang khổ thơ thứ hai:        
                        Anh ngắm liễu bên hồ càng nhớ bóng
                        Ai ru mình trong trăng sáng nép vào anh
                        Làn da trắng, vòm ngực nàng hưng phấn
     Đó phải là một người đàn bà đẹp và nhà thơ rất yêu nên lời thơ mới say sưa, hình ảnh duy mỹ như vậy. Mỗi khi ngắm những nhành liễu ru bên hồ, thi nhân lại nhớ tới bóng xưa. Những đêm trăng sáng hồi ấy, như vẫn còn đây cả tấm thân, hơi thở của nàng... lòng Người lại bồi hồi, da diết: Làn da trắng, vòm ngực nàng hưng phấn /- Thế mà nay chỉ còn là kí ức?... rồi tác giả buông xuống một câu thơ đầy xa xót:
                       Tan tành rồi! Ôi, mộng thuở ái ân...
     Ta tưởng như chính lòng mình tan vỡ. Về mặt cấu trúc đã đạt được độ viên mãn ngay của khổ thơ. Sang đoạn thơ thứ ba mà tôi đã nói ở phần đầu cũng thế - Cuối đoạn đã được gieo một câu thơ rất mạnh:
                     Hồn thi nhân tan tác giữa hư vô
     Cho nên, tuy viết tung hứng theo sự thăng hoa của tâm hồn mà thơ vẫn súc tích, không rơi vào dàn trải tràn theo cảm xúc thường thấy của dòng lãng mạn trước kia. Hình tượng thơ giàu chất sống và đầy ắp nội tâm. Có khi những hình ảnh đó còn mang theo cả tính triết lý về tình yêu và đàn bà. Thí dụ, ta xem tiếp khổ thơ thứ tư:
                        Đôi mắt đẹp nàng dịu dàng đong trời biếc
                        Thân hoa thơm mà lại ủ bão dông
                        Anh tê dại cõi hồn hoang biền biệt
                        Bao sầu tư vương vấn các nẻo đường.
     Thi nhân mô tả đôi mắt đẹp của người yêu... "đong cả trời biếc" - Còn khi tả về tấm thân nàng lại đưa ra một biểu tượng rất triết học:
                       
Thân hoa thơm mà lại ủ bão dông 

     Để nói cả hai mặt: Người đàn bà vừa nồng nàn, êm ấm lại vừa là trái gió, trở giời và dông bão... làm trái tim ta đau đớn. Tấm thân đàn bà thật huyền diệu cũng như sức mạnh của tình yêu là vô bờ bến. Câu thơ sinh động mà tích tụ cả một đời sống tâm lý bên trong. Vì tha thiết nên lòng thi nhân mới: "... tê dại cõi hồn hoang biền biệt" -  Nghĩa là khi người yêu xa, lòng thì sầu, tâm hồn thành hoang vắng, cô đơn.
     Giọng thơ hay lại hàm chứa, tạo nên vẻ đẹp và tấm vóc của thi phẩm. Đến khổ thơ cuối cùng:
                        Người đàn bà ra đi không trở lại
                        Bãi-cuộc-đời cát bụi, gió mưa
                        Hoa sẽ úa, nhị sẽ tàn và lụi
                        Một đời trôi theo năm tháng xô bồ...
     Hình ảnh câu thơ: Người đàn bà ra đi không trở lại /- Được điệp thêm một lần nữa để khắc sâu vào lòng người sự nuối cảm. Một đặc điểm thơ Phạm Ngọc Thái khi nói về chốn dân gian, nhà thơ thường dùng hình tượng "bờ bãi...". Thí dụ như trong bài Váy Thiếu Nữ Bay:
                        "Bờ bãi con người" em trổ hoa trái ngọt
                        Đến đế vương cũng khum gối cầu mong
     Hay tình thơ Em Về Biển:
                        Bờ-bãi-đời-người cuộc sống tình yêu
                        Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen chân phật tổ!
     Còn bài Cỏ Hoang sáng tác ở nước ngoài, nói về hình ảnh một cô gái cùng những người xuất khẩu lao động sống trôi dạt trên đất khách quê người, tác giả viết:
                        Ôi, cuộc bèo hoang trời đất trầm luân
                        Và bản chất muôn đời còn muông thú
                        Nhà chính khách cùng đứa du côn tranh thủ chơi thánh nữ
                        Em vũ ba lê trong thế giới hỗn mang gieo hoa cấy linh hồn...
     Đó chính là chốn bể dâu của đời người, bèo dạt mây trôi...  với những sướng khổ, buồn vui, hạnh phúc và mất mát. Trong khổ thơ cuối của bài này, người đàn bà ấy cũng đang trôi dạt ở nơi đó. Như câu:
                       Bãi-cuộc-đời cát bụi, gió mưa
      Theo qui luật thời gian - Năm tháng cứ trôi... tất cả sẽ úa tàn, bụi cát. Thơ đưa ta vào cõi vô định của cuộc sống con người, chỉ có tình yêu trường cửu mãi không già. Giờ đây chỉ còn lại khoảng trời xưa, những nhành liễu, bờ hồ, trăng sao cùng những cơn mưa gió của lòng anh, của đất trời và cuộc sống với bao xô bồ, vật vã.
     Điều đặc biệt bao trùm trong bài thơ là hầu hết đều dùng cảnh họa lòng. Những cảnh vật đó được tắm trong hồn, đầm đìa tình ý. Như trên đã nói, nào là: Liễu hát trong mưa, hồ nước than thở, chiều buông rèm mơ, nàng ru mình trong trăng sáng, cây thầm tiếc bóng, gió lại giông cuồng rồ dại, trái tim thì tan tác, cuộc sống hoá hư vô, đôi mắt người yêu dịu dàng đong cả bầu trời, tấm thân nàng tắm hoa thơm nhưng lại ủ cả cuồng phong dông bão, v.v...
    
Một tình thơ làn điệu du dương được tác giả sáng tác cũng chính ở trên "bãi cuộc đời..." đầy cát bụi, gió mưa ấy - Nơi thi nhân cùng với người đàn bà đẹp từng tha thiết yêu nhau. Tình yêu của họ đã một thời đơm hoa, kết nhụy. Dù nay đã xa vời, nhưng tình thi vẫn đang truyền cảm, cuốn hút ta trầm sâu hơn vào ý nghĩa của thi ca. Như nhiều văn nghệ sĩ khi thưởng thức thơ anh vẫn nói: Thơ Phạm Ngọc Thái càng đọc càng hay! "Cây thầm tiếc bóng" là một bài thơ tình nhiều hương sắc, khá độc đáo và hấp dẫn của văn đàn.

         TTĐ.          
 
           C.     DƯỚI HÀNG SẤU ĐÊM VÀ CON PHỐ NHỎ
                             Phố vẫn phố hàng sấu xưa rụng lá
                         Ngỡ yên rồi... còn lạc bước canh khuya
                         Nên câu thơ anh theo đông về vội vã
                         Tình của đôi ta dòng sông chảy man mê...

                         Đêm đã lạnh, vầng trăng còn thao thức
                         Trăng bay trên trời, anh cứ thương em
                         Xưa mộng nguyệt này, nay sao thấy khác
                         Gió nhắc thầm thì, em có nhớ không?

                         Em ngủ bên chồng. Thôi, cũng đừng tiếc nữa...
                         Mấy ai yêu trọn vẹn đâu em?
                         Thuở đó đẹp nhiều mộng mơ, em nhỉ!
                         Thơm mát cõi thơ, hồn ta ru êm.

                         Anh lưu giữ chút tình trên trang giấy
                         Đi hết phố xa về khắc khoải bên thềm
                         Rồi tự trách với mình sao buổi ấy
                         Lại giục em lấy chồng để đau mãi con tim?
                                                       Phạm Ngọc Thái
                                                       
Mùa đông 2010
                                        
Trích tập "Hồ Xuân Hương tái lai" 2012


  Lời bình:  Đi lại những đường phố đêm dưới hàng sấu xưa, lòng nhà thơ bồi hồi nhớ về một thuở:
                         Phố vẫn phố hàng sấu xưa rụng lá
                         Ngỡ yên rồi còn lạc bước canh khuya    
                         Nên câu thơ anh theo đông về vội vã
     Bài thơ được viết vào mùa đông năm 2010, khi anh đã ngoài tuổi lục tuần, nhưng tâm hồn thi nhân thì còn trẻ mãi. Con sông tình ngày đêm vẫn xao xiết chảy trong trái tim anh, như câu thơ đã viết:
                        Tình của đôi ta dòng sông chảy man mê...
    Chưa thấy ai đảo ngược chữ "mê man" để viết thành "man mê..." như Phạm Ngọc Thái, để cho âm điệu thơ không rơi vào sự cũ càng. Cũng thấy là lạ, hay hay. Có một nhà giáo khi khi bình thơ anh đã viết:
     Ngôn ngữ thi ca Phạm Ngọc Thái là ngôn ngữ của hình tượng hội hoạ. Khi đọc những thi phẩm hay của ông, giống như bức tranh hoàn bích, càng đằm sâu vào trong tranh càng chứa chất ý, tình.
     Theo con gió đông nhà thơ "lạc bước" lang thang, hồn vía đang bay về một phương nào?... thuở em yêu vẫn cùng anh đêm đêm dưới hàng sấu phố khuya này. Cái phố nhỏ với hàng cây xưa thật thân thiết. Bao năm qua tưởng tình cũ đã yên, nào ngờ đêm nay thi nhân lại chạnh lòng thổn thức, rồi bài thơ "Dưới hàng sấu đêm và con phố nhỏ" ra đời.
     Mặc dù nhà thơ đã nói với mình và khuyên người yêu:
                         Em ngủ bên chồng. Thôi, cũng đừng tiếc nữa...
                         Mấy ai yêu trọn vẹn đâu em?
     Ai mà chẳng có lúc bồi hồi vương vấn tới tình xưa? Nói rằng: "Em đang ngủ bên chồng..." - Nhưng đọc thơ không thấy sượng, còn tăng thêm sự cảm khoái, diễn đạt ý tình thấm thía hơn. Khi nhà thơ tự vấn: thôi, đừng tiếc nữa! /- Tức là lòng anh đang... mong nhớ. Anh còn biện hộ cả với  người xưa: Mấy ai yêu trọn vẹn đâu em? /- Có nghĩa, đây là mối tình dang dở mà sự tiếc nuối của cả hai người chứ không chỉ đơn phương về phía thi nhân.
     Khuyên thế thì khuyên: Rằng, đừng nhớ thương, đừng tiếc nữa em yêu! Song, chính nhà thơ vẫn hoài vọng, tự ru mình trong giấc xa xăm:
                         Thuở đó đẹp nhiều mộng mơ, em nhỉ!
                         Thơm mát cõi thơ, hồn ta ru êm.
     Tình yêu không chỉ là sự êm ái và niềm vui sướng, còn mang lại cho hồn thơ anh biết bao cảm xúc ngọt ngào. Trong cuộc sống xô bồ, cát bụi... mỗi khi nhớ về thuở ấy, thi nhân như được tắm trong niềm hạnh phúc của tình yêu, như lời thơ đã viết: Thơm mát cõi thơ, hồn ta ru êm /- Tôi trở lại phân tích về khổ thơ thứ hai:
                         Đêm đã lạnh, vầng trăng còn thao thức
                         Trăng bay trên trời, anh cứ thương em
                         Xưa mộng nguyệt này, nay sao thấy khác
                         Gió nhắc thầm thì, em có nhớ không?
   Thao thức cùng với nhà thơ, vầng trăng trong đêm đông giá lạnh kia có ngủ được đâu, như lòng người hiu hắt bay vơ vẩn trên trời. Vẫn nguyệt đó mà sao nay thấy lạ? Hồi cùng em tắm trong trăng êm đềm và mơ mộng, giờ trở nên xa vời và lòng anh càng cô quạnh. Cơn gió khuya cũng không ngủ, cứ thầm thì bên tai: Liệu em có còn nhớ đến thuở của đôi ta? Cả đoạn thơ với hình ảnh gió, trăng... thấm đẫm hồn, xao xiết một nỗi tình. Như câu thơ trên đã nói:
                        Em ngủ bên chồng. Thôi, cũng đừng tiếc nữa...
     Nhà thơ Phạm Ngọc Thái ơi, đọc thơ anh mà tôi thấy nao lòng. Người ta đã ngủ với chồng rồi, anh còn nghĩ đến làm gì? Nhưng phải chăng chuyện tình, khi lòng đã tương tư, mấy ai gỡ ra được? Như Nguyễn Bính từng viết:
                       Gió mưa là bệnh của trời
                       Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng
     Bài thơ có sức truyền cảm, như thể ngòi bút thi nhân hoà lẫn máu tim mà viết ra. Trong canh khuya yên tĩnh, dưới trăng sao, gió thổi và vòm trời. Khi cả thành phố đã chìm vào giấc ngủ đêm. Chỉ còn nhà thơ lặng lẽ đi dưới hàng sấu xưa và con phố. Chúng đang thì thào tâm sự với anh. Dòng thơ cứ nhè nhẹ, dìu dịu tuôn trào ra như vậy. Lời thơ như mơ và đầy chất mỹ học. Hình tượng thơ không kiêu sa mà thanh thoát, tình thơ thấm đượm sự thương yêu.
     Như những tiếng đàn tình gảy lên trong không gian sâu thẳm, mênh mông. Tiếng đàn ấy ru theo bước chân người thi sỹ, cùng những cánh lá sấu nhỏ đang rụng xuống tâm hồn mộng mơ của thi nhân, để những lời thơ say đắm bay ra:
                         Phố vẫn phố hàng sấu xưa rụng lá
                         Ngỡ yên rồi... còn lạc bước canh khuya
     Đây là hai câu thơ hay nhất chăng? không hẳn vậy - Những câu thơ khác cũng rất hay, thí dụ:
                         Đêm đã lạnh, vầng trăng còn thao thức
                         Trăng bay trên trời, anh cứ thương em
     Vầng trăng kia thao thức hay chính tiếng lòng của chàng đang thao thiết dưới trăng? Bóng nguyệt thì trôi mãi vào cõi vô biên, còn hồn thi nhân bay theo những áng thơ đến tận bến xa vời...
     Đấy, thi ca Phạm Ngọc Thái là thế! Đọc câu thơ nào cũng thấy đầy chất sống và sâu lắng. Mỗi câu lại có một hương sắc và sự hay riêng. Tiếng thơ mỏng mảnh tựa dây đàn, như trái tim của thi nhân khẽ bật lên là rung. Nghe êm đềm và tha thiết, nhưng lại có chút gì đó khắc khoải ở bên trong.
     Tôi xin bình vào đoạn kết:
                         Anh lưu giữ chút tình trên trang giấy
                         Đi hết phố xa về khắc khoải bên thềm
                         Rồi tự trách với mình sao buổi ấy
                         Lại giục em lấy chồng để đau mãi con tim?
     Vậy, lý do vì sao nhà thơ lại giục người yêu đi lấy chồng? Không ai biết cả. Nhưng như thế cũng đã hé mở ra căn nguyên của mối tình bị đứt đoạn này: Hai người cùng yêu nhau nhưng hoàn cảnh éo le không thể lấy nhau được. Một bi kịch tình đời chăng? Biết không thể lấy được nhau, sao lại còn yêu để giờ phải khắc khoải nhớ thương? Nhưng cuộc sống vốn dĩ cũng thường hay nghịch lý như vậy mà. Nếu không thế thì đã không có thi ca!...
     Nhà thơ vì quá yêu nên tự dằn vặt với mình đó thôi. Đoạn thơ kết lại như lưu giữ một tấm tình kỷ niệm trong ảo mộng, rồi những đêm lang thang trong phố hay về khắc khoải bên thềm, thi nhân lại cảm xúc sáng tác ra những vần thơ tình chan chứa yêu đương, để thêm nhiều áng thi ca hay cho nền văn học nước nhà.
     "Dưới hàng sấu đêm và con phố nhỏ" là một bài thơ tình gan ruột: Rất Phạm Ngọc Thái! Phong điệu nhẹ nhàng, lời thơ súc tích, hoà quyện tình yêu - cuộc sống với hình ảnh thân thiết của thành phố quê hương mà rung cảm trái tim những người yêu thơ.
         
                   Trần Tứ Đức                   
 
Nguyên CB Viện ngôn ngữ & Văn hoá dân gian       



<bài viết được chỉnh sửa lúc 04.10.2014 12:20:36 bởi Nhân văn >
#16
    Nhân văn 04.10.2014 23:07:58 (permalink)
     
                                        EM VỀ BIỂN
                             Bờ bãi đời người - Cuộc sống tình yêu
                             Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen chân phật tổ!
                             Ta cũng thể loài cua còng trong bể cả
                             Yêu thương nhiều hưởng đã bao nhiêu.

                                       ( kỉ niệm K.A:  Người nữ sinh trường SPNN năm xưa.
                                                                  Quê hương thành phố biển)

    Em về biển để vùi vào trong cát
    Nỗi buồn nước mắt
    Những nát tan vòm ngực đã thương đau.

    Biển cứ vỗ tan... nát tình biển cả
    Xô mãi bờ với lá thông reo
    Người thiếu nữ ấy dần thành cát trắng
    Mang nỗi niềm không biết đã đi đâu?

    Tháng năm trôi…tình cũ cháy như khêu
    Dòng suối thần tiên nuôi đời ta mục ải
    Đôi gót đỏ ánh mắt nhìn thơ dại
    Đã thổi thành bão tố ở trong anh.

    Hàng bạch đàn năm xưa còn đó
    Anh còn đây. Em hỡi, anh còn đây!
    Nhớ những buổi đón em bên cổng trường sinh ngữ
    Tóc nửa bạc rồi chỉ thấy gió mưa bay...

    Tóc nửa bạc rồi. Tình vẫn đó, em ơi!
                                            Phạm Ngọc Thái
                                    

                 Lời bình PHƯƠNG TUẤN:
           Bài thơ kể về mối tình của một cô nữ sinh trường Sư phạm Ngoại ngữ với nhà thơ. Nỗi thơ đầy lệ:
                            Em về biển để vùi vào trong cát
                            Nỗi buồn nước mắt
                            Những nát tan vòm ngực đã thương đau.

         "biển" ở đây là thành phố quê hương của người con gái (như trong tựa đề bài thơ đã viết), nhưng hình ảnh biển còn là biểu tượng của bãi-biển-đời-người hay là tình-em-biển-cả:
                            Biển cứ vỗ tan... nát tình biển cả
                            Xô mãi bờ với lá thông reo
          Cái hàng thông năm tháng đứng trên bờ biển hát, vừa như sự vô tình mà lại hữu tình của thiên nhiên, với con sóng xô nát bờ khắc khoải mãi về người trinh nữ. Một biển cuộc đời đầy sóng bão, người sống trong nó và... nó có thể nghiền nát con người:

                            Người thiếu nữ ấy dần thành cát trắng
                            Mang nỗi niềm không biết đã đi dâu?

         Người con gái ấy đã đi không trở lại. Hình ảnh "cát" trong bài thơ này mang màu sắc thơ siêu thực, tức là dạt vào trong chốn cát bụi đời người...
         Tôi xin phân tích bốn câu thơ làm tựa đề:
                              Bờ bãi đời người - Cuộc sống tình yêu
                              Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen chân phật tổ!
                              Ta cũng thể loài cua còng trong bể cả
                              Yêu thương nhiều hưởng đã bao nhiêu.
         Tình yêu của em đưa ta về nơi thánh thiện. Em chính là cả toà sen nát bàn phật tổ của đời anh! Thế mà, trên "bờ bãi đời người" thân phận em vẫn nổi chìm như kiếp rong rêu. Thì ra tình yêu không chỉ mang cho ta hạnh phúc, mà còn là bi kịch đớn đau trong cuộc đời. Đây là bốn câu thơ hay nhất bài, hình tượng đã đạt đến điểm đỉnh, khái quát nội dung tư tưởng của toàn bài để đưa tấm phẩm bích Em Về Biển vào trong miếu mạo của thi ca.

         Xin bình tiếp vào bài:
                               Tháng năm trôi…tình cũ cháy như khêu
                               Dòng suối thần tiên nuôi đời ta mục ải
                               Đôi gót đỏ ánh mắt nhìn thơ dại
                               Đã thổi thành bão tố ở trong anh.
           Tình cũ như ngọn đèn càng khêu càng cháy. Người con trai cũng như cây thông mòn mỏi mãi, năm tháng dần thành mục ải... thì mối tình trong trắng thơ ngây, thơm mát như ban mai của người con gái xưa lại hiện về xoa lên nỗi đau của lòng anh. Hình bóng người sinh nữ cứ lặng lẽ, âm thầm mà cào xé tưởng như những trận bão lòng không dứt.
        Em Về Biển tuy không đi sâu vào miêu tả tấm thân bên trong của người con gái, hồi ức chỉ phục lại những ấn tượng có tính điển hình, như:
                            Đôi gót đỏ ánh mắt nhìn thơ dại
        Hay là:

                           Những nát tan vòm ngực đã thương đau
        Nghĩa là không thấy những hình ảnh yêu thương trần tục xuất hiện trong tình thi này, chỉ có những hương vị thơm tho, thanh thoát, nên thơ... nhưng vẫn đầy cảm xúc da diết, mộng mơ mà năm tháng không phai nhoà trong anh.
         Đời hiện hữu mà tình yêu lại là ảo ảnh. Cuộc sống chỉ còn là một bãi cát vô vi, trắng phau để những trận bão tố lòng anh thổi mãi không thôi. Đến đây một mảng thơ hiện thực được tràn vào, tình thơ lại càng thêm tha thiết:
                             Hàng bạch đàn năm xưa còn đó
                             Anh còn đây. Em hỡi! Anh còn đây,
                             Nhớ những buổi đón em bên cổng trường sinh ngữ...
          Những buổi đón người yêu bên cổng trường... gợi lại bao nhiêu kỷ niệm để nói về một thời đôi trai gái đã say đắm yêu nhau. Ta có thể mường tượng, bóng trăng huyền diệu thuở ấy, bước chân em đi nhè nhẹ, những chiếc lá rơi khẽ khua lên xào xạc. Ôi! Tấm thân của người con gái như một tảng thiên thạch trinh trắng vô vàn, cuốn hút cả những linh hồn. Chạm vào thiên thạch ấy, mọi sức mạnh đều tiêu tan mềm nhũn để tan hoà thành nước. Ánh mắt, đôi môi, cả cặp "tuyết lê" trắng ngần, trinh khôi của người thiếu nữ tựa như đôi mỏm núi kỳ vĩ nhô lên làm nên luỹ thành sừng sững nghìn năm, là thiên kiệt tác nhân sinh của loài người.  Khi ta áp môi hôn, khi đôi bàn tay man dại của tạo hoá đặt vào đó, nó nóng hổi và huyền thoại...
          Nhà thơ đã từng sống qua nửa thế kỉ, chứng nhận bao điều lớn lao cùng những điên đảo xẩy ra trong thế giới loài người, để cuối cùng anh lại quay về, chỉ ngợi ca người yêu bất tử hơn mọi thứ trên đời. Thế mà đời người như bóng câu bay qua trong vòm trời vô định, tất cả đều tan vỡ lẫn vào trong cát bụi cuộc đời - Như những dòng thơ kết thúc trong Em Về Biển này :
                             Tóc nửa bạc rồi chỉ thấy gió mưa bay...
                             Tóc nửa bạc rồi. Tình vẫn đó, em ơi!
        Mái tóc sương nhà thơ soi xuống dòng sông vô cùng, vô tận của thời gian, lẫn nhoà trong tiếng gió mưa phủ kín đất trời. Năm tháng qua đi lặng lẽ mà héo úa, như bao chiếc lá vàng rơi rụng xuống, phủ lên trên những hồi ức về người con gái xưa một nấm mồ tình.

    #17
      Nhân văn 04.10.2014 23:12:56 (permalink)
       
                    KHÓC BÊN HỒ NÚI CỐC
       
      Anh đã đến bên Hồ Núi Cốc
      Gửi hồn theo dòng nước trôi thây...
      Gió gào thét trong lặng chìm tim óc
      Em khoả thân nằm trên bóng bến xưa bay.

      Nước mắt nàng Công khóc tan ra suối
      Cốc chết bên sồi lại hoá thành non...(*)
      Nhưng để làm gì khi tình vô vọng?
      Chút hương nàng vẫn ấm khoảng đời con.

      Bóng ngàn than huyền thoại tang trắng phủ
      Mà miệng còn muốn cắn vú người yêu!
      Ôi, hồ núi cứ xanh rì muôn thuở
      Máu ta đổ đầy cho tạo hoá tạc phù điêu.

      Anh đến bên Hồ Núi Cốc giữa chiều
      Thơ rỏ đôi hàng, lệ tràn một chén
      Khóc chuyện tình xưa là khóc mình lắm lắm
      Mai chết rồi làm nước tắm cho em...

                                                 Phạm Ngọc Thái
                                           Hồ Núi Cốc – Đêm 9/7/1997

      (*)  Huyền thoại kể: nàng Công (con gái quan lang dân tộc) thương nhớ chàng Cốc khóc mà chết. Nước mắt nàng chảy thành suối nay biến ra hồ. Chàng Cốc (chỉ là một tiều phu đốn củi) thương nàng Công cũng chết dưới gốc cây sồi, hoá thành non bao bọc lấy hồ - nên mới có tên gọi: Hồ Núi Cốc!
       
                              Lời bình DIỄM LOAN:
           Tác giả kể lại: vào một đêm mưa gió, không gian hồ núi huyền thẳm, hoang dại và vô tận. Con người cô đơn! Từng làn gió rít vút qua ngàn, mưa táp trên mặt hồ nước mênh mang màu xanh thẫm. Niềm hạnh phúc lớn nhất của đời anh là được sống bên nàng, một niềm đam mê man dại. Có phải chăng con người sinh ra trên thế gian này, chỉ có tình yêu gái trai là bất diệt? Toà Thượng Đài ngự trị cả trên triết học và chính trị. Tâm hồn và thể xác hoà quyện nhau đưa anh về cõi cực lạc vô biên. Bài thơ Khóc Bên Hồ Núi Cốc được dựng lên bên câu chuyện tình cổ của nàng Công, chàng Cốc bất hủ trong truyền thuyết vọng về. Và - chính giữa đêm mưa gió, tình thi diễm lệ ấy đã ra đời!
            Gọi là Khóc Bên Hồ Núi Cốc nhưng bài thơ không phải là tiếng khóc, nó là một khúc tình ca. Nhà thơ viết thế cho có vẻ đượm màu sắc lâm ly mà thôi:
                          Anh đã đến bên Hồ Núi Cốc
                          Gửi hồn theo dòng nước trôi thây...
            Hồn chàng theo dòng nước cuốn đến với nàng. Thiên nhiên đang bao trùm sự lạnh lẽo hoang vắng. Giờ anh đứng đây nhìn ra dòng nước mênh mang trôi dạt kia, chỉ còn lại một thế giới trong anh vô vi và trống rỗng. Mà cái "thây" nó cũng đang trôi về phía vĩnh cửu đấy chứ? Biểu tượng "trôi thây" đã dược thăng hoa từ trong cảm xúc mãnh liệt của nhà thơ, để mở đầu cho bản tình luyến ái gái trai ngàn năm vô bến, vô bờ. Xin bình tiếp câu ba:
                           Gió gào thét trong lặng chìm tim óc
           Trong cái tiếng gió mưa cào xé đất trời kia
      (bên ngoài) , lại đang bao bọc cả một thế giới tĩnh lặng đến rùng mình của tim óc con người (bên trong), cùng chứa đựng một khát vọng mãnh liệt tột cùng cả thể xác và tâm hồn tình yêu trong nó. Đẩy nỗi thơ đi đến điểm cực đại, mà bắn vọt ra một bức tranh hoành tráng, hoàn bích nhất về nàng:
                          Em khoả thân nằm trên bóng bến xưa bay...
            Ta chạnh nhớ tấm thân nàng Kiều được Nguyễn Du mô tả:
                          Rõ màu trong ngọc trắng ngà
                          Dầy dầy sẵn đúc một toà thiên nhiên.
            Nhưng bức tranh Nguyễn Du mô tả là bức tranh mĩ miều có thật của Kiều đang khoả thân trong khi tắm, còn bức tranh khoả thân của Khóc Bên Hồ Núi Cốc chỉ là bức tranh ảo, bởi ấn tượng từ kí ức, sự cồn cào trong trái tim nhà thơ mà bật ùa ra. Ta thấy tác giả không tả một nét gì trên thân thể, thế mà nàng vẫn hiển hiện lên vẻ đẹp không kém kiêu sa. Tình thơ tuy có bạo loạn nhưng trong sáng. Rõ ràng đây là một khúc tình ca chứ đâu phải là một bi kịch tình?
            Những yếu tố cảm xúc của bài thơ này đều theo thi pháp dòng thơ tượng trưng hiện đại Pháp cuối thế kỉ XIX sang đầu thế kỉ XX, nhưng đã được hoà phối với dòng thơ lãng mạn để hình ảnh ngôn ngữ, ý tình được hàm súc, cô đọng. Chứ không viết chảy tràn theo tình cảm như hầu hết các thi nhân trong phong trào "thơ mới" thời tiền chiến ở nước ta đã viết.
            Sang đoạn thơ hai là sự gắn bó giữa câu chuyện huyền thoại xưa với câu chuyện tình nay , nói về cái chết chung tình của một đôi trai gái:
                          Nước mắt nàng Công khóc tan ra suối
                          Cốc chết bên sồi lại hoá thành non...
            Mối tình đôi trai gái ấy đã bị các quan lại và lễ giáo phong kiến ngăn cấm. Họ quyết quên sinh để giữ trọn lòng chung thuỷ sắt son. Nàng thì biến ra hồ nước, còn chàng lại hoá thành non. Không có tình yêu tất cả trở nên vô nghĩa. Tình yêu là nơi trú ngụ, ý nghĩa tồn tại của đời ta:
                          Nhưng để làm gì khi tình vô vọng?
                         Chút hương nàng vẫn ấm khoảng đời con!

           Ba chữ "khoảng đời con" ở đây mang theo ý nghĩa ẩn dụ. Ý nói rằng, không có sự ấm áp trong tình yêu của người đàn bà mang lại cho những "khoảng đời con" ấy, thì thử hỏi: Sự sống tồn tại trên trái đất này để làm gì? Không có sáng tạo hay tiến bộ xã hội nữa. Không có ý nghĩa của cái "khoảng đời con" thì cũng không có những vĩ đại. Cho dù tác giả có đặt câu hỏi:
                          Nhưng để làm gì khi tình vô vọng?
            Chẳng qua là người than cho câu chuyện tình của nàng Công, chàng Cốc trong trời đất và cũng than cho chính mình. Mượn người xưa để nói nỗi đời nay, ý tình cứ rền xiết lên nhau như hai câu trong đoạn thơ cuối đã viết:
                          Thơ rỏ đôi hàng, lệ tràn một chén
                          Khóc chuyện tình xưa là khóc mình lắm lắm
            Cảm xúc thơ tràn ứa mà đẫm lệ. Tôi bình sang đoạn ba, là đoạn thơ máu thịt nhất của bài:
                          Bóng ngàn than huyền thoại tang trắng phủ
                          Mà miệng còn muốn cắn vú người yêu!
                          Ôi, hồ núi cứ xanh rì muôn thuở
                          Máu ta đổ đầy cho tạo hoá tạc phù điêu.
            Khi mưa gió phủ táp xuống miền hồ núi, ta nghe như tiếng câu chuyện tình xưa nghiền xé vang lên: Bóng ngàn than huyền thoại tang trắng phủ /-  Tình đời là một dải băng tang trắng ư? Tình yêu gái trai cho ta nguồn suối yêu thương hạnh phúc, song cũng gieo lên cuộc đời những bất hạnh đớn đau.

            Nghĩa là, trời đất cũng để tang cho những linh hồn và trái tim son sắt của tình yêu! Nói về thủ pháp nghệ thuật sáng tác của tác giả trong đoạn thơ ba này, lấy ba câu thơ ảo (câu 1-3 và 4) là thơ trừu tượng, để nuôi một câu thơ thật, thật và rất đời. Chính là câu thơ hai trong đoạn:
                          Mà miệng còn muốn cắn vú người yêu!
            "máu ta đổ đầy..." là biểu tượng nói về tình yêu. Thơ ngả sang màu siêu thực. Cái bóng xanh rì muôn thuở của non ngàn, với "bức phù điêu" đã được tạc trong thiên nhiên kì vĩ kia, là bởi máu và nước mắt tình của những đôi trai gái tắm vào trong nó. Nghĩa là cả trong bất hạnh đau thương tình yêu cũng tô đẹp, là bản tình ca bất hủ trong vũ trụ cũng như cuộc sống con người. Đoạn thơ ba như một bức hoạ dựng sững giữa trời.
              Bằng một cách định nghĩa thi ca Chế Lan Viên đã viết:
                          Anh phải mang tiếng hát từ bờ này sang bờ kia đấy
                          Bờ bên kia hư ảo - Bờ thơ.
                                                              
      (trích di cảo CLV - Bờ bên kia )
            Nhưng sự hư ảo ở đây phải là cái hư ảo thấm đầy huyết, đầy hồn, đầy sự sống và ma lực trong thế giới thơ của nó!
            Xin trở lại để nói tiếp về câu thơ hai của đoạn. Nếu không có "vú người yêu" thì thử hỏi: Hồ núi có xanh thắm hơn thế nữa, thiên nhiên có đẹp hơn thế nữa, để làm gì? Cả chiến tranh và hoà bình trong thế giới này, nếu không có vú người yêu thì loài người gây ra nó cũng để làm gì? Cắn Vú Người Yêu là một hình tượng rất đời được đưa vào trong thơ, hình ảnh thơ đọc vẫn không thô, không sượng. Viết được câu thơ như thế là một thành công trong thi ca, đưa bài thơ đi xa trên bến-bờ-thi...
            Đến đây tôi chỉ xin nói thêm một chút nữa về câu thơ cuối cùng của bài:
                          Mai chết rồi làm nước tắm cho em...
            Xuân Diệu thì nói rằng:
                          Anh không xứng là biển xanh
                          Nhưng cũng xin làm bể biếc
            Còn đây, tác giả lại viết: "mai chết rồi…" - Phải, con người có thể làm bao chuyện phi thường, lên cả vũ trụ mà chinh phục sao Hoả, sao Kim, sáng tạo những phát minh khoa học vĩ đại, chế ra cả tên lửa xuyên lục địa, bom nguyên tử, đầu đạn hạt nhân để tiêu huỷ hoàn cầu v.v. Ấy thế mà, liệu còn gì có thể cao xa hơn là làm một dòng suối mát, một hồ nước xanh, hay chỉ là một bồn nước trong nho nhỏ tắm cho cuộc đời và thân thể của người yêu?
            Đấy, nhà thơ của bài Khóc Bên Hồ Núi Cốc này chỉ muốn kết tình thơ ở đó, để cho đời suy ngẫm!?

       
      #18
        Nhân văn 04.10.2014 23:16:26 (permalink)
         
                       MỘT GÓC HỒ TÂY
            
             Anh đến mình anh trong chiều muộn
             Nhặt thơ tình ở một góc hồ Tây
             Ngắm mặt gương hồ vào chập tối
             Mặt trời lại ngỡ bóng trăng soi.

            
             Lơ đễnh đọt mây qua phớt trắng
             Vừa đơn côi mà không đơn côi...
             Thiếu vắng em nên anh lẻ bóng
             Lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi.

           
             Chiều lễnh loãng bóng đa gù bên phố
             Mõ chùa buông thay tiếng nói của tình yêu!
             Trong sân gạch sư già quét lá
             Bước người đi thầm lặng cõi hư hao.

           
             Chiều hồ Tây - Chiều Tây Hồ lộng gió
             Ta và người: cõi mộng khác chi nhau?
             Người quên hết! Còn ta yêu tất cả
             Trong tiếng lá bay chầm chậm bóng ta theo...

                                                           Phạm Ngọc Thái
                                               
                           Lời bình NHƯ Ý:
             Thỉnh thoảng ta bất chợt bắt gặp cái bóng mặt trời khuất muộn trong cảnh chiều chập choạng, giống như bóng trăng sáng trắng vừa hơi viên mãn, vừa như ảo. Tác giả đến bên hồ, một người một cảnh trăng nước vơi đầy:                                                                
                              Anh đến mình anh trong chiều muộn
                              Nhặt thơ tình ở một góc hồ Tây
                              Ngắm mặt gương hồ vào chập tối
                              Mặt trời lại ngỡ bóng trăng soi.
              Rõ ràng cái bóng mặt trời như bóng trăng sáng hơi bàng bạc kia đã hòa điệu với tâm hồn và nỗi lòng u uẩn của nhà thơ. Khi anh nhìn lên, đọt mây bay ngang qua ấy cũng mang màu phớt trắng:
                             Lơ đễnh đọt mây qua phớt trắng
             Nhưng tại sao lại "lơ đễnh"? Bởi vì tâm trạng của nhà thơ lúc ấy:
                            Vừa đơn côi mà không đơn côi...
             Nó chơi vơi nửa vời. Lơ đễnh đấy mà đâu có phải là lơ đễnh? Tình thơ da diết như muốn níu kéo một hồi ức nào đó đã xa xăm, vẫn còn tha thiết ở trong anh.
          Sau đó tác giả có nhắc đến một người con gái nào đó, nhưng hình như không phải là một cô gái cụ thể, hay một cái tên cụ thể? Đó là nỗi khao khát của một con người đang bước vào tuổi hoa niên:
                            Thiếu vắng em nên anh lẻ bóng
                            lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi.
             Nó không chỉ còn là cảnh chiều trời đất nữa mà là buổi hoàng của cuộc đời anh. Hình ảnh chiếc lá vàng lại rơi vào đúng chỗ ngồi của người con gái năm xưa, đằm thắm mà xót xa. Thì có mấy ai đã vui mãi, yêu mãi được suốt đời? Hạnh phúc gái trai mà nhà thơ từng có, theo thời gian nay đã trôi vào dĩ vãng. Buổi hoa niên của đời anh trở nên vô vi, hư ảnh. Nhà thơ đi giữa cuộc đời như một cái bóng. Thế giới này với anh đã trở thành vô nghĩa rồi chăng? Hình ảnh “Lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi” là một câu thơ hay!
             Nhưng buồn hơn nữa, giữa cảnh chiều tà người nước vơi đầy ấy thì tiếng mõ chùa lại vang lên? Từ chiếc lá vàng rơi thay vào chỗ ngồi của người yêu đến tiếng mõ chùa, như một bản sám hối cuộc đời. Tạo cho bài thơ Một Góc Hồ Tây từ một bản tình xô- nát mơ mộng pha thêm chút thê lương. Đáng lý ra tiếng nói bên nhà thơ phải là tiếng nói ngọt ngào, âu yếm của người con gái, thì giờ đây chỉ còn vẳng lên tiếng cầu nguyện của chùa chiền:
                            Chiều lễnh loãng bóng đa gù bên phố
                            Mõ chùa buông theo tiếng nói của tình yêu!
                            Trong sân gạch sư già quét lá
                            Bước người đi thầm lặng cõi hư hao.
               Cái cây đa bên phố cũng trở nên "gù", thật đầy bóng phật đền. Phố xá trong thời buổi kinh tế thị trường mà cảnh cứ như chiều thôn quê. Lòng nhà thơ đã bay vào chốn cửa thiền. Rồi lại hiện ra bóng của nhà sư già đang quét lá sân chùa. Thì giữa hai cảnh đời: một bên là anh thi sĩ cô đơn, với một người đã trốn tránh nơi trần tục để đi tu - Hai mà như một. Cảnh tình thật hư hao, có mà cũng hoá không, đến hàn huyên nơi cửa phật nhưng lòng vẫn nuối nả tình trai gái.   
                            Trong tiếng lá bay chầm chậm bóng ta theo...
              Lòng anh mênh mang u hoài như những chiếc lá đang bay. Mặt sau của tình thơ chứa cả một khát vọng tình yêu!
             Những hình ảnh cảnh chiều lễnh loãng, bóng đa gù bên phố, mặt trời cũng giống như vầng trăng sáng nhạt và bóng người hư hao...  tạo cho bài thơ tựa như một bức tranh thủy mạc. Tình mà đời, tất cả đều quyện trong một buổi chiều hoàng ở bên hồ, buồn tẻ, chênh vênh, bởi cõi lòng nhà thơ đang cô đơn vì thiếu vắng bóng em yêu!

        #19
          Nhân văn 04.10.2014 23:19:13 (permalink)
           
                  CÔ QUÉT LÁ ĐÊM HỒ
           
          Một đêm hồ nước đầy sương gió
          Người đi không rõ mặt người
          Liễu ru nhè nhẹ quanh bờ vắng
          Em thầm thì quét lá, bên tôi!

           
          Em quét lá lẫn đời lẫn kiếp
          Tiếng chổi mòn kêu xiết vào tim!
          Em hóa thành thơ rơi lặng lẽ
          Trong cõi lòng tôi buồn triền miên.

           
          Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng
          Con nai vàng chết bóng thu xưa…
          Tôi đứng trông em mịt mờ ảnh vọng
          Cô quét lá đêm hồ khe khẽ vào khuya.

                                               Phạm Ngọc Thái
                                     

                             Lời bình HOÀNG NGỌC:
                  Vào một đêm trời đầy sương gió, tác giả đã gặp cô quét lá bên hồ nước, chính là người quét rác trong phố khuya. Đó là những con người lao khổ, cuộc sống cũng giống như những chiếc chổi tre ngày tháng quét lê trên đường để mòn vẹt dần đi:
                               Em quét lá lẫn đời lẫn kiếp
                               Tiếng chổi mòn kêu xiết vào tim!
                 Cái tiếng chổi đời, chổi kiếp ấy kêu xiết vào trái tim người thi sĩ, để những giọt thơ từ trong anh rơi ra. Thông qua bức chân dung Cô Quét Lá Đêm Hồ, nhà thơ muốn phản ánh cuộc sống cùng nhân ảnh của những con người lao động trong cõi dân gian. Giữa khối lòng buồn tình buồn của nhà thơ, nhưng lại ở trong cõi mộng. Nó mơ mộng đến mức hình ảnh cô quét lá trên đường hóa thành như tiên nữ từ trong tranh bước ra, lặng lẽ đi vào bến bờ thi:
                              Em hóa thành thơ rơi lặng lẽ
                              Trong cõi lòng tôi buồn triền miên

                Tấm hình của bức chân dung trở thành siêu thực. Siêu thực theo đúng nghĩa của nó: thực mà đã siêu trần. Cảm giác vừa xa xót, vừa mộng mơ hòa quyện trong tâm hồn tác giả như ở đoạn thơ hai ta vừa phân tích, tạo thành nhân cốt của bài thơ. Nhưng đây là "nhân cốt đời"!
              Sở dĩ tôi nói “nhân cốt đời“ bởi vì: nếu ta phân tích tới hai câu đầu của đoạn thơ thứ ba, sẽ lại gặp một nhân cốt  khác nữa, nhưng nó đã là những hình ảnh mang tính tượng trưng ra khỏi bến trần ai thường tình:              

                               Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng
                               Con nai vàng chết bóng thu xưa..      

              Nhà thơ tâm sự: nhìn sâu vào trong đêm đó, giữa anh và cô quét lá đêm hồ ấy như có hai khoảng đời cách biệt. Một đằng anh thi sĩ mộng mơ, còn em lại đang quét lá rơi. Nói một cách khác, em đang lao động kiếm sống vì miếng cơm manh áo, còn tâm trí nào mà cảm đồng với những xúc cảm lãng mạn của nhà thơ? Chung quanh tiếng lá cây reo nghe bình thản một cách rờn rợn, lạnh lùng. Bóng trăng trên đầu cũng trở nên nhợt nhạt, côi cút trong cả khoảng không gian vô tận, vô bờ. Cô quét lá có cô đơn không, nhà thơ không biết? Cô cứ thầm thì lặng lẽ quét, chẳng hề để ý đến sự có mặt của anh lúc đó. Nhà thơ thấy chính lòng mình cô đơn! Câu thơ:
                              Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng 
                Đã ra đời như thế. Bóng trăng trên đầu đã được hóa thân để kết hợp với câu thơ dưới:
                              Con nai vàng chết bóng thu xưa...
               Tạo nên những hình ảnh đồng điệu. Nhưng nguyên nhân vì sao lại có cảnh con nai vàng bị chết giữa bóng của rừng thu? Từ nỗi đời mà ra. Hình ảnh cô quét lá cứ quét ngày, quét tháng cũng như chiếc chổi tre năm tháng  mòn vẹt dần, còn con người thì lại... "không nhân ảnh". Vậy những kẻ bần khổ ấy làm gì có tâm hồn mà mộng với sầu như cố thi nhân Lưu Trọng Lư, để mơ đến cảnh bóng con nai vàng của Tiếng Thu kia? Thế là từ cảnh ngang trái của đời nảy ra ý ngược thơ: con nai vàng phải chết!

               Con nai vàng ngơ ngác đạp trên lá vàng khô... trong thơ cố thi nhân, nó bọc chứa cả thế giới huyền ảo như cổ tích nằm bên trong tình thơ. Còn hình ảnh "con nai vàng chết" của bài thơ Cô Quét Lá Đêm Hồ này, ý nghĩa xã hội lại nằm bên ngoài tình thơ, để phản ảnh tới sự mất mát cả giá trị đời sống cũng như tinh thần của người lao động. Đây là hai câu thơ hay nhất bài, nâng tầm vóc của bài thơ cao lên!
              Tôi xin quay trở lại bình đoạn thơ mở đầu:
                               Một đêm hồ nước đầy sương gió
                               Người đi không rõ mặt người
               Miêu tả cảnh trời sương gió
          (nghĩa đen), để phản ảnh cảnh lầm lụi gió sương của những con người lao động đang lặn lội ở đó (nghĩa bóng). Hình ảnh hồ nước biểu tượng về nước non xứ sở, mảnh đất mà mồ hôi họ đã tắm vào trong đó. Thế mà họ lại:

                               Người đi không rõ mặt người…
               Đấy chính là nhân ảnh của dân gian, chẳng khác nào những kiếp phù du? Nghĩa là bài thơ không dừng lại ở thân phận cô quét lá. Nhà thơ đã chạnh lòng nghĩ đến những kiếp đời của chốn nhân quần, cái lớp người thời nào mà chẳng phải chịu những sự bất công? Sống vật vã suốt đời chỉ để lo miếng cơm, manh áo cũng không xong. Đến cuối bài thơ hình tượng nhân ảnh mờ mịt này còn được tác giả nhắc lại một lần nữa:
                               Tôi đứng trông em mịt mờ ảnh vọng
               Suốt dọc bài thơ từ không gian gió sương hay cuộc sống con người, cái chổi tre, vầng trăng, đến cả bóng con nai vàng... đều là những hình ảnh mang theo hàm ý biểu tượng. Ta hãy nghe tác giả tả về cảnh liễu hồ:
                               Liễu ru nhè nhẹ quanh bờ vắng
                               Em thầm thì quét lá, bên tôi!
               Cái tiếng liễu đìu hiu ru quanh hồ vắng bên những bước đi âm thầm của cô quét lá: cảnh ấy, đời ấy... như Nguyễn Du đã viết:

                               Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ
                Đã được hòa tấu bằng một giọng thơ trầm lắng và hơi hiu hắt. Có lẽ chỉ những rặng liễu kia đã cùng thức để cảm đồng với nhà thơ mà lặng lẽ ru cuộc đời cô quét lá? Đưa ta vào khoảng không gian thật mơ hồ, nửa thực, nửa không. Nhà thơ xót với nỗi đau đời mà hóa buồn chăng? Chính trong tâm trạng ấy, cô quét lá đêm hồ thành thơ rơi vào cõi lòng anh.
               Ở ngoài kia, xa kia, cô quét lá vẫn đang lặng lẽ quét, lặng lẽ đi, khuất dần vào trong màn sương tối. Khoảng không gian giờ đây chỉ còn nghe thấy những vần thơ của thi nhân vẫn vọng lên ở đó, với một bóng trăng ngàn thu cô đơn soi mãi trên đầu đi vào cõi muôn năm...

           
          #20
            Nhân văn 04.10.2014 23:22:59 (permalink)
             
                         LÀM MA EM VỢ               
                                   Kính viếng hương hồn cụ Nguyễn Du

            Em kết liễu! Tự giải thoát mình khỏi " kiếp"
            Chết thật hèn, nhưng sống thế càng ôi...
            Anh thắp cho em một nén nhang đời
            Và lễ tạ: Nam-mô-di-phật!

            Người sống đưa chân người chết đây
            Đầu bạc làm ma mái xanh này
            Mẹ, cha... queo quắt còn ham thọ
            Em nhởn thanh xuân lại vội quay.

            Em ơi: chữ “kiếp” trước chữ “người”!
            Sống cần cố gắng. Chết rồi thôi
            Hãy đi, yên nhé! Coi hết nợ... (*)
            Anh ở vì chưng trả nợ đời.
                                       Phạm Ngọc Thái
                                   

            (*) Nàng Kiều trẫm mình trên dòng sông Tiền Đường muốn quyên sinh nhưng lại được Giác Duyên vớt cứu. Theo thuyết bản mệnh ở Phật giáo trong tác phẩm Kiều của Nguyễn Du: Nàng chưa thể chết vì chưa trả hết nợ đời!


                             Lời bình ĐÀO VIẾT MINH:
                 "Làm ma em vợ" là một bài thơ khóc. Đứng trước bao cảnh đời khốn khổ trên bờ bến nhân gian, với tâm khảm xót xa một người em vợ, nhà thơ đã viết ra bài khóc tang này:
                                    Em kết liễu! Tự giải thoát mình khỏi "kiếp"
                                    Chết thật hèn, nhưng sống thế càng ôi...

                    Hai câu mở đầu cách thức cảm xúc của tác giả, giọng điệu tựa như những lời khóc van khi đưa đám trong dân gian. Ta xem trong câu hai, nửa vế đầu viết: " Chết thật hèn", nửa vế sau lại nói:"... nhưng sống thế càng ôi" - Như thế là ngay trong một câu thơ đã đưa ra hai nhận định về cả lẽ sống và cái chết của người em vợ. Chết như nó thì dở, thì hèn. Còn sống mà sống kém, sống tệ như vậy cũng…? - Bởi đây là bài thơ khóc trước vong linh em, có thể trách nó về sự chết uổng, chết phí... thì còn được, nhưng nếu đem cả cách sống tệ ra trách móc trước mồ mả em, e sẽ trở thành bất nhẫn?
                  Tôi xin trích những lời của Hoài Thanh khi nói về cái chết của Hàn Mặc Tử trong Thi Nhân Việt Nam, ông đã viết: " Một người đau khổ nhường ấy, lúc sống ta hững hờ bỏ quên, bây giờ chết rồi ta xúm lại kẻ chê người khen. Chê hay khen tôi đều thấy có gì bất nhẫn".
                  Trở lại với bài Làm Ma Em Vợ  -  Thế là lòng nhà thơ mâu thuẫn. Muốn viết một bài thơ khóc tang sâu sắc thì phải nói đến cả nghĩa sống và cái chết. Huống hồ tính nhân bản trong thi ca, nó đòi hỏi phải đặt ra một giác độ nhìn nhận trách nhiệm của một con người trước xã hội cũng như cộng đồng, mà ở đoạn cuối tác giả có nói:
                                    Sống cần cố gắng. Chết rồi thôi...
                   Bởi vậy để đỡ cho hai câu thơ khóc rất thật đầu tiên ấy, nghĩa tử là nghĩa tận, lệ của nhà thơ đã nhỏ xuống, anh xót xa thắp nén hương lòng khấn cầu cho vong hồn em  sớm được siêu thoát:
                                    Anh thắp cho em một nén nhang đời
                                    Và lễ tạ: Nam-mô-di...phật!

                   Trách là trách những người thân đang sống quanh không cứu vớt được nó? Trách thực tế cộng đồng không đủ sự nhân ái cần thiết đưa nó ra khỏi bờ vực thẳm? Nhưng thôi, dù sao thì em cũng đã chết rồi! Hãy để cho vong hồn em được an ủi, yên nghỉ nơi suối vàng. Nhưng ý tưởng bao trùm tình thi đã được tác giả khai phá ngay từ câu thơ đầu. Tôi quay lại để bình xét về câu thứ nhất ấy:
                                  Em kết liễu! Tự giải thoát mình khỏi "kiếp"
                  Ba chữ "tự giải thoát" là tiếng kêu trong trời đất và xã hội, từ dưới đáy hạ tầng của lớp chúng sinh. Cuộc đời đến mức phải tự kết liễu để giải thoát mình ra khỏi "kiếp sống", thật là bi thương! Nhìn theo quan điểm nhân đạo, suy cho cùng nó cũng chỉ là một nạn nhân đáng thương của xã hội mà thôi. Tiếng kêu chúng sinh đó đòi hỏi, thậm chí chất vấn...cả thượng tầng kiến trúc kia?
                  Đến câu thơ thứ chín, ta thấy nhà thơ còn nhắc lại chữ "kiếp" ấy một lần nữa:
                                      Em ơi: Chữ “kiếp” trước chữ “người”!

                 Huống hồ cảnh đời còn bao thương tâm, oan nghiệt, phi lý, bất công vẫn đè nặng lên lớp nhân quần lương thiện. Chữ "kiếp" đã được vọt trào ra chính vì nỗi đau đời đó! Tôi bình sang đoạn thơ hai:
                                     Người sống đưa chân người chết đây
                                     Đầu bạc làm ma mái xanh này
                  Cái lời tiễn người đã chết ở đây nó ngược cảnh: đầu bạc lại làm ma mái đầu xanh, nghe rền rĩ như tiếng kèn đám ma. Đó là sự bi ai của cuộc sống.
            Trong dân gian lắm khi cảnh gia đình lục đục, cha mẹ già hay ông bà tính khí trái nắng giở giời...thường rít lên rỉa rói con cháu: Đến con giun, con dế nó còn muốn sống nữa là con người? Tâm lý cảnh đời thường ấy đã được tác giả vận vào hai câu sau của đoạn thơ hai, để nói lên nỗi xót xa đối với người em:

                                    Mẹ, cha...queo quắt còn ham thọ
                                    Em nhởn thanh xuân lại vội quay.
                   Quay là quay lơ, lăn ra chết... đi liền với "nhởn thanh xuân" (nhởn nhơ tuổi thanh xuân): nghĩa thơ có ý trào lộng. Ngôn ngữ, nhịp điệu hợp với sự cúng điếu của cảnh khóc tang. Lời than ấy giống như những người đi theo xe tang khóc viếng, đưa linh hồn kẻ chết về nơi chín suối. Nghĩa là, một cái chết tội tình đáng thương thay! Mẹ, cha đã phải chịu đựng bao nhiêu khốn khổ, tủi nhục, đắng cay mà vẫn sống đó? Em còn trẻ, dù có cảnh đời thế nào đi nữa, cũng việc gì phải phẫn chí tìm cách quyên sinh!
                  Bài thơ tuy cũng dựa trên một nỗi đời cụ thể, nhưng nó có cấu trúc của một bài thơ tượng trưng, nhuốm đầm sắc thái theo quan điểm của nỗi kiếp đoạn trường,  nơi bể khổ dân tình của cụ Nguyễn Du.  Cho nên tác giả đã kết:
                                    Hãy đi, yên nhé! Coi hết nợ...
                                    Anh ở vì chưng trả nợ đời.
                  Để cho rõ ý nghĩa hàm súc của hai câu cuối đó, xin liên hệ đôi nét về thân phận nàng Kiều: trải qua bao khổ ải, nhục nhã ê chề phải trẫm mình xuống dòng sông Tiền Đường để chết, nhưng lại được Giác Duyên vớt cứu - Nàng chưa thể chết vì chưa trả hết nợ đời! Như thế món nợ Kiếp của Kiều, dù đã phải trải qua hai lần thanh lâu, mấy lần muốn tự vẫn không thành:
                                    Làm cho sống đoạ thác đầy
                                    Đoạn trường cho hết kiếp này mới thôi!

                                                                              ( Kiều )
                  Còn cái việc nàng đã được cụ Nguyễn Du cho tái hợp lại với chàng Kim Trọng để cuộc đời bi thảm của Kiều có phần kết hậu, âu đó cũng chỉ là món nợ đời cuối cùng mà nàng phải trả nốt đó thôi: món nợ tình! Bởi 15 năm khổ ải định chết, chết không xong. Tới khi được Giác Duyên cứu sống lại rồi, Kiều chỉ muốn đem tấm thân đã "dơ" của mình:
                                    Trông hoa đèn chẳng thẹn mình lắm ru?
                  Để mà yên thân nơi cửa chùa:
                                    Đã đem mình bỏ am mây...
                                    Mầu thiền ăn mặc đã ưa nâu sồng
                  Thế mà phận cũng có được yên đâu? Khi Kiều từ chối duyên tái hợp với chàng Kim kia, từng thốt ra than:
                                    Nói chi kết tóc xe tơ
                                    Đã buồn cả ruột mà nhơ cả đời...
                  Thế mà Vương Ông vẫn còn trì triết , mắng con gái rằng:
                                    Tình kia, hiếu nọ ai đền cho đây?
                  Vì "hiếu" đã phải bán cả tấm thân trong trắng, ngà ngọc của mình để chuộc cha. Với "tình" lòng vẫn thuỷ chung son sắt, cũng đành phải dứt duyên nhờ em là Thuý Vân thay mình!... Hiếu, tình sâu nặng đến thế, mà vẫn chưa đủ trả? Cuối cùng Kiều vẫn cứ phải đem cái tấm thân mình, như nàng đã nói:
                                    Ong qua bướm lại đã thừa xấu xa...
                  Để mà đền nốt cho chàng Kim. "Món nợ kiếp người" tưởng cũng chỉ khổ đến thế là cùng.

                 Trở lại với bài Làm Ma Em Vợ, câu thứ ba của đoạn thơ này:
                                     Hãy đi, yên nhé! Coi hết nợ...
                 Cái nạn kiếp người nơi hạ tầng của chúng sinh thời nào mà chẳng khổ? Trải qua những thăng trầm bể ải trong nhân tình thế sự, chiêm nghiệm trong thẳm sâu tâm linh cuộc đời mình, thấm đẫm về chữ "kiếp" luân hồi ấy để nỗi xót thương từ trong lòng tác giả trào ra: Em chết, là coi như đã trả hết nợ đời đó em!

                 Vì muốn nó cũng có sống lại được nữa đâu? đồng thời đó cũng là lời an ủi, xoa bớt nỗi đau cho vong hồn người em nơi chín suối. Mặt sau của bản thơ là tiếng kêu cứu xã hội, tiếng khóc nấc bật ra từ trong khối cộng đồng của thời đại hiện đại này!
               Ta trở lại với câu thơ đầu tiên:
                                    Em kết liễu! Tự giải thoát mình khỏi "kiếp"
                Lời khóc tang của bài Làm Ma Em Vợ này là tiếng khóc bật ra từ trong nỗi kiếp nhân gian:
                                    Anh ở vì chưng trả nợ đời.
                   Anh còn phải sống tiếp, cũng chả sung sướng gì đâu? Bao khổ nạn ê chề, chẳng qua vì đời chưa hết nợ, trả hết nợ rồi anh cũng đi thôi! Bài thơ chỉ như một lời khấn cầu từ bi nơi cửa phật để thắp cho đứa em tội nghiệp, cùng những kẻ đáng thương đã sinh ra ở trên cõi sống trần ai đây một nén nhang đời!

            #21
              Nhân văn 04.10.2014 23:26:23 (permalink)
               
                                      CỎ  HOANG
                                           Thuở ấy quê người đất khách
                                         Trong buổi tha phương mưu tính cuộc đời
                                         Tôi đã gặp những người con gái
                                         Dẫu yêu kiều, nhưng cũng bèo thôi...

                                                (viết trong đám người xuất khẩu lao động ở nước ngoài )

              Cô gái bay đi ngỡ làn mây dại
              Trôi lang thang đầu bãi, cuối giời
              Em tự do như thể là cát bụi
              Có đôi lần giời cũng khóc, mưa rơi!

              Loài lạc thú phồn vinh hơn gió
              "Cơn hồng hoang" thả cỏ xuân xanh
              Em phá bỏ những đức qui kiềm chế
              Yêu phanh phui, yêu đến tan tành...

              Tôi nghĩ: Thôi thế đã thoả lòng ham hố
              Khoả thân mây đùa rỡn cả linh thiêng
              Huống hồ buổi thường bán buôn đạo lý
              Có dễ gì thân gái, trách chi em!

              Hỡi Thiên đường - Địa phủ: Trần gian
              Loài người mãi sao tràn lan tội ác?
              Ta từng ngợi ca chủ nghĩa nhân văn chân thiện nhất!
              Em gái bay đi vẫn thích cởi truồng...

              Ôi, cuộc bèo hoang trời đất trầm luân
              Và bản chất muôn đời còn muông thú…
              Nhà chính trị cùng đứa du côn tranh thủ chơi thánh nữ
              Em vũ ba lê trong thế giới hỗn mang gieo hoa, cấy linh hồn...
                                                                     Phạm Ngọc Thái
                                               
                              Cuối thập kỷ 80, thế kỷ XX

                                   Lời bình BẢO NGỌC:
                   “Cỏ hoang” vừa để biểu thị chất hoang dã của người con gái vừa muốn nói đến những người xuất khẩu lao động ra nước ngoài, chẳng khác nào những đám cỏ hoang trên đất khách, quê người:
                                      Cô gái bay đi ngỡ làn mây dại
                                      Trôi lang thang đầu bãi, cuối giời
                                      Em tự do như thể là cát bụi
                                      Có đôi lần giời cũng khóc, mưa rơi!
                    Nghĩa là sự tự do của em như kiểu tự do của cát bụi: xô bồ, hỗn loạn, vô luân. Đây là những hình ảnh thơ siêu thực. Cảnh bay lang thang đầu bãi, cuối giời tựa một làn mây dại, ý của nó để nói về sự nổi trôi của người con gái và những kẻ tha phương cầu thực kia. Xin trở lại với bốn câu thơ mà tác giả lấy làm tựa đề cho bài:
                                     Thuở ấy quê người đất khách
                                     Trong buổi tha phương mưu tính cuộc đời
                                     Tôi đã gặp những người con gái
                                     Dẫu yêu kiều, nhưng cũng bèo thôi...
                    Bài thơ muốn khái quát lên cái hiện thực chẳng khác nào tấn bi kịch của cuộc sống. Hình ảnh trong sáng, ngây thơ của người con gái đã đắm mình trong đám người hoang dã, rồi buông thả theo chiều gió cuốn:
                                     "Cơn hồng hoang" thả cỏ xuân xanh
                                     Em phá bỏ những đức qui kiềm chế
                                     Yêu phanh phui, yêu đến tan tành...
                     Trong bối cảnh tha phương thì những cảnh quan hệ tình dục nam nữ hỗn tạp làm cho ta phải sởn gai óc? Đó chính là lớp người ở đáy cùng cuộc sống, mặc dù nhà thơ cũng đã từng biện hộ cho người con gái:
                                     Huống hồ buổi thường bán buôn đạo lý
                                     Có dễ gì thân gái, trách chi em!
                   Sự xuống cấp của xã hội đã xô đẩy người con gái cùng những đám người xuất  khẩu lao động đến thế! Ta hãy đến với đoạn thơ thứ tư:
                                        

                                     Hỡi Thiên đường - Địa phủ: Trần gian
                                     Loài người mãi sao tràn lan tội ác?
                                     Ta từng ngợi ca chủ nghĩa nhân văn chân thiện nhất!
                                     Em gái bay đi vẫn thích cởi truồng...
                    Khi nhà thơ nhìn thế giới mà trong bài gọi là "trần gian": vừa là thiên- đường vừa là địa- phủ, tức là tác giả đã nhìn bằng con mắt của những người lao khổ.  Xã hội vẫn còn bao bất công, tàn ác, đẩy những chúng sinh vào sự khốn cùng. Xin phân tích sâu hơn câu cuối đoạn:
                                     Em gái bay đi vẫn thích cởi truồng...
                   Thực ra đây là hình ảnh một câu thơ tượng trưng để nói về khát vọng muốn được sống của người con gái? đồng thời nó còn mang cả bản chất muông thú rất “cỏ hoang” của con người theo tính chất thuyết Đác Uyn, cho nên mới dùng câu “…vẫn thích cởi truồng“. Đến hai câu thơ cuối ta thấy thái độ nhà thơ bộc lộ quyết liệt:
                                     Nhà chính trị cùng đứa du côn tranh thủ chơi thánh nữ
                                     Em vũ ba lê trong thế giới hỗn mang gieo hoa, cấy linh hồn...
                  Đây là hai câu thơ hay nhất bài phản ảnh thái độ nhân văn của nhà thơ đã chĩa mũi dùi vào đả phá những kẻ làm chính trị nhưng đạo đức giả, thậm chí loạn luân không khác gì những đứa du côn. Suy cho cùng, cô gái cùng đám người xuất khẩu lao động kia cũng chỉ là nạn nhân xã hội mà thôi. Hình ảnh:
                                     Em vũ ba lê trong thế giới hỗn mang gieo hoa, cấy linh hồn...
                     Cái vũ điệu ba lê của người con gái "gieo hoa, cấy linh hồn..." ấy, có nghĩa em chính là  hoa thơm, trái ngọt trong tình yêu và cuộc sống con người, dù cộng đồng vẫn đang phải đắm chìm trong đầy rẫy hỗn mang, đầy đoạ lên những kiếp cảnh bụi bờ lớp chúng sinh. Câu thơ huyền ảo như một bức hội hoạ, nhưng tính xã hội cùng thế giới quan lại vô cùng sâu sắc để đưa tình thơ lên đến tột cùng trong ý nghĩa của thi ca!


              <bài viết được chỉnh sửa lúc 04.10.2014 23:28:52 bởi Nhân văn >
              #22
                Nhân văn 05.10.2014 10:57:43 (permalink)
                 
                              THÔNG VÀ BIỂN
                 
                  Cuộc sống như đoàn tàu nghiền ta tan nát
                Con sông thời gian có mùa thu xanh và bèo cỏ dềnh trôi…
                Anh đứng làm cây thông trên đá, sỏi
                Vi vu kêu...tình thiếu nữ qua rồi!

                Cuộc sống - Tình yêu: trái tim ta vĩnh cửu!
                Kéo đoàn tàu chạy ngược phía hư không...
                Tháng năm xa em hoá biển vô cùng
                Cùng dấu trong lòng một loài hoa tan vỡ!

                Biển thì xô. Thông suốt đời quạnh quẽ
                Thân xù xì, nắng héo, mưa dông
                Gió khát màu trắng tinh da nguyệt
                Cái thời vú biển hãy còn non.

                Thời con gái em lưu lại an-bom
                Đừng buồn nhé! Thành đá chẳng bao giờ già cả
                Anh vẫn ngủ giữa hồn trinh nữ
                Nhìn tóc mình biết tóc em phai.

                Vỗ mãi anh thành cát mất thôi
                Tình chỉ mộng, đời cũng là hư ảo
                Biển xa xót, dịu dàng và sóng bão
                Lời anh ru như gió thổi mây ngàn...                    

                                                   Phạm Ngọc Thái
                                          
                                   Lời bình NGỌC TRÂM:
                       Cây thông trên bờ biển là hình tượng người con trai. Biển ở đây, chính người con gái ấy! Thông Và Biển là tiếng hát tâm tình, thủ thỉ của người con trai với người con gái:
                                      Cuộc sống như đoàn tàu nghiền ta tan nát
                                      Con sông thời gian có mùa thu xanh và bèo cỏ dềnh trôi…
                      Vào đầu bài thơ ta đã nghe như có tiếng của đoàn tàu chạy xình xịch, tác giả  mô tả về sự hung dữ của cuộc sống giống như một đoàn tàu nghiền đời ta thành tan nát. Sang câu thơ thứ hai là hình ảnh về "Con sông thời gian...", nhịp thơ được trải ra như mặt sóng chảy tràn xuống nhẹ dần, đỡ lấy sự rền xiết của câu thơ thứ nhất. Hình ảnh "mùa thu xanh" làm biểu tượng cho niềm vui sướng, êm ả, hạnh phúc. Còn cảnh "bèo cỏ dềnh trôi…" để nói đến những vật vã, tạp nhạp, bức bối đời thường. Đó là hai hình tượng tương phản lấy trong thiên nhiên để biểu thị cho những mâu thuẫn của đời sống. Đọc lên lời thơ vẫn êm và nhẹ. Cảnh vật có ánh sáng đang cùng chảy trôi trên con sông thời gian, con sông cuộc đời. Nỗi tình sâu lắng bên trong những hình ảnh, lời thơ.
                      Vậy chỉ bằng hai câu thơ mở đầu, tác giả đã khái quát về năm tháng và sự sống. Đây là một bài thơ tình được viết ra từ trong cõi lòng và trái tim đang bị dầy vò bởi sự cô đơn:
                                      Anh đứng làm cây thông trên đá, sỏi
                                      Vi vu kêu... tình thiếu nữ qua rồi!
                      Nhà thơ vọng hát về mối tình xưa. Ta bỏ cách đoạn hai, tôi bình trước đoạn thơ ba:
                                      Biển thì xô. Thông suốt đời quạnh quẽ
                                      Thân xù xì, nắng héo, mưa dông
                      Tình yêu không bao giờ yên lặng, cũng như biển cả cứ gào thét, xô vỗ xung quanh cây thông đứng quạnh quẽ suốt đời. Năm tháng để lại sự mỏi mòn, trống vắng và nuối tiếc trong lòng anh. Chàng chai sạn, xù xì như thân của cây thông, chịu đựng trong "...nắng héo mưa dông":
                                      Gió khát màu trắng tinh da nguyệt
                                      Cái thời vú biển hãy còn non
                      Rõ ràng đây là thời nhớ về thuở em còn trinh nữ, qua hình ảnh của biển cả. Cái làn gió khát khao đang mơn man xung quanh "màu trắng tinh da nguyệt" kia, chẳng phải cũng như ngày nào chàng vẫn từng mơn man xoa trên... đôi "tí" của người yêu? Bởi vì ngay câu sau đó, hình ảnh “vú biển” bỗng nhiên được nhảy vào trong thơ. Nếu như cả bài thơ người con gái được hoá thân thành biển, thì đến đây chất đời tràn vào hình tượng biển để trả lại thân thể cho người con gái ấy! Thuộc lối thơ " thi cảm tượng trưng".
                 

                      Lại nói về biển mà có...vú, thật siêu hình, lại còn là thời "vú biển hãy còn non"? Như trên đã nói, thời ấy em vẫn còn trinh nữ. Từ biển người trinh nữ đi ra, vú nàng nguyên khôi, non tươi như hoa trái. Như thế, hai câu thơ trong cặp hình ảnh đồng điệu này diễn tả chung về một biểu tượng: đôi vú của người yêu. Thơ trở thành có da, có thịt. Đó là những cảm xúc đã mang sự ham muốn về thân thể của người yêu, tình thơ mãnh liệt hơn.
                      Nếu ví như ánh sáng qua một chiếc gương kính hội tụ, thì hình ảnh của hai câu thơ ấy chính là điểm hội tụ, phản quang ánh sáng của cả bài. Tình thơ trở nên xao xuyến, có hồn và có xác. Làm cho mối tình trong Thông Và Biển thêm sống động. Tôi xin quay trở lại để bình vào đoạn thơ hai:
                                      Cuộc sống - Tình yêu: trái tim ta vĩnh cửu!
                                      Kéo đoàn tàu chạy ngược phía hư không...
                                      Tháng năm xa em hoá biển vô cùng
                                      Cùng dấu trong lòng một loài hoa tan vỡ!
                       Loài hoa tan vỡ ấy chính là "hoa trái tim"! Ngàn năm thông đứng reo với tiếng sóng biển gào bằng trái tim của cả đôi trai gái, chẳng phải để tạc tình yêu ấy vào trong  đất trời đó sao? cho nên:
                                      Cuộc sống - Tình yêu: trái tim ta vĩnh cửu!
                       Và hình ảnh đoàn tàu ở câu thơ mở đầu giờ quay trở lại trong đoạn thơ này. Cái đoàn tàu cuộc sống đó cứ nghiến rít mãi trên đường ray cuộc đời mà họ đang đi về phía hư không. Tháng năm chỉ còn nghe tiếng sóng biển vỗ vô cùng... và trái tim đôi trai gái thành tan nát.
                       Đến đoạn thơ thứ tư, hình ảnh người con gái đã tạc vào năm tháng mà hoá đá:
                                      Thời con gái em lưu lại an - bom
                                      Đừng buồn nhé! Thành đá chẳng bao giờ già cả...
                       Năm tháng trôi qua họ không còn trẻ, nhưng tình yêu vẫn đó như đôi trống mái giữa biển khơi, em mãi mãi trắng trong với mối tình trinh nữ giữa hồn anh:
                                      Anh vẫn ngủ giữa hồn trinh nữ
                                      Nhìn tóc mình biết tóc em phai 
                        Cây thông tháng năm trên bờ đầy sỏi đá cuộc đời, để nghe sóng biển gào thét quanh mình: cô đơn, khát vọng và xót xa!  Đến cuối bài tình thơ trở về với làn điệu ru lòng biển xanh:
                                      Vỗ mãi anh thành cát mất thôi
                                      Tình chỉ mộng đời cũng là hư ảo
                                      Biển xa xót, dịu dàng và sóng bão
                                      Lời anh ru như gió thổi mây ngàn...
                       Không có tình yêu cuộc đời thật mà ra ảo và năm tháng hoá hư vô. Bên bờ sóng vỗ khi thì xa xót như lòng biển, khi dịu dàng như người yêu, nhưng có lúc biển lại gào thét đầy sóng bão. Đây là đoạn thơ kết có sức rung động đưa trái tim ta vào hoan lạc trong một bờ bến vô vi. Dẫu vậy, thông vẫn cứ đứng reo bên biển, gió núi, mưa ngàn để hát mãi về tình em. Nó hát rằng: Trong sự tồn tại của đất trời, vũ trụ cùng thế giới con người: tình yêu gái trai là bất tử!

                <bài viết được chỉnh sửa lúc 05.10.2014 10:59:21 bởi Nhân văn >
                #23
                  Nhân văn 05.10.2014 11:04:36 (permalink)
                   
                                    SÁNG THU VÀNG
                                                Gặp lại em một sáng thu vàng
                                                Nơi em đứng nắng tràn ngoài phố
                                                Với trời xanh, hồ xanh gió
                                                Gió đưa làn tóc em bay...                       

                                (Kỉ niệm Đ. Gặp lại em sáng đó bên hồ gió, anh
                                 đã viết để cho đời bài thơ mùa thu diễm lệ này)

                  Sáng thu này trĩu cả hàng cây
                  Đô thành dịu mát
                  Ông lão ngồi bên gốc cây

                                    bán những cây sáo trúc thổi vói lên trời
                  Bà xúc tép váy khều khào nước…
                  Một thời xa lắc
                  Em nghiêng chao về một thời xa.

                  Người con gái đã thành chính quả!
                  (phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha)
                  Đôi mắt em bóng trúc bay xoà...
                  Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở...
                  Nghe không gian đổ vỡ cả mùa thu!

                  Sáng thu vàng mông mênh mênh mông
                  Anh đứng trông em bên bờ sóng vỗ
                  Hồn đã mất trong rừng hoang thiếu nữ
                  Và trái tim cũng không còn.

                  Sáng thu vàng xang xênh xênh xang
                  Những con đường xưa tắm hơi em
                  Môi em cười...hoa lá nát đau thêm
                  Thời gian trôi cuộc sống buồn tênh.

                  Một mùa thu lá lá
                  Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ
                  Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang
                  Người đàn bà em nuốt mùa thu tan...

                                                              Phạm Ngọc Thái
                                           
                                  Lời bình TUYẾT THUÝ:
                         Sáng Thu Vàng được sáng tác tựa một thiên tình ca, trong khoảng không gian thiên nhiên dựng bên câu chuyện tình như truyền thuyết. Đó là một buổi sáng đô thành dịu mát, có:
                                      Ông lão ngồi bên gốc cây
                  bán những cây sáo trúc thổi vói lên trời

                        Chữ "vói" nghe như những tiếng sáo trúc réo rắt vút lên trong mùa thu. Ở bên hồ, bà xúc tép thì "váy khều khào nước...". Đô Thành hôm nay đang ngày càng trở thành một thành phố công nghiệp hiện đại, thương mại hoá và thị trường kinh tế hoá. Sáng Thu Vàng gợi cho ta nhớ về một Hà Nội trong ký ức xa xưa. Sang đoạn thơ hai thì câu chuyện tình mùa thu thực sự được bắt đầu, nhưng ngay ở cuối đoạn thứ nhất tác giả đã hạ hai câu:
                                      Một thời xa lắc
                                      Em nghiêng chao về một thời xa
                         Cả một mùa thu nghiêng chao theo người con gái để nhắc lại một thời đôi trai gái đã từng hạnh phúc yêu nhau. Chân dung của người con gái được hiện lên:
                                      Người con gái đã thành chính quả! 
                        Có nghĩa, giờ đây nàng đã thành một người đàn bà trẻ. Như qui luật sinh nở của tạo hoá, thiếu nữ năm xưa đã khai hoa, kết trái. Hai chữ "chính quả" nghe như có cả tiếng kinh nguyện của chùa chiền, báo về sự đắc đạo của nàng. Một sự chuyển hoá từ tiết trinh sang tiết hạnh. Có lẽ lúc này khi gặp lại người tình xưa ấy, lòng nhà thơ đã vấn an vào chốn cửa thiền nên ngôn ngữ thi ca mới chứa chất tính phật đài như thế. Cả đến câu sau khi anh miêu tả:
                                      Phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha
                       Năm tháng trong tạo hoá tất thảy đều không tránh khỏi qui luật rêu phong. Nói đến khối tình trần tục mà thơ đượm màu sắc phật. Ta hãy nghe tác giả tả về nàng:
                                      Đôi mắt em bóng trúc bay xoà...
                        Đây là đôi mắt đẹp của mùa thu thăm thẳm, mơ màng. Bóng trúc phủ trong đôi mắt, thơ trìu tượng. Hai chữ "bay xoà" mang màu sắc ảo rợp lên, hình tượng thơ từ trong cảm rung đã thần xuất mà thành. Còn:
                                      Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở...
                        Để nói lên cả tấm thân, làn da, vóc dáng đến tâm hồn nàng toát ra đẹp một cách dịu dàng, mộng mơ và cám dỗ như trăng... chứ không phải chỉ riêng khuôn mặt. Rồi tác giả hạ một câu kết đoạn:
                                      Nghe không gian đổ vỡ cả mùa thu!
                        Ta nghe như có tiếng mùa thu rơi, đổ sập từ trên trời cao xuống. Tức là trái tim và tâm hồn chàng đang tan vỡ! Có thể coi đoạn thơ thứ hai này là nhân trung, thần cốt, điểm hội tụ chói sáng nhất của tình thơ. Nó chứa đầy bích ngọc bên trong đưa Sáng Thu Vàng đậu lên tầm vóc của một bài thơ mùa thu đặc sắc.

                       Những đoạn ba-bốn-năm sau đó phát triển cùng với những kỉ niệm xưa trong nỗi lòng nhà thơ tan nát. Cuộc sống trống vắng, mùa thu vàng thì xa xót bay rợp bóng xuống ngổn ngang:
                                      Hồn đã mất trong rừng hoang thiếu nữ
                                      Và trái tim cũng không còn.
                       Tình yêu thiếu nữ như một cánh rừng hoang ư? Hay là, thiếu nữ đi rồi để lại trong anh cả một cánh rừng hoang? Trái tim chàng tan vỡ đã đành, đằng này lại... không còn tim?... Nghĩa là trái tim cũng đã rời bỏ nhà thơ để đi theo người con gái mất rồi! Hay là ở đoạn thơ thứ tư:
                                      Môi em cười...hoa lá nát đau thêm
                                      Thời gian trôi cuộc sống buồn tênh.              
                        Hoa lá đến mức độ phải héo hắt, nát đau trước đôi môi người đàn bà trẻ, thì không biết đôi môi em mĩ miều, chan chứa đến mức nào? Mỗi đoạn thơ đều được níu giữ bằng những câu thơ sâu sắc ấy, bởi vậy tuy các tứ thơ được viết ra tự do, phóng túng mà cảm xúc vẫn đằm đìa, cô đọng ở trong thơ. Chỗ này, chỗ khác trong suốt tình thơ, những khung cảnh thiên nhiên được phục hiện bao quanh đôi tình nhân năm xưa. Nào là quang cảnh gặp nhau:
                                      Gặp lại em một sáng thu vàng
                                      Nơi em đứng nắng tràn ngoài phố
                        Tiếp đến tác giả miêu tả về mùa thu đó:
                                      Sáng thu này trĩu cả hàng cây
                        "…trĩu cả hàng cây" tức là, một mùa thu đang trĩu xuống và chín mọng. Đến đoạn ba thì tình thơ trào lên dào dạt:
                                      Anh đứng trông em bên bờ sóng vỗ 
                        Tựa như đang ở bên một bờ biển xanh, đầy sóng. Rồi cảnh gợi lại những con đường mà đôi trai gái dẫn nhau đi ngày xưa:
                                      Những con đường xưa tắm hơi em 
                        Và:
                                      Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ
                                      Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang 
                        Quang cảnh ở hai câu thơ này thuộc cảnh thơ trìu tượng, cảnh có mà không có, nó chỉ được gợi lên trong tâm thức mà thôi.

                       Về phương pháp nghệ thuật Sáng Thu Vàng  được xây dựng theo nhịp điệu như một cánh võng mùa thu, làn điệu thơ chuyển dần. Đầu tiên thì còn đưa nhẹ:
                                      Với trời xanh, hồ xanh gió
                                      Gió đưa làn tóc em bay...
                        Hình ảnh người con gái tóc xoà bay trong gió, giọng thơ ru uyển chuyển. Sang đến đoạn ba và bốn thì cánh võng đã được đẩy lên bay bổng:
                                      …Sáng thu vàng mông mênh mênh mông 
                                      …Sáng thu vàng xang xênh xênh xang 
                        Một cánh võng mùa thu để chứa trong lòng nó mọi điều về mối tình đôi nam nữ. Đến đoạn cuối hình ảnh thơ xoà ra, thả xuống một mùa thu đầy lá:
                                      Một mùa thu lá lá
                                      Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ
                                      Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang
                        Nghĩa là nơi gặp gỡ em ngày xưa giờ đây quạnh vắng, cỏ dại mọc đầy lên. Như trên đã phân tích, ảnh bướm vàng và hoa cũ ấy… như thực mà phi thực. Đó chỉ là ảnh nuối tiếc của ký ức, để rồi tác giả kết bài:
                                      Người đàn bà em nuốt mùa thu tan...
                        Chẳng ai nuốt được mùa thu cả. Chữ “nuốt” đầy sắc thơ siêu thực. Em đi để cả mùa thu trống vắng còn ở lại, hay đã mang theo mùa thu đi mất rồi? Ai có thể trả lời? không ai cả... vì chính tác giả cũng không thể trả lời!

                       Sáng Thu Vàng phảng phất phong dáng của trường ca, các hoạ tiết thơ được phát triển xum xuê, tạo nên cả một khoảng trời mùa thu toả bóng xuống thi ca.
                   
                  #24
                    Nhân văn 05.10.2014 11:10:17 (permalink)
                     
                                CHIỀU HOÀNG HÔN  
                                                   Hồn mây gió lang thang
                                                   Mà đầm đìa mưa bão
                                                   Đời - tư lợi không tham
                                                   Chán trò danh bốc hão.

                    Chưa đi đến tuổi già
                    Mà yêu hoàng hôn đỏ
                    Chợt nhìn, chợt nhận, chợt xôn xao...

                    Soi mặt nước xanh veo
                    Trầm tư và lặng lẽ
                    Đàn muỗi phố đã kêu
                    Quanh bàn nơi quán nhỏ
                    Chiều đang buông dần chiều.

                    Sợi tóc mình ngơ ngác
                    Có nên bạc hay không?
                    Tuổi trẻ sợ già nhanh
                    Giờ điềm nhiên đến lạ
                    Cái màu hoàng hôn đỏ
                    Cháy như là khai sinh!

                    Ôi, hoàng hôn hoàng hôn
                    Trái tim là bất diệt!
                    Ngày mai anh có chết
                    Cũng nhẹ như lá vàng.

                    Mang suối tóc của em
                    Đi rồi yêu vĩnh viễn
                    Anh sẽ hoá rừng thông
                    Ngàn năm reo cát, sóng...

                                              Phạm Ngọc Thái
                                       
                                      Lời bình KIỀU TUẤN:
                           Vào một chiều trước khi trời tối, bóng hoàng hôn chiếu hắt trên nền trời qua làn mây xa đỏ rực. Nhà thơ đang ngồi trong một cái quán nhỏ bên phố, ngẫu cảnh  tình mà viết ra:
                                        Chưa đi đến tuổi già
                                        Mà yêu hoàng hôn đỏ
                                        Chợt nhìn, chợt nhận, chợt xôn xao...
                         Con người sớm yêu bóng chiều hoàng hơi cô liêu này, hẳn cõi lòng cũng đã đi vào độ sâu lắng của cuộc đời. Nhưng đây là cảm quan trước cái mầu đỏ cháy rung rinh như sắp muốn nổ tung trong trời đất hoà cùng tâm trạng bồi hồi, suy tư của nhà thơ mà cảm xúc:
                                        Chợt nhìn, chợt nhận, chợt xôn xao... 
                          Bắt đầu vào thơ nó đã tiên báo về sự bùng nổ của nội tâm tác giả. Sang đoạn hai có một cái gì đó hình như hơi đìu hiu, quạnh quẽ đã hắt lên trong hồn anh:
                                        Soi mặt nước xanh veo
                                        Trầm tư và lặng lẽ
                         Rõ ràng sự trầm tư lặng lẽ này đã không hề còn trầm lặng. Xung quanh thì:
                                        Đàn muỗi phố đã kêu
                                        Quanh bàn nơi quán nhỏ
                                        Chiều đang buông dần chiều
                          Những con muỗi kêu vo ve ở ngoài đời khi nó đốt ta đến khó chịu, nhưng được đưa vào trong thơ lại trở thành hình ảnh rất thi vị - Tạo cho Chiều Hoàng Hôn nằm trên một bức phông cảnh đời rất thực, đời sống ấy đang thường nhật. Những nét thơ phố này cũng làm cho tình thơ thêm sống động. Đến đoạn ba thì nỗi lòng sâu kín nhất trong tác giả như mạch suối ngầm được bắn oà ra:
                                        Sợi tóc mình ngơ ngác
                                        Có nên bạc hay không? 
                         Nhân cách hoá mái tóc nhà thơ là câu thơ hay, nó ấp ủ tâm tư thầm kín của tác giả chạnh nuối về tình cảm yêu đương gái trai thời tuổi trẻ. Khi nhà thơ tự hỏi: Có nên bạc hay không?/-  Có nghĩa là chính đầu anh đã chớm bạc mất rồi! Phải chăng cũng như Xuân Diệu đã viết:
                                        Mau với chứ! Vội vàng lên với chứ!
                                        Em, em ơi... tình non sắp già rồi!
                          Nhưng không, bên một chút buồn vừa thoáng qua lòng tác giả, cái tình cảm luyến ái một thời ấy giờ theo mái tóc đã điểm gió sương cứ dần dần rời xa anh -  Ta lại thấy một mảng đời khác đang xô đến, vụt phá trong tâm hồn. Đó chính là cái nửa cuộc đời chiều đang khai hoa, kết trái và đầy niềm tin yêu đẹp đẽ qua hình ảnh những câu thơ:
                                        Cái mầu hoàng hôn đỏ
                                        Cháy như là khai sinh! 
                          Để lòng nhà thơ bình thản lại, ung dung mà đón nhận tuổi hoa niên của đời mình. Sở dĩ tác giả đã có một triết lý sống an nhiên, thanh thản còn xuất phát từ một nỗi lòng sâu xa khác, mà ngay trong đoạn thơ làm tựa đề của bài đã được nói tới:
                                        Hồn mây gió lang thang
                                        Mà đầm đìa mưa bão
                                        Đời - tư lợi không tham
                                        Chán trò danh bốc hão.
                          Anh trở về với sự yên tĩnh thanh tao để sống cho trọn nghĩa. Nếu có phải từ giã cõi trần ai này thì lòng cũng chỉ nhẹ thoảng như một làn gió bay, hay bóng chiều hoàng dần tắt sau một ngày đã đốt hết mình để nắng. Trái tim anh cũng đã đập trọn vẹn với đời:
                                        Ôi, hoàng hôn hoàng hôn
                                        Trái tim là bất diệt!
                                        Ngày mai anh có chết
                                        Cũng nhẹ như lá vàng
                          Thực ra hình ảnh câu thơ như chiếc lá vàng rơi... đã mang ý nghĩa của sự vô vi, cát bụi. Song điều đáng nói ở đây, bao trùm lên cả chính trị, triết học là tình yêu và cuộc đời! Chỉ có tình yêu trường cửu mãi không già. Nó đã được vụt lên trong bốn câu thơ kết tạo thành một bức phông cảnh lớn nhất, hoàn bích nhất của bài:
                                        Mang suối tóc của em
                                        Đi rồi yêu vĩnh viễn
                                        Anh sẽ hoá rừng thông
                                        Ngàn năm reo cát, sóng...
                          Đó chính là bản tuyên ngôn của Chiều Hoàng Hôn, là bài ca tình yêu cuộc sống. Cát và sóng - Phải, trên biển cả mênh mang trường tồn vô định kia, nó xoá đi bao hạnh phúc lẫn khổ đau của con người. Cát cứ xoá, nhưng ngàn năm thì sóng vẫn xô vỗ... thét gào trên biển cả như sự sống mãi mãi còn tồn tại. Đấy là cuộc đời, hiện hữu và hư ảo, sắc sắc không không. Bản tuyên ngôn về tình yêu trai gái bất hủ ấy đã kết lại tình thơ để đi về phía mặt trời, mặt trăng của sự sống vĩnh hằng, bất diệt!

                            KT.
                     
                                    Lời bình TRÚC THÔNG:
                         Bài thơ được viết một mạch vì đã đi vào trúng mạch, thơ dần dần hiện ra ở khổ thơ thứ ba:
                                     ... Tuổi trẻ sợ già nhanh
                                     Giờ điềm nhiên đến lạ
                        Chính mạch đây rồi! Thơ lập tức vọt ra:
                                    Cái màu hoàng hôn đỏ
                                    Cháy như là khai sinh!
                        Khai sinh cái gì? Khai sinh một thức ngộ:
                                    Ngày mai anh có chết
                                    Cũng nhẹ như lá vàng
                         Thật sung sướng, thật hạnh phúc khi tự mình thức ngộ, sở hữu một triết lý sống an nhiên, tự chủ, tự tin đến vậy. Coi chết không là gì, để sống đắm đuối hơn, mở rộng tình yêu, tình người đến vô biên:
                                    Mang suối tóc của em
                                    Đi rồi yêu vĩnh viễn
                        Chỉ là biểu hiện vừa cụ thể, vừa tượng trưng cho nhân tính phát triển cao chứ không phải chỉ khoanh vào một em nào. Người biết thức ngộ: Trái tim là bất diệt!/ - Như trong bài thơ này không thể chỉ cuồng say đàn bà một cánh ích kỷ theo lối sở hữu và bạo hành!
                        Sau khi mạch thơ đã vọt trào tác giả viết tiếp thoải mái và vững vàng hai đoạn nữa. Ý, tình, hình ảnh, âm điệu đều hay. Không quá bốc, vừa sung mãn đúng độ - Để tác giả kết thúc:
                                   Anh sẽ hoá rừng thông
                                   Ngàn năm reo cát, sóng...
                         Hai đoạn vào đầu, ngẫm đi ngẫm lại cũng vẫn được.  Để gây không khí tịnh tiến như ông thày bắt mạch. Vả, lối thơ cảm khoái theo thể năm chữ cũng phải bắt đầu vào dần dần như thế:
                                   Soi mặt nước xanh veo
                                   Trầm tư và lặng lẽ
                                   Đàn muỗi phố đã kêu
                                   Quanh bàn nơi quán nhỏ
                                   Chiều đang buông dần chiều.
                         Dĩ nhiên cổ thể nhưng ý tình hiện đại. Cảm xúc hiện đại đã làm Phạm Ngọc Thái quên phắt mình đang tuân theo lối thơ năm chữ, buột phá:
                                   Chợt nhìn, chợt nhận, chợt xôn xao...

                                                   (câu này 7 chữ)
                        Sự "nổi dậy" của cảm xúc thơ thời đại mới nhắc nhở rằng: Trong khi tận dụng hết cái cổ điển của thể loại truyền thống, chúng ta có quyền cơi nới, biến động. Nhưng phải tự do trong qui luật của nghệ thuật, nghĩa là mức độ, tiết chế, hài hoà.
                             TT.
                    Nhà thơ HNVVN
                    -----------
                     *   Bài đã được in trong Tuyển bình luận thi ca, tên đề "100 bài thơ hay - Có lời bình", Nxb Thanh niên.




                    #25
                      Nhân văn 05.10.2014 11:12:59 (permalink)
                       
                                TRĂNG LẶN

                      Trăng đã chán trời nên đi mất
                      Cứ hững hờ, tiêng tiếc, phân vân
                      Em có chán anh giống vầng trăng không biết?
                      Mất trăng rồi, còn lại trời đêm.

                      Biển vỗ vào anh, biển vỗ vào em
                      Em hoá đá để sóng ghềnh ôm mãi
                      Năm tháng, nắng mưa: đá vẫn còn nguyên đấy
                      Anh phong ba, anh nhẫn nại suốt đời.

                      Bài thơ tình còn viết em ơi!
                      Đá vẫn đá, người vẫn người - không thể khác
                      Biển hư vô cả những khi cầm bút
                      Xé rách lòng cho cánh thơ bay.

                      Mất một vầng trăng lại mọc một vầng trăng
                      Sóng khốn khổ hôn mãi hòn đá trắng...

                                                                Phạm Ngọc Thái
                                                 
                                      Lời bình ĐOÀN BÌNH:
                           Nói là "trăng" mà lại là... không trăng! Trăng không mọc vì trăng chán trời, không biết em có chán anh giống vầng trăng kia không? Đó là chủ đề tư tưởng khái quát của bài thơ "trăng lặn" này. Bài thơ được viết vào một đêm trăng... không mọc:
                                          Trăng đã chán trời nên đi mất
                                          Cứ hững hờ, tiêng tiếc, phân vân

                                          Em có chán anh giống vầng trăng không biết?
                                          Mất trăng rồi, còn lại trời đêm.
                            Và trong biển cả tình yêu - nàng đã hoá thành đá để cho sóng ghềnh của lòng chàng vỗ mãi, hôn mãi quanh cái hòn “đá trắng“:
                                          Anh phong ba, anh nhẫn nại suốt đời 
                            Cuối cùng tác giả lại trở về với hình tượng vầng trăng, nhưng đó không phải chỉ mỗi vầng trăng trời, mà còn là “vầng trăng em“  soi mãi trong hồn anh:

                                          Xé rách lòng cho cánh thơ bay...
                             Nàng không chỉ biến thành "đá" mà còn hoá ra "trăng"! Từ ngôn ngữ đến hình ảnh, giọng điệu bài thơ luôn có sự bứt phá, đồng thời nó được nhân cách hoá để tạo nên nét độc đáo và hấp dẫn trong thi ca.
                                         Mất một vầng trăng lại mọc một vầng trăng
                                         Sóng khốn khổ hôn mãi hòn đá trắng.
                           Dù sáng tác vào một đêm trăng không mọc, nhưng Phạm Ngọc Thái đã có một bài "thơ trăng" rất đáng yêu!
                                        
                      #26
                        Nhân văn 05.10.2014 11:15:08 (permalink)
                         
                                   NGƯỜI CON GÁI SÔNG XƯA
                                                          Nhớ lại thời chinh chiến qua làng
                         
                        Sông Hồng chảy muôn năm vẫn đỏ
                        Bãi ngô non xanh gió chân mây
                        Người con gái anh gặp thời chiến sĩ
                        Cái buổi qua làng lâu bấy đến nay.

                        Một làng bé quanh con nước lớn
                        Với quê hương thầm dịu thuở chiến tranh
                        Lòng thôn nữ như vầng trăng tỏa sáng
                        Lại trở về man mác trái tim anh.

                        Làng em lũy tre xanh bất tử
                        Mới gặp một đêm mà đã thấy thương thương...
                        Bóng nhìn anh mắt theo giờ còn biếc
                        Như phù sa cứ bồi mãi khôn cùng.

                        Lá tre rụng bao mùa trôi dĩ vãng
                        Và quê em đời sống có nâng cao?
                        Người năm ấy, em ơi! Giờ tóc trắng
                        Đang bồi hồi thao thiết giữa trăng sao...

                        Người con gái sông xưa, ơi có biết!
                        Một thời trai bão táp cuộc hành quân
                        Đêm thành phố nhớ em buồn da diết
                        Em bây giờ có hạnh phúc không em?

                                                               Phạm Ngọc Thái
                                                      
                         LỜI TÁC GIẢ:   Tôi không còn nhớ tên em, nhưng hình ảnh từ đôi mắt tới dáng hình em thì tôi vẫn man mác nhớ. Đó là vào một buổi trong những tháng năm còn chiến tranh, đơn vị của chúng tôi hành quân qua một ngôi làng nhỏ bên ven sông Hồng. Thuở ấy tôi mới chỉ là một anh chiến sĩ binh nhì chưa đầy hai mươi tuổi:
                                            Sông Hồng chảy muôn năm vẫn đỏ
                                            Bãi ngô non xanh gió chân mây
                                            Người con gái anh gặp thời chiến sĩ
                                            Cái buổi qua làng lâu bấy đến nay.
                              Chúng tôi đã dừng lại nghỉ tại làng và "tổ ba ba" của tôi được bố trí ngủ ở nhà em. Tối đó tôi ngồi nói chuyện với em khuya lắm, trong một mái bếp xóm quê. Bên bếp lửa bập bùng ánh lên khuôn mặt hiền xinh và thơ trẻ,. Người em đậm đà, tiếng nói cũng nhỏ nhẹ dễ thương. Nhìn nhau bên bếp lửa, đôi mắt em lung linh, trong sáng lạ thường. Bên em lòng tôi không khỏi dấy lên những cảm xúc bồi hồi...
                              Phía trước của người lính là chiến trận. Chỗ đứng của người lính là nơi còn đang trong bom đạn. Yêu thương đến mấy thì cũng phải dứt áo mà đi…để không bao giờ còn gặp lại. Mối tình đời lính chớp nhoáng của tôi chỉ vẻn vẹn có vài tiếng đồng hồ như thế! Ấy vậy mà mấy mươi năm chiến tranh qua lâu rồi, tôi cũng đã quên đi nhiều thứ, nhưng hình ảnh về người con gái thì tôi vẫn còn nhớ mãi:
                                            Lá tre rụng bao mùa trôi dĩ vãng
                                            Và quê em đời sống có nâng cao?
                                            Người năm ấy, em ơi! Giờ tóc trắng
                                            Đang bồi hồi thao thiết giữa trăng sao...
                              Để rồi vào một đêm buồn thành phố… lại nhớ về những kỉ niệm ngọt ngào của thời xa, tôi đã cầm bút viết bài thơ Người Con Gái Sông Xưa này.

                        <bài viết được chỉnh sửa lúc 05.10.2014 11:16:25 bởi Nhân văn >
                        #27
                          Nhân văn 05.10.2014 11:18:28 (permalink)
                           
                                   SÁNG XUÂN NAY

                          Sáng xuân nay không chít khăn tang,

                                                               không mang áo cưới…
                          Gió đi đâu không thấy thổi trên đường
                          Thơ nằm khóc trong nấm mồ êm ái
                          Anh chỉ ngồi thầm lặng bên em.

                          Hương phảng phất bay lên từ mái tóc
                          Tình trắng tinh như ngửa đôi bàn tay
                          Đôi mắt em hóa thành mây trôi đi mất
                          Hồn anh chao dưới những lá cây rơi!

                          Cứ yên lặng,
                          Ông lão Giăng Van Giăng yên lặng…
                          Tôi cũng như ông chỉ thấy lá vàng thôi
                          Người đàn bà ấy đẹp giống cô Cô Dét
                          Nàng yêu tôi, nhưng nàng đã đi rồi!

                          Em về nơi "bờ bãi con người"
                          Anh trở lại viết thơ tình rồi rót lệ
                          Đời là thế! Thế thôi, đời là thế!
                          Mối tình mình chẳng thể cưới, cũng không tang…

                                                                  Phạm Ngọc Thái
                                                    
                           LỜI TÁC GIẢ:   Trên đời này có bạc bẽo nào hơn cái bạc bẽo đối với lão Giăng Van Giăng cơ chứ? (tiểu thuyết " Những người cùng khổ" của V.Huygô). Suốt cuộc đời lão dành tình yêu thương cho nàng Cô Dét, lão sống hết cho nàng! Ấy vậy mà, tới khi lão chết vẫn chỉ một nấm mồ thui thủi, cô đơn. Đành rằng, trước lúc lão mất, nàng cũng đã cùng người yêu đảo qua thăm lão một lần. Chỉ có những chiếc lá vàng, hết tháng năm này sang tháng năm khác là đều đặn rơi trên mồ lão.
                               Gặp lại em buổi sáng xuân ấy, ngồi bên em giây lát… tôi lại nhớ tới cái lão Giăng Van Giăng kia. Lão có khác tôi không?
                          #28
                            Nhân văn 05.10.2014 11:27:22 (permalink)
                             
                                           PHẠM NGỌC THÁI
                                    VỚI NHỮNG TÌNH THƠ ÁO TRẮNG 
                                                                                    Đình Bồng
                             
                                 Có thể nói những bài “thơ tình áo trắng” của Phạm Ngọc Thái là một chùm thơ gối đầu đối với lớp sinh viên, đặc biệt là các nữ sinh. Trong đó có hai bài được trích ra từ tập “Rung động trái tim”, còn bài Cô Áo Trắng thì ở tập “Hồ Xuân Hương tái lai”. Đó phải chăng là những hoài cảm trong ký ức nhà thơ về kỷ niệm tình yêu thuở ban mai hay nhớ lại một mối tình nữ sinh xa xưa nào? Tôi xin bắt đầu bình bài thứ nhất:
                             
                                     A-    THỜI ÁO TRẮNG
                             Trả lại cho anh một thời áo trắng
                            Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!
                            Những bông hoa mùa xuân thôi không nở
                            Đi dưới bóng điện đêm lòng sẽ rất buồn.
                             
                            Ôi, yêu dấu cái thời còn cắp sách
                            Mắt em cười mùa thu xanh lên!
                            Những buổi chúng mình tìm ánh trăng để học
                            Tà áo trắng động vào...khe khẽ nát tim anh!
                             
                            Trả lại cho anh một thời áo trắng
                            Đã đi qua và... đã đi qua...
                            Với cả dòng sông trôi mơ mộng
                            Lá lá rụng vàng, tóc tóc hóa sương pha.
                             
                            Nghe gió thổi hàng cây vi vút
                            Em biển xanh xa mãi vô cùng…
                            Anh đứng lặng một mình bên bờ biếc
                            Những âm thanh kêu bổi hổi trong lòng.
                             
                            Trả lại cho anh một thời áo trắng
                            Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!
                                                      
                            Phạm Ngọc Thái

                             
                            LỜI BÌNH:   Tiếng vọng từ trái tim nhà thơ về một khoảng xa xăm, mỗi khi động vào lòng anh lại quặn lên đau xót. Những kỷ niệm trong sáng mà êm đềm, da diết biết bao:
                                                Trả laị cho anh một thời áo trắng
                                                Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!

                                   Em đi rồi.../- Thực ra sự đi này là sự rời bỏ tình yêu tuổi thanh xuân của người con gái với cuộc đời anh khi đã về chiều. Người thiếu nữ đi... để lại cả một  thành phố hiu hắt vì buồn. Cái thành phố có trái sấu rụng, lá me rơi với những tháng năm tình yêu tuổi trẻ, giờ chỉ còn hoài niệm. Đồng thời đó cũng là một thành phố trong hồi ức tượng trưng, thành phố của tình yêu mà không có người yêu. Tất cả lùi vào dĩ vãng với bóng nhà thơ bước vào buổi hoa niên cuộc đời, lang thang trong khoảng vắng. Lòng anh thảng thốt kêu lên: Trả lại cho anh.../-  Hai câu thơ đầu là cả một khúc tình ly biệt. Đó là sự ly biệt bởi quy luật tàn úa của thời gian, rêu phong tháng năm phủ lên trên trái tim tình vẫn tha thiết thương yêu.
                                  Khi xưa còn em, trên bàu trời thành phố đêm đêm đầy những sao xa, ánh điện sáng lung linh, hàng cây bên đường thì nở hoa thơ mộng. Thế mà hôm nay:
                                                Những bông hoa mùa xuân thôi không nở
                                                Đi dưới bóng điện đêm lòng sẽ rất buồn
                                 Sang đoạn thơ hai, những kỉ niệm từ ánh mắt, tiếng cười và những hình ảnh xưa của người thiếu nữ lại hiện về:

                                                Mắt em cười mùa thu xanh lên!
                                   Hay là:
                                                Những buổi chúng mình tìm ánh trăng để học
                                                Tà áo trắng động vào... khe khẽ nát tim anh!
                                     " khe khẽ nát"  -  Ta nghe như những mảnh trái tim anh đang tan vỡ khi tà áo trắng của em động vào. Âm thanh phát ra khe khẽ, nhưng  lòng người thì thổn thức, quặn thắt. "...khe khẽ nát tim anh" -  là hình ảnh của câu thơ hay, hé ra những ham muốn, khao khát được tìm tòi, lần cởi những gì có bên trong người con gái. Một sự ham muốn đầu tiên về cả tâm hồn và thể xác người yêu.

                                  Thời Áo Trắng là một bài thơ tình chớm nở thuở ban mai. Cái thời còn ngồi trong giảng đường đại học vẫn cùng em cắp sách đến trường:
                                                Ôi, yêu dấu cái thời còn cắp sách
                                                Mắt em cười mùa thu xanh lên!
                                  Đoạn thơ ba, âm hưởng tiếng vọng của người con trai với người con gái cứ vang mãi. Nỗi thơ đã được đẩy cao lên, lòng anh bàng hoàng:

                                                Trả lại cho anh một thời áo trắng
                                                Đã đi qua và... đã đi qua...
                                                Với cả dòng sông trôi mơ mộng

                                                Lá lá rụng vàng, tóc tóc hoá sương pha
                                   Trên con đường đời mái tóc sương của nhà thơ cứ ngày bạc phai thêm, anh càng không thể nào níu kéo lại được cái "thời áo trắng" cho mình được nữa? Lặng lẽ đứng nhìn mà nuối tiếc. Những người con gái đã chia ly, họ đâu còn quấn quít màng về tình yêu đối với nhà thơ nữa? Chỉ còn lại những mùa thu tàn và lá vàng rơi ngày ngày phủ dày mãi lên cuộc đời đang tàn tạ của anh. Đoạn thơ đã kết ở đó!

                                    Nhà thơ Chế lan Viên cũng từng thốt lên: “Chiều rồi! Phải, chiều rồi!...” . Tình thơ áo trắng này đã được viết ra trong cái cảnh vào chiều của đời người như thế! Những câu thơ bay ra từ trong tâm trạng thảng thốt và trái tim rỉ máu, tưởng như lệ đã đẫm cả hồn thơ.
                                   Sang đoạn thơ thứ tư, những âm thanh hoài cảm ấy vọng cả đất trời:
                                                Nghe gió thổi hàng cây vi vút
                                                Em biển xanh xa mãi vô cùng...
                                                Anh đứng lặng một mình bên bờ biếc
                                                Những âm thanh kêu bổi hổi trong lòng.
                                  Những âm thanh ta không nghe thấy nhưng lại rền xiết trong trí não ta. Một cảnh biển đầy sóng, thơ tượng trưng... để diễn đạt thời gian và không gian của tình yêu trong cuộc đời. Tình thơ đã được kết tụ lại hóa mình vào trong biển, vào cây, vào vũ trụ, thành hương, thành gió bay đi.

                                  Đến cuối cùng hai câu thơ đầu lại được nhà thơ hạ xuống để kết bài:
                                                Trả lại cho anh một thời áo trắng
                                                Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!

                                   Giờ đây cái thành phố tình yêu đã trống vắng, buồn tẻ và đầy  thương nhớ, nhưng khúc tình ca "thời áo trắng" của Phạm Ngọc Thái thì sẽ còn vang mãi...
                                         ĐB.
                                  
                                          B-   PHỐ THU VÀ ÁO TRẮNG 
                             Tà áo trắng em đi qua phố
                            Mùa thu rơi phủ mắt anh
                            Tà áo trắng của người sinh nữ
                            Anh nhìn xác phượng khóc rưng rưng.
                             
                            Chỉ còn lại con tim rớm đỏ
                            Áo quệt vào máu rỏ hai tay…
                            Ôi, mùa thu mùa thu êm ả
                            Sao lòng anh tơi tả thế này?
                             
                            Tà áo trắng trôi dưới dòng mây bạc
                            Lang thang vài cánh bướm bơ vơ
                            Áo trắng in ngang trời - sét đánh!
                            Lưỡi dao nào cào nát tim thu?
                             
                            Anh cũng có một thời bên áo trắng
                            Cũng bế bồng và cũng đã ru em!
                            Cái thời ấy chìm vào xa vắng
                            Phút gặp lòng đâu hết ngổn ngang.
                             
                            Thêm một mùa thu, một mùa thu vỡ
                            Câu thơ nẩy những bông hoa buồn
                            Thôi, đừng hát để ướt lòng trinh nữ
                            Em đi rồi, anh chết cả mùa đông.
                                                    
                            Phạm Ngọc Thái

                             
                            LỜI BÌNH Nếu như bài thơ Thời Áo Trắng là sự hoài cảm những kỷ niệm về một thời đã qua, thì Phố Thu Và Áo Trắng lại là những cảm xúc tình yêu xa xót của tác giả bật ra cũng về "thời áo trắng", nhưng ở đương thời. Có một buổi nhà thơ đang đi trên phố, bỗng nhiên anh bắt gặp những tà áo trắng các nàng thiếu nữ phấp phới bay lướt qua anh. Trái tim nhà thơ xốn xang, tưởng chừng chỉ muốn vỡ tan ra:
                                                 Tà áo trắng em đi qua phố
                                                 Mùa thu rơi phủ mắt anh
                                                 Tà áo trắng của người sinh nữ
                                                 Anh nhìn xác phượng khóc rưng rưng
                                 Đó là những chiếc áo dài trắng mà các nữ sinh mặc vào buổi khai trường mùa thu. Nhìn những cánh hoa phượng đang rụng rơi xuống đất, lòng anh chạnh nhớ lại những ngày được cùng em cắp sách đến trường. Anh khóc hoa phượng hay anh khóc cho mình đây? Câu thơ: Anh nhìn xác phượng khóc rưng rưng /- Đã

                            ra đời như thế!
                                 Vậy tà áo trắng này là tà áo trắng thực và phố này cũng là phố thực, nó khác với thành phố ở bài Thời Áo Trắng là hình ảnh mang màu sắc tượng trưng. Nhà thơ nấc lên:   
                                                Chỉ còn lại con tim rớm đỏ
                                                Áo quệt vào máu rỏ hai tay...
                                                Ôi mùa thu, mùa thu êm ả
                                                Sao lòng anh tơi tả thế này?
                                 Nếu như trong Thời Áo Trắng diễn tả: Tà áo trắng động vào... khe khẽ nát tim anh! /- Chỉ là khe khẽ, xao xiết... Thì ở bài Phố Thu Và Áo Trắng, mức độ day dứt lên trái tim người thi sĩ mạnh hơn. Anh bàng hoàng nhớ về một thưở đã yêu thương người thiếu nữ, giờ như con dao cứa vào cào nát trái tim anh. Mặc dù mùa thu vẫn êm ả trong xanh, nhưng còn đâu sự yên lành như thuở xa xưa ấy:
                                            Áo trắng in ngang trời, sét đánh!
                                            Lưỡi dao nào cào nát tim thu?
                                  Hình ảnh lưỡi dao cào nát cả trái tim mùa thu là một biểu tượng đã được thăng hoa, nó đẩy nỗi thơ cao lên. Còn hình ảnh đoạn thơ:

                                            Tà áo trắng trôi dưới dòng mây bạc
                                            Lang thang vài cánh bướm bơ vơ...

                                 Quyện giữa mùa thu và tà áo trắng như một bức hoạ in trên nền trời, thật sinh động và rất bay. Cái cảnh vài cánh bướm vàng bay bơ vơ chính là hồn của nhà thơ đang lang thang trong những làn mây bạc, bộc lộ khát vọng yêu thương tha thiết của một con người khi bước vào tuổi hoa niên. Tuổi trẻ qua đi, nhưng tâm hồn và trái tim thi sĩ thì cứ trẻ mãi cùng khát vọng tình yêu. Giây phút anh bồi hồi tưởng lại năm tháng đã từng ân ái bên người thiếu nữ:
                                            Anh cũng có một thời bên áo trắng
                                            Cũng bế bồng và cũng đã ru em
                                            Cái thời ấy chìm vào xa vắng
                                            Phút gặp lòng đâu hết ngổn ngang...

                                 Ôi, tình yêu cuồng nhiệt và nóng bỏng, giờ thì chỉ còn những tháng năm lạnh lẽo của buổi hoàng hôn. Anh nghĩ đến cái thời từng ôm ấp tấm thân trẻ trung, mềm mại trong vòng tay. Khoảnh khắc ấy bỗng trở thành kỉ vật thiêng liêng, theo thời gian nay đã trôi vào quá khứ. Nó lý giải cảnh ngộ vì sao khi gặp những tà áo trắng đi qua lòng nhà thơ lại rạo rực, cảm xúc mãnh liệt đến thế!
                                 Như Nguyễn Du đã viết:
                                                Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ?

                                   Phút gặp lại trăm mối ngổn ngang. Nhà thơ đã phác hoạ lên sự nghịch cảnh giữa thiên nhiên thanh bình với sự tan vỡ trong lòng:
                                                Thêm một mùa thu, một mùa thu vỡ
                                                Câu thơ nấy những bông hoa buồn
                                                Thôi, đừng hát để ướt lòng trinh nữ
                                                Em đi rồi, anh chết cả mùa đông.
                                  Nói là: " thôi đừng hát..." -  thực ra anh vẫn muốn hát mãi về tình yêu! Câu thơ mang ý ẩn dụ. Mỗi một mùa thu đến lại một lần lòng anh thêm tan nát. Rồi mùa đông tới, trái tim nhà thơ chắc sẽ càng hiu hắt bởi cô đơn?

                                        ĐB                                                                                                                      
                             
                                      C-   CÔ ÁO TRẮNG
                            Anh lại có một cô áo trắng
                            Mắt nàng nhìn trong biếc mùa thu
                            Mái tóc xoã, bàu vú nàng hưng phấn
                            Ngủ đi em, nghe bài thơ anh ru!

                            Đất Sài Gòn mùa xuân đến trong mơ
                            Có em tôi đi giữa đêm dài thành phố
                            Em ơi em, những khi trời trở gió
                            Có thấy bóng anh về thao thức bên em?

                            Anh nhẹ hôn thầm ở dưới ánh đêm
                            Em khoả thân mình để hoá thành nữ thánh!
                            Áo em trắng hay là da em trắng
                            Có em rồi cuộc sống sẽ vô biên.

                            Ta mặc cho năm tháng chảy, nghe em!
                            Chỉ có anh và em, chỉ có trời và đất
                            Thế giới văn minh ta không cần gì hết
                            Em dẫn anh vào buổi hoang muội nguyên sơ.

                            Đêm Sài Gòn khi ấy sẽ như mơ
                            Em bọc trong anh không cần quần áo
                            Ôi, nguyệt của em đây một động sâu huyền ảo
                            Chứa cả thiên đường và vũ trụ bên trong.

                            Em đừng hỏi vì sao anh yêu em!

                            Anh lại có một cô áo trắng
                            Vào buổi hoàng hôn hoang vắng cuộc đời
                            Đôi mắt nàng cả trời thu đẹp lắm
                            Bàu vú nàng mùa hoa trái sinh sôi...

                                                 Phạm Ngọc Thái
                                                        
                            LỜI BÌNH  Riêng bài “Cô áo trắng” này lại không phải tình yêu thưở ban mai, mà là một bài thơ tình trong buổi hoàng hôn cuộc đời. Như anh đã viết:
                                                 Anh lại có một cô áo trắng
                                                 Vào buổi hoàng hôn hoang vắng cuộc đời
                                                 Đôi mắt nàng cả trời thu đẹp lắm
                                                 Bàu vú nàng mùa hoa trái sinh sôi

                                 Tôi không biết người đó còn là một thiếu nữ hay đã là thiếu phụ? Chỉ biết rằng,  anh cảm xúc người đẹp mà nảy ra tình thơ chỉ qua một bức ảnh. Nghe nói bức ảnh đó cô em mặc một chiếc áo cánh trắng mỏng, bó sát lấy tấm thân thon thả của một thục nữ thành phố Sài Gòn.
                                 Vào một mùa xuân muôn hoa đua nở, nhà thơ thương nhớ người đẹp ở trong mơ:
                                                 Đất Sài Gòn mùa xuân đến trong mơ
                                                 Có em tôi đi giữa đêm dài thành phố
                                                 Em ơi em, những khi trời trở gió
                                                 Có thấy bóng anh về thao thức bên em?

                                 Tình thơ chứa chất một tình cảm lãng mạn xen lẫn sự ham muốn về thân thể của người yêu. Tình thơ được khai thác khá sâu sắc. Tác giả diễn tả về cái thế giới bên trong người đẹp như cả vũ trụ:
                                                 Đêm Sài Gòn khi ấy sẽ như mơ
                                                 Em bọc trong anh không cần quần áo
                                                 Ôi, nguyệt của em đây một động sâu huyền ảo
                                                 Chứa cả thiên đường và vũ trụ bên trong

                                 Hình ảnh thơ mang màu sắc triết học, càng làm cho tình thơ trở nên huyền thẳm. Ngôn ngữ sắc bén, sinh động tựa lưỡi dao cứa ngọt vào trái tim làm ta tê tái. Kết hợp với giọng thơ du dương, nên tuy  là thơ tự do mà cảm xúc rất uyển chuyển: 
                                                  Anh nhẹ hôn thầm ở dưới ánh đêm
                                                  Em khoả thân mình để hoá thành nữ thánh!
                                                  Áo em trắng hay là da em trắng

                                                  Có em rồi cuộc sống sẽ vô biên
                                 Hay là:
                                                  Ta mặc cho năm tháng chảy, nghe em!
                                                  Chỉ có anh và em, chỉ có trời và đất   
                                                  Thế giới văn minh ta không cần gì hết

                                                  Em dẫn anh vào buổi hoang muội nguyên sơ
                                 Cô Áo Trắng là một tình thơ sâu sắc và gợi cảm. Tuy có nơi, có chỗ tác giả đã sử dụng hình ảnh thân thể như “bàu vú nàng”, hoặc “nguyệt của em đây”... nhưng đọc lên không làm cho tình thơ trở thành dung tục. Nó chỉ cốt tăng thêm sự hấp dẫn, đáng yêu, viên mãn và hay hơn.
                                    Nói chung thơ Phạm Ngọc Thái viết theo cảm xúc, được tung toả ở nhiều  khía cạnh trong cuộc sống. Tác giả đi hết gam để đẩy nỗi thơ đến tận cùng mà vẫn giữ được sự hồn nhiên, trong trẻo. Nhà thơ như thể bóc cả mình ra cho thơ tuôn trào như suối, vẫn không kém phần khúc triết của một trái tim thơ!
                                   Đình Bồng
                            Giáo viên Trường THPT
                                 Ba Đình Hà Nội
                             
                            #29
                              Nhân văn 05.10.2014 11:31:42 (permalink)
                               
                                          PHẠM NGỌC THÁI CÓ CHÂN DUNG
                                 MỘT NHÀ THƠ TÌNH LỚN CỦA DÂN TỘC

                                                                           
                                                Nguyễn Đình Chúc

                                      Qua hai tập thơ đã xuất bản: "Rung động trái tim", Nxb Thanh niên 2009 và "Hồ Xuân Hương tái lai", Nxb Văn hoá Thông tin 2012 - Có thể nói đó là cả một tuyển thơ dầy dặn có tầm vóc của Phạm Ngọc Thái. Với hàng chục các bài thơ tình hay như: Người đàn bà trắng, Em ơi! Thành phố lại mưa, Đêm nay trời lại không mưa, Anh vẫn ở bên hồ Tây, Dưới hàng sấu đêm và con phố nhỏ, Con đường phượng đỏ, Cô áo trắng, Tiếng hát đời thường, Váy thiếu nữ bay, Biển hát, Tiếng rúc chim đêm, Hàng cây lá đổ, kí ức mùa thu, Em bán xoài, Khóc bên Hồ Núi Cốc, Mái tóc con gái… Chưa kể đến nhiều bài thơ tình khác nữa của anh cũng rất hấp dẫn và súc tích: Thành phố mưa rơi, Thời áo trắng, Trước núi Mỹ Nhân, Người con gái sông xưa, Một góc hồ Tây, Em về biển, Đêm tóc đá, Trăng lặn, Sáng thu vàng, Anh vọng nghe tiếng em hát bên hồ... Hay những bài thơ đời sâu sắc như: Cô quét lá đêm hồ, Làm ma em vợ, Em bé cầu bơ, Chiều hoàng hôn, Nỗi trăn trở người đi tìm vàng.
                                  Chưa từng có thi nhân nào viết được nhiều thơ tình hay đến thế! Thi ca Phạm Ngoc Thái dù là thơ tình hay thơ đời, những bài đạt độ viên mãn về ý tưởng cũng như ngôn ngữ nghệ thuật và tính nhân văn, mức độ hay mỗi bài khác nhau nhưng những tình thi có thể cảm hoá được trái tim người yêu thơ là rất nhiều. Về bút pháp nhiều bài thơ tình của anh được hoà trộn trong khuynh hướng của dòng thơ tượng trưng hiện đại châu Âu cuối thế kỉ XIX  đầu thế kỉ XX. Điển hình là thuyết "tương ứng cảm quan" của nhà thơ tượng trưng bậc thầy Charles Baudelaire (1821-1867) lúc đó chủ xướng. Thí dụ trong bài thơ Người đàn Bà Trắng ở tập "Rung động trái tim" anh viết:
                                                      Chiếc mũ trắng mềm em đội bàu trời
                                                      Khóm mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc
                                                      Đôi mắt em đong những áng mây
                                                      Người đàn bà trắng!
                                   Hay là:
                                                      Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu

                                                     Anh cũng không làm chàng Trương Chi 
                                                                                             suốt đời chèo sông vắng
                                                     Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng Trắng

                                                     Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau!
                               
                                                    Vết thương lòng không dễ đã lành đâu
                                                    Những đêm sao buồn, những đêm gió khát
                                                    Khúc thơ tình anh lại viết về em!
                                                    Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...
                                   Như trong lời bình ở tập Rung Động Trái Tim viết:
                              -   Mối tình  của nhà thơ với “Người đàn bà trắng” cũng chỉ là một bi kịch tình. Vết thương trái tim đôi trai gái ấy tháng năm vẫn không hàn gắn lại được, nhưng cái Con-đường-lông-ngỗng-trắng... mà nàng Mỵ Châu đã rắc cho chàng Trọng Thuỷ theo thần tượng thì rất đẹp, để cuối cùng chàng cũng nhảy xuống biển mà chết, hoá thành ngọc trai giữ tình son sắt với nàng. Nó bi ai quá! Cái hay của khúc triết lý  trong bài thơ là nó đã được viết như đời.
                                   Trong tấn bi kịch tình yêu ấy: dẫu mối tình bị tan vỡ phải chia lìa năm tháng, nhưng tình thơ đã không kết thúc bằng sự bi thảm một định mệnh. Đôi trai gái vẫn phải sống và tồn tai, dù là theo chiều gió cuốn của cuộc đời! Phải chăng đó cũng là một cuốn tiểu thuyết "cuốn theo chiều gió" như bao bi kịch Tình - Đời trên bờ bến nhân gian? Cả đoạn thơ thấm đẫm tình bật ra trong đời sống đầy mất mát và đau đớn của tình yêu.

                                   Hoặc như bài Sáng Thu Vàng có những đoạn thơ tượng trưng tả về người đàn bà đẹp, hay tới mức điển hình:
                                                     Phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha

                                                     Đôi mắt em bóng trúc bay xoà...
                                                     Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở...

                                                     Nghe không gian đổ vỡ cả mùa thu!
                                    Có nghĩa, đôi mắt nàng huyền diệu mơ màng như bóng trúc phủ và nàng phúc hậu dịu dàng tựa vầng trăng, đến cả mùa thu cũng phải đổ vỡ dưới chân nàng. Hay là:
                                                    Môi em cười, hoa lá nát đau thêm...
                                   Đến hoa lá còn phải nát đau dưới đôi môi của người đàn bà, thì mới biết nàng đẹp và có sức cám dỗ đến thế nào. Khi anh tả về nỗi cô quạnh vì vắng bóng người yêu:
                                                    Thiếu vắng em nên anh lẻ bóng
                                                    Lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi...
                                                                                   
                              (Một góc hồ Tây)
                                  Hình ảnh chiếc lá vàng rơi đúng vào chỗ ngồi của người con gái năm xưa, nó đằm thắm mà xót xa, gợi về một mối tình đã qua. Cảnh rất đời và chứa chất để tạo thành câu thơ hay. Còn trong bài Em Về Biển thì hình tượng tình yêu đã đạt đến điểm đỉnh của sự thánh thiện và mang tính triết học:
                                                    Bờ bãi đời người - Cuộc sống tình yêu
                                                    Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen chân phật tổ!
                                   Nghĩa là tình yêu đã đưa ta đến cõi nát-bàn. Anh đề cao tình yêu trong chốn dân gian, nơi bờ-bãi-đời-người. Xét tưởng khó có thể tìm thấy một biểu tượng tình yêu nào cao hơn. Cuối cùng tình thơ được kết trong nỗi khắc khoải của cuộc đời:
                                                     Tóc nửa bạc rồi chỉ thấy gió mưa bay...
                                                     Tóc nửa bạc rồi tình vẫn đó, em ơi!
                                   Hình ảnh đầy xúc cảm đó đưa ý nghĩa của bài thơ viên mãn đến tột điểm.
                                   Trong bài thơ tình Hàng Cây Lá Đổ chỉ bằng hai câu mở đầu đã ôm trọn cả một khoảng không gian, thời gian cùng với nỗi niềm ly biệt của tình yêu:
                                                      Thế là hết! Em đi, chôn chiều vào gió
                                                      Ta lang thang qua lá đổ hàng cây....
                                   Hình tượng "chôn chiều vào gió..." nó biểu thị một nỗi tình sâu lắng với bước chân lang thang của người thi sĩ dưới một bàu trời hoang vắng, cô liêu. Ngôn ngữ thi ca có thể đặt ngang những câu thơ hay trong thi đàn. Còn bài Thời Áo Trắng, tác giả nhớ về mối tình thuở ban mai. Có lẽ đó là tình yêu của anh trong thời còn sinh viên, vào một đêm trăng nào đó cùng ngồi học bên người bạn gái:                          Ôi, yêu dấu cái thời còn cắp sách

                                                       Mắt em cười mùa thu xanh lên
                                                       Những buổi chúng mình tìm ánh trăng để học

                                                       Tà áo trắng động vào... khe khẽ nát tim anh!
                                   Đó là những cảm giác yêu đầu tiên trong cuộc đời. Tâm trạng vừa xao xiết, bồi hồi, trái tim lại như muốn... vỡ tan!
                                   Tà áo trắng động vào... khe khẽ nát tim anh! /-  Là hình ảnh của câu thơ hay, gợi cảm, lắng sâu vào âm hưởng trong đó có thể làm tâm hồn ta run rẩy. Với nỗi lòng khắc khoải, tác giả muốn níu kéo lại cái thời xa vắng ấy:
                                                         Trả lại cho anh một thời áo trắng
                                                         Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!
                                   Những âm thanh ta không nghe thấy nhưng nó lại rền xiết trong trí não ta, như bão gió tình yêu của buổi đầu đời.  Hầu như bài thơ nào của Phạm Ngọc Thái cũng muốn đẩy tình thơ đến tột cùng. Ở bài Thành Phố Mưa Rơi, thành phố mưa thì ít nhưng lòng tác giả lại mưa nhiều hơn, thậm chí còn bão nữa, là khi trái tim anh nhớ đến người yêu:
                                                  Gió nhè nhẹ! Em ơi, mưa nhè nhẹ!

                                                  Chỉ riêng lòng anh bão không thôi
                                                  Cứ để hồn anh trong nước lạnh

                                                  Với màu mây hoang trôi đến xa vời...
                                  Trong "chùm thơ tình trong mưa" anh còn có cả bài sáng tác vào một đêm... không mưa. Nhà thơ nhớ lại một mối tình "gió mây", xúc cảm trong lần gặp gỡ cuối cùng trước khi người yêu đi lấy chồng! Anh viết:
                                                  Mùa thu đã qua ta nghe lá rụng

                                                  Buổi cuối cùng em đến để chia tay
                                                  Ngày mai em lấy chồng phải xa vĩnh viễn

                                                  Chẳng sao mà, trời có mưa đâu, em ơi?
                                    Đó là bài "Đêm nay trời lại không mưa". Dẫu là tình gió mây nhưng thơ rất trong sáng và tha thiết:
                                                  Kìa không mưa mà áo anh lại ướt

                                                  Mùa thu đi sao nắm mãi bàn tay?
                                                  Ai nói tình gió mây sẽ quên trong chốc lát

                                                  Bao năm trời hồn anh vẫn mưa bay...
                                   Nhưng hay nhất là đoạn thơ cuối, chỉ cần đọc những câu thơ này cũng đã làm ta yêu say thơ Phạm Ngọc Thái rồi:                                                                      

                                                  Ta lại bước lang thang trên phố ấy
                                                  Đến mỗi gốc cây có vệt cũ em ngồi  
                                                  Tiếng hát xưa đưa bờ hồ gió thổi 
                                                  Bóng với mình đi mãi tới ban mai   
                                                  Cứ tưởng buổi cuối cùng em đến… đã chia tay?
                                  "Chùm thơ tình trong mưa" là một chùm thơ nổi tiếng của anh, cùng với hàng loạt các chùm thơ khác anh đã đăng rất nhiều trên các mạng internet ở trong nước và thế giới vào những năm qua, như: Chùm thơ áo trắng, chùm thơ tình mùa thu, Thơ tình sông hồ, Thơ tình thời con gái, Thơ tình viết dưới cây, Tình yêu và đàn bà, Thơ tình trong trăng, Chùm thơ tình biển, Tình chiều hoàng hôn - Hầu như chùm nào anh cũng có bài thơ hay xuất sắc.
                                   Phần lớn thơ tình của Phạm Ngọc Thái là tình chia ly và tan vỡ, tác giả nuối lại những kỷ niệm xưa. Cũng chẳng rõ với hàng trăm bài thơ tình như thế xuất phát từ bao nhiêu mối tình, với bao nhiêu thiếu nữ hoặc những người đàn bà trẻ? Chỉ biết là bài thơ tình nào, dù là kí ức về thuở ban mai hay tình của buổi hoàng hôn trong cuộc đời, tác giả cũng đều tha thiết và tiếc nuối.

                                   Có thể nói thế này: Nếu thời tiền chiến ta đã có một Xuân Diệu, thì nay lại có một Phạm Ngọc Thái. Anh có chân dung một nhà thơ tình lớn của dân tộc. Một nhà thơ tình hiện đại, sâu sắc.
                                 Xin trở lại với một số bài thơ tình hay của anh in trong tập "Hồ Xuân Hương tái lai". Nếu ở bài Con Đường Phượng Đỏ, tác giả nhớ về mối tình với một người sinh nữ đã xa xưa, dù chỉ là hoài niệm nhưng vẫn chứa chan tình đời:
                                             Con đường tình đẫm giọt sương rơi

                                             Gió vẫn xạc xào vi vút thổi
                                             Giá hồi ấy chúng mình lấy nhau rồi sinh năm đẻ bảy

                                             Thì đâu còn phượng để anh ru?
                                   Một nữ nhà giáo khi bình bài thơ này của anh, đã viết:                                              -   Bài thơ rất đáng yêu... Tôi hình dung thấy bước chân anh đang lang thang trên cái hè phố nhỏ có hàng phượng vĩ, con đường mà anh vẫn cùng người thiếu nữ năm nào dạo bước bên nhau:
                                                      Em mang màu phượng đỏ ra đi...
                                                      Anh tha thẩn dọc hè phố nhỏ
                                                      Nơi kỉ niệm của mối tình sinh nữ
                                                      Xác ve còn bám ở thân cây
                                    Hẳn đó là những ngày tháng tươi đẹp và hạnh phúc của đời anh. Cô sinh nữ kia chắc cũng phải xinh xắn lắm? Nghe anh mô tả, những kỷ niệm êm đềm từ thưở còn con gái, dù đã xa xôi cứ dồn về làm nghẹn trái tim tôi...
                               
                                     Và chị kết luận:

                              -  Bài thơ giàu cảm xúc, ý tình thanh nhã, hình ảnh rất mộng mơ. Bút pháp tuy bình dị nhưng ngôn từ vẫn mang vẻ đẹp mỹ học, cùng với ý nghĩa thi phẩm mà tạo thành bài thơ hay, có thể làm rung cảm trái tim người.
                                    Bài Cô Áo Trắng, tác giả còn đi sâu vào tả cả thế giới bên trong thân thể người thiếu nữ mà thơ vẫn không kém phần hoa mỹ:
                                                  Đêm Sài Gòn khi ấy sẽ như mơ

                                                  Em bọc trong anh không cần quần áo  
                                                  Ôi! Nguyệt của em đây một động sâu huyền ảo

                                                  Chứa cả thiên đường và vũ trụ bên trong
                                                  Em đừng hỏi vì sao anh yêu em!
                                   Rồi anh dùng cả thiên nhiên làm hình ảnh tượng trưng cho vẻ đẹp, đầy sức cám dỗ của nàng:
                                                  Anh lại có một cô áo trắng

                                                  Vào buổi hoàng hôn hoang vắng cuộc đời
                                                  Đôi mắt nàng cả trời thu đẹp lắm

                                                  Bàu vú nàng mùa hoa trái sinh sôi...
                                   Đôi mắt thiếu nữ như một trời thu, còn bàu vú thì sinh sôi cả một mùa hoa trái. Cảm xúc trong thơ Phạm Ngọc Thái vẫn đời mà sinh động, thứ ngôn ngữ hình tượng mang màu sắc triết học, như có ma lực có thể làm xao động trái tim người.
                                    Phạm Ngọc Thái có nhiều bài thơ tình đẹp được viết ở hồ Tây. Mỗi bài lại có một hương sắc riêng, trộn giữa cảnh sắc thiên nhiên và dấu ấn của tình yêu. Như ở bài Một Góc Hồ Tây đã nói trên, anh còn viết:
                                                 Chiều lễnh loãng bóng đa gù bên phố

                                                 Mõ chùa buông thay tiếng nói của tình yêu
                                                 Trong sân gạch sư già quét lá
                                                 Bước người đi thầm lặng cõi hư hao...

                                                 Chiều hồ Tây - Chiều Tây hồ lộng gió

                                                 Ta và Người cõi mộng khác chi nhau
                                                 Ngưòi quên hết! Còn ta yêu tất cả

                                                Trong tiếng lá bay chầm chậm bóng ta theo...
                                  Cái cảnh chiều lễnh loãng cùng với nỗi lòng chơi vơi, hiu hắt của con người đang bước vào tuổi hoa niên, bên cây đa gù cùng bóng nhà sư quét lá ở sân chùa... làm cho bài thơ tình chiều phố đầy mùi kinh kệ. Đúng như câu thơ anh đã viết: Mõ chùa buông thay tiếng nói của tình yêu /- Chính tâm hồn hư hao của tác giả hoà trong những tiếng lá rơi chầm chậm, buồn buồn...
                                   Anh sống ở ngay bên hồ Tây nên những sớm hồ lung linh ánh nước hay những chiều sóng vỗ, đều gắn bó trái tim nhà thơ với những kỷ niệm yêu thương trong cuộc đời. Một bài khác anh viết:
                                                 Anh ở hồ Tây mênh mông sóng vỗ

                                                 Vẫn thấy bóng em trong màu hoa thương nhớ
                                                 Ôi, màu hoa son sắt trái tim em

                                                 Cái màu tím buồn của những cuộc ly tan!
                                                                         
                              (Anh vẫn yêu màu hoa tím buồn)
                                  Nhưng bài mà tôi muốn nói nhiều hơn ở đây là bài Anh Vẫn Ở Bên Hồ Tây, một bài thơ tình hay. Hình ảnh thơ rất chân thực, cô đúc. Dường như trên mỗi dòng thơ đều có máu tim của nhà thơ đang rỏ xuống:                           
                                                 Thế đó, em ơi! Tình qua không trở lại

                                                 Xế chiều rồi mà máu tim chảy mãi không thôi
                                                 Em có nghe gió Tây Hồ đang thổi

                                                 Anh ở đây, vẫn bên hồ Tây mây trôi...
                                   Bài thơ chỉ có 16 câu với 4 khổ thơ, được viết vào lúc cuộc đời tác giả đã về chiều. Cũng là mối tình nhớ lại với một người sinh nữ. Có lẽ lúc đó vết thương tình đã làm cho lòng anh đau nhói:
                                                Ta cũng già rồi, em ơi! Vết thương còn đau buốt

                                                Hạnh phúc qua như một cánh chim bay
                                                Nông nỗi đời người để đâu cho hết

                                                Tình thơ ngây... tình sao mãi thơ ngây...
                                   Và anh đứng bên bờ hồ Tây gió thổi, mây bay... bồi hồi nghe tiếng của lòng mình đang trỗi dậy. Hình tượng thơ khắc họa trong câu cuối cùng: Anh ở đây, vẫn bên hồ Tây mây trôi.../- Rất đa nghĩa, vừa nói những làn mây trôi kia không chỉ là cảnh vật thiên nhiên mà nó còn  biểu thị cho cả khoảng thời gian đang qua và không gian hoang vắng. Đó chính là thứ ngôn ngữ thi ca hàm súc, giàu tính biểu tượng của Phạm Ngọc Thái. Hoặc như câu: Hạnh phúc qua như một cánh chim bay / -  Nói lên niềm vui ngắn ngủi, thoảng chốc đã không còn. Khi tả về hình bóng người con gái đã xa xưa nay chỉ còn trong ký ức, anh viết:
                                                 Người con gái anh yêu nay hoá khói sương tan
                                   Để biểu thị cho sự chìm lấp của thời gian đã trôi vào quá khứ. Trong những bài thơ tình hay, có một bài viết về người vợ trẻ, vào những ngày tháng anh xa quê sống ở nước ngoài làm kinh tế. Đó là bài Tiếng Hát Đời Thường, một tình thơ về quê hương.  Hình tượng mà người ra đi ở phương trời xa lòng thổn thức nhớ chốn quê. Bài thơ được viết như một truyền thuyết:                                                       

                                                    Trong một phố nghèo có người vợ trẻ   
                                                    Vẫn đón con đi, về... như thường lệ
                                                    Vóc em thanh cũng thể mùa xuân
                                                    Đôi mắt em, đôi mắt ấy màu đen   
                                    Những hình ảnh được gợi lên thân thuộc, nhuần nhụy, dễ thương, nhưng thơ vẫn mang tính điển hình, khái quát. Thí dụ như khi anh tả về gia đình:           
                                                   Ngôi nhà nhỏ bên đền

                                                   Gốc đa, quán báo
                                                   Nơi ngày xưa ai bán chiếu gon (*)
                                                   Đêm hồ nước trăng soi

                                                   Chiều lá me, lá sấu
                                                   Cung thành xưa dấu đại bác còn... (**)                
                                    (*) Gợi lại câu chuyện của bà Thị Lộ thời con gái đi bán chiếu gon ở hồ Tây. Bà  đã gặp ông Nguyễn Trãi và những vần thơ đối đáp giữa hai người còn truyền tụng đến ngày nay.

                                   (**) Là hình ảnh mặt thành Thăng Long Cửa Bắc cố đô xưa, còn in dấu đạn đại bác từ thời giặc Pháp bắn vào. Thành Thăng Long thất thủ, quan Tổng đốc Hoàng Diệu phải thắt cổ để tuẫn tiết.
                                   Một bức tranh quê, tiết tấu thơ đầy chất trữ tình đem theo những hình ảnh cuộc sống thường ngày xúc động trong kí ức nhà thơ:
                                               Ôi quê hương!

                                               Cái phố nhỏ cứ mưa là lầy lội
                                               Cháu gái nhà bên tuổi không đoán nổi
                                               Chưa tối đã khêu đèn bê mẹt thuốc rao đêm

                                               Ngày hai bữa, bữa nào cũng vội.
                                   Chính ở nơi ấy, có người vợ trẻ và con anh đang chờ anh trở về. Bài thơ được kết thúc với tiếng lòng thao thiết trong chốn dân giã ở cố hương. Cái "tiếng hát đời thường" của nhà thơ được cất lên là hình ảnh cuộc đời, hiện thực và chắt lọc:
                                                 Con sẻ hót mênh mông đồng nước

                                                 Người hát rong hát vui sân ga 
                                                 Tiếng Hát Đời Thường thường lẫn vào bụi cát…
                                   Nó như khúc dạo của người hát rong trên sân ga, tiếng rao của em bé bán báo. Nhà thơ ví như tiếng của con sẻ mênh mông trên đồng nước... để rồi lẫn vào trong cát bụi cuộc đời. Bài thơ hay. Có thể nói, máu và nước mắt của nhà thơ đã rơi lên trang giấy khi viết bài thơ này. Hoặc khi anh tả về hình ảnh người vợ ở quê:
                                                   Ai biết chiều nay người vợ trẻ
                                                   Đứng mong chồng bên đứa con thơ
                                                   Giọt lệ cháy xót lòng mang sắc xanh thu...
                                   Để rồi tác giả tự nhắn nhủ với lòng mình và nói với đời:
                                                   Tuyết bạc quê người... xứ sở mưa cau...
                                                   Đi đâu, đến đâu: Nhớ về phố ấy!
                                   Thơ như khúc hát đồng dao. Phạm Ngọc Thái đã để lại cho đời một tình thơ quê hương súc tích. Tôi định viết thêm một mảng thơ đời của anh, như thế thì bài viết sẽ dài. Hơn nữa, ở đây tôi tập trung nêu lên vấn đề: "Phạm Ngọc Thái có chân dung một nhà thơ tình lớn của dân tộc", cho nên chỉ xin bình thêm một bài thơ nữa của anh.

                                   Đó là bài Em Bán Xoài - Nói là thơ tình cũng được mà thơ đời cũng được. Tác giả cảm xúc riêng tư nhưng lại rất sâu sắc cõi trần ai. Bài thơ nói về thân phận nổi trôi của một cô gái và nhiều cô gái bán xoài mà anh đã gặp bên bờ biển Nha Trang. Những cô gái bán xoài ấy là những kiếp đời cát bụi, phải bán cả linh hồn và thân xác mình để sống:                       Em bán xoài đi đêm trên cát trắng
                                                    Bãi biển chập chờn kiếp đời các cô gái lang thang
                                                    Dưới hàng dừa se sẽ gió ru êm

                                                    Dãy cột đèn đứng đêm côi lạnh                              
                                    Những đoạn thơ diễn tả vừa đan xen thân phận bọt bèo, vừa bao quát cả tính nhân tình thế thái. Ta hãy đọc một đoạn anh viết về em bán xoài đó:
                                               Xoài em chín, đêm tàn canh em đón khách

                                               Giọt thơ buồn như ngọc sương rơi…
                                               Em bán xoài thơm! Em bán xoài thơm!

                                               Biển to lớn - Bóng em nhỏ thẫm
                                               Linh hồn treo ngoài thế giới em đi

                                               Trên những cành dừa hay trong đám mây qua?
                                      Cái thế giới đó chính là chốn nhân quần, xã hội mà các cô gái đang đi, đang sống ở đó. Sao nó thật hãi hùng? Linh hồn của các cô thì vất vưởng ở ngoài thế giới con người, có thể nó vương trên những cành dừa quê hương hay vơ vất trong một đám mây nào đó. Những hình tượng thơ khắc hoạ để nói về nỗi kiếp bọt bèo. Đó cũng chính là những hình tượng cho thân phận thấp hèn chốn dân gian. Hoặc một đoạn khác:
                                              Thế giới em đi "vòng thiên la địa võng"

                                              Tóc còn xanh em bán kiếp đời trôi        
                                              Xoài em thơm, hương toả mát thân người 

                                              Ai mua xoài? Còn ai có mua em? 
                                       Có thể nói Em Bán Xoài là một bài thơ tình khá điển hình về kiếp đời lang thang. Nó vừa trộn hoà tình yêu đồng loại của tác giả trong chốn nhân quần, vừa là cảm xúc của nhà thơ trước một cô gái bán xoài nào đó mà anh gặp gỡ. Thơ vừa thân yêu mà xa xót,  từ những hình ảnh hiện thực chuyển sang màu sắc tượng trưng và triết lý, thậm chí có chỗ ngả sang cả thơ siêu thực. Như ở đoạn kết anh viết về thân phận của những người con gái đó:                                             

                                                Các cô gái đi đêm như các cột đèn                              
                                                Bóng nuốt lẫn vào bờ cát ấy...
                                    Nghĩa là sự tồn tại của các cô gái bán xoài ấy cũng chỉ vật vờ như cát bụi. Đó là những thân phận lạc loài, linh hồn gần như là không có nơi bám víu, sống hôm nay không biết đến ngày mai. Sau đó tác giả trở về với lời ru của anh cùng hàng dừa quê hương quanh các cô gái bán xoài:

                                                Biển ru ta và ta ru em                                                               
                                                Dưới hàng dừa xứ sở gió ngàn năm...
                                    Cảm xúc thơ được tiết tấu trong mối giao cảm giữa đất trời và cuộc sống con người, khúc triết mà tạo thành bài thơ hay. Chỉ với thơ tình, rồi mai sau Phạm Ngọc Thái cũng phải có cả trăm bài đứng trường cửu được với đời, trong đó có tới vài chục tình thi của anh đạt vào những cung bậc của các tầm thơ hay vô giá. Phạm Ngọc Thái thực sự là một hiện tượng thơ ca hiếm có ở đương đại này.                             Tôi xin dừng bài bình luận của mình ở đây. Mong rằng với thời gian, chân dung và tầm vóc thi ca của anh sẽ được đời đánh giá đầy đủ hơn.                                               
                                     N.Đ.C
                              Thăng Long - Năm Nhâm Thìn 2012
                               ---------------------------
                               *  Bài viết đã được đăng ở nhiều trang mạng Việt trên thế giới . Từ trong nước sang Âu châu - Mỹ - tới các toà báo Việt Nam Úc.
                                   Bạn đọc muốn thưởng lãm có thể tìm xem qua một số link tiêu biểu sau:                                               
                               
                              ttp://datvietjsc.net.vn/index.php?act=newsdetail&pid=8&cid=52&id=2242
                              http://binhtrung.org/D_1-2_2-237_4-4943_15-2/pham-ngoc-thai-co-chan-dung-mot-nha-tho-tinh-lon-cua-dan-toc.html
                              https://nghiathuc.wordpress.com/2012/11/06/pham-ngoc-thai-co-chan-dung-mot-nha-tho-tinh-lon-cua-dan-toc/
                              http://vandanvn.net/vi/news/Cam-nhan-tac-pham/Pham-Ngoc-Thai-co-chan-dung-mot-nha-tho-tinh-lon-cua-dan-toc-Nguyen-Dinh-Chuc-755/                                   
                               http://www.tintuchangngay...-tho-tinh-lon-cua.html
                              http://hung-viet.org/blog1/2012/11/07/pham-ngoc-thai-co-chan-dung-mot-nha-tho-tinh-lon-cua-dan-toc/
                              http://nguyenduyxuan.net/tac-gi-tac-phm/vn-xuoi/3179-phm-ngc-thai-chan-dung-mt-nha-th-tinh-nguyn-inh-chuc
                              http://www.vanganhonline.com/2012/11/nguyen-inh-chuc-pham-ngoc-thai-co-chan.html
                              http://tiengchimviet.blogspot.com/2012/11/nguyen-inh-chuc-pham-ngoc-thai-co-chan.html
                              http://www.truclamyentu.info/tlls_trang_phamngocthai/phamngocthai_cochandungnhathotinhcuadantoc.htm
                              http://vanthientungqtlh.blogspot.com/2012/06/gioi-ca-pham-ngoc-thai.html
                              http://thuongyenho.violet.vn/entry/show/entry_id/8238139/cat_id/1603417
                              http://www.saimonthidan.com/?c=article&p=7971
                              http://www.namuctuanbao.net/870/truyenNgan/truyenngan_14.php
                              http://llpb.datdung.com/2012/12/pham-ngoc-thai-co-chan-dung-mot-nha-tho.html
                              http://www.vanchuongviet.org/index.php?comp=tacpham&action=detail&id=19619
                               
                              #30
                                Thay đổi trang: < 123 > >> | Trang 2 của 4 trang, bài viết từ 16 đến 30 trên tổng số 47 bài trong đề mục
                                Chuyển nhanh đến:

                                Thống kê hiện tại

                                Hiện đang có 0 thành viên và 1 bạn đọc.
                                Kiểu:
                                2000-2024 ASPPlayground.NET Forum Version 3.9