Tác phẩm: PHẠM NGỌC THÁI CHÂN DUNG NHÀ THƠ LỚN THỜI ĐẠI

 
                 EM VỀ BIỂN

                       Kỉ niệm K.A:  Người nữ sinh trường SPNN năm xưa.
                                      Quê hương thành phố biển
 
                                                          *
Em về biển để vùi vào trong cát
Nỗi buồn nước mắt
Những nát tan vòm ngực đã thương đau.

Biển cứ vỗ tan... nát tình biển cả
Xô mãi bờ với lá thông reo
Người thiếu nữ ấy dần thành cát trắng
Mang nỗi niềm không biết đã đi đâu?

Bờ bãi đời người - Cuộc sống tình yêu
Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen chân phật tổ!
Ta cũng thể loài cua còng trong bể cả
Yêu thương nhiều hưởng đã bao nhiêu.

Tháng năm trôi…tình cũ cháy như khêu
Dòng suối thần tiên nuôi đời ta mục ải
Đôi gót đỏ ánh mắt nhìn thơ dại
Đã thổi thành bão tố ở trong anh.

Hàng bạch đàn năm xưa còn đó
Anh còn đây. Em hỡi, anh còn đây!
Nhớ những buổi đón em bên cổng trường sinh ngữ
Tóc nửa bạc rồi chỉ thấy gió mưa bay...

Tóc nửa bạc rồi. Tình vẫn đó, em ơi!

Lời bình:   MỘT MỐI TÌNH ĐẦY LỆ   
 
      Bài thơ kể về mối tình của một cô nữ sinh trường Sư phạm Ngoại ngữ với nhà thơ. Nỗi thơ đầy lệ:
                        Em về biển để vùi vào trong cát
                        Nỗi buồn nước mắt
                        Những nát tan vòm ngực đã thương đau.
     "biển" ở đây là thành phố quê hương của người con gái (như trong tựa đề bài thơ đã viết), nhưng hình ảnh biển còn là biểu tượng của bãi-biển-đời-người hay là tình-em-biển-cả:
                        Biển cứ vỗ tan... nát tình biển cả
                        Xô mãi bờ với lá thông reo
      Cái hàng thông năm tháng đứng trên bờ biển hát, vừa như sự vô tình mà lại hữu tình của thiên nhiên, với con sóng xô nát bờ khắc khoải mãi về người trinh nữ. Một biển cuộc đời đầy sóng bão, người sống trong nó và... nó có thể nghiền nát con người:
                        Người thiếu nữ ấy dần thành cát trắng
                        Mang nỗi niềm không biết đã đi dâu?
     Người con gái ấy đã đi không trở lại. Hình ảnh "cát" trong bài thơ này mang màu sắc thơ siêu thực, tức là dạt vào trong chốn cát bụi đời người...
     Tôi xin phân tích về đoạn thơ ba:
                          Bờ bãi đời người - Cuộc sống tình yêu
                          Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen chân phật tổ!
                          Ta cũng thể loài cua còng trong bể cả
                          Yêu thương nhiều hưởng đã bao nhiêu.
     Tình yêu của em đưa ta về nơi thánh thiện. Em chính là cả toà sen nát bàn phật tổ của đời anh! Thế mà, trên "bờ bãi đời người" thân phận em vẫn nổi chìm như kiếp rong rêu. Thì ra tình yêu không chỉ mang cho ta hạnh phúc, mà còn là bi kịch đớn đau trong cuộc đời. Đây là bốn câu thơ hay nhất bài, hình tượng đã đạt đến điểm đỉnh, khái quát nội dung tư tưởng của toàn bài để đưa tấm phẩm bích Em Về Biển vào trong miếu mạo của thi ca.
     Đoạn thơ tiếp:
                           Tháng năm trôi…tình cũ cháy như khêu
                           Dòng suối thần tiên nuôi đời ta mục ải
                           Đôi gót đỏ ánh mắt nhìn thơ dại
                           Đã thổi thành bão tố ở trong anh.
       Tình cũ như ngọn đèn càng khêu càng cháy. Người con trai cũng như cây thông mòn mỏi mãi, năm tháng dần thành mục ải... thì mối tình trong trắng thơ ngây, thơm mát như ban mai của người con gái xưa lại hiện về xoa lên nỗi đau của lòng anh. Hình bóng người sinh nữ cứ lặng lẽ, âm thầm mà cào xé tưởng như những trận bão lòng không dứt.
    Em Về Biển tuy không đi sâu vào miêu tả tấm thân bên trong của người con gái, hồi ức chỉ phục lại những ấn tượng có tính điển hình, như:
                        Đôi gót đỏ ánh mắt nhìn thơ dại
    Hay là:
                       Những nát tan vòm ngực đã thương đau
    Nghĩa là không thấy những hình ảnh yêu thương trần tục xuất hiện trong tình thi này, chỉ có những hương vị thơm tho, thanh thoát, nên thơ... nhưng vẫn đầy cảm xúc da diết, mộng mơ mà năm tháng không phai nhoà trong anh.
     Đời hiện hữu mà tình yêu lại là ảo ảnh. Cuộc sống chỉ còn là một bãi cát vô vi, trắng phau để những trận bão tố lòng anh thổi mãi không thôi. Đến đây một mảng thơ hiện thực được tràn vào, tình thơ lại càng thêm tha thiết:
                         Hàng bạch đàn năm xưa còn đó
                         Anh còn đây. Em hỡi! Anh còn đây,
                         Nhớ những buổi đón em bên cổng trường sinh ngữ...
      Những buổi đón người yêu bên cổng trường... gợi lại bao nhiêu kỷ niệm để nói về một thời đôi trai gái đã say đắm yêu nhau. Ta có thể mường tượng, bóng trăng huyền diệu thuở ấy, bước chân em đi nhè nhẹ, những chiếc lá rơi khẽ khua lên xào xạc. Ôi! Tấm thân của người con gái như một tảng thiên thạch trinh trắng vô vàn, cuốn hút cả những linh hồn. Chạm vào thiên thạch ấy, mọi sức mạnh đều tiêu tan mềm nhũn để tan hoà thành nước. Ánh mắt, đôi môi, cả cặp "tuyết lê" trắng ngần, trinh khôi của người thiếu nữ tựa như đôi mỏm núi kỳ vĩ nhô lên làm nên luỹ thành sừng sững nghìn năm, là thiên kiệt tác nhân sinh của loài người.  Khi ta áp môi hôn, khi đôi bàn tay man dại của tạo hoá đặt vào đó, nó nóng hổi và huyền thoại...
      Nhà thơ đã từng sống qua nửa thế kỉ, chứng nhận bao điều lớn lao cùng những điên đảo xẩy ra trong thế giới loài người, để cuối cùng anh lại quay về, chỉ ngợi ca người yêu bất tử hơn mọi thứ trên đời. Thế mà đời người như bóng câu bay qua trong vòm trời vô định, tất cả đều tan vỡ lẫn vào trong cát bụi cuộc đời - Như những dòng thơ kết thúc trong Em Về Biển này :
                         Tóc nửa bạc rồi chỉ thấy gió mưa bay...
                         Tóc nửa bạc rồi. Tình vẫn đó, em ơi!
    Mái tóc sương nhà thơ soi xuống dòng sông vô cùng, vô tận của thời gian, lẫn nhoà trong tiếng gió mưa phủ kín đất trời. Năm tháng qua đi lặng lẽ mà héo úa, như bao chiếc lá vàng rơi rụng xuống, phủ lên trên những hồi ức về người con gái xưa một nấm mồ tình.
 
           Phương Tuấn  

 

nhanvan

 
                KHÓC BÊN HỒ NÚI CỐC

Anh đã đến bên Hồ Núi Cốc
Gửi hồn theo dòng nước trôi thây...
Gió gào thét trong lặng chìm tim óc
Em khoả thân nằm trên bóng bến xưa bay.

Nước mắt nàng Công khóc tan ra suối
Cốc chết bên sồi lại hoá thành non...(*)
Nhưng để làm gì khi tình vô vọng?
Chút hương nàng vẫn ấm khoảng đời con.

Bóng ngàn than huyền thoại tang trắng phủ
Mà miệng còn muốn cắn vú người yêu!
Ôi, hồ núi cứ xanh rì muôn thuở
Máu ta đổ đầy cho tạo hoá tạc phù điêu.

Anh đến bên Hồ Núi Cốc giữa chiều
Thơ rỏ đôi hàng, lệ tràn một chén
Khóc chuyện tình xưa là khóc mình lắm lắm
Mai chết rồi làm nước tắm cho em...
 
                                Hồ Núi Cốc – Đêm 9/7/1997

(*)  Huyền thoại kể: nàng Công (con gái quan lang dân tộc) thương nhớ chàng Cốc khóc mà chết. Nước mắt nàng chảy thành suối nay biến ra hồ. Chàng Cốc (chỉ là một tiều phu đốn củi) thương nàng Công cũng chết dưới gốc cây sồi, hoá thành non bao bọc lấy hồ - nên mới có tên gọi: Hồ Núi Cốc!
 
 Lời bình:           MỘT BẢN TÌNH ĐAM MÊ MAN DẠI
 
       Tác giả kể lại: vào một đêm mưa gió, không gian hồ núi huyền thẳm, hoang dại và vô tận. Con người cô đơn! Từng làn gió rít vút qua ngàn, mưa táp trên mặt hồ nước mênh mang màu xanh thẫm. Niềm hạnh phúc lớn nhất của đời anh là được sống bên nàng, một niềm đam mê man dại. Có phải chăng con người sinh ra trên thế gian này, chỉ có tình yêu gái trai là bất diệt? Toà Thượng Đài ngự trị cả trên triết học và chính trị. Tâm hồn và thể xác hoà quyện nhau đưa anh về cõi cực lạc vô biên. Bài thơ Khóc Bên Hồ Núi Cốc được dựng lên bên câu chuyện tình cổ của nàng Công, chàng Cốc bất hủ trong truyền thuyết vọng về. Và - chính giữa đêm mưa gió, tình thi diễm lệ ấy đã ra đời!
      Gọi là Khóc Bên Hồ Núi Cốc nhưng bài thơ không phải là tiếng khóc, nó là một khúc tình ca. Nhà thơ viết thế cho có vẻ đượm màu sắc lâm ly mà thôi:
                    Anh đã đến bên Hồ Núi Cốc
                    Gửi hồn theo dòng nước trôi thây...
      Hồn chàng theo dòng nước cuốn đến với nàng. Thiên nhiên đang bao trùm sự lạnh lẽo hoang vắng. Giờ anh đứng đây nhìn ra dòng nước mênh mang trôi dạt kia, chỉ còn lại một thế giới trong anh vô vi và trống rỗng. Mà cái "thây" nó cũng đang trôi về phía vĩnh cửu đấy chứ? Biểu tượng "trôi thây" đã dược thăng hoa từ trong cảm xúc mãnh liệt của nhà thơ, để mở đầu cho bản tình luyến ái gái trai ngàn năm vô bến, vô bờ. Xin bình tiếp câu ba:
                     Gió gào thét trong lặng chìm tim óc
     Trong cái tiếng gió mưa cào xé đất trời kia (bên ngoài) , lại đang bao bọc cả một thế giới tĩnh lặng đến rùng mình của tim óc con người (bên trong), cùng chứa đựng một khát vọng mãnh liệt tột cùng cả thể xác và tâm hồn tình yêu trong nó. Đẩy nỗi thơ đi đến điểm cực đại, mà bắn vọt ra một bức tranh hoành tráng, hoàn bích nhất về nàng:
                    Em khoả thân nằm trên bóng bến xưa bay...
      Ta chạnh nhớ tấm thân nàng Kiều được Nguyễn Du mô tả:
                    Rõ màu trong ngọc trắng ngà
                    Dầy dầy sẵn đúc một toà thiên nhiên.
      Nhưng bức tranh Nguyễn Du mô tả là bức tranh mĩ miều có thật của Kiều đang khoả thân trong khi tắm, còn bức tranh khoả thân của Khóc Bên Hồ Núi Cốc chỉ là bức tranh ảo, bởi ấn tượng từ kí ức, sự cồn cào trong trái tim nhà thơ mà bật ùa ra. Ta thấy tác giả không tả một nét gì trên thân thể, thế mà nàng vẫn hiển hiện lên vẻ đẹp không kém kiêu sa. Tình thơ tuy có bạo loạn nhưng trong sáng. Rõ ràng đây là một khúc tình ca chứ đâu phải là một bi kịch tình?
      Những yếu tố cảm xúc của bài thơ này đều theo thi pháp dòng thơ tượng trưng hiện đại Pháp cuối thế kỉ XIX sang đầu thế kỉ XX, nhưng đã được hoà phối với dòng thơ lãng mạn để hình ảnh ngôn ngữ, ý tình được hàm súc, cô đọng. Chứ không viết chảy tràn theo tình cảm như hầu hết các thi nhân trong phong trào "thơ mới" thời tiền chiến ở nước ta đã viết.
      Sang đoạn thơ hai là sự gắn bó giữa câu chuyện huyền thoại xưa với câu chuyện tình nay , nói về cái chết chung tình của một đôi trai gái:
                    Nước mắt nàng Công khóc tan ra suối
                    Cốc chết bên sồi lại hoá thành non...
      Mối tình đôi trai gái ấy đã bị các quan lại và lễ giáo phong kiến ngăn cấm. Họ quyết quên sinh để giữ trọn lòng chung thuỷ sắt son. Nàng thì biến ra hồ nước, còn chàng lại hoá thành non. Không có tình yêu tất cả trở nên vô nghĩa. Tình yêu là nơi trú ngụ, ý nghĩa tồn tại của đời ta:
                    Nhưng để làm gì khi tình vô vọng?
                   Chút hương nàng vẫn ấm khoảng đời con!
     Ba chữ "khoảng đời con" ở đây mang theo ý nghĩa ẩn dụ. Ý nói rằng, không có sự ấm áp trong tình yêu của người đàn bà mang lại cho những "khoảng đời con" ấy, thì thử hỏi: Sự sống tồn tại trên trái đất này để làm gì? Không có sáng tạo hay tiến bộ xã hội nữa. Không có ý nghĩa của cái "khoảng đời con" thì cũng không có những vĩ đại. Cho dù tác giả có đặt câu hỏi:
                    Nhưng để làm gì khi tình vô vọng?
      Chẳng qua là người than cho câu chuyện tình của nàng Công, chàng Cốc trong trời đất và cũng than cho chính mình. Mượn người xưa để nói nỗi đời nay, ý tình cứ rền xiết lên nhau như hai câu trong đoạn thơ cuối đã viết:
                    Thơ rỏ đôi hàng, lệ tràn một chén
                    Khóc chuyện tình xưa là khóc mình lắm lắm
      Cảm xúc thơ tràn ứa mà đẫm lệ. Tôi bình sang đoạn ba, là đoạn thơ máu thịt nhất của bài:
                    Bóng ngàn than huyền thoại tang trắng phủ
                    Mà miệng còn muốn cắn vú người yêu!
                    Ôi, hồ núi cứ xanh rì muôn thuở
                    Máu ta đổ đầy cho tạo hoá tạc phù điêu.
      Khi mưa gió phủ táp xuống miền hồ núi, ta nghe như tiếng câu chuyện tình xưa nghiền xé vang lên: Bóng ngàn than huyền thoại tang trắng phủ /-  Tình đời là một dải băng tang trắng ư? Tình yêu gái trai cho ta nguồn suối yêu thương hạnh phúc, song cũng gieo lên cuộc đời những bất hạnh đớn đau.
      Nghĩa là, trời đất cũng để tang cho những linh hồn và trái tim son sắt của tình yêu! Nói về thủ pháp nghệ thuật sáng tác của tác giả trong đoạn thơ ba này, lấy ba câu thơ ảo (câu 1-3 và 4) là thơ trừu tượng, để nuôi một câu thơ thật, thật và rất đời. Chính là câu thơ hai trong đoạn:
                    Mà miệng còn muốn cắn vú người yêu!
      "máu ta đổ đầy..." là biểu tượng nói về tình yêu. Thơ ngả sang màu siêu thực. Cái bóng xanh rì muôn thuở của non ngàn, với "bức phù điêu" đã được tạc trong thiên nhiên kì vĩ kia, là bởi máu và nước mắt tình của những đôi trai gái tắm vào trong nó. Nghĩa là cả trong bất hạnh đau thương tình yêu cũng tô đẹp, là bản tình ca bất hủ trong vũ trụ cũng như cuộc sống con người. Đoạn thơ ba như một bức hoạ dựng sững giữa trời.
        Bằng một cách định nghĩa thi ca Chế Lan Viên đã viết:
                    Anh phải mang tiếng hát từ bờ này sang bờ kia đấy
                    Bờ bên kia hư ảo - Bờ thơ.
                                                         (trích di cảo CLV - Bờ bên kia )
      Nhưng sự hư ảo ở đây phải là cái hư ảo thấm đầy huyết, đầy hồn, đầy sự sống và ma lực trong thế giới thơ của nó!
      Xin trở lại để nói tiếp về câu thơ hai của đoạn. Nếu không có "vú người yêu" thì thử hỏi: Hồ núi có xanh thắm hơn thế nữa, thiên nhiên có đẹp hơn thế nữa, để làm gì? Cả chiến tranh và hoà bình trong thế giới này, nếu không có vú người yêu thì loài người gây ra nó cũng để làm gì? Cắn Vú Người Yêu là một hình tượng rất đời được đưa vào trong thơ, hình ảnh thơ đọc vẫn không thô, không sượng. Viết được câu thơ như thế là một thành công trong thi ca, đưa bài thơ đi xa trên bến-bờ-thi...
      Đến đây tôi chỉ xin nói thêm một chút nữa về câu thơ cuối cùng của bài:
                    Mai chết rồi làm nước tắm cho em...
      Xuân Diệu thì nói rằng:
                    Anh không xứng là biển xanh
                    Nhưng cũng xin làm bể biếc
      Còn đây, tác giả lại viết: "mai chết rồi…" - Phải, con người có thể làm bao chuyện phi thường, lên cả vũ trụ mà chinh phục sao Hoả, sao Kim, sáng tạo những phát minh khoa học vĩ đại, chế ra cả tên lửa xuyên lục địa, bom nguyên tử, đầu đạn hạt nhân để tiêu huỷ hoàn cầu v.v. Ấy thế mà, liệu còn gì có thể cao xa hơn là làm một dòng suối mát, một hồ nước xanh, hay chỉ là một bồn nước trong nho nhỏ tắm cho cuộc đời và thân thể của người yêu?
      Đấy, nhà thơ của bài Khóc Bên Hồ Núi Cốc này chỉ muốn kết tình thơ ở đó, để cho đời suy ngẫm!?
 
                           Diễm Loan
 

nhanvan

 
            MỘT GÓC HỒ TÂY
     
     Anh đến mình anh trong chiều muộn
     Nhặt thơ tình ở một góc hồ Tây
     Ngắm mặt gương hồ vào chập tối
     Mặt trời lại ngỡ bóng trăng soi.
 
     Lơ đễnh đọt mây qua phớt trắng
     Vừa đơn côi mà không đơn côi...
     Thiếu vắng em nên anh lẻ bóng
     Lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi.
 
     Chiều lễnh loãng bóng đa gù bên phố
     Mõ chùa buông thay tiếng nói của tình yêu!
     Trong sân gạch sư già quét lá
     Bước người đi thầm lặng cõi hư hao.
 
     Chiều hồ Tây - Chiều Tây Hồ lộng gió
     Ta và người: cõi mộng khác chi nhau?
     Người quên hết! Còn ta yêu tất cả
     Trong tiếng lá bay chầm chậm bóng ta theo...
 
 
Lời bình :   BẢN TÌNH XÔ NÁT TRONG HOÀNG HÔN CUỘC ĐỜI
 
     Thỉnh thoảng ta bất chợt bắt gặp cái bóng mặt trời khuất muộn trong cảnh chiều chập choạng, giống như bóng trăng sáng trắng vừa hơi viên mãn, vừa như ảo. Tác giả đến bên hồ, một người một cảnh trăng nước vơi đầy:                                                                Anh đến mình anh trong chiều muộn
                      Nhặt thơ tình ở một góc hồ Tây
                      Ngắm mặt gương hồ vào chập tối
                      Mặt trời lại ngỡ bóng trăng soi.
      Rõ ràng cái bóng mặt trời như bóng trăng sáng hơi bàng bạc kia đã hòa điệu với tâm hồn và nỗi lòng u uẩn của nhà thơ. Khi anh nhìn lên, đọt mây bay ngang qua ấy cũng mang màu phớt trắng:
                     Lơ đễnh đọt mây qua phớt trắng
     Nhưng tại sao lại "lơ đễnh"? Bởi vì tâm trạng của nhà thơ lúc ấy:
                    Vừa đơn côi mà không đơn côi...
     Nó chơi vơi nửa vời. Lơ đễnh đấy mà đâu có phải là lơ đễnh? Tình thơ da diết như muốn níu kéo một hồi ức nào đó đã xa xăm, vẫn còn tha thiết ở trong anh.
  Sau đó tác giả có nhắc đến một người con gái nào đó, nhưng hình như không phải là một cô gái cụ thể, hay một cái tên cụ thể? Đó là nỗi khao khát của một con người đang bước vào tuổi hoa niên:
                    Thiếu vắng em nên anh lẻ bóng
                    lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi.
     Nó không chỉ còn là cảnh chiều trời đất nữa mà là buổi hoàng của cuộc đời anh. Hình ảnh chiếc lá vàng lại rơi vào đúng chỗ ngồi của người con gái năm xưa, đằm thắm mà xót xa. Thì có mấy ai đã vui mãi, yêu mãi được suốt đời? Hạnh phúc gái trai mà nhà thơ từng có, theo thời gian nay đã trôi vào dĩ vãng. Buổi hoa niên của đời anh trở nên vô vi, hư ảnh. Nhà thơ đi giữa cuộc đời như một cái bóng. Thế giới này với anh đã trở thành vô nghĩa rồi chăng? Hình ảnh “Lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi” là một câu thơ hay!
     Nhưng buồn hơn nữa, giữa cảnh chiều tà người nước vơi đầy ấy thì tiếng mõ chùa lại vang lên? Từ chiếc lá vàng rơi thay vào chỗ ngồi của người yêu đến tiếng mõ chùa, như một bản sám hối cuộc đời. Tạo cho bài thơ Một Góc Hồ Tây từ một bản tình xô- nát mơ mộng pha thêm chút thê lương. Đáng lý ra tiếng nói bên nhà thơ phải là tiếng nói ngọt ngào, âu yếm của người con gái, thì giờ đây chỉ còn vẳng lên tiếng cầu nguyện của chùa chiền:
                    Chiều lễnh loãng bóng đa gù bên phố
                    Mõ chùa buông theo tiếng nói của tình yêu!
                    Trong sân gạch sư già quét lá
                    Bước người đi thầm lặng cõi hư hao.
       Cái cây đa bên phố cũng trở nên "gù", thật đầy bóng phật đền. Phố xá trong thời buổi kinh tế thị trường mà cảnh cứ như chiều thôn quê. Lòng nhà thơ đã bay vào chốn cửa thiền. Rồi lại hiện ra bóng của nhà sư già đang quét lá sân chùa. Thì giữa hai cảnh đời: một bên là anh thi sĩ cô đơn, với một người đã trốn tránh nơi trần tục để đi tu - Hai mà như một. Cảnh tình thật hư hao, có mà cũng hoá không, đến hàn huyên nơi cửa phật nhưng lòng vẫn nuối nả tình trai gái.   
                    Trong tiếng lá bay chầm chậm bóng ta theo...
      Lòng anh mênh mang u hoài như những chiếc lá đang bay. Mặt sau của tình thơ chứa cả một khát vọng tình yêu!
     Những hình ảnh cảnh chiều lễnh loãng, bóng đa gù bên phố, mặt trời cũng giống như vầng trăng sáng nhạt và bóng người hư hao...  tạo cho bài thơ tựa như một bức tranh thủy mạc. Tình mà đời, tất cả đều quyện trong một buổi chiều hoàng ở bên hồ, buồn tẻ, chênh vênh, bởi cõi lòng nhà thơ đang cô đơn vì thiếu vắng bóng em yêu!
                              Như ý
      
 

nhanvan

 
            CÔ QUÉT LÁ ĐÊM HỒ
 
Một đêm hồ nước đầy sương gió
Người đi không rõ mặt người
Liễu ru nhè nhẹ quanh bờ vắng
Em thầm thì quét lá, bên tôi!
 
Em quét lá lẫn đời lẫn kiếp
Tiếng chổi mòn kêu xiết vào tim!
Em hóa thành thơ rơi lặng lẽ
Trong cõi lòng tôi buồn triền miên.
 
Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng
Con nai vàng chết bóng thu xưa…
Tôi đứng trông em mịt mờ ảnh vọng
Cô quét lá đêm hồ khe khẽ vào khuya.
 
Lời bình:   MỘT BẢN TÌNH ĐAU TRONG CHỐN NHÂN QUẦN 
 
       Vào một đêm trời đầy sương gió, tác giả đã gặp cô quét lá bên hồ nước, chính là người quét rác trong phố khuya. Đó là những con người lao khổ, cuộc sống cũng giống như những chiếc chổi tre ngày tháng quét lê trên đường để mòn vẹt dần đi:
                     Em quét lá lẫn đời lẫn kiếp
                     Tiếng chổi mòn kêu xiết vào tim!
       Cái tiếng chổi đời, chổi kiếp ấy kêu xiết vào trái tim người thi sĩ, để những giọt thơ từ trong anh rơi ra. Thông qua bức chân dung Cô Quét Lá Đêm Hồ, nhà thơ muốn phản ánh cuộc sống cùng nhân ảnh của những con người lao động trong cõi dân gian. Giữa khối lòng buồn tình buồn của nhà thơ, nhưng lại ở trong cõi mộng. Nó mơ mộng đến mức hình ảnh cô quét lá trên đường hóa thành như tiên nữ từ trong tranh bước ra, lặng lẽ đi vào bến bờ thi:
                    Em hóa thành thơ rơi lặng lẽ
                    Trong cõi lòng tôi buồn triền miên
      Tấm hình của bức chân dung trở thành siêu thực. Siêu thực theo đúng nghĩa của nó: thực mà đã siêu trần. Cảm giác vừa xa xót, vừa mộng mơ hòa quyện trong tâm hồn tác giả như ở đoạn thơ hai ta vừa phân tích, tạo thành nhân cốt của bài thơ. Nhưng đây là "nhân cốt đời"!
    Sở dĩ tôi nói “nhân cốt đời“ bởi vì: nếu ta phân tích tới hai câu đầu của đoạn thơ thứ ba, sẽ lại gặp một nhân cốt  khác nữa, nhưng nó đã là những hình ảnh mang tính tượng trưng ra khỏi bến trần ai thường tình:              
                     Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng
                     Con nai vàng chết bóng thu xưa..      
    Nhà thơ tâm sự: nhìn sâu vào trong đêm đó, giữa anh và cô quét lá đêm hồ ấy như có hai khoảng đời cách biệt. Một đằng anh thi sĩ mộng mơ, còn em lại đang quét lá rơi. Nói một cách khác, em đang lao động kiếm sống vì miếng cơm manh áo, còn tâm trí nào mà cảm đồng với những xúc cảm lãng mạn của nhà thơ? Chung quanh tiếng lá cây reo nghe bình thản một cách rờn rợn, lạnh lùng. Bóng trăng trên đầu cũng trở nên nhợt nhạt, côi cút trong cả khoảng không gian vô tận, vô bờ. Cô quét lá có cô đơn không, nhà thơ không biết? Cô cứ thầm thì lặng lẽ quét, chẳng hề để ý đến sự có mặt của anh lúc đó. Nhà thơ thấy chính lòng mình cô đơn! Câu thơ:
                    Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng 
      Đã ra đời như thế. Bóng trăng trên đầu đã được hóa thân để kết hợp với câu thơ dưới:
                    Con nai vàng chết bóng thu xưa...
     Tạo nên những hình ảnh đồng điệu. Nhưng nguyên nhân vì sao lại có cảnh con nai vàng bị chết giữa bóng của rừng thu? Từ nỗi đời mà ra. Hình ảnh cô quét lá cứ quét ngày, quét tháng cũng như chiếc chổi tre năm tháng  mòn vẹt dần, còn con người thì lại... "không nhân ảnh". Vậy những kẻ bần khổ ấy làm gì có tâm hồn mà mộng với sầu như cố thi nhân Lưu Trọng Lư, để mơ đến cảnh bóng con nai vàng của Tiếng Thu kia? Thế là từ cảnh ngang trái của đời nảy ra ý ngược thơ: con nai vàng phải chết!
     Con nai vàng ngơ ngác đạp trên lá vàng khô... trong thơ cố thi nhân, nó bọc chứa cả thế giới huyền ảo như cổ tích nằm bên trong tình thơ. Còn hình ảnh "con nai vàng chết" của bài thơ Cô Quét Lá Đêm Hồ này, ý nghĩa xã hội lại nằm bên ngoài tình thơ, để phản ảnh tới sự mất mát cả giá trị đời sống cũng như tinh thần của người lao động. Đây là hai câu thơ hay nhất bài, nâng tầm vóc của bài thơ cao lên!
    Tôi xin quay trở lại bình đoạn thơ mở đầu:
                     Một đêm hồ nước đầy sương gió
                     Người đi không rõ mặt người
     Miêu tả cảnh trời sương gió (nghĩa đen), để phản ảnh cảnh lầm lụi gió sương của những con người lao động đang lặn lội ở đó (nghĩa bóng). Hình ảnh hồ nước biểu tượng về nước non xứ sở, mảnh đất mà mồ hôi họ đã tắm vào trong đó. Thế mà họ lại:
                     Người đi không rõ mặt người…
     Đấy chính là nhân ảnh của dân gian, chẳng khác nào những kiếp phù du? Nghĩa là bài thơ không dừng lại ở thân phận cô quét lá. Nhà thơ đã chạnh lòng nghĩ đến những kiếp đời của chốn nhân quần, cái lớp người thời nào mà chẳng phải chịu những sự bất công? Sống vật vã suốt đời chỉ để lo miếng cơm, manh áo cũng không xong. Đến cuối bài thơ hình tượng nhân ảnh mờ mịt này còn được tác giả nhắc lại một lần nữa:
                     Tôi đứng trông em mịt mờ ảnh vọng
     Suốt dọc bài thơ từ không gian gió sương hay cuộc sống con người, cái chổi tre, vầng trăng, đến cả bóng con nai vàng... đều là những hình ảnh mang theo hàm ý biểu tượng. Ta hãy nghe tác giả tả về cảnh liễu hồ:
                     Liễu ru nhè nhẹ quanh bờ vắng
                     Em thầm thì quét lá, bên tôi!
     Cái tiếng liễu đìu hiu ru quanh hồ vắng bên những bước đi âm thầm của cô quét lá: cảnh ấy, đời ấy... như Nguyễn Du đã viết:
                     Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ
      Đã được hòa tấu bằng một giọng thơ trầm lắng và hơi hiu hắt. Có lẽ chỉ những rặng liễu kia đã cùng thức để cảm đồng với nhà thơ mà lặng lẽ ru cuộc đời cô quét lá? Đưa ta vào khoảng không gian thật mơ hồ, nửa thực, nửa không. Nhà thơ xót với nỗi đau đời mà hóa buồn chăng? Chính trong tâm trạng ấy, cô quét lá đêm hồ thành thơ rơi vào cõi lòng anh.
     Ở ngoài kia, xa kia, cô quét lá vẫn đang lặng lẽ quét, lặng lẽ đi, khuất dần vào trong màn sương tối. Khoảng không gian giờ đây chỉ còn nghe thấy những vần thơ của thi nhân vẫn vọng lên ở đó, với một bóng trăng ngàn thu cô đơn soi mãi trên đầu đi vào cõi muôn năm...
 
                        Hoàng Ngọc  
 
 
 

nhanvan

 
                     CỎ  HOANG  

                    Thuở ấy quê người đất khách
                           Trong buổi tha phương mưu tính cuộc đời
                           Tôi đã gặp những người con gái
                           Dẫu yêu kiều, nhưng cũng bèo thôi...
                    (Viết trong đám người xuất khẩu lao động ở nước ngoài)   
 
                                                                                       *
Cô gái bay đi ngỡ làn mây dại
Trôi lang thang đầu bãi, cuối giời
Em tự do như thể là cát bụi
Có đôi lần giời cũng khóc, mưa rơi!

Loài lạc thú phồn vinh hơn gió
"Cơn hồng hoang" thả cỏ xuân xanh
Em phá bỏ những đức qui kiềm chế
Yêu phanh phui, yêu đến tan tành...

Tôi nghĩ: Thôi thế đã thoả lòng ham hố
Khoả thân mây đùa rỡn cả linh thiêng
Huống hồ buổi thường bán buôn đạo lý
Có dễ gì thân gái, trách chi em!

Hỡi Thiên đường - Địa phủ: Trần gian
Loài người mãi sao tràn lan tội ác?
Ta từng ngợi ca chủ nghĩa nhân văn chân thiện nhất!
Em gái bay đi vẫn thích cởi truồng...

Ôi, cuộc bèo hoang trời đất trầm luân
Và bản chất muôn đời còn muông thú…
Nhà chính trị cùng đứa du côn tranh thủ chơi thánh nữ
Em vũ ba lê trong thế giới hỗn mang gieo hoa, cấy linh hồn...

                                           Cuối thập kỷ 80, thế kỷ XX
 
Lời bình: NHỮNG KIẾP CẢNH THA PHƯƠNG CẦU THỰC                     
   “Cỏ hoang” vừa để biểu thị chất hoang dã của người con gái vừa muốn nói đến những người xuất khẩu lao động ra nước ngoài, chẳng khác nào những đám cỏ hoang trên đất khách, quê người:
                        Cô gái bay đi ngỡ làn mây dại
                        Trôi lang thang đầu bãi, cuối giời
                        Em tự do như thể là cát bụi
                        Có đôi lần giời cũng khóc, mưa rơi!
      Nghĩa là sự tự do của em như kiểu tự do của cát bụi: xô bồ, hỗn loạn, vô luân. Đây là những hình ảnh thơ siêu thực. Cảnh bay lang thang đầu bãi, cuối giời tựa một làn mây dại, ý của nó để nói về sự nổi trôi của người con gái và những kẻ tha phương cầu thực kia. Xin trở lại với bốn câu thơ mà tác giả lấy làm tựa đề cho bài:
                       Thuở ấy quê người đất khách
                       Trong buổi tha phương mưu tính cuộc đời
                       Tôi đã gặp những người con gái
                       Dẫu yêu kiều, nhưng cũng bèo thôi...
      Bài thơ muốn khái quát lên cái hiện thực chẳng khác nào tấn bi kịch của cuộc sống. Hình ảnh trong sáng, ngây thơ của người con gái đã đắm mình trong đám người hoang dã, rồi buông thả theo chiều gió cuốn:
                       "Cơn hồng hoang" thả cỏ xuân xanh
                       Em phá bỏ những đức qui kiềm chế
                       Yêu phanh phui, yêu đến tan tành...
       Trong bối cảnh tha phương thì những cảnh quan hệ tình dục nam nữ hỗn tạp làm cho ta phải sởn gai óc? Đó chính là lớp người ở đáy cùng cuộc sống, mặc dù nhà thơ cũng đã từng biện hộ cho người con gái:
                       Huống hồ buổi thường bán buôn đạo lý
                       Có dễ gì thân gái, trách chi em!
     Sự xuống cấp của xã hội đã xô đẩy người con gái cùng những đám người xuất  khẩu lao động đến thế! Ta hãy đến với đoạn thơ thứ tư:                                                                     Hỡi Thiên đường - Địa phủ: Trần gian
                       Loài người mãi sao tràn lan tội ác?
                       Ta từng ngợi ca chủ nghĩa nhân văn chân thiện nhất!
                       Em gái bay đi vẫn thích cởi truồng...
      Khi nhà thơ nhìn thế giới mà trong bài gọi là "trần gian": vừa là thiên- đường vừa là địa- phủ, tức là tác giả đã nhìn bằng con mắt của những người lao khổ.  Xã hội vẫn còn bao bất công, tàn ác, đẩy những chúng sinh vào sự khốn cùng. Xin phân tích sâu hơn câu cuối đoạn:
                       Em gái bay đi vẫn thích cởi truồng...
     Thực ra đây là hình ảnh một câu thơ tượng trưng để nói về khát vọng muốn được sống của người con gái? đồng thời nó còn mang cả bản chất muông thú rất “cỏ hoang” của con người theo tính chất thuyết Đác Uyn, cho nên mới dùng câu “…vẫn thích cởi truồng“. Đến hai câu thơ cuối ta thấy thái độ nhà thơ bộc lộ quyết liệt:
                       Nhà chính trị cùng đứa du côn tranh thủ chơi thánh nữ
                       Em vũ ba lê trong thế giới hỗn mang gieo hoa, cấy linh hồn...
    Đây là hai câu thơ hay nhất bài phản ảnh thái độ nhân văn của nhà thơ đã chĩa mũi dùi vào đả phá những kẻ làm chính trị nhưng đạo đức giả, thậm chí loạn luân không khác gì những đứa du côn. Suy cho cùng, cô gái cùng đám người xuất khẩu lao động kia cũng chỉ là nạn nhân xã hội mà thôi. Hình ảnh:
                       Em vũ ba lê trong thế giới hỗn mang gieo hoa, cấy linh hồn...
       Cái vũ điệu ba lê của người con gái "gieo hoa, cấy linh hồn..." ấy, có nghĩa em chính là  hoa thơm, trái ngọt trong tình yêu và cuộc sống con người, dù cộng đồng vẫn đang phải đắm chìm trong đầy rẫy hỗn mang, đầy đoạ lên những kiếp cảnh bụi bờ lớp chúng sinh. Câu thơ huyền ảo như một bức hội hoạ, nhưng tính xã hội cùng thế giới quan lại vô cùng sâu sắc để đưa tình thơ lên đến tột cùng trong ý nghĩa của thi ca!

                           Bảo Ngọc                                     
                                                                           
           

 

nhanvan

 
 
              THÔNG VÀ BIỂN  

 
Cuộc sống như đoàn tàu nghiền ta tan nát
Con sông thời gian có mùa thu xanh và bèo cỏ dềnh trôi…
Anh đứng làm cây thông trên đá, sỏi
Vi vu kêu...tình thiếu nữ qua rồi!

Cuộc sống - Tình yêu: trái tim ta vĩnh cửu!
Kéo đoàn tàu chạy ngược phía hư không...
Tháng năm xa em hoá biển vô cùng
Cùng dấu trong lòng một loài hoa tan vỡ!

Biển thì xô. Thông suốt đời quạnh quẽ
Thân xù xì, nắng héo, mưa dông
Gió khát màu trắng tinh da nguyệt
Cái thời vú biển hãy còn non.

Thời con gái em lưu lại an-bom
Đừng buồn nhé! Thành đá chẳng bao giờ già cả
Anh vẫn ngủ giữa hồn trinh nữ
Nhìn tóc mình biết tóc em phai.

Vỗ mãi anh thành cát mất thôi
Tình chỉ mộng, đời cũng là hư ảo
Biển xa xót, dịu dàng và sóng bão
Lời anh ru như gió thổi mây ngàn...                    
 
Lời bình:       TIẾNG HÁT TÂM TÌNH CỦA ĐÔI TRAI GÁI 
        Cây thông trên bờ biển là hình tượng người con trai. Biển ở đây, chính người con gái ấy! Thông Và Biển là tiếng hát tâm tình, thủ thỉ của người con trai với người con gái: 
                      Cuộc sống như đoàn tàu nghiền ta tan nát
                      Con sông thời gian có mùa thu xanh và bèo cỏ dềnh trôi…
      Vào đầu bài thơ ta đã nghe như có tiếng của đoàn tàu chạy xình xịch, tác giả  mô tả về sự hung dữ của cuộc sống giống như một đoàn tàu nghiền đời ta thành tan nát. Sang câu thơ thứ hai là hình ảnh về "Con sông thời gian...", nhịp thơ được trải ra như mặt sóng chảy tràn xuống nhẹ dần, đỡ lấy sự rền xiết của câu thơ thứ nhất. Hình ảnh "mùa thu xanh" làm biểu tượng cho niềm vui sướng, êm ả, hạnh phúc. Còn cảnh "bèo cỏ dềnh trôi…" để nói đến những vật vã, tạp nhạp, bức bối đời thường. Đó là hai hình tượng tương phản lấy trong thiên nhiên để biểu thị cho những mâu thuẫn của đời sống. Đọc lên lời thơ vẫn êm và nhẹ. Cảnh vật có ánh sáng đang cùng chảy trôi trên con sông thời gian, con sông cuộc đời. Nỗi tình sâu lắng bên trong những hình ảnh, lời thơ.
      Vậy chỉ bằng hai câu thơ mở đầu, tác giả đã khái quát về năm tháng và sự sống. Đây là một bài thơ tình được viết ra từ trong cõi lòng và trái tim đang bị dầy vò bởi sự cô đơn:
                      Anh đứng làm cây thông trên đá, sỏi
                      Vi vu kêu... tình thiếu nữ qua rồi!
      Nhà thơ vọng hát về mối tình xưa. Ta bỏ cách đoạn hai, tôi bình trước đoạn thơ ba:
                      Biển thì xô. Thông suốt đời quạnh quẽ
                      Thân xù xì, nắng héo, mưa dông
      Tình yêu không bao giờ yên lặng, cũng như biển cả cứ gào thét, xô vỗ xung quanh cây thông đứng quạnh quẽ suốt đời. Năm tháng để lại sự mỏi mòn, trống vắng và nuối tiếc trong lòng anh. Chàng chai sạn, xù xì như thân của cây thông, chịu đựng trong "...nắng héo mưa dông":
                      Gió khát màu trắng tinh da nguyệt
                      Cái thời vú biển hãy còn non
      Rõ ràng đây là thời nhớ về thuở em còn trinh nữ, qua hình ảnh của biển cả. Cái làn gió khát khao đang mơn man xung quanh "màu trắng tinh da nguyệt" kia, chẳng phải cũng như ngày nào chàng vẫn từng mơn man xoa trên... đôi "tí" của người yêu? Bởi vì ngay câu sau đó, hình ảnh “vú biển” bỗng nhiên được nhảy vào trong thơ. Nếu như cả bài thơ người con gái được hoá thân thành biển, thì đến đây chất đời tràn vào hình tượng biển để trả lại thân thể cho người con gái ấy! Thuộc lối thơ " thi cảm tượng trưng".
      Lại nói về biển mà có...vú, thật siêu hình, lại còn là thời "vú biển hãy còn non"? Như trên đã nói, thời ấy em vẫn còn trinh nữ. Từ biển người trinh nữ đi ra, vú nàng nguyên khôi, non tươi như hoa trái. Như thế, hai câu thơ trong cặp hình ảnh đồng điệu này diễn tả chung về một biểu tượng: đôi vú của người yêu. Thơ trở thành có da, có thịt. Đó là những cảm xúc đã mang sự ham muốn về thân thể của người yêu, tình thơ mãnh liệt hơn.
      Nếu ví như ánh sáng qua một chiếc gương kính hội tụ, thì hình ảnh của hai câu thơ ấy chính là điểm hội tụ, phản quang ánh sáng của cả bài. Tình thơ trở nên xao xuyến, có hồn và có xác. Làm cho mối tình trong Thông Và Biển thêm sống động. Tôi xin quay trở lại để bình vào đoạn thơ hai:
                      Cuộc sống - Tình yêu: trái tim ta vĩnh cửu!
                      Kéo đoàn tàu chạy ngược phía hư không...
                      Tháng năm xa em hoá biển vô cùng
                      Cùng dấu trong lòng một loài hoa tan vỡ!
       Loài hoa tan vỡ ấy chính là "hoa trái tim"! Ngàn năm thông đứng reo với tiếng sóng biển gào bằng trái tim của cả đôi trai gái, chẳng phải để tạc tình yêu ấy vào trong  đất trời đó sao? cho nên:
                      Cuộc sống - Tình yêu: trái tim ta vĩnh cửu!
       Và hình ảnh đoàn tàu ở câu thơ mở đầu giờ quay trở lại trong đoạn thơ này. Cái đoàn tàu cuộc sống đó cứ nghiến rít mãi trên đường ray cuộc đời mà họ đang đi về phía hư không. Tháng năm chỉ còn nghe tiếng sóng biển vỗ vô cùng... và trái tim đôi trai gái thành tan nát.
       Đến đoạn thơ thứ tư, hình ảnh người con gái đã tạc vào năm tháng mà hoá đá:
                      Thời con gái em lưu lại an - bom
                      Đừng buồn nhé! Thành đá chẳng bao giờ già cả...
       Năm tháng trôi qua họ không còn trẻ, nhưng tình yêu vẫn đó như đôi trống mái giữa biển khơi, em mãi mãi trắng trong với mối tình trinh nữ giữa hồn anh:
                      Anh vẫn ngủ giữa hồn trinh nữ
                      Nhìn tóc mình biết tóc em phai 
        Cây thông tháng năm trên bờ đầy sỏi đá cuộc đời, để nghe sóng biển gào thét quanh mình: cô đơn, khát vọng và xót xa!  Đến cuối bài tình thơ trở về với làn điệu ru lòng biển xanh:
                      Vỗ mãi anh thành cát mất thôi
                      Tình chỉ mộng đời cũng là hư ảo
                      Biển xa xót, dịu dàng và sóng bão
                      Lời anh ru như gió thổi mây ngàn...
       Không có tình yêu cuộc đời thật mà ra ảo và năm tháng hoá hư vô. Bên bờ sóng vỗ khi thì xa xót như lòng biển, khi dịu dàng như người yêu, nhưng có lúc biển lại gào thét đầy sóng bão. Đây là đoạn thơ kết có sức rung động đưa trái tim ta vào hoan lạc trong một bờ bến vô vi. Dẫu vậy, thông vẫn cứ đứng reo bên biển, gió núi, mưa ngàn để hát mãi về tình em. Nó hát rằng: Trong sự tồn tại của đất trời, vũ trụ cùng thế giới con người: tình yêu gái trai là bất tử!
 
                          Ngọc Trâm
 
 

nhanvan

 
                  SÁNG THU VÀNG

                             Nhớ ngày gặp lại em sáng đó bên hồ gió.
 
                                                  *
Gặp lại em một sáng thu vàng
Nơi em đứng nắng tràn ngoài phố
Với trời xanh, hồ xanh gió
Gió đưa làn tóc em bay...                       
                     
Sáng thu này trĩu cả hàng cây
Đô thành dịu mát
Ông lão ngồi bên gốc cây
                  bán những cây sáo trúc thổi vói lên trời
Bà xúc tép váy khều khào nước…
Một thời xa lắc
Em nghiêng chao về một thời xa.

Người con gái đã thành chính quả!
(phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha)
Đôi mắt em bóng trúc bay xoà...
Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở...
Nghe không gian đổ vỡ cả mùa thu!

Sáng thu vàng mông mênh mênh mông
Anh đứng trông em bên bờ sóng vỗ
Hồn đã mất trong rừng hoang thiếu nữ
Và trái tim cũng không còn.

Sáng thu vàng xang xênh xênh xang
Những con đường xưa tắm hơi em
Môi em cười...hoa lá nát đau thêm
Thời gian trôi cuộc sống buồn tênh.

Một mùa thu lá lá
Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ
Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang
Người đàn bà em nuốt mùa thu tan...
 
 
Lời bình:          MỘT THIÊN TÌNH CA MÙA THU  

       Sáng Thu Vàng được sáng tác tựa một thiên tình ca, trong khoảng không gian thiên nhiên dựng bên câu chuyện tình như truyền thuyết. Đó là một buổi sáng đô thành dịu mát, có:
                    Ông lão ngồi bên gốc cây bán những cây sáo trúc thổi vói lên trời
      Chữ "vói" nghe như những tiếng sáo trúc réo rắt vút lên trong mùa thu. Ở bên hồ, bà xúc tép thì "váy khều khào nước...". Đô Thành hôm nay đang ngày càng trở thành một thành phố công nghiệp hiện đại, thương mại hoá và thị trường kinh tế hoá. Sáng Thu Vàng gợi cho ta nhớ về một Hà Nội trong ký ức xa xưa. Sang đoạn thơ hai thì câu chuyện tình mùa thu thực sự được bắt đầu, nhưng ngay ở cuối đoạn thứ nhất tác giả đã hạ hai câu:
                    Một thời xa lắc
                    Em nghiêng chao về một thời xa
       Cả một mùa thu nghiêng chao theo người con gái để nhắc lại một thời đôi trai gái đã từng hạnh phúc yêu nhau. Chân dung của người con gái được hiện lên:
                    Người con gái đã thành chính quả! 
      Có nghĩa, giờ đây nàng đã thành một người đàn bà trẻ. Như qui luật sinh nở của tạo hoá, thiếu nữ năm xưa đã khai hoa, kết trái. Hai chữ "chính quả" nghe như có cả tiếng kinh nguyện của chùa chiền, báo về sự đắc đạo của nàng. Một sự chuyển hoá từ tiết trinh sang tiết hạnh. Có lẽ lúc này khi gặp lại người tình xưa ấy, lòng nhà thơ đã vấn an vào chốn cửa thiền nên ngôn ngữ thi ca mới chứa chất tính phật đài như thế. Cả đến câu sau khi anh miêu tả:
                    Phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha
     Năm tháng trong tạo hoá tất thảy đều không tránh khỏi qui luật rêu phong. Nói đến khối tình trần tục mà thơ đượm màu sắc phật. Ta hãy nghe tác giả tả về nàng:
                    Đôi mắt em bóng trúc bay xoà...
      Đây là đôi mắt đẹp của mùa thu thăm thẳm, mơ màng. Bóng trúc phủ trong đôi mắt, thơ trìu tượng. Hai chữ "bay xoà" mang màu sắc ảo rợp lên, hình tượng thơ từ trong cảm rung đã thần xuất mà thành. Còn:
                    Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở...
      Để nói lên cả tấm thân, làn da, vóc dáng đến tâm hồn nàng toát ra đẹp một cách dịu dàng, mộng mơ và cám dỗ như trăng... chứ không phải chỉ riêng khuôn mặt. Rồi tác giả hạ một câu kết đoạn:
                    Nghe không gian đổ vỡ cả mùa thu!
      Ta nghe như có tiếng mùa thu rơi, đổ sập từ trên trời cao xuống. Tức là trái tim và tâm hồn chàng đang tan vỡ! Có thể coi đoạn thơ thứ hai này là nhân trung, thần cốt, điểm hội tụ chói sáng nhất của tình thơ. Nó chứa đầy bích ngọc bên trong đưa Sáng Thu Vàng đậu lên tầm vóc của một bài thơ mùa thu đặc sắc.
     Những đoạn ba-bốn-năm sau đó phát triển cùng với những kỉ niệm xưa trong nỗi lòng nhà thơ tan nát. Cuộc sống trống vắng, mùa thu vàng thì xa xót bay rợp bóng xuống ngổn ngang:
                    Hồn đã mất trong rừng hoang thiếu nữ
                    Và trái tim cũng không còn.
     Tình yêu thiếu nữ như một cánh rừng hoang ư? Hay là, thiếu nữ đi rồi để lại trong anh cả một cánh rừng hoang? Trái tim chàng tan vỡ đã đành, đằng này lại... không còn tim?... Nghĩa là trái tim cũng đã rời bỏ nhà thơ để đi theo người con gái mất rồi! Hay là ở đoạn thơ thứ tư:
                    Môi em cười...hoa lá nát đau thêm
                    Thời gian trôi cuộc sống buồn tênh.              
      Hoa lá đến mức độ phải héo hắt, nát đau trước đôi môi người đàn bà trẻ, thì không biết đôi môi em mĩ miều, chan chứa đến mức nào? Mỗi đoạn thơ đều được níu giữ bằng những câu thơ sâu sắc ấy, bởi vậy tuy các tứ thơ được viết ra tự do, phóng túng mà cảm xúc vẫn đằm đìa, cô đọng ở trong thơ. Chỗ này, chỗ khác trong suốt tình thơ, những khung cảnh thiên nhiên được phục hiện bao quanh đôi tình nhân năm xưa. Nào là quang cảnh gặp nhau:
                    Gặp lại em một sáng thu vàng
                    Nơi em đứng nắng tràn ngoài phố
      Tiếp đến tác giả miêu tả về mùa thu đó:
                    Sáng thu này trĩu cả hàng cây
      "…trĩu cả hàng cây" tức là, một mùa thu đang trĩu xuống và chín mọng. Đến đoạn ba thì tình thơ trào lên dào dạt:
                    Anh đứng trông em bên bờ sóng vỗ 
      Tựa như đang ở bên một bờ biển xanh, đầy sóng. Rồi cảnh gợi lại những con đường mà đôi trai gái dẫn nhau đi ngày xưa:
                    Những con đường xưa tắm hơi em 
      Và:
                    Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ
                    Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang 
      Quang cảnh ở hai câu thơ này thuộc cảnh thơ trìu tượng, cảnh có mà không có, nó chỉ được gợi lên trong tâm thức mà thôi.
     Về phương pháp nghệ thuật Sáng Thu Vàng  được xây dựng theo nhịp điệu như một cánh võng mùa thu, làn điệu thơ chuyển dần. Đầu tiên thì còn đưa nhẹ:
                    Với trời xanh, hồ xanh gió
                    Gió đưa làn tóc em bay...
      Hình ảnh người con gái tóc xoà bay trong gió, giọng thơ ru uyển chuyển. Sang đến đoạn ba và bốn thì cánh võng đã được đẩy lên bay bổng:
                    …Sáng thu vàng mông mênh mênh mông 
                    …Sáng thu vàng xang xênh xênh xang 
      Một cánh võng mùa thu để chứa trong lòng nó mọi điều về mối tình đôi nam nữ. Đến đoạn cuối hình ảnh thơ xoà ra, thả xuống một mùa thu đầy lá:
                    Một mùa thu lá lá
                    Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ
                    Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang
      Nghĩa là nơi gặp gỡ em ngày xưa giờ đây quạnh vắng, cỏ dại mọc đầy lên. Như trên đã phân tích, ảnh bướm vàng và hoa cũ ấy… như thực mà phi thực. Đó chỉ là ảnh nuối tiếc của ký ức, để rồi tác giả kết bài:
                    Người đàn bà em nuốt mùa thu tan...
      Chẳng ai nuốt được mùa thu cả. Chữ “nuốt” đầy sắc thơ siêu thực. Em đi để cả mùa thu trống vắng còn ở lại, hay đã mang theo mùa thu đi mất rồi? Ai có thể trả lời? không ai cả... vì chính tác giả cũng không thể trả lời!
     Sáng Thu Vàng phảng phất phong dáng của trường ca, các hoạ tiết thơ được phát triển xum xuê, tạo nên cả một khoảng trời mùa thu toả bóng xuống thi ca.
 
                         Tuyết Thúy 

nhanvan

 
            CHIỀU HOÀNG HÔN
Chưa đi đến tuổi già
Mà yêu hoàng hôn đỏ
Chợt nhìn, chợt nhận, chợt xôn xao...

Soi mặt nước xanh veo
Trầm tư và lặng lẽ
Đàn muỗi phố đã kêu
Quanh bàn nơi quán nhỏ
Chiều đang buông dần chiều.

Sợi tóc mình ngơ ngác
Có nên bạc hay không?
Tuổi trẻ sợ già nhanh
Giờ điềm nhiên đến lạ
Cái màu hoàng hôn đỏ
Cháy như là khai sinh!

Ôi, hoàng hôn hoàng hôn
Trái tim là bất diệt!
Ngày mai anh có chết
Cũng nhẹ như lá vàng.
 
Hồn mây gió lang thang
Mà đầm đìa mưa bão
Đời - tư lợi không tham
Chán trò danh bốc hão.

Mang suối tóc của em
Đi rồi yêu vĩnh viễn
Anh sẽ hoá rừng thông
Ngàn năm reo cát, sóng...
 
Lời bình:           SỰ THĂNG HOA CỦA BUỔI TÌNH CHIỀU
       Vào một chiều trước khi trời tối, bóng hoàng hôn chiếu hắt trên nền trời qua làn mây xa đỏ rực. Nhà thơ đang ngồi trong một cái quán nhỏ bên phố, ngẫu cảnh  tình mà viết ra:
                    Chưa đi đến tuổi già
                    Mà yêu hoàng hôn đỏ
                    Chợt nhìn, chợt nhận, chợt xôn xao...
     Con người sớm yêu bóng chiều hoàng hơi cô liêu này, hẳn cõi lòng cũng đã đi vào độ sâu lắng của cuộc đời. Nhưng đây là cảm quan trước cái mầu đỏ cháy rung rinh như sắp muốn nổ tung trong trời đất hoà cùng tâm trạng bồi hồi, suy tư của nhà thơ mà cảm xúc:
                    Chợt nhìn, chợt nhận, chợt xôn xao... 
      Bắt đầu vào thơ nó đã tiên báo về sự bùng nổ của nội tâm tác giả. Sang đoạn hai có một cái gì đó hình như hơi đìu hiu, quạnh quẽ đã hắt lên trong hồn anh:
                    Soi mặt nước xanh veo
                    Trầm tư và lặng lẽ
     Rõ ràng sự trầm tư lặng lẽ này đã không hề còn trầm lặng. Xung quanh thì:
                    Đàn muỗi phố đã kêu
                    Quanh bàn nơi quán nhỏ
                    Chiều đang buông dần chiều
      Những con muỗi kêu vo ve ở ngoài đời khi nó đốt ta đến khó chịu, nhưng được đưa vào trong thơ lại trở thành hình ảnh rất thi vị - Tạo cho Chiều Hoàng Hôn nằm trên một bức phông cảnh đời rất thực, đời sống ấy đang thường nhật. Những nét thơ phố này cũng làm cho tình thơ thêm sống động. Đến đoạn ba thì nỗi lòng sâu kín nhất trong tác giả như mạch suối ngầm được bắn oà ra:
                    Sợi tóc mình ngơ ngác
                    Có nên bạc hay không? 
     Nhân cách hoá mái tóc nhà thơ là câu thơ hay, nó ấp ủ tâm tư thầm kín của tác giả chạnh nuối về tình cảm yêu đương gái trai thời tuổi trẻ. Khi nhà thơ tự hỏi: Có nên bạc hay không?/-  Có nghĩa là chính đầu anh đã chớm bạc mất rồi! Phải chăng cũng như Xuân Diệu đã viết:
                    Mau với chứ! Vội vàng lên với chứ!
                    Em, em ơi... tình non sắp già rồi!
      Nhưng không, bên một chút buồn vừa thoáng qua lòng tác giả, cái tình cảm luyến ái một thời ấy giờ theo mái tóc đã điểm gió sương cứ dần dần rời xa anh -  Ta lại thấy một mảng đời khác đang xô đến, vụt phá trong tâm hồn. Đó chính là cái nửa cuộc đời chiều đang khai hoa, kết trái và đầy niềm tin yêu đẹp đẽ qua hình ảnh những câu thơ:
                    Cái mầu hoàng hôn đỏ
                    Cháy như là khai sinh! 
      Để lòng nhà thơ bình thản lại, ung dung mà đón nhận tuổi hoa niên của đời mình. Sở dĩ tác giả đã có một triết lý sống an nhiên, thanh thản còn xuất phát từ một nỗi lòng sâu xa khác, mà ngay trong đoạn thơ thứ năm của bài đã được nói tới:
                    Hồn mây gió lang thang
                    Mà đầm đìa mưa bão
                    Đời - tư lợi không tham
                    Chán trò danh bốc hão.
      Anh trở về với sự yên tĩnh thanh tao để sống cho trọn nghĩa. Nếu có phải từ giã cõi trần ai này thì lòng cũng chỉ nhẹ thoảng như một làn gió bay, hay bóng chiều hoàng dần tắt sau một ngày đã đốt hết mình để nắng. Trái tim anh cũng đã đập trọn vẹn với đời:
                    Ôi, hoàng hôn hoàng hôn
                    Trái tim là bất diệt!
                    Ngày mai anh có chết
                    Cũng nhẹ như lá vàng
      Thực ra hình ảnh câu thơ như chiếc lá vàng rơi... đã mang ý nghĩa của sự vô vi, cát bụi. Song điều đáng nói ở đây, bao trùm lên cả chính trị, triết học là tình yêu và cuộc đời! Chỉ có tình yêu trường cửu mãi không già. Nó đã được vụt lên trong bốn câu thơ kết tạo thành một bức phông cảnh lớn nhất, hoàn bích nhất của bài:
                    Mang suối tóc của em
                    Đi rồi yêu vĩnh viễn
                    Anh sẽ hoá rừng thông
                    Ngàn năm reo cát, sóng...
      Đó chính là bản tuyên ngôn của Chiều Hoàng Hôn, là bài ca tình yêu cuộc sống. Cát và sóng - Phải, trên biển cả mênh mang trường tồn vô định kia, nó xoá đi bao hạnh phúc lẫn khổ đau của con người. Cát cứ xoá, nhưng ngàn năm thì sóng vẫn xô vỗ... thét gào trên biển cả như sự sống mãi mãi còn tồn tại. Đấy là cuộc đời, hiện hữu và hư ảo, sắc sắc không không. Bản tuyên ngôn về tình yêu trai gái bất hủ ấy đã kết lại tình thơ để đi về phía mặt trời, mặt trăng của sự sống vĩnh hằng, bất diệt!
                        Kiều Tuấn
 
 
                 Lời bình của TRÚC THÔNG   (*)

     Bài thơ được viết một mạch vì đã đi vào trúng mạch, thơ dần dần hiện ra ở khổ thơ thứ ba:
                 ... Tuổi trẻ sợ già nhanh
                 Giờ điềm nhiên đến lạ
    Chính mạch đây rồi! Thơ lập tức vọt ra:
                Cái màu hoàng hôn đỏ
                Cháy như là khai sinh!
    Khai sinh cái gì? Khai sinh một thức ngộ:
                Ngày mai anh có chết
                Cũng nhẹ như lá vàng
     Thật sung sướng, thật hạnh phúc khi tự mình thức ngộ, sở hữu một triết lý sống an nhiên, tự chủ, tự tin đến vậy. Coi chết không là gì, để sống đắm đuối hơn, mở rộng tình yêu, tình người đến vô biên:
                Mang suối tóc của em
                Đi rồi yêu vĩnh viễn
    Chỉ là biểu hiện vừa cụ thể, vừa tượng trưng cho nhân tính phát triển cao chứ không phải chỉ khoanh vào một em nào. Người biết thức ngộ: Trái tim là bất diệt!/ - Như trong bài thơ này không thể chỉ cuồng say đàn bà một cánh ích kỷ theo lối sở hữu và bạo hành!
    Sau khi mạch thơ đã vọt trào tác giả viết tiếp thoải mái và vững vàng hai đoạn nữa. Ý, tình, hình ảnh, âm điệu đều hay. Không quá bốc, vừa sung mãn đúng độ - Để tác giả kết thúc:
               Anh sẽ hoá rừng thông
               Ngàn năm reo cát, sóng...
     Hai đoạn vào đầu, ngẫm đi ngẫm lại cũng vẫn được.  Để gây không khí tịnh tiến như ông thày bắt mạch. Vả, lối thơ cảm khoái theo thể năm chữ cũng phải bắt đầu vào dần dần như thế:
               Soi mặt nước xanh veo
               Trầm tư và lặng lẽ
               Đàn muỗi phố đã kêu
               Quanh bàn nơi quán nhỏ
               Chiều đang buông dần chiều.
     Dĩ nhiên cổ thể nhưng ý tình hiện đại. Cảm xúc hiện đại đã làm Phạm Ngọc Thái quên phắt mình đang tuân theo lối thơ năm chữ, buột phá:
               Chợt nhìn, chợt nhận, chợt xôn xao...
                               (câu này 7 chữ)
    Sự "nổi dậy" của cảm xúc thơ thời đại mới nhắc nhở rằng: Trong khi tận dụng hết cái cổ điển của thể loại truyền thống, chúng ta có quyền cơi nới, biến động. Nhưng phải tự do trong qui luật của nghệ thuật, nghĩa là mức độ, tiết chế, hài hoà.

         TT.

(*)   Bài đã được in trong Tuyển bình luận thi ca, tên đề "100 bài thơ hay - Có lời bình", Nxb Thanh niên.

nhanvan

 
 
            TRĂNG LẶN

Trăng đã chán trời nên đi mất
Cứ hững hờ, tiêng tiếc, phân vân
Em có chán anh giống vầng trăng không biết?
Mất trăng rồi, còn lại trời đêm.

Biển vỗ vào anh, biển vỗ vào em
Em hoá đá để sóng ghềnh ôm mãi
Năm tháng, nắng mưa: đá vẫn còn nguyên đấy
Anh phong ba, anh nhẫn nại suốt đời.

Bài thơ tình còn viết em ơi!
Đá vẫn đá, người vẫn người - không thể khác
Biển hư vô cả những khi cầm bút
Xé rách lòng cho cánh thơ bay.

Mất một vầng trăng lại mọc một vầng trăng
Sóng khốn khổ hôn mãi hòn đá trắng...
 
 
                Lời bình của ĐOÀN BÌNH
     Nói là "trăng" mà lại là... không trăng! Trăng không mọc vì trăng chán trời, không biết em có chán anh giống vầng trăng kia không? Đó là chủ đề tư tưởng khái quát của bài thơ "trăng lặn" này. Bài thơ được viết vào một đêm trăng... không mọc:
                    Trăng đã chán trời nên đi mất
                    Cứ hững hờ, tiêng tiếc, phân vân
                    Em có chán anh giống vầng trăng không biết?
                    Mất trăng rồi, còn lại trời đêm.
      Và trong biển cả tình yêu - nàng đã hoá thành đá để cho sóng ghềnh của lòng chàng vỗ mãi, hôn mãi quanh cái hòn “đá trắng“:
                    Anh phong ba, anh nhẫn nại suốt đời 
      Cuối cùng tác giả lại trở về với hình tượng vầng trăng, nhưng đó không phải chỉ mỗi vầng trăng trời, mà còn là “vầng trăng em“  soi mãi trong hồn anh:
                    Xé rách lòng cho cánh thơ bay...
       Nàng không chỉ biến thành "đá" mà còn hoá ra "trăng"! Từ ngôn ngữ đến hình ảnh, giọng điệu bài thơ luôn có sự bứt phá, đồng thời nó được nhân cách hoá để tạo nên nét độc đáo và hấp dẫn trong thi ca.
                   Mất một vầng trăng lại mọc một vầng trăng
                   Sóng khốn khổ hôn mãi hòn đá trắng.
     Dù sáng tác vào một đêm trăng không mọc, nhưng Phạm Ngọc Thái đã có một bài "thơ trăng" rất đáng yêu!
 

nhanvan

 
           NGƯỜI CON GÁI SÔNG XƯA
                                            Nhớ lại thời chiến trận qua làng
                                                                                             *
Sông Hồng chảy muôn năm vẫn đỏ
Bãi ngô non xanh gió chân mây
Người con gái anh gặp thời chinh chiến  
Cái buổi qua làng lâu bấy đến nay.

Một làng bé quanh con nước lớn
Với quê hương thầm dịu thuở chiến tranh
Lòng thôn nữ như vầng trăng tỏa sáng
Lại trở về man mác trái tim anh.

Làng em lũy tre xanh bất tử
Mới gặp một đêm mà đã thấy thương thương...
Bóng nhìn anh mắt theo giờ còn biếc
Như phù sa cứ bồi mãi khôn cùng.

Lá tre rụng bao mùa trôi dĩ vãng
Và quê em đời sống có nâng cao?
Người năm ấy, em ơi! Giờ tóc trắng
Đang bồi hồi thao thiết giữa trăng sao...

Người con gái sông xưa, ơi có biết!
Một thời trai bão táp cuộc hành quân
Đêm thành phố nhớ em buồn da diết
Em bây giờ có hạnh phúc không em?
 
LỜI TÁC GIẢ:   Tôi không còn nhớ tên em, nhưng hình ảnh từ đôi mắt tới dáng hình em thì tôi vẫn man mác nhớ. Đó là vào một buổi trong những tháng năm còn chiến tranh, chúng tôi hành quân qua một ngôi làng nhỏ bên ven sông Hồng. Thuở ấy tôi mới chỉ là một anh lính binh nhì chưa đầy hai mươi tuổi:
                    Sông Hồng chảy muôn năm vẫn đỏ
                    Bãi ngô non xanh gió chân mây
                    Người con gái anh gặp thời chinh chiến  
                    Cái buổi qua làng lâu bấy đến nay.
      Chúng tôi đã dừng lại nghỉ tại làng và "tổ ba ba" của tôi được bố trí ngủ ở nhà em. Tối đó tôi ngồi nói chuyện với em khuya lắm, trong một mái bếp xóm quê. Bên bếp lửa bập bùng ánh lên khuôn mặt hiền xinh và thơ trẻ,. Người em đậm đà, tiếng nói cũng nhỏ nhẹ dễ thương. Nhìn nhau bên bếp lửa, đôi mắt em lung linh, trong sáng lạ thường. Bên em lòng tôi không khỏi dấy lên những cảm xúc bồi hồi...
      Phía trước của người lính là chiến trận. Chỗ đứng của người lính là nơi còn đang trong bom đạn. Yêu thương đến mấy thì cũng phải dứt áo mà đi…để không bao giờ còn gặp lại. Mối tình đời lính chớp nhoáng của tôi chỉ vẻn vẹn có vài tiếng đồng hồ như thế! Ấy vậy mà mấy mươi năm chiến tranh qua lâu rồi, tôi cũng đã quên đi nhiều thứ, nhưng hình ảnh về người con gái thì tôi vẫn còn nhớ mãi:
                    Lá tre rụng bao mùa trôi dĩ vãng
                    Và quê em đời sống có nâng cao?
                    Người năm ấy, em ơi! Giờ tóc trắng
                    Đang bồi hồi thao thiết giữa trăng sao...
      Để rồi vào một đêm buồn thành phố… lại nhớ về những kỉ niệm ngọt ngào của thời xa, tôi đã cầm bút viết bài thơ Người Con Gái Sông Xưa này.
 
 
 
 
         SÁNG XUÂN NAY

Sáng xuân nay không chít khăn tang,
                                     không mang áo cưới…
Gió đi đâu không thấy thổi trên đường
Thơ nằm khóc trong nấm mồ êm ái
Anh chỉ ngồi thầm lặng bên em.

Hương phảng phất bay lên từ mái tóc
Tình trắng tinh như ngửa đôi bàn tay
Đôi mắt em hóa thành mây trôi đi mất
Hồn anh chao dưới những lá cây rơi!

Cứ yên lặng,
Ông lão Giăng Van Giăng yên lặng…
Tôi cũng như ông chỉ thấy lá vàng thôi
Người đàn bà ấy đẹp giống cô Cô Dét
Nàng yêu tôi, nhưng nàng đã đi rồi!

Em về nơi "bờ bãi con người"
Anh trở lại viết thơ tình rồi rót lệ
Đời là thế! Thế thôi, đời là thế!
Mối tình mình chẳng thể cưới, cũng không tang…
 
 LỜI TÁC GIẢ:   Trên đời này có bạc bẽo nào hơn cái bạc bẽo đối với lão Giăng Van Giăng cơ chứ? (tiểu thuyết " Những người cùng khổ" của V.Huygô). Suốt cuộc đời lão dành tình yêu thương cho nàng Cô Dét, lão sống hết cho nàng! Ấy vậy mà, tới khi lão chết vẫn chỉ một nấm mồ thui thủi, cô đơn. Đành rằng, trước lúc lão mất, nàng cũng đã cùng người yêu đảo qua thăm lão một lần. Chỉ có những chiếc lá vàng, hết tháng năm này sang tháng năm khác là đều đặn rơi trên mồ lão.  Gặp lại em buổi sáng xuân ấy, ngồi bên em giây lát… tôi lại nhớ tới cái lão Giăng Van Giăng kia. Lão có khác tôi không?                              
 
 
 
 

nhanvan

 
          PHẠM NGỌC THÁI VỚI NHỮNG TÌNH THƠ ÁO TRẮNG
  
                                                          Đình Bồng 
 
     Có thể nói những bài “thơ tình áo trắng” của Phạm Ngọc Thái là một chùm thơ gối đầu đối với lớp sinh viên, đặc biệt là các nữ sinh. Trong đó có hai bài được trích ra từ tập “Rung động trái tim”, còn bài Cô Áo Trắng thì ở tập “Hồ Xuân Hương tái lai”. Đó phải chăng là những hoài cảm trong ký ức nhà thơ về kỷ niệm tình yêu thuở ban mai hay nhớ lại một mối tình nữ sinh xa xưa nào? Tôi xin bắt đầu bình bài thứ nhất:
 
         A-    THỜI ÁO TRẮNG 
 
Trả lại cho anh một thời áo trắng
Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!
Những bông hoa mùa xuân thôi không nở
Đi dưới bóng điện đêm lòng sẽ rất buồn.
 
Ôi, yêu dấu cái thời còn cắp sách
Mắt em cười mùa thu xanh lên!
Những buổi chúng mình tìm ánh trăng để học
Tà áo trắng động vào...khe khẽ nát tim anh!
 
Trả lại cho anh một thời áo trắng
Đã đi qua và... đã đi qua...
Với cả dòng sông trôi mơ mộng
Lá lá rụng vàng, tóc tóc hóa sương pha.
 
Nghe gió thổi hàng cây vi vút
Em biển xanh xa mãi vô cùng…
Anh đứng lặng một mình bên bờ biếc
Những âm thanh kêu bổi hổi trong lòng.
 
Trả lại cho anh một thời áo trắng
Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!

 
Lời bình:     HỒI ỨC TÌNH YÊU TUỔI THANH XUÂN
 
   Tiếng vọng từ trái tim nhà thơ về một khoảng xa xăm, mỗi khi động vào lòng anh lại quặn lên đau xót. Những kỷ niệm trong sáng mà êm đềm, da diết biết bao:
                    Trả laị cho anh một thời áo trắng
                    Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!
       Em đi rồi.../- Thực ra sự đi này là sự rời bỏ tình yêu tuổi thanh xuân của người con gái với cuộc đời anh khi đã về chiều. Người thiếu nữ đi... để lại cả một  thành phố hiu hắt vì buồn. Cái thành phố có trái sấu rụng, lá me rơi với những tháng năm tình yêu tuổi trẻ, giờ chỉ còn hoài niệm. Đồng thời đó cũng là một thành phố trong hồi ức tượng trưng, thành phố của tình yêu mà không có người yêu. Tất cả lùi vào dĩ vãng với bóng nhà thơ bước vào buổi hoa niên cuộc đời, lang thang trong khoảng vắng. Lòng anh thảng thốt kêu lên: Trả lại cho anh.../-  Hai câu thơ đầu là cả một khúc tình ly biệt. Đó là sự ly biệt bởi quy luật tàn úa của thời gian, rêu phong tháng năm phủ lên trên trái tim tình vẫn tha thiết thương yêu.
      Khi xưa còn em, trên bầu trời thành phố đêm đêm đầy những sao xa, ánh điện sáng lung linh, hàng cây bên đường thì nở hoa thơ mộng. Thế mà hôm nay:
                    Những bông hoa mùa xuân thôi không nở
                    Đi dưới bóng điện đêm lòng sẽ rất buồn
     Sang đoạn thơ hai, những kỉ niệm từ ánh mắt, tiếng cười và những hình ảnh xưa của người thiếu nữ lại hiện về:
                    Mắt em cười mùa thu xanh lên!
       Hay là:
                    Những buổi chúng mình tìm ánh trăng để học
                    Tà áo trắng động vào... khe khẽ nát tim anh!
         " khe khẽ nát"  -  Ta nghe như những mảnh trái tim anh đang tan vỡ khi tà áo trắng của em động vào. Âm thanh phát ra khe khẽ, nhưng  lòng người thì thổn thức, quặn thắt. "...khe khẽ nát tim anh" -  là hình ảnh của câu thơ hay, hé ra những ham muốn, khao khát được tìm tòi, lần cởi những gì có bên trong người con gái. Một sự ham muốn đầu tiên về cả tâm hồn và thể xác người yêu.
      Thời Áo Trắng là một bài thơ tình chớm nở thuở ban mai. Cái thời còn ngồi trong giảng đường đại học vẫn cùng em cắp sách đến trường:
                    Ôi, yêu dấu cái thời còn cắp sách
                    Mắt em cười mùa thu xanh lên!
      Đoạn thơ ba, âm hưởng tiếng vọng của người con trai với người con gái cứ vang mãi. Nỗi thơ đã được đẩy cao lên, lòng anh bàng hoàng:
                    Trả lại cho anh một thời áo trắng
                    Đã đi qua và... đã đi qua...
                    Với cả dòng sông trôi mơ mộng
                    Lá lá rụng vàng, tóc tóc hoá sương pha
       Trên con đường đời mái tóc sương của nhà thơ cứ ngày bạc phai thêm, anh càng không thể nào níu kéo lại được cái "thời áo trắng" cho mình được nữa? Lặng lẽ đứng nhìn mà nuối tiếc. Những người con gái đã chia ly, họ đâu còn quấn quít màng về tình yêu đối với nhà thơ nữa? Chỉ còn lại những mùa thu tàn và lá vàng rơi ngày ngày phủ dày mãi lên cuộc đời đang tàn tạ của anh. Đoạn thơ đã kết ở đó!
        Nhà thơ Chế lan Viên cũng từng thốt lên: “Chiều rồi! Phải, chiều rồi!...” . Tình thơ áo trắng này đã được viết ra trong cái cảnh vào chiều của đời người như thế! Những câu thơ bay ra từ trong tâm trạng thảng thốt và trái tim rỉ máu, tưởng như lệ đã đẫm cả hồn thơ.
       Sang đoạn thơ thứ tư, những âm thanh hoài cảm ấy vọng cả đất trời:
                    Nghe gió thổi hàng cây vi vút
                    Em biển xanh xa mãi vô cùng...
                    Anh đứng lặng một mình bên bờ biếc
                    Những âm thanh kêu bổi hổi trong lòng.
      Những âm thanh ta không nghe thấy nhưng lại rền xiết trong trí não ta. Một cảnh biển đầy sóng, thơ tượng trưng... để diễn đạt thời gian và không gian của tình yêu trong cuộc đời. Tình thơ đã được kết tụ lại hóa mình vào trong biển, vào cây, vào vũ trụ, thành hương, thành gió bay đi.
      Đến cuối cùng hai câu thơ đầu lại được nhà thơ hạ xuống để kết bài:
                    Trả lại cho anh một thời áo trắng
                    Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!
       Giờ đây cái thành phố tình yêu đã trống vắng, buồn tẻ và đầy  thương nhớ, nhưng khúc tình ca "thời áo trắng" của Phạm Ngọc Thái thì sẽ còn vang mãi...
 
            ĐB.
 
 
        B-   PHỐ THU VÀ ÁO TRẮNG 
 
Tà áo trắng em đi qua phố
Mùa thu rơi phủ mắt anh
Tà áo trắng của người sinh nữ
Anh nhìn xác phượng khóc rưng rưng.
 
Chỉ còn lại con tim rớm đỏ
Áo quệt vào máu rỏ hai tay…
Ôi, mùa thu mùa thu êm ả
Sao lòng anh tơi tả thế này?
 
Tà áo trắng trôi dưới dòng mây bạc
Lang thang vài cánh bướm bơ vơ
Áo trắng in ngang trời - sét đánh!
Lưỡi dao nào cào nát tim thu?
 
Anh cũng có một thời bên áo trắng
Cũng bế bồng và cũng đã ru em!
Cái thời ấy chìm vào xa vắng
Phút gặp lòng đâu hết ngổn ngang.
 
Thêm một mùa thu, một mùa thu vỡ
Câu thơ nẩy những bông hoa buồn
Thôi, đừng hát để ướt lòng trinh nữ
Em đi rồi, anh chết cả mùa đông.

Lời bình:         KHÁT VỌNG MỘT THỜI XA
     Nếu như bài thơ Thời Áo Trắng là sự hoài cảm những kỷ niệm về một thời đã qua, thì Phố Thu Và Áo Trắng lại là những cảm xúc tình yêu xa xót của tác giả bật ra cũng về "thời áo trắng", nhưng ở đương thời. Có một buổi nhà thơ đang đi trên phố, bỗng nhiên anh bắt gặp những tà áo trắng các nàng thiếu nữ phấp phới bay lướt qua anh. Trái tim nhà thơ xốn xang, tưởng chừng chỉ muốn vỡ tan ra:
                     Tà áo trắng em đi qua phố
                     Mùa thu rơi phủ mắt anh
                     Tà áo trắng của người sinh nữ
                     Anh nhìn xác phượng khóc rưng rưng
     Đó là những chiếc áo dài trắng mà các nữ sinh mặc vào buổi khai trường mùa thu. Nhìn những cánh hoa phượng đang rụng rơi xuống đất, lòng anh chạnh nhớ lại những ngày được cùng em cắp sách đến trường. Anh khóc hoa phượng hay anh khóc cho mình đây? Câu thơ: Anh nhìn xác phượng khóc rưng rưng /- Đã
ra đời như thế!
     Vậy tà áo trắng này là tà áo trắng thực và phố này cũng là phố thực, nó khác với thành phố ở bài Thời Áo Trắng là hình ảnh mang màu sắc tượng trưng. Nhà thơ nấc lên:   
                    Chỉ còn lại con tim rớm đỏ
                    Áo quệt vào máu rỏ hai tay...
                    Ôi mùa thu, mùa thu êm ả
                    Sao lòng anh tơi tả thế này?
     Nếu như trong Thời Áo Trắng diễn tả: Tà áo trắng động vào... khe khẽ nát tim anh! /- Chỉ là khe khẽ, xao xiết... Thì ở bài Phố Thu Và Áo Trắng, mức độ day dứt lên trái tim người thi sĩ mạnh hơn. Anh bàng hoàng nhớ về một thưở đã yêu thương người thiếu nữ, giờ như con dao cứa vào cào nát trái tim anh. Mặc dù mùa thu vẫn êm ả trong xanh, nhưng còn đâu sự yên lành như thuở xa xưa ấy:
                Áo trắng in ngang trời, sét đánh!
                Lưỡi dao nào cào nát tim thu?
      Hình ảnh lưỡi dao cào nát cả trái tim mùa thu là một biểu tượng đã được thăng hoa, nó đẩy nỗi thơ cao lên. Còn hình ảnh đoạn thơ:
                Tà áo trắng trôi dưới dòng mây bạc
                Lang thang vài cánh bướm bơ vơ...
     Quyện giữa mùa thu và tà áo trắng như một bức hoạ in trên nền trời, thật sinh động và rất bay. Cái cảnh vài cánh bướm vàng bay bơ vơ chính là hồn của nhà thơ đang lang thang trong những làn mây bạc, bộc lộ khát vọng yêu thương tha thiết của một con người khi bước vào tuổi hoa niên. Tuổi trẻ qua đi, nhưng tâm hồn và trái tim thi sĩ thì cứ trẻ mãi cùng khát vọng tình yêu. Giây phút anh bồi hồi tưởng lại năm tháng đã từng ân ái bên người thiếu nữ:
                Anh cũng có một thời bên áo trắng
                Cũng bế bồng và cũng đã ru em
                Cái thời ấy chìm vào xa vắng
                Phút gặp lòng đâu hết ngổn ngang...
     Ôi, tình yêu cuồng nhiệt và nóng bỏng, giờ thì chỉ còn những tháng năm lạnh lẽo của buổi hoàng hôn. Anh nghĩ đến cái thời từng ôm ấp tấm thân trẻ trung, mềm mại trong vòng tay. Khoảnh khắc ấy bỗng trở thành kỉ vật thiêng liêng, theo thời gian nay đã trôi vào quá khứ. Nó lý giải cảnh ngộ vì sao khi gặp những tà áo trắng đi qua lòng nhà thơ lại rạo rực, cảm xúc mãnh liệt đến thế!
     Như Nguyễn Du đã viết:
                    Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ?
       Phút gặp lại trăm mối ngổn ngang. Nhà thơ đã phác hoạ lên sự nghịch cảnh giữa thiên nhiên thanh bình với sự tan vỡ trong lòng:
                    Thêm một mùa thu, một mùa thu vỡ
                    Câu thơ nấy những bông hoa buồn
                    Thôi, đừng hát để ướt lòng trinh nữ
                    Em đi rồi, anh chết cả mùa đông.
      Nói là: " thôi đừng hát..." -  thực ra anh vẫn muốn hát mãi về tình yêu! Câu thơ mang ý ẩn dụ. Mỗi một mùa thu đến lại một lần lòng anh thêm tan nát. Rồi mùa đông tới, trái tim nhà thơ chắc sẽ càng hiu hắt bởi cô đơn?
 
       ĐB                                                                                                                      
         C.   CÔ ÁO TRẮNG
Anh lại có một cô áo trắng
Mắt nàng nhìn trong biếc mùa thu
Mái tóc xoã, bầu vú nàng hưng phấn
Ngủ đi em, nghe bài thơ anh ru!

Đất Sài Gòn mùa xuân đến trong mơ
Có em tôi đi giữa đêm dài thành phố
Em ơi em, những khi trời trở gió
Có thấy bóng anh về thao thức bên em?

Anh nhẹ hôn thầm ở dưới ánh đêm
Em khoả thân mình để hoá thành nữ thánh!
Áo em trắng hay là da em trắng
Có em rồi cuộc sống sẽ vô biên.

Ta mặc cho năm tháng chảy, nghe em!
Chỉ có anh và em, chỉ có trời và đất
Thế giới văn minh ta không cần gì hết
Em dẫn anh vào buổi hoang muội nguyên sơ.

Đêm Sài Gòn khi ấy sẽ như mơ
Em bọc trong anh không cần quần áo
Ôi, nguyệt của em đây một động sâu huyền ảo
Chứa cả thiên đường và vũ trụ bên trong.

Em đừng hỏi vì sao anh yêu em!

Anh lại có một cô áo trắng
Vào buổi hoàng hôn hoang vắng cuộc đời
Đôi mắt nàng cả trời thu đẹp lắm
Bầu vú nàng mùa hoa trái sinh sôi...
 
 Lời bình:   TÌNH ÁO TRẮNG CỦA BUỔI HOÀNG HÔN CUỘC ĐỜI
 
    Riêng bài “Cô áo trắng” này lại không phải tình yêu thưở ban mai, mà là một bài thơ tình trong buổi hoàng hôn cuộc đời. Như anh đã viết:
                     Anh lại có một cô áo trắng
                     Vào buổi hoàng hôn hoang vắng cuộc đời
                     Đôi mắt nàng cả trời thu đẹp lắm
                     Bầu vú nàng mùa hoa trái sinh sôi
     Tôi không biết người đó còn là một thiếu nữ hay đã là thiếu phụ? Chỉ biết rằng,  anh cảm xúc người đẹp mà nảy ra tình thơ chỉ qua một bức ảnh. Nghe nói bức ảnh đó cô em mặc một chiếc áo cánh trắng mỏng, bó sát lấy tấm thân thon thả của một thục nữ thành phố Sài Gòn.
     Vào một mùa xuân muôn hoa đua nở, nhà thơ thương nhớ người đẹp ở trong mơ:
                     Đất Sài Gòn mùa xuân đến trong mơ
                     Có em tôi đi giữa đêm dài thành phố
                     Em ơi em, những khi trời trở gió
                     Có thấy bóng anh về thao thức bên em?
     Tình thơ chứa chất một tình cảm lãng mạn xen lẫn sự ham muốn về thân thể của người yêu. Tình thơ được khai thác khá sâu sắc. Tác giả diễn tả về cái thế giới bên trong người đẹp như cả vũ trụ:
                     Đêm Sài Gòn khi ấy sẽ như mơ
                     Em bọc trong anh không cần quần áo
                     Ôi, nguyệt của em đây một động sâu huyền ảo
                     Chứa cả thiên đường và vũ trụ bên trong
     Hình ảnh thơ mang màu sắc triết học, càng làm cho tình thơ trở nên huyền thẳm. Ngôn ngữ sắc bén, sinh động tựa lưỡi dao cứa ngọt vào trái tim làm ta tê tái. Kết hợp với giọng thơ du dương, nên tuy  là thơ tự do mà cảm xúc rất uyển chuyển: 
                      Anh nhẹ hôn thầm ở dưới ánh đêm
                      Em khoả thân mình để hoá thành nữ thánh!
                      Áo em trắng hay là da em trắng
                      Có em rồi cuộc sống sẽ vô biên
     Hay là:
                      Ta mặc cho năm tháng chảy, nghe em!
                      Chỉ có anh và em, chỉ có trời và đất   
                      Thế giới văn minh ta không cần gì hết
                      Em dẫn anh vào buổi hoang muội nguyên sơ
     Cô Áo Trắng là một tình thơ sâu sắc và gợi cảm. Tuy có nơi, có chỗ tác giả đã sử dụng hình ảnh thân thể như “bầu vú nàng”, hoặc “nguyệt của em đây”... nhưng đọc lên không làm cho tình thơ trở thành dung tục. Nó chỉ cốt tăng thêm sự hấp dẫn, đáng yêu, viên mãn và hay hơn.
        Nói chung thơ Phạm Ngọc Thái viết theo cảm xúc, được tung toả ở nhiều  khía cạnh trong cuộc sống. Tác giả đi hết gam để đẩy nỗi thơ đến tận cùng mà vẫn giữ được sự hồn nhiên, trong trẻo. Nhà thơ như thể bóc cả mình ra cho thơ tuôn trào như suối, vẫn không kém phần khúc triết của một trái tim thơ!
 
                     Đình Bồng
                        Giáo viên Trường THPT
                             Ba Đình Hà Nội
 

nhanvan

 
                  ĐÊM THIẾU NỮ
 
Tiếng ếch chùa động vỡ “đêm thiếu nữ“                                                                          
Mây từng đàn trôi nổi phận thiên nhiên
Ta khỏa lòng ta đằm sương gió
Sau chuyện tiền nong với áo cơm.

Ôi, thân thiết chặng đời gió bụi                                                                                        
Những tháng năm đá, sỏi... đến cùng em
Em đã nuôi ta bằng nhị hoa phấn dại
Một chặng đời sôi nổi giống bướm ong.

Làn tóc ướt, môi thơm chùm ớt ngọt...                                                                      
Nhớ thương nhau nhưng chẳng thể đi tìm!
Mặt nguyệt đêm này nhòe sương bạc
Anh một mình ngồi hát ru em...
 
Lời bình:  ĐÊM MỘNG YÊU SAU NGÀY MỆT MỎI
 
       Vào cái đêm có tên “đêm thiếu nữ“, nhà thơ ngồi ru bóng người yêu bên một ngôi chùa vắng:
                      Tiếng ếch chùa động vỡ “đêm thiếu nữ”
     Ngồi trên đất Phật mà lại viết thơ tình trai gái, đó chính là Phạm Ngọc Thái! Nhưng tại sao anh gọi đêm đó là "đêm thiếu nữ"? Chắc ý muốn nói về đêm của tình yêu tuổi trẻ, với người thiếu nữ trong trắng, thanh xuân... thế mà lại bị cái tiếng ếch trần tục kia làm tan vỡ? Tình thơ còn được đồng họa bởi một khung cảnh thiên nhiên heo hút, hoang dã như lòng người:
                     Mây từng đàn trôi nổi phận thiên nhiên
                     Ta khỏa lòng ta đằm sương gió
      Nhà thơ nhớ về một thuở đã xa xưa:
                     Ôi, thân thiết chặng đời gió bụi
                     Những tháng năm đá, sỏi... đến cùng em
     Đây là mối tình tác giả đã gặp vào những năm tháng phong trần, lăn lộn của cuộc đời, mà ở trong thơ anh gọi là: chặng đời gió bụi và đá, sỏi...
     Tình yêu đã biến những chuỗi ngày cay cực, vui ít buồn nhiều của nhà thơ trở nên hoa mỹ chăng? Hình ảnh tác giả sử dụng:
                     Một chặng đời sôi nổi giống bướm ong
     Nghĩa là, người thiếu nữ đã mang đến cho anh một tình yêu say đắm. Cuộc sống lại ngập tràn hạnh phúc và tươi đẹp biết bao. Nhưng rồi thực tại vẫn cứ là thực tại, niềm vui kia chỉ còn trong dĩ vãng. Mộng mơ đến mấy thì cũng sẽ tan. Nhà thơ vẫn phải trở về với nỗi hiu quạnh, lặng lẽ ngồi ru cái bóng của em yêu một thời xưa:
                      Mặt nguyệt đêm này nhòe sương bạc
                      Anh một mình ngồi hát ru em!
     Cái thực tại ấy còn gì nữa?
                     Ta khỏa lòng ta đằm sương gió
                     Sau chuyện tiền nong với áo cơm
     Thì ra những giây phút mộng mơ của người thi sĩ, giữa cái đêm lẻ loi lại cũng đã phải trải qua một ngày bươn bả vì miếng cơm, manh áo. Ta càng thấy chí lý nhớ lại câu thơ Xuân Diệu:
                     Cơm áo không đùa với khách thơ
     Anh đã viết bài thơ này trong sự cô đơn của một nhà thơ khi tuổi tác đã về chiều. Nói theo cách nói về nữ sĩ Hồ Xuân Hương: Tình thi như một tiếng thở dài hắt ra vào cái đêm trăng bạc. Nhưng trái tim thơ của thi nhân thì vẫn tha thiết, đằm đìa lắm! Hình như trong khoảng không gian hiu hắt đó, ta còn nghe thấy cả tiếng gió táp, mưa sa…
 
                        Nguyễn Thanh Bình 
 
 
 

nhanvan

 
             BIỂN HÁT
 
     Biển tít tắp sao sóng còn vỗ mãi
     Anh nhặt chút tình vương lại thời xa
     Treo hồn lên nửa vành trăng lấp
     Thả lòng bay lặng bến bơ vơ.
 
     Biển có thể không biết mình hóa sóng
     Để cho bờ chìm đắm giữa lênh đênh
     Em có thể không còn nhớ đến...
     Như làn mây trôi mãi vô tình.
 
     Biển ba phần cho trái đất tươi xanh
     Em trong anh một mùa thu huyền ảo
     Khi anh hóa hàng phi lao trong sóng bão
     Là đã hòa biển cả với cô đơn!
 
     Trời đêm nay không mưa nhưng mà gió
     Gió đêm nay không mạnh nhưng mà xô
     Trăng đêm nay hơi vàng, xao và động
     Anh lại nằm nghe biển hát ngày xưa…
 
 
Lời bình:            TIẾNG VỌNG CỦA TÌNH YÊU
                     
        "Biển hát" là tiếng hát của người con trai ru vọng người yêu trong một đêm trăng ảo. Ngay những hình ảnh thơ đầu tiên đã gợi ta về những gì của êm đềm và dan díu bên em:
                    Biển tít tắp sao sóng còn vỗ mãi
                    Anh nhặt chút tình vương lại thời xa
                    Treo hồn lên nửa vành trăng lấp
                    Thả lòng bay lặng bến bơ vơ.
      Trái tim chàng thi sĩ như một kẻ không nhà, không cửa... lang thang trên bãi vắng bơ vơ. Ta hãy nghe anh tả về hình ảnh người yêu:
                    Biển ba phần cho trái đất tươi xanh
                    Em trong anh một mùa thu huyền ảo
      Đó là một mùa thu thăm thẳm có in bóng hình em ở đó. Như biển cả chiếm ba phần tư trái đất. Cũng có nghĩa em là sự sâu sắc nhất của cuộc đời anh. Phải chăng như nhà thơ Thổ Nhĩ Kỳ F.K.Đaglargia, trong một bài thơ tình nổi tiếng với nhan đề “Tình yêu“ chỉ vẻn vẹn có bốn câu thơ ngắn, ông định nghĩa:
                    Yêu, có nghĩa
                    Là cùng người yêu
                    Chia đều
                    Trái đất thành hai nửa.
    Hai người yêu nhau là cả trái đất này. Còn nhà thơ Nga M.Lermôntốp (1814-1841) bằng một cách nói khác trong thi ca, đã ví về tình yêu bất hủ đối với người đàn bà:
                    Tượng thờ dù đổ vẫn thiêng
                    Miếu thờ bỏ vắng vẫn nguyên miếu thờ
     Trở lại với bài Biển Hát - Tình yêu thật huyền diệu biết bao, đã mang cho ta cả bầu trời và trái đất tươi xanh, cuộc sống ngập tràn hạnh phúc cùng những vần thơ đẹp nhất! Nhưng khi không còn em? Tác giả viết:
                    Khi anh hóa hàng phi lao trong sóng bão
                    Là đã hòa biển cả với cô đơn!
      "Biển cả" ở đây là hình tượng về tình yêu của người thiếu nữ đối với nhà thơ. Khi anh đã hoà tình yêu em vào trong nỗi cô đơn, thì lòng anh sẽ bị giằng xé bởi trăm ngàn cơn bão tố. Hay là:
                    Biển có thể không biết mình hóa sóng
                    Để cho bờ chìm đắm giữa lênh đênh
                    Em có thể không còn nhớ đến...
                    Như làn mây trôi mãi vô tình.
     Có thể như làn mây trôi vô tình kia, em đã quên đi những tháng năm đẹp đẽ ấy? Nhưng trong lòng anh thì  kỉ niệm tình yêu đôi ta mãi mãi không bao giờ phai nhoà. Với nỗi tình mơ mộng của một trái tim da diết giữa đêm trăng mờ tỏ, nhà thơ lại chạnh nhớ về tiếng biển - tiếng của tình yêu xưa:
                   Trời đêm nay không mưa nhưng mà gió
                   Gió đêm nay không mạnh nhưng mà xô
                   Trăng đêm nay hơi vàng, xao và động
                   Anh lại nằm nghe biển hát ngày xưa...
      Bài thơ đã được kết thúc ở đó. Tháng năm, như bến bờ lênh đênh, chìm đắm trong biển cả tình em... người thi sĩ đã treo hồn mình lên tận nửa vành trăng xa.  Biển Hát là một bài thơ tình có nhiều hình tượng đẹp, sống động. Làn điệu thi ca huyền ảo có thể làm xao xiết trái tim người.
 
                     Xuân Hùng 
 
 

nhanvan

 
            ĐÊM TÓC ĐÁ  
 
Nửa đời tóc hoá thành đá cả
Rụng vãi thềm đầy phủ quanh trăng...
Nhớ một thuở cùng bao thiếu nữ
Mà nay gò mả, ma rừng.

Tai nghe tóc ve bên bà gái goá
Nhặt câu thơ rơi, lệ lã chã mùa thu…
Có của nhà vẫn còn ham tơ nhú
Ngồi chẳng yên, hồn dạ cứ vi vu.

Trên kia nguyệt không quần như đã
Đêm thơm chùa, trắng dã tấm thân nga
Trinh tiết thời nay em mở cửa
Ngai vàng còn dưới cái em ta!
 
 Lời bình: NỖI LÒNG HIU HẮT VÀ KHÁT VỌNG TUỔI HOA NIÊN
                                         
     Dường như ban đầu khi sáng tác bài thơ này tác giả chỉ có ý định viết chơi. Mái tóc một thời trẻ tuổi nhà thơ đã cùng dan díu với bao nàng thiếu nữ xinh đẹp, thế mà giờ đây:
                     Nửa đời tóc hoá thành đá cả
                     Rụng vãi thềm đầy phủ quanh trăng...
    Chỉ còn biết ve vãn bên các bà gái goá. Ta hãy đọc đến câu thơ thứ năm:
                     Tai nghe tóc ve bên bà gái goá
     Buồn đến chảy nước mắt mà đau xót. Nhưng câu thơ tiếp sau thì lại thật thi ca:
                     Nhặt câu thơ rơi, lệ lã chã mùa thu…  
     Lời thơ khá uyển chuyển và phong hoa. Tuy nó mô tả những dòng nước mắt lã chã rơi xuống mùa thu của đất trời, nhưng lại tạo thành tứ thơ hay:
                    Tai nghe tóc ve bên bà gái goá
                    Nhặt câu thơ rơi, lệ lã chã mùa thu…
      Sự chuyển đổi giọng và nhịp của những câu thơ như thế mang nhiều tính nhạc, kết hợp với nghĩa thơ để gây một âm hưởng trong rung cảm của trái tim, đưa thi phẩm trở thành một bản thơ trữ tình. Những câu thơ rơi được tác giả nhặt lên ấy, hoà với dòng lệ đời chảy xuống mùa thu xao xiết buồn . Một mùa thu của  tình yêu muốn được mơn trớn và vuốt ve:
                    Trên kia nguyệt không quần như đã
                    Đêm thơm chùa, trắng dã tấm thân nga...
      Đêm Tóc Đá là một bài thơ tình lãng mạn, ẩn chứa một nỗi lòng hiu hắt và khát vọng của tuổi hoa niên. Nhưng ngòi bộc phá nổ của bài thơ chính nằm ở trong câu thơ kết, nó chứa chất cả nỗi nhân tình thế thái:    
                    Ngai vàng còn dưới cái em ta!
     Mang ngai vàng là biểu tượng cho quyền lực tối cao thời vua chúa, đặt nó dưới cả "cái ấy" của đàn bà? Một câu thơ rất Hồ Xuân Hương và cay độc. Văn thơ thường mượn xưa nói nay, không phải nó chỉ ám chỉ mỗi ngày xưa mà còn về cả hôm nay. Suy cho cùng chẳng cái gì bằng cái ấy của đàn bà -  Ý trong nghĩa đen: là khởi điểm cho cả chính trị và triết học!...
      Nhưng về nghĩa bóng, câu thơ bộc lộ một ý nghĩa xã hội sâu sắc. Chính câu thơ kết ấy đã nâng tầm vóc thi phầm Đêm Tóc Đá lên hàng bậc của thi ca.
 
                 Ngọc Bích
 
 
 

nhanvan

 
 
         TIẾNG HÁT ĐỜI THƯỜNG
                                     Tặng vợ                                                                                                                                                                                        
Trong một phố nghèo có người vợ trẻ                           
Vẫn đón con đi, về... như thường lệ                            
Vóc em thanh cũng thể mùa xuân                                               
Đôi mắt em: đôi mắt ấy màu đen. 
 
Ngôi nhà nhỏ bên đền
Gốc đa, quán báo
Nơi ngày xưa ai bán chiếu gon (*)
Đêm hồ nước trăng soi
Chiều lá me, lá sấu
Cung thành xưa dấu đại bác còn. (**)

Ôi quê hương!
Cái phố nhỏ cứ mưa là lầy lội
Cháu gái nhà bên tuổi không đoán nổi
Chưa tối đã khêu đèn bê mẹt thuốc rao đêm
Ngày hai bữa, bữa nào cũng vội.

Miền đã theo tôi vào suốt Trường Sơn
Hành quân rừng già, võng treo sườn gió...
Ai biết chiều nay người vợ trẻ
Đứng mong chồng bên đứa con thơ
Giọt lệ cháy xót lòng mang sắc xanh thu!

Tuyết bạc quê người... xứ sở mưa cau...
Đi đâu, đến đâu: nhớ về phố ấy!

Đôi mắt em buồn cho bài hát anh ca
Con sẻ hót mênh mông đồng nước
Người hát rong hát vui sân ga
Tiếng Hát Đời Thường thường lẫn vào bụi cát
Anh hát cho đời...
Anh hát em nghe...
                         
                                Nước Đức - tháng 2/1989

      (*) Gợi lại câu chuyện bà Thị Lộ thời con gái đi bán chiếu gon ở hồ Tây. Bà  đã gặp ông Nguyễn Trãi và những vần thơ đối đáp giữa hai người còn truyền tụng đến ngày nay.
     (**) Là hình ảnh mặt thành Thăng Long Cửa Bắc cố đô xưa, còn in dấu đạn đại bác từ thời giặc Pháp bắn vào. Thành Thăng Long thất thủ, quan Tổng đốc Hoàng Diệu phải thắt cổ để tuẫn tiết.
 
Lời bình:           TÌNH YÊU QUÊ HƯƠNG THA THIẾT
       Truyền kể lại rằng, trong một khu phố nhỏ có một người vợ trẻ cùng đứa con thơ, ngày tháng chờ chồng ra đi nơi đất khách vì miếng cơm manh áo.
     Tiếng Hát Đời Thường là một bài thơ về quê hương. Những hình ảnh rất thân thuộc nhưng vẫn mang tính điển hình, khái quát. Từ căn nhà bên ngôi đền cổ quanh năm rợp bóng đa chùa, cái quán báo trong phố đến cảnh sóng nước hồ Tây... đã được gợi lại bằng câu chuyện cổ. Nàng Thị Lộ từng bán chiếu gon đã gặp ông Nguyễn Trãi và những vần thơ đối đáp giữa hai người.   
     Qua bao hình ảnh mà người ra đi ở phương trời xa thường hay nhớ. Những đêm trăng hồ, những chiều lá sấu, lá me rơi. Cả chiếc cổng đá của cung thành cố đô xưa, vẫn còn in dấu đạn đại bác từ thời giặc Pháp bắn vào - thành Thăng Long thất thủ, tổng đốc Hoàng Diệu đã phải thắt cổ để tuẫn tiết. Đó là một bức tranh quê, tiết tấu thơ đầy chất trữ tình. Rồi những hình ảnh sinh sống hàng ngày trước đây mà nhà thơ nhớ lại:                                    
                    Cái phố nhỏ cứ mưa là lầy lội
                    Cháu gái nhà bên tuổi không đoán nổi
                    Chưa tối đã khêu đèn bê mẹt thuốc rao đêm
                    Ngày hai bữa, bữa nào cũng vội.
       Người chồng ấy vẫn đau đáu nhớ về nơi vợ con đang trông đợi:
                    Tuyết bạc quê người... xứ sở mưa cau...
                    Đi đâu, đến đâu: nhớ về phố ấy!
      Cái miền quê một thuở nào theo anh ra trận trong cuộc chiến tranh xưa:
                    Miền đã theo tôi vào suốt Trường Sơn
                    Hành quân rừng già, võng treo sườn gió...
      Bài thơ được viết trong nỗi nhớ mong hiu hắt của kẻ đang lưu lạc ở xứ người. Đó là những tiếng nói yêu thương, xao xiết thường tình chốn dân gian, càng làm cho tình thơ thêm tha thiết:
                    Đôi mắt em buồn cho bài hát anh ca
                    Con sẻ hót mênh mông đồng nước
                    Người hát rong hát vui sân ga...
      Cái tiếng hát đời thường ấy có thể là một khúc đàn dạo của người hát rong trên sân ga, tiếng rao của em bé bán báo hoặc tiếng gọi đò trên sông trong đêm vắng. Nó máu thịt như người vợ quê ta, như bà mẹ già tóc bạc, như nồi khoai, củ sắn ngày tám tháng ba. Cũng có khi ánh lên niềm vui bên bếp lửa hồng của những người thân. Ngày ngày ta vẫn từng nghe ở đâu đấy vọng lên thảng thốt, để rồi bay đi lẫn vào trong cát bụi cuộc đời:
                    Tiếng Hát Đời Thường thường lẫn vào bụi cát
                    Anh hát cho đời...
                    Anh hát em nghe...
     Và bài thơ Tiếng Hát Đời Thường, một tình thi da diết máu tim đã khép lại ở đó.
 
                       Phạm Thành Công
 
 

nhanvan

 
               NỖI TRĂN TRỞ
             NGƯỜI ĐI TÌM VÀNG

Tôi sống âm thầm trong một đoàn người hỗn hợp
Rời quê qua bên kia biển sóng
Kẻ tìm vàng - Người vì cảnh nghèo đi
Đạo lý có hoá thừa đành giả dại làm ngơ
Đứa mách qué lại vân vi dễ sống.

Hạt muối xót tháng năm và lòng ai đắng?
Tôi nhận chìm tôi vào những lãng quên!

Ai mang bán vàng mười giữa phiên chợ đông? (1)
Tôi tìm chắt những bụi vàng như anh lính lê-dương
                                           lọc sàng từng đống rác...(2)
Dầu kẻ bán - Người tìm vàng có khác
Nhưng giá vàng tính cũng như nhau.
Nhìn cánh dơi đen xao xác trời chiều
Cứ để cho tất cả lãng quên!

Cây lý chiều xưa gió còn đưa lại
Bông đại ở quảng trường hương vẫn giăng tơ…
Chút thơm thảo đoá phù du ngắn ngủi
Giả dại ở đời thường mà khôn lại trong mơ.

Rồi một ngày, sẽ có một ngày qua
Những năm tháng không bẩn đấy,
                                     cũng rộm vàng khói cột
Nhưng tôi đã có một thỏi vàng, thứ vàng rất thật!
Đánh một đoá hồng vàng tôi trao đứa con thơ
Người vợ quê hương mỏi mắt đợi chờ
Một chút nữa với bạn bè thân hữu
Và khi đó tóc có ngả mầu chút xíu
Dù cho tất cả đã quên tôi !?

                             Nước Đức- Đêm 11/9/1989

(1) Mượn ý trong câu thơ của Nguyễn Duy: " Còn chút vàng mười mang ra bán nốt"
(2) Phỏng theo tích truyện Bông Hồng Vàng của nhà văn Nga Pau-Tốp-xki.

 
Lời bình: CẢNH XUẤT KHẨU LAO ĐỘNG Ở NƯỚC NGOÀI

       Vào những thập kỷ cuối cùng của thế kỷ XX, các đoàn người xuất khẩu lao động ồ ạt đổ ra nước ngoài. Bối cảnh trong nước hỗn độn. Nền kinh tế xã hội sa sút, đời sống dân tình nhất là nhiều vùng quê rơi vào cảnh nghèo khổ đáng báo động. Thế giới thì đảo loạn. Sang thập niên 90 Xô Viết Nga tan vỡ, rồi hàng loạt các nước trong phe XHCN Đông Âu bị sụp đổ. Sương mù chủ nghĩa bao phủ bầu trời, như ở trong bài Trở Về tập thơ Người Đàn Bà Trắng, tác giả đã viết:
                        Đông Âu bão giật xiêu Thành Mác
                        Bốn bể chân trời lạc khói sương...
       Bấy giờ nhà thơ còn là một cán bộ ngành ngoại thương  quốc tế. Anh được điều động từ trong nước ra nước ngoài tham gia công tác quản lý một đơn vị xuất khẩu lao động. Đó chỉ là thực cảnh của các đám dân dã đi tha phương kiếm sống. Những trăn trở riêng chung của tác giả trước một thực tế đầy phức tạp, để vào một đêm Nỗi Trăn Trở Người Đi Tìm Vàng đã ra đời:
                        Tôi sống âm thầm trong một đoàn người hỗn hợp
                        Rời quê qua bên kia biển sóng
                        Kẻ tìm vàng - Người vì cảnh nghèo đi
      Bài thơ phác lên một bức tranh được khai thác cả bề diện lẫn bề sâu. Những lớp người này phần lớn đều thuộc con em các gia đình nghèo khổ, tình cảm quê hương gắn bó cũng rất tha thiết. Song cảnh tượng diễn ra nơi đất khách quê người thì thật kinh khủng, đến mức đạo lý sống tưởng chừng như không còn chỗ để dung thân. Nhiều nơi, nhiều chỗ tranh giành, dối lừa nhau làm ăn không kém gì cảnh chợ giời. Nó đã thuộc vào hàng là những lớp chúng sinh tận cùng đáy xã hội rồi:
                        Đạo lý có hoá thừa đành giả dại làm ngơ
                        Đứa mách qué lại vân vi dễ sống...
     Lòng anh luôn bị dày vò, xa xót:
                        Hạt muối xót tháng năm và lòng ai đắng?
                        Tôi nhận chìm tôi vào những lãng quên!
       Sử dụng những cụm từ như: giả dại, làm ngơ, mách qué, vân vi... mà vẫn giữ được phong cách của dòng thơ trữ tình chính thống, bản sắc thêm đậm đà chất văn học dân gian. Người đã phải hoá mình thành giả dại, ngây ngô, cười cợt... mà sống. Nén mình nuốt cái "đạo lý có hoá thừa" kia đi, tự nhận chìm bản thân như là không tồn tại để lãng quên.
      Tiếng thơ từ trong trái tim đau bật ra mặn đắng hơn cả dòng nước mắt.  Đó là sự mở đầu bi hài của cuộc sống trong Nỗi Trăn Trở Người Đi Tìm Vàng này. Ta hãy nghe xem cái giá phải trả của những kẻ đi xuất khẩu lao động đó như thế nào?
                        Ai mang bán vàng mười giữa phiên chợ đông? (1)
                        Tôi tìm chắt những bụi vàng như anh lính lê-dương
                                                             lọc sàng từng đống rác...(2)
                        Dầu kẻ bán - Người tìm vàng có khác
                        Nhưng giá vàng tính cũng như nhau.
         Câu (1) - Sử dụng ý thơ của nhà thơ Nguyễn Duy: Còn chút vàng mười mang ra bán nốt/-  "vàng mười"ở đây chính là thứ vàng của lương tâm. Nghèo cực quá thì đến cả tâm hồn cũng phải mang mà bán cho quỉ sứ! Nền tảng xã hội quá thấp thì cá nhân làm sao có thể giữ cho mình trong sạch được? Huống hồ quan hệ cuộc đời còn có cả gia đình và những người thân. Nếu nhà thơ kia có lúc còn phải mang cả "một chút vàng mười" còn sót lại trong mình ra phiên chợ người mà bán? thì hẳn cái thứ vàng kiếm được của đám người lao động tha phương giá đổi chua chát hơn nhiều.
      Còn câu (2):
                        Tôi tìm chắt những bụi vàng như anh lính lê-dương
                                                                                   lọc sàng từng đống rác...
       Phỏng theo tích truyện Bông Hồng Vàng của nhà văn Nga Pau-Tốp-xki: Có người lính lê-dương làm cận vệ cho một viên tướng Pháp. Trong chuyến sang chiến trường Đông Dương, viên tướng ấy mang theo một cô con gái nhỏ. Trước khi bị tử trận, viên tướng còn kịp dặn lại người lính cận vệ của mình: Hãy mang cô con gái của ông về trao lại cho mẹ nó ở Pa Ri!
     Trên đường về Pháp lênh đênh qua đại dương, bé gái ngây thơ cứ thầm ao ước có một Bông Hồng Vàng. “ Bông hồng vàng “ chính là biểu tượng cho ước mơ hạnh phúc của cuộc đời bé gái. Những tháng năm sau đó, cuộc sống cực khổ đã xô đẩy anh lính trở thành một người quét rác nghèo hèn, sống trong một túp lều xiêu vẹo dưới gầm cầu ngoại ô Pa Ri. Ngày ngày khi quét qua các cửa hiệu kim hoàn, người quét rác lại chắt vét lấy những nắm cấn rác có dính chút bụi vàng mang về nơi mình ở. Năm này qua năm khác, dần dà anh ta cũng tích được một ít vàng đủ để nhờ người thợ kim hoàn làm cho cô bé gái một bông hồng vàng nhỏ. Cô bé ấy giờ đã trở thành một thiếu nữ xinh đẹp ở Pa Ri!
      Trớ trêu, bông hồng vàng chưa kịp gửi đi cho cô gái, thì người quét rác đã chết trong đói nghèo và tủi nhục. Xác anh nằm trên một manh chiếu mục, đầu vẫn gối lên bông hồng vàng nhỏ, sau đó bị người thợ kim hoàn đến lấy đi mất… không đến được tay cô gái.
       Vậy là - Thứ vàng mười lương tâm mà nhà thơ kia đã phải mang ra chợ người để bán, cũng như vàng của kẻ quét rác lăn lộn kiếm từ trong rác bẩn cuộc đời, với loại vàng mà đám người lao động làm thuê ở nước ngoài kiếm được:
                        Dầu kẻ bán - Người tìm vàng có khác
                        Nhưng giá vàng tính cũng như nhau.
       Nó đã phải đổi bằng cả sự tủi cực và nhục nhã. Đem cả ba thứ vàng đó đặt lên chiếc bàn giá của lương tri, thì chúng đều phải trả cái giá đổi như nhau mà thôi. Ý thơ thật xót xa. Nó phục lại một bối cảnh xã hội đầy mâu thuẫn, nền đạo lý bị tha hoá, dung lượng thơ có sức chứa tính thời đại rất lớn. Đây là những câu thơ hay nhất bài, như lời một nhà bình thơ đã nhận xét: Nó có thể đạt đến những câu thơ trở thành kinh điển!
       Thông qua sự trăn trở bản thân, tác giả đã khai thác vào nỗi lòng tâm linh của những người lao động, đưa tính nhân bản thơ lên đến tột cùng:
                        Cây lý chiều xưa gió còn đưa lại
                        Bông đại ở quảng trường hương vẫn giăng tơ
                        Chút thơm thảo: đoá phù du ngắn ngủi
        Sự khao khát những chiều hương lý trong kỉ niệm, nhớ đến những bông đại nơi quảng trường quê hương - Nỗi đau và tình thương yêu giằng xé trong lòng những con người ấy, càng thấy sự phũ phàng thực tế mà những kẻ đi tìm vàng đã phải chịu đựng. Kịch tính biết bao khi chính họ lại phải sống với nhau như hài kịch:
                        Giả dại ở đời thường mà khôn lại trong mơ...
       Câu thơ điệp trở lại hai lần để nhấn mạnh, thật là một màn bi hài của xã hội và cuộc đời. Bài thơ tuy là tự sự bản thân, nhưng đã trở thành đại diện cho một lớp dân sinh đông đảo nhất xã hội. Cuối cùng tác giả lý giải về mục đích mà những nỗi đời trớ trêu ấy đã phải chịu đựng:
                      Nhưng tôi đã có một thỏi vàng, thứ vàng rất thật!
                      Đánh một đoá hồng vàng tôi trao đứa con thơ
                      Người vợ quê hương mỏi mắt đợi chờ
                      Một chút nữa với bạn bè thân hữu...
      Vậy nếu khi nhà thơ Phạm Ngọc Thái có phải tự chất vấn về mình:
                     Những năm tháng không bẩn đấy, cũng rộm vàng khói cột 
      Thì cũng giống như cảnh mà Nguyễn Duy đã viết: Còn chút vàng mười mang ra bán nốt/-  Làm sao ta có thể lên án được, bởi những con người đó đã phải đổi cả một phần nhân cách cần thiết chỉ vì lương tri. Những việc làm của họ là xuất phát từ lương tri của lương tri.      
       Chỉ với hơn hai mươi câu thơ: Nỗi Trăn Trở Người Đi Tìm Vàng phục lại không khác gì một pho tiểu thuyết, một tấn đời! Bài thơ có ý nghĩa sâu sắc, giá trị nhân văn cũng như tính điển hình xã hội ở trong một giai đoạn nhiều biến động thời đại phức tạp xẩy ra cả trong nước và trên thế giới.
 
                         Khánh Hòa                                    
 
 
 

nhanvan

 
 
         TIẾNG RÚC CHIM ĐÊM

                               Những tối trăng ngời, dưới ánh sao khuya
                               Anh vẫn đắm mình về phương ấy
                               Những câu thơ như ngôi sao bùng cháy
                               Và cuộc chia ly đã hoá cánh buồm...
 
                                                                             *
Con chim đêm rúc mãi ngoài cây
Nó nói gì không biết?
Chắc con mái ham nơi vui thú khác
Đã không về. Con trống gọi suốt đêm...

Chim gọi đàn - Anh gọi tên em
Năm tháng, nắng mưa, non ngàn, bão tố
Có lẽ nào em không về nữa?
Để hồn anh hoang mạc, bơ vơ.

Đã xa rồi. Mùa dĩ vãng trăng mơ…
Đời vui vẻ cuốn theo dòng gió bụi
Bao ý nghĩa trong cuộc đời tồn tại
Thành quách loài người em thiêu trụi thành tro!

Ngàn năm xưa cho tới bây giờ
Ta muốn hỏi đến muôn đời sau nữa:
Mọi giá trị vĩnh hằng, nếu có
Sẽ là gì? Khi thiếu vắng em ta!

Con chim đêm run rẩy bóng xanh già
Anh bổi hổi một thời qua vọng lại
Và tất cả đã trở thành trống trải
Sao em lại phụ bạc tình, con mái thương yêu?
 
 
Lời bình:            MỘT TIẾNG KÊU LẺ BÓNG

        Trong đêm tiếng con chim nào đó kêu xé lên, nó rúc từng hồi thảm thiết. Con chim có nỗi gì? Một tiếng kêu lẻ bóng, cô đơn giữa khoảng không vắng lặng:
                    Con chim đêm rúc mãi ngoài cây
                    Nó nói gì không biết?
      Mới chiều chúng còn có đàn, có đôi? và nhà thơ nào đó đã viết:
                   Một tiếng chim ca sáng cả rừng
     Nhưng đấy là tiếng chim chào bình minh buổi sớm, nó đã trở thành thông lệ theo bản năng véo von của loài chim sau giấc ngủ một đêm dài. Đằng này, Tiếng Rúc Chim Đêm là tiếng kêu phát ra từ trái tim đau đớn của con chim:
                    Chim gọi đàn - Anh gọi tên em
                    Năm tháng, nắng mưa, non ngàn, bão tố
      Tiếng chim gọi người yêu náo động vào trong tâm trạng của nhà thơ. Tiếng nó khắc khoải, rền rã vượt qua cả không gian, thời gian, năm tháng, nắng mưa, non cao, rừng rậm. Ý nói về sự sống muôn đời của con người. Tình yêu là ánh sáng, là ý nghĩa của sự tồn tại. Ở đoạn thơ đầu, cái tiếng rúc con chim trống như nỗi lòng cô quạnh của người con trai:
                    Chắc con mái ham nơi vui thú khác 
                    Đã không về. Con trống gọi suốt đêm...
      Cái đêm ấy không hiểu vì sao con mái không về, hay nó đã bỏ đi theo người tình khác? Con chim đực cứ gọi, gọi mãi trong vô vọng. Cũng nỗi lòng đó đứng trên thềm nhớ của không gian mênh mông, nhà thơ đã nhớ về em:
                    Đã xa rồi. Mùa dĩ vãng trăng mơ…
                    Đời vui vẻ cuốn theo dòng gió bụi 
     " Dĩ vãng trăng mơ..."  là mơ trong bóng trăng xưa. Tuy nói  "mùa dĩ vãng" nhưng đó chỉ là những khoảnh khắc tươi đẹp đã vụt qua, còn lại trong hoài niệm. Hai câu thơ trải ra trong đời, cuốn đi theo chiều gió. Cuộc sống không chỉ có những năm tháng hạnh phúc của tình yêu, mà còn là một vòng cát bụi cuộc đời. Nhà thơ khắc khoải:
                    Có lẽ nào em không về nữa?
                    Để hồn anh hoang mạc, bơ vơ
      Bài thơ đã được tạo nên từ hai mảng màu: Từ cõi trăng mơ đến dòng cát bụi... là một mảng "màu đời" - Chất liệu lấy ra từ trong hiện thực của cuộc sống. Còn mảng màu thứ hai, ý thơ nhảy vọt lên thăng hoa để bao quát cả bể thế thái nhân tình:
                    Bao ý nghĩa trong cuộc đời tồn tại
                    Thành quách loài người em thiêu trụi thành tro!
      Mặt sau ý nghĩa nhân bản của tình yêu, mặc nhiên nó phủ định cả chiến tranh, tội ác. Sự thánh thiện đã tạo lập nên đoạn thơ này là ở lý đó, nó đâu có dừng lại chỉ ở lòng đam mê  trai gái thông thường. Nó tôn sùng sự thiêng liêng của ái tình, để sang đoạn thơ thứ tư đã triết lý:
                    Ngàn năm xưa cho tới bây giờ
                    Ta muốn hỏi đến muôn đời sau nữa: 
      Nội chiến nước Nga để làm gì? Thế giới I, Thế giới II và còn đe doạ cả Thế giới III nữa, để làm gì? Người trinh nữ (nói theo hình tượng) chẳng phải là vẻ đẹp thần thánh nhất, ngôi miếu thờ thiên đường nhất hay sao? Cuộc đời chỉ yêu, con người chỉ yêu, thế giới chỉ yêu...có hơn không?
                     Mọi giá trị vĩnh hằng, nếu có
                    Sẽ là gì? Khi thiếu vắng em ta!
     Không có tình yêu tất cả là vô nghĩa. Triết lý thế đấy, đó chính là đạo của thi ca! Tôi xin phân tích tiếp về đoạn thơ cuối cùng:
                    Con chim đêm run rẩy bóng xanh già
                    Anh bổi hổi một thời qua vọng lại
                    Và tất cả đã trở thành trống trải
                    Sao em lại phụ bạc tình, con mái thương yêu?
      Con chim trống vẫn run rẩy cất tiếng kêu rúc lên trong vòm xanh. Trên bờ bến nhân gian, tiếng gọi của con chim ấy còn vọng mãi vào những năm tháng xa xôi vô cùng, vô tận kia. Như anh gọi em, như chàng gọi nàng...
      Có thể sau đó con chim mái đã quay về và nó thanh minh với con chim trống rằng: Con mái nó không phụ tình! Chỉ bởi cuộc sống ngày nay kiếm miếng ăn khó khăn quá nên đã phải đi xa rồi bị lạc, lỡ đêm không về kịp được. Nó hờn giận với con chim trống đã không thông cảm cho nỗi khổ nhục của nó thì thôi, lại còn buông ra những lời oán trách nghĩ xấu cho nó. Thật là không phải lối!
      Tiếng Rúc Chim Đêm là một bản tình ca, nó đã đưa tình yêu lên tận đỉnh tháp cao xa của loài người. Vì nếu như không có niềm đam mê tột cùng của hạnh phúc gái trai, thì chắc con người sẽ chẳng khác nào những giống sinh linh nhung nhúc lâm vào cái cảnh bị tâm thần, loạn trí,  khắp toàn cầu sẽ phủ toàn một màu băng tang trắng.
      Tình yêu - còn để con người quên vợi đi những tâm địa độc ác. Người ta không cần đến chiến tranh, con người sẽ không tham vọng bóc lột nhau nữa,  thế giới sẽ chỉ vang lên tiếng gọi của hoà bình. Đó cũng chính là linh hồn, ý tưởng chân dung của bài thơ Tiếng Rúc Chim Đêm này.
 
                           Ngọc Diễm


 

nhanvan

 
         MÁI TÓC CON GÁI 

Mái tóc phố màu mây
Xõa ngang đời con gái
Em đi lấy chồng rồi
Lòng anh buồn biết mấy.
 
Hàng phố người có thấy
Những vòm cây đứng thầm
Chiều hoàng hôn cũng vậy
Gió như là để tang.
 
Đây bông hoa yêu thương
Ta ủ vào nỗi nhớ
Em đã không còn nữa
Chỉ có sao trên trời.
 
Vầng trăng khuyết, em ơi!
Giống đời anh cô độc
Sáng ngày treo tưởng chết
Hắt hiu và nhỏ nhoi.
 
Em đi lấy chồng rồi!
Màu hoa xưa trinh trắng
Tháng năm cùng mưa nắng
Tóc hoá thành mây bay…
 
  Lời bình:           HOÀNG LIÊN HƯƠNG
 
      Đó là mái tóc của một thiếu nữ phố. Nó mềm mại như thể một làn mây, thơm mát và trinh khiết:
                      Mái tóc phố màu mây
                      Xõa ngang đời con gái
     Nhưng tác giả không viết nó "xõa ngang vai", ý thơ sẽ bị hạn hẹp, mà là: Xõa ngang đời con gái/-  Biểu tượng về một thời trinh nữ. Cái hình ảnh "xõa ngang đời' vừa mang cảm giác mái tóc em xõa bay, vừa tôn tạo sự thiêng liêng quí giá của thời con gái. Nay em đã qua thời đó, sang ngang để trở thành... đàn bà. Em ra đi mà:
                      Những vòm cây đứng thầm
     Đến hàng cây cũng lưu luyến và nuối tiếc. Hay là hình ảnh:
                      Gió như là để tang
     Cái làn gió tiễn em đi rũ xuống như một lá cờ tang vậy. Nghĩa là cả thiên nhiên cũng buồn. Nhưng không phải buồn cho em mà là buồn cho chàng ở lại, nhìn người yêu đi... lấy chồng! Bài thơ dùng cảnh để họa lòng.
       Trong bài Đây Mùa Thu Tới, Xuân Diệu cũng có những câu thơ tả rất hay:
                      Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang
                      Tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng
       Nhưng đấy là ông tả về những cảnh chia ly, cô đơn của mùa thu. Tất cả đều thấm lệ và ngỡ như đang đưa tang. Còn bài thơ Mái Tóc Con Gái  lại nói về sự cô quạnh, buồn chán của nhà thơ khi không còn người yêu. Còn lại đối với chàng hôm nay:
                      Chỉ có sao trên trời
       Em đi để những vì sao hiu hắt ở lại, đêm đêm than thở cùng chàng. Ta hãy nghe tác giả tả về sự cô đơn ấy:
                      Vầng trăng khuyết, em ơi!
                      Giống đời anh cô độc
      Nói về sự lạnh lẽo của vầng trăng, lại nhớ đến bài thơ Trưng Nữ Vương của nữ sĩ Ngân Giang. Bà đã viết những câu thơ kiệt xuất:
                      Ải Bắc quân thù kinh vó ngựa
                      Giáp vàng khăn trở lạnh đầu voi
                      Chàng ơi, điện ngọc bơ vơ quá!
                      Trăng chếch ngôi trời bóng lẻ soi.
     Cái vầng trăng chếch, cô quắt soi lên bóng người cô phụ lẻ loi đó chính là vầng trăng khuyết, không thể là trăng tròn được. Còn trong bài thơ Mái Tóc Con Gái này ta cũng thấy nhà thơ đã ví mình với vầng trăng khuyết kia, nhưng nó treo ở giữa lưng chừng trời, sáng ra vẫn còn heo hắt bóng như một cái xác không hồn:
                      Sáng ngày treo tưởng chết
                      Hắt hiu và nhỏ nhoi
     Bài thơ mà tác giả tâm tình, thủ thỉ nỗi buồn của mình khi người con gái rẽ ngang cuộc tình, anh ở lại bơ vơ. Tuy thế nhưng nỗi thơ vẫn dịu dàng, không oán thán. Thậm chí ta còn cảm thấy ở đó sự thương mến của nhà thơ với hạnh phúc mới của người yêu. Anh trân trọng những kỷ niệm mà em đã có với anh, đó chính là tính nhân ái của thi ca. Đến cuối bài thơ hình ảnh mái tóc lại được tác giả nhắc lại để nói về sự ra đi vô tận của người tình và nỗi vô vi, hoang vắng của lòng chàng:
                      Tóc hoá thành mây bay…
       Người con gái như làn mây bay qua, như con gió thổi mênh mang trong cuộc đời không bến bờ của người thi sĩ nhân gian.
 
         HLH.

 

nhanvan

 
           HÀNG CÂY LÁ ĐỔ

Thế là hết! Em đi, chôn chiều vào gió
Ta lang thang qua lá đổ hàng cây…
Bản tình xưa em hát ở đây
Nơi ngày nay xác các con thiên nga đã chết.

Ôi, hàng cây! Cùng ta bao đêm từng tha thiết
Những nụ hôn và tấm thân bất hủ của em
Giờ ta sống trong hoang tàn sụp lở
Bên những chiếc bóng của đàn thiên nga.

Thời gian phôi pha - Tóc ta hoá đá
Gió cũng làm lau ngàn năm ru rất khẽ!
Xin rụng một bông buồn
                                          lắt lay...
 
 
Lời bình:      THI SĨ VÀ BẢN TÌNH CA HOANG VẮNG
        Bóng nhà thơ lang thang qua hàng cây lá đổ, nơi cả bản tình người thiếu nữ năm xưa đã hát:
                    Thế là hết! Em đi, chôn chiều vào gió
                    Ta lang thang qua lá đổ hàng cây…
      Chỉ hai câu thơ này đã là một khúc tình thơ sâu lắng. ”Chôn chiều vào gió “: nói về sự hoang vắng cô đơn của những chiều không em, trôi theo dòng gió cuốn. Vào mở đầu câu thơ: Thế là hết!.../-  Đó là sự chấm hết của một mối tình. Nhưng những gì em để lại thì còn sống mãi trong tâm hồn và trái tim anh. Nhịp điệu câu thơ đầu được ngắt nấc lên:
                    Thế là hết!/
                                           em đi/
                                                          chôn chiều/
                                                                                 vào gió
      Nhưng sang đến câu thứ hai thì thơ trải trầm xuống, mạch dài ra:
                    Ta lang thang qua lá đổ hàng cây…
      Nó thấm tháp về những kỷ niệm êm đềm của những ngày tháng bên em. Sự ngắt nhịp như thế, ta thấy tác giả còn sử dụng một lần nữa ở đoạn thơ thứ ba:
                    Thời gian phôi pha – Tóc ta hoá đá
      Dùng biểu tượng về "thời gian phôi pha" và " tóc ta hoá đá" là những hình ảnh thơ đã được thăng hoa, để nói về qui luật rêu phong bởi thời gian và úa tàn của con người. Năm tháng mái tóc trên đầu anh đã hoá thành đá mà vọng mãi tình em. Sau đó hạ xuống một câu thơ trải dài:
                    Gió cũng làm lau ngàn năm ru rất khẽ!
      Một bờ lau hoang vắng cất lên trong những cơn gió reo xa. Hơi thơ vô vi mà êm ái. Nghĩa là cả trời đất, vũ trụ ngàn năm vẫn thiết tha trong khúc nhạc tình.
      Hàng Cây Lá Đổ là một bài thơ mà nỗi tình được ẩn sâu trong những hình ảnh ngôn ngữ, tạo ra cái hay riêng với vẻ đẹp của nó. Hình ảnh con thiên nga được đưa vào trong thơ ở đoạn một và hai để làm biểu tượng tình yêu của người con gái. Ý nói về tấm thân tiết trinh, những dấu tích của sự trong trắng em để lại trong tình yêu anh:
                    Nơi ngày nay xác các con thiên nga đã chết 
      Hay là:
                    Bên những chiếc bóng của đàn thiên nga
      Giờ đây chỉ còn lại xác và những chiếc bóng của chúng lắt lay dưới hàng cây lá đổ. Khi miêu tả những kỉ niệm với người yêu xưa, tác giả đã sử dụng hình ảnh đời rất thực:
                    Ôi hàng cây! Cùng ta bao đêm từng tha thiết
                    Những nụ hôn và tấm thân bất hủ của em
      Như thể nó tích tụ máu tim của cả tình thơ vào đó. Từ đấy các hoa thơ và những hình ảnh tượng trưng được bắn toá ra, tạo nên hương sắc trong bài. Còn câu thơ:
                    Giờ ta sống trong hoang tàn sụp lở 
       Người yêu đã ra đi, nhà thơ cũng chỉ còn biết lang thang trong bóng của hàng cây lá đổ, lòng bao nỗi nhớ thương. Lá vẫn ngày ngày rơi xuống dưới hàng cây ấy, để suốt cuộc đời anh đi trong những chiều gió không em.
 
                        Bảo Quyên


 

nhanvan

 
            EM BÁN XOÀI
- Anh trai mua xoài cho em đi?
Nha Trang! Ta nhớ Nha Trang!

Em bán xoài đi đêm trên cát trắng
Bãi biển chập chờn kiếp đời các cô gái lang thang
Dưới hàng dừa se sẽ gió ru êm
Dãy cột đèn đứng đêm côi lạnh.

Xoài em chín. Đêm tàn canh em đón khách…
Giọt thơ buồn như ngọc sương rơi
Em bán xoài thơm! Em bán xoài thơm!
Biển to lớn. Bóng em nhỏ thẫm.
Linh hồn treo ngoài thế giới em đi
Trên những cành dừa hay trong đám mây qua?

Thế giới em đi “vòng thiên la địa võng“
Tóc còn xanh em bán kiếp đời trôi
Xoài em thơm. Hương toả mát thân người...
Ai mua xoài? Còn ai có mua em?

Các cô gái đi đêm như các cột đèn
Bóng nuốt lẫn vào bờ cát ấy...
Biển ru ta và ta ru em
Dưới hàng dừa xứ sở gió ngàn năm.
 
  Lời bình:  NHỮNG KIẾP ĐỜI GIÓ BỤI LANG THANG
        Theo nhà thơ kể lại, trong một dịp đi qua thành phố Nha Trang những ngày sau chiến tranh. Vào một buổi tối, anh cùng với một nhóm sĩ quan đi ra chơi trên bãi biển và... đã gặp những cô gái "bán xoài".  Một em gái trẻ dễ thương, thân hình bó lẳn trong chiếc áo cánh chẽn mềm mỏng tới mời anh. Không hiểu sao lúc đó anh lại từ chối? để rồi bao nhiêu năm tháng qua đi, hình ảnh người con gái ấy cùng với những kiếp đời sương gió cứ đọng mãi, in sâu vào kí ức nhà thơ thành kỉ niệm. Tới một ngày những xúc động xưa lại quay về và... bài thơ Em Bán Xoài đã ra đời:
                    Em bán xoài đi đêm trên cát trắng
                    Bãi biển chập chờn kiếp đời các cô gái lang thang
      Đó là những thân phận lạc loài, nổi trôi trong bể tình thế thái này. Linh hồn gần như không có nơi bám víu, nhỏ bé và yếu ớt, trong cả biển đời đầy sóng bão chỉ muốn nuốt chửng lấy chúng:
                    Biển to lớn. Bóng em nhỏ thẫm.
                    Linh hồn treo ngoài thế giới em đi
                    Trên những cành dừa hay trong đám mây qua?
     Tác giả tả về cái thế giới mà các cô gái đang đi, đang sống trong đó - Chính là thế giới của chúng ta, nhưng sao nó thật hãi hùng:
                    Thế giới em đi “vòng thiên la địa võng“
                    Tóc còn xanh em bán kiếp đời trôi...
      Phải chăng cái thế giới đó cứ muôn đời vùi dập lên những kiếp cảnh chúng sinh?   Phải chăng bài thơ chính là tiếng gào thét, lên án sự tàn ác còn tồn tại trong cộng đồng? Nó giống như con bạch tuộc cứ bủa vây đám dân dã, những lớp người nghèo hèn sống hôm nay không biết đến ngày mai. Mặc dù sự tồn tại của thế giới đó chính phải nhờ vào hương thơm trái xoài và sự tươi  mát của những người con gái kia. Thế mà:
                    Ai mua xoài? Còn ai có mua em? 
     Biển càng to lớn mênh mang thì bóng hình những người con gái bé nhỏ ấy càng côi cút. Bên bóng của những chiếc cột đèn đứng trong đêm thành phố cũng thật lạnh lẽo, nhập hoà vào những thân phận tội nghiệp, đáng thương, để cùng vô vi trong cát bụi cuộc đời:
                    Các cô gái đi đêm như các cột đèn
                    Bóng nuốt lẫn vào bờ cát ấy...
     Hay là:
                    Dãy cột đèn đứng đêm côi lạnh
     Thơ từ những hình ảnh hiện thực chuyển sang siêu thực, cuối cùng chỉ thấy một bờ cát trắng là tồn tại. Những giọt thơ buồn của nhà thơ rơi lên các linh hồn bèo bọt ở chốn nhân quần:
                   Xoài em chín. Đêm tàn canh em đón khách...
                   Giọt thơ buồn như ngọc sương rơi      
    Như thế là những thăng trầm của lịch sử và xã hội, cũng chỉ giống như chiếc túi càn khôn cứ nghiến xiết đám dân lành tội nghiệp. Bài thơ được kết thúc trong những lời ru, sự cảm đồng của hàng dừa quê hương cùng với nỗi lòng tác giả bên người con gái bán xoài:
                    Biển ru ta và ta ru em
                    Dưới hàng dừa xứ sở gió ngàn năm.
      Ba chữ "xứ sở gió..." diễn tả sự da diết gắn bó của trời đất quê hương với con người, nhưng đồng thời nó cũng thật hoang lạnh, vô tình. Em Bán Xoài vừa là một bài thơ đời vừa là thơ tình. Cảm xúc thơ mạnh và súc tích, giàu tính nhân ái… với những kiếp đời gió bụi lang thang.
 
                      Trần Ngọc Lâm
 
 

nhanvan

 
        TRƯỚC NÚI MỸ NHÂN  (1)

 
              Núi Mỹ Nhân nằm giữa biển Nha Trang gần Hòn Chồng. Truyền kể: Nàng
         Mỹ Nhân nằm ở đó nhiều năm tháng, chung thuỷ chờ chồng. Chồng nàng là một
         tướng cướp trẻ , dẫn theo một đạo quân cướp bể. Thuyền bè của họ bị bão biển
        đánh đắm, đi đã không về.

Bờ Hòn Chồng, quán gió, một trưa chiều
Anh đứng dưới bóng dừa xứ sở
Nghe cả biển, tình yêu và đời vỗ...
Nhúm cỏ lòng xé rách bụi thơ bay.

Em nằm đây, em hỡi! Em nằm đây
Làm núi đợi ngàn năm cùng với bể
Tình yêu vỗ muôn đời trong sóng vỗ
Không vấn vương bụi bặm cõi trần đời.

Cho anh hôn lên đôi vú đá tơi bời
Dầm dãi nắng mưa ru em trong giấc ngủ
Xin lỗi những mảng đời ta đang có
Đôi lúc thèm được bám rêu xanh.

Gió hút Hòn Chồng, bể sóng mênh mông
Ta, con chim đã trúng bao vết đạn
Dừng chân nghỉ bên bờ xanh hữu hạn
Chốn vô cùng ta muốn hỏi Mỹ Nhân?

Bóng nàng nằm trơ mãi cái nước non
Lòng nguyệt tỏ tháng năm mòn đá sỏi
Niềm vĩ đại lại vô cùng man dại
Cây-thánh-giá-cuộc-đời anh đặt dưới chân em!

Nếu có thể sống chung đầu bạc răng long
Anh nguyện với nàng cả đời vui thú
Hồ yêu tinh và đàn bà nơi trần thế
Vừa là tiên vừa là quỉ, nàng ơi!

Cô gái bán hàng trong quán gió chơi vơi
Cứ nhìn khách đôi mắt tròn đen láy
Đã kể tôi nghe chuyện về nàng Mỹ Nhân thuở ấy!
Nghe trong chiều gió cuốn bụi đường bay...
 
 Lời bình :  MỘT TƯỢNG THẦN THỦY CHUNG
 
      Đứng trên Hòn Chồng vào buổi sớm mai, khi mặt trời lan toả những ánh nắng vàng rực rỡ. Nhìn ra một dải núi nằm giữa biển Nha Trang người ta thấy nổi lên đôi gò núi, trông giống như đôi gò vú của một nàng thiếu nữ. Nàng đang ngả mình phơi nắng. Triền núi xanh thoai thoải làm nên thân thể nàng. Khe núi xanh chạy dài xuống mặt sóng như mái tóc nàng xoã ra biển. Người Sài Gòn lên chiêm ngưỡng cảnh đẹp, gọi là Núi Mỹ Nhân! Nàng Mỹ Nhân đã nằm ở đó chung thuỷ chờ chồng. Chồng nàng là một tướng cướp trẻ của đạo quân cướp bể. Trong một chuyến đi xa, thuyền bè của họ đã bị bão biển đánh đắm. Xác dạt vào bờ hoá thành bãi sỏi đá, hiện vẫn còn dấu tích tại đó:
                    Bờ Hòn Chồng, quán gió, một trưa chiều
                    Anh đứng dưới bóng dừa xứ sở
                    Nghe cả biển, tình yêu và đời vỗ...
                    Nhúm cỏ lòng xé rách bụi thơ bay.
      Cái bóng nàng Mỹ Nhân vẫn nằm ở đó để làm một tượng thần trong trắng, giữa chốn đời thường xô bồ mà tạc vào năm tháng:
                    Tình yêu vỗ muôn đời trong sóng vỗ
                    Không vấn vương bụi bặm cõi trần đời
      Những ngày sau chiến tranh nhà thơ đã lên đây. Anh còn là một người lính đã trải nghiệm cả tuổi trẻ của mình trong chiến trận đầy máu lửa. Bài thơ đã được anh nhớ lại để viết vào gần 20 năm sau đó. Đứng trước tượng thần Mỹ Nhân trong trắng kia, anh chính là sự minh chứng của lịch sử. Những thương tích chiến tranh, dù bao bom đạn đã bắn vào thân thể anh cũng chỉ là nỗi đau thể xác, nhưng nỗi đau nơi nhân tình thế thái này đã bắn vào cả trái tim, tâm hồn anh còn đau đớn nặng nề hơn. Đó mới chính là vết đạn ngàn thu bao giờ lành lại được? Cho nên dừng chân nghỉ lại trước bờ biển đầy sóng gió mênh mang, ngước nhìn nàng Mỹ Nhân anh mới thốt lên rằng:
                    Ta, con chim đã trúng bao vết đạn
                    Dừng chân nghỉ bên bờ xanh hữu hạn
                    Chốn vô cùng ta muốn hỏi Mỹ Nhân?
      Anh muốn ngả vào lòng nàng, trong vòng tay êm ái của tình yêu nàng. Phải! Chỉ có nàng, chỉ có tình yêu của người đàn bà mới xoa bớt được vết thương sâu nhói tận trái tim anh:
                    Cho anh hôn lên đôi vú đá tơi bời
                    Dầm dãi nắng mưa ru em trong giấc ngủ.
     Nhưng trong cuộc đời thực này, tình yêu của nàng Mỹ Nhân âu lại cũng chỉ là mộng ảo? Dẫu vậy, anh vẫn muốn ngủ trong tình yêu ấy để quên đi chốn nhân tình thế thái, quên hết đi cái cõi đời mệt mỏi, hỗn loạn và đầy rẫy những lo âu:
                    Xin lỗi những mảng đời ta đang có
                    Đôi lúc thèm được bám rêu xanh...
    Tôi xin đi sâu phân tích vào đoạn thơ thứ năm của bài:
                    Bóng nàng nằm trơ mãi cái nước non
                    Lòng nguyệt tỏ tháng năm mòn đá sỏi
                    Niềm vĩ đại lại vô cùng man dại...
      Hình ảnh của đỉnh núi Mỹ Nhân nằm giữa biển khơi xanh, chờ người chồng đi xa mãi mà không trở về? Tình của nàng chỉ có vầng nguyệt tháng năm soi tỏ. Dù sông cạn đá mòn nàng vẫn thuỷ chung. Ôi, sự hoang dại tạo hoá chẳng phải là đỉnh cao hùng vĩ muôn đời, trong thế giới hỗn mang mà chúng ta đang sống hay sao? Đó cũng là chính kiến của nhà thơ trứơc thần tượng vĩnh hằng! Sự thần tượng tình yêu với người đàn bà đã được tác giả dồn nén vào trong câu thơ cuối đoạn:
                    Cây-thánh-giá-cuộc-đời anh đặt dưới chân em!
      Người Nhật thì đặt thanh gươm trên đầu người đàn bà. Người Pháp lại đặt thanh gươm dưới chân người đàn bà. Cho nên, nhà thơ mới phát biểu quan niệm, chính kiến của mình về sự tồn tại trong thế giới này: Cây-thánh-giá-cuộc-đời anh đặt dưới chân em!/- Đến đây tình thơ đã được đẩy cao lên ý nghĩa thời đại, hình ảnh thơ bốc lửa và cháy sáng. Cùng với đoạn thơ thứ sáu, làm thành hai đoạn thơ trung tâm cốt lõi nhất của bài. Tôi phân tích tiếp về đoạn thơ thứ sáu ấy:
                    Hồ yêu tinh và đàn bà nơi trần thế
                    Vừa là tiên vừa là quỉ, nàng ơi!
      Đàn bà, đúng là cuộc sống không thể thiếu được họ. Thiếu họ, cuộc đời ta sẽ trở nên hoang tàn, vô nghĩa. Nhưng chính đàn bà cũng đem đến cho ta bao mệt mỏi. Có nhiều khi ta chỉ muốn vào quách trong chùa để đi tu, sống cho yên. Có họ và không có họ đều dở cả. Họ là thiên đường trong cuộc đời ta, nhưng cũng là âm phủ. Họ vừa là tiên nữ, lại vừa là quỉ dạ xoa. Chả trách, thi sĩ Tản Đà đã từng một thời tìm đường lên núi định tu tiên, dứt bỏ chốn hồng trần. Nhưng rồi ông vẫn lại phải quay về với cõi đời thường, để sống tiếp cuộc đời chán chường với bao nỗi đoạ đầy. Vì lẽ đó, đứng trước đỉnh núi Mỹ Nhân thanh cao, nhà thơ mới thốt lên:
                    Nếu có thể sống chung đầu bạc răng long
                    Anh nguyện với nàng cả đời vui thú
      Tình chan chứa, hình ảnh sinh động làm cho bài thơ sâu sắc nghĩa đời,  gắn liền vào cuộc sống. Trước Núi Mỹ Nhân thật sự là một bích phẩm. Tình thơ đã đạt đến độ viên mãn để lưu lại cho nền văn học nước nhà.
 
                       Trương Vũ Tiến


 

nhanvan

 
    CON ĐƯỜNG PHƯỢNG ĐỎ

Em mang màu phượng đỏ ra đi...
Anh tha thẩn dọc hè phố nhỏ
Nơi kỉ niệm của mối tình sinh nữ
Xác ve còn bám ở thân cây.

Con đường phượng đỏ đêm nay
Mây lãng du bay trời xanh vô định
Những cánh hoa rung trong hoài niệm
Nghe lòng thổn thức đâu đây!

Phượng đã cháy lên một thời
Nửa tóc bạc rồi, nửa mái xanh phơ phất
Tới một ngày chúng cũng tàn úa hết
Ta sẽ thành ông bà lão, em ơi!

Con đường tình đẫm giọt sương rơi
Gió vẫn xạc xào vi vút thổi
Giá hồi ấy chúng mình lấy nhau rồi sinh năm đẻ bảy
Thì đâu còn phượng để anh ru?

Em đã mang màu phượng ấy ra đi...

Lời bình:  THƯỞ BAN MAI RẤT ĐÁNG YÊU
       Bài thơ rất đáng yêu, nó gợi lại kỷ niệm về mối tình của nhà thơ với một người sinh nữ đã xa xưa. Tôi hình dung thấy bước chân anh đang lang thang trên cái hè phố nhỏ có hàng phượng vĩ, con đường mà anh vẫn cùng người thiếu nữ năm nào dạo bước bên nhau:
                        Em mang màu phượng đỏ ra đi...
                        Anh tha thẩn dọc hè phố nhỏ
                        Nơi kỉ niệm của mối tình sinh nữ
                        Xác ve còn bám ở thân cây
      Hẳn đó là những ngày tháng tươi đẹp và hạnh phúc của đời anh. Cô sinh nữ kia chắc cũng phải xinh xắn lắm? Nghe anh mô tả, những kỷ niệm êm đềm từ thưở còn con gái trong tôi, dù đã xa xôi cứ dồn về làm nghẹn trái tim. Thế mà cái con đường có em yêu đã bao đêm đi bên anh, giờ đây chỉ còn vương lại những xác ve đã chết khô bám trên những cành phượng cũ, nó cũng cô đơn như chính anh.                      
      Tuổi trẻ đi qua để lại bao nuối nhớ cùng những kỷ niệm tình. Bởi cái màu hoa phượng đỏ cháy rực trời vào những ngày hè thân thương ấy, giờ đây em đã mang đi mất rồi, chỉ để mình anh trơ trọi ở lại với những nhớ thương? Như ngay bắt đầu vào bài nhà thơ đã mô tả:
                        Em mang màu phượng đỏ ra đi...
     Sang đoạn hai tác giả vẫn lan man cảm xúc trên con đường của kỷ niệm tình, nhưng giờ đây:
                        Mây lãng du bay trời xanh vô định
                        Những cánh hoa rung trong hoài niệm
     Những đám mây phiêu diêu bay qua con đường trong một bầu trời heo hút, vô vi, gắn với khoảng đời tươi đẹp, hạnh phúc nhất của nhà thơ. Hiu hắt quá!... màu hoa phượng đỏ cũng chỉ còn là màu trong tưởng niệm. Câu thơ ảo mà vẫn khoáy vào lòng người, phải chăng như Chế Lan Viên đã viết:
                        Bên kia bờ hư ảo - bờ thơ
     Bởi cái màu ảo ấy là màu của những nhớ thương, hoài vọng, thiết tha. Mặc dù nhà thơ đang đi trên con đường rất thật để làm bài thơ này, như anh đã viết:
                         Con đường phượng đỏ đêm nay...
    Chúng đều là thật cả, từ làn mây đến khoảng trời xanh. Nhưng vào trong cảm xúc của nhà thơ Phạm Ngọc Thái đã trở thành màu của trừu tượng, mênh mang, day dứt khôn nguôi:
                        Nghe lòng thổn thức đâu đây...
      Trái tim của nhà thơ đang rỉ máu trên con đường ấy. Đến đoạn ba, như người bừng tỉnh trong giấc mộng và thơ được đẩy cao lên của sự nuối cảm, xa xót:
                       Phượng đã cháy lên một thời
                       Nửa tóc bạc rồi, nửa mái xanh phơ phất
                       Tới một ngày chúng cũng tàn úa hết
                       Ta sẽ thành ông bà lão, em ơi!
     Đành rằng qui luật của thời gian sẽ dẫn đến sự già cả, tàn úa, nhưng ta vẫn thấy chua chát quá! Cứ nghĩ về cảnh nhà thơ viết ở đây, thì dường như tất cả đang sụp đổ xuống trái tim yêu. Đôi trai gái trẻ trung, say đắm hồi ấy nay đã biến thành ông, thành bà, già cả mất rồi. Có lẽ anh đã khóc khi trở về với cái thực tại hôm nay? Đó là sự chia ly vô cùng, vô tận của cả một kiếp người.
     Đời người có mấy ai là không gặp phải cảnh éo le, nuối tiếc, chia phôi của mối tình đầu? Bài thơ không chỉ làm rung động trái tim của các lứa trẻ, ngay cả những người đã bước vào tuổi hoa niên đọc thơ anh chắc cũng không khỏi xao lòng.
     Đoạn thơ kết:
                      Con đường tình đẫm giọt sương rơi
                      Gió vẫn xạc xào vi vút thổi...
     Để khắc sâu hơn, nhấn mạnh hơn về sự trống vắng và tha thiết. Dù ta chẳng biết vì lý do gì? Tại sao mối tình của nhà thơ với người con gái ấy bị tan vỡ? Lỗi do ai? Chỉ thấy anh biện hộ với lòng mình rằng: 
                         Giá hồi ấy chúng mình lấy nhau rồi sinh năm đẻ bảy
                         Thì đâu còn phượng để anh ru?
     Khiếp, nhà thơ Phạm Ngọc Thái ơi! Sao anh tham lam thế? Người ta lấy nhau bây giờ chỉ đẻ có hai đứa, nuôi được chúng nên người cũng đã bở hơi tai rồi, đằng này anh lại đòi những "...sinh năm đẻ bảy" cơ đấy? Nói vậy thôi, chứ thơ vẫn là thơ mà. Viết thế nên câu thơ lại thêm phần thi vị và hay nữa. Tất cả sự diễn tả ý nghĩ, hình ảnh... cũng chỉ để hoài tưởng về cái màu phượng vĩ của tình yêu năm xưa. Đến cuối cùng tác giả trở lại với câu thơ đầu tiên và kết ở đó:
                         Em đã mang màu phượng ấy ra đi...
      Chính là tư tưởng của toàn bài, để bộc lộ sự nuối nả trước một tình yêu trong sáng, thiết tha thời tuổi trẻ. Bài thơ giàu cảm xúc, ý tình thanh nhã, hình ảnh rất mộng mơ. Bút pháp tuy bình dị nhưng ngôn từ vẫn mang vẻ đẹp mỹ học, cùng với ý nghĩa thi phẩm mà tạo thành bài thơ hay, có thể làm rung cảm trái tim người.
                      
         Nguyễn Thị Hoàng
       Giảng viên Trường ĐH Sư phạm                       
 

nhanvan

 
     EM ƠI! THÀNH PHỐ LẠI MƯA

Nghe không em lại mưa lên phố
Bao năm rồi, chiều ấy cũng mưa rơi...
Gió se sắt đưa anh vào nỗi nhớ
Mối tình thời trinh nữ xa xôi.

Thưở xưa ấy, em ơi! Như hoa nở
Say như mơ và mộng như thơ
Anh đã gặp em những tháng năm cát bụi
Khi trái tim yêu trong cõi vắng vật vờ.

Thành phố lại mưa…
Có nghe không em? Con chim trời, cá nước
Khúc nhạc chiều dìu dặt bay qua
Tình êm dịu bên em mơ màng quá
Thôi hết rồi! Tan vỡ bến bờ xa.

Tiếng mưa rơi não nề thao thức
Bóng hoàng hôn đỏ cũng xua tan
Bèo dạt sông trôi buồm anh không bến đỗ
Chân trời vương vấn dải mây lan.

Ôi, cuộc sống! Tình chỉ như màn kịch
Nào phải lỗi do anh? Đâu phải lỗi do em?
Anh đứng giữa trời mưa làm những vần thơ xao xác
Người con gái năm nào về như một bóng chim hoang...
 
 
Lời bình:  MỘT TÌNH THƠ MƯA HAY VÀ MỘNG   
       Nhà thơ Phạm Ngọc Thái có "chùm thơ tình trong mưa" rất có tiếng vang, ở chùm thơ đó tôi thích nhất bài Em Ơi! Thành Phố Lại Mưa này:         
                          Nghe không em lại mưa lên phố
                          Bao năm rồi, chiều ấy cũng mưa rơi...
    Ta đã nghe thấy tiếng mưa rơi, mà là mưa rất mau... với bóng người con gái từ thuở nào đó. Nói về hình ảnh người yêu trong thơ mưa, một bài khác anh cũng viết:
                        Em bước nhẹ, những tháng năm hoang dại
                        Về bên anh mái tóc rối tơi bời
                        Anh hôn mãi những giọt mưa em thuở ấy
                        Dẫu chỉ thấy còn bong bóng vỡ đầy môi...
                                                         (trong mưa)
     Đọc thơ mưa Phạm Ngọc Thái sao mà nhớ da diết về thuở ấy. Thời của tình yêu, mưa rơi lên tóc, ướt vai và ướt cả áo em. Tôi cũng thấy bồi hồi không khỏi chạnh lòng khi nghe giọng thơ anh:
                        Gió se sắt đưa anh vào nỗi nhớ
                        Mối tình thời trinh nữ xa xôi.
      Theo ý trong bài thì thiếu nữ đó tác giả đã gặp vào những năm tháng phong trần dâu bể cuộc đời, chứ không phải thuở anh vẫn còn mộng mơ trên giảng đường đại học:
                        Anh đã gặp em những tháng năm cát bụi
                        Khi trái tim yêu trong cõi vắng vật vờ...
      Nhưng những thông tin về đời tư tác giả, bộc lộ qua các tác phẩm và dư luận. Thời trai trẻ nhà thơ từng trải qua cả cuộc chiến tranh ngoài chiến trường. Vậy phải chăng cô thiếu nữ của bài Em Ơi! Thành Phố Lại Mưa này, anh đã gặp và yêu sau cuộc chiến tranh, khi  đã rời bỏ đời lính trở về? Có thể người con gái, mối tình đầu của anh ở quê hương đã đi... lấy chồng. Để lại một nỗi buồn trống vắng, cô đơn trong lòng người lính, như lời thơ đã viết:
                      Khi trái tim yêu trong cõi vắng vật vờ
      Một người lính trận lăn lộn qua cả cuộc chiến, tuổi trẻ phải vùi trong bom đạn, lại có tâm hồn lãng mạn của một nhà thơ, hẳn khi gặp một nàng thiếu nữ duyên dáng, trẻ xinh... trái tim ắt phải rung động mãnh liệt lắm! Tình yêu ấy giúp cho tuổi trẻ nhà thơ tưởng đã cỗi cằn, nay sống lại:
                         Thuở xưa ấy, em ơi! Như hoa nở
                         Say như mơ và mộng như thơ
    Theo năm tháng được biết thì bài thơ tác giả sáng tác đã vào cái tuổi cập kề lục tuần rồi. Nghĩa là đến mấy mươi năm sau, vào một chiều thành phố mưa rơi… lại đánh thức trái tim anh trở về với mối tình xa xưa đó:
                         Thành phố lại mưa...
                         Có nghe không em? con chim trời, cá nước
                         Khúc nhạc chiều dìu dặt bay qua
     Hình ảnh "con chim trời, cá nước" ở đây ý muốn nói về sự xa cách, tình yêu đã trôi vào dĩ vãng, như con chim bay trên bầu trời mênh mang vô định, con cá ở ngoài sông xa tít tắp. Dẫu thế, bên tai anh vẫn văng vẳng tiếng yêu thương ngày nào, tựa khúc mưa chiều dìu dặt. Em có nghe thấy, hay còn nhớ tới không? Trái tim thi nhân thổn thức hoà lẫn trong tiếng mưa thành phố, để cõi lòng bật lên thảng thốt, như thể tình yêu vừa mới mất:
                        Thôi hết rồi! Tan vỡ bến bờ xa...
      Những dòng thơ trào ra nỉ non, tha thiết:
                        Tiếng mưa rơi não nề thao thức
                        Bóng hoàng hôn đỏ cũng xua tan
                        Bèo dạt sông trôi buồm anh không bến đỗ
                        Chân trời vương vấn dải mây lan.
     Hàng loạt các hình ảnh được tác giả đưa vào làm biểu tượng: Từ tiếng mưa rơi não nề thương nhớ, đến cái bóng hoàng hôn đỏ trong cảnh chiều tà trời đất hay chiều cuộc đời của nhà thơ cũng đang nhạt nhoà, tan tác... như cánh buồm trên con sông tháng năm trôi dạt lênh đênh, không bờ bến đỗ. Lòng người thì hoang vu với vài đám mây trôi... Tất cả hoà quyện nhau để khắc hoạ tình yêu người ở trong mưa.
     Tôi xin phân tích đoạn cuối cùng:
                        Ôi cuộc sống! Tình chỉ như màn kịch
                        Nào phải lỗi do anh? Đâu phải lỗi do em?
     Các văn nghệ sĩ thường hay nói: Cuộc sống như một cái sân khấu lớn, ở trên đó mỗi con người là một nhân vật hay một vai diễn? Có phải vậy nên nhà thơ Phạm Ngọc Thái mới viết: Ôi, cuộc sống! Tình chỉ như màn kịch/-  Tôi nghĩ, chẳng qua chỉ vì mối tình đã tan và tiếc nuối nên tác giả mới buông ra lời ca thán như thế? Bởi vì, nếu mối tình xa xưa ấy cũng chỉ như màn kịch thật, nhà thơ và người con gái kia cũng chỉ là vai diễn... thì sự chia tay là tất nhiên, khi cái sân khấu đã đóng màn và tình yêu đã hết. Đằng này, mấy chục năm trôi qua mà lòng nhà thơ vẫn còn lưu luyến đến thế? Tưởng như máu tim anh đang rỏ xuống mỗi dòng thơ.
     Anh đã quá yêu người con gái đó nên mới buông ra lời qui tội cho cuộc sống đó thôi! Với những dòng tri kỷ ở trong thơ thì hẳn cô gái cũng đã rất yêu anh. Vậy vì sao cả hai người cùng yêu nhau mà mối tình lại tan? Ta không biết. Tác giả đã phân bua:
                       Nào phải lỗi do anh? Đâu phải lỗi do em?
     Tôi còn nhớ bài thơ "Hoa huệ" của nhà thơ Bế Kiến Quốc (1949-2002), đã viết:
                      Hoa huệ trắng và bức tường cũng trắng
                      Sao bóng hoa trên tường lại đen?
                      Em đừng nhìn đi đâu thế em
                      Anh không biết vì sao, ai có lỗi...
     Ở đây, hình ảnh của bông hoa đã trở thành biểu tượng của tình yêu. Bông hoa huệ trắng và bức tường cũng trắng kia là thật. Nhưng tất nhiên bóng của nó hắt lên tường sẽ thành... đen. Ý nhà thơ muốn nói: Tình yêu có hai mặt - Nếu mặt trước của nó là hạnh phúc, niềm vui sướng và đam mê say đắm - Thì mặt sau của tình yêu lại là nỗi đau khổ vô hạn khi tan nát. Sẽ trở thành bi kịch, thất vọng của cuộc đời. Nhưng chính nhà thơ Bế Kiến Quốc cũng không lý giải nổi mối tình của mình đẹp thế sao lại vỡ? Ông xa xót mà thốt lên:
                      Anh không biết vì sao, ai có lỗi...
                      Nhưng mãi mãi vẫn còn câu hỏi
                      Sao bóng hoa trên tường lại đen?
     Xin trở về với bài thơ Em ơi! Thành Phố Lại Mưa, khi mối tình không thành mà cũng chẳng lý giải nổi vì sao? nhà thơ cũng chỉ biết than:
                     Nào phải lỗi do anh? Đâu phải lỗi do em?
     Phải chăng bởi duyên trời, hai người không có phúc phận được sống bên nhau? để cho con tim năm tháng phải dày vò mà tiếc nuối? để những chiều mưa rơi thành phố, anh thi sĩ lại thổn thức vì thương nhớ người yêu, mà sáng tác lên những áng tình ca bất hủ để lại cho đời? Bài thơ đã được kết:
                    Anh đứng giữa trời mưa
                                                        làm những vần thơ xao xác
                   Người con gái năm nào về như một bóng chim hoang...
    Cũng không phải người con gái kia là cánh chim hoang đâu, chính là lòng nhà thơ vất vưởng, vô vi như một bóng chim hoang. Tư duy thơ sâu lắng, ngôn ngữ hình ảnh thi ca sinh động, làn điệu nhụy nhàng mà không rơi vào sự bóng mượt nhàm chán. 
    Tôi cảm nhận Em Ơi! Thành Phố Lại Mưa là một bài thơ tình rất hay. Nhưng liệu nó đã có thể trở thành một tuyệt tác thi ca?... thì bản thân chưa dám buông ra lời khẳng định, mặc dù trong thâm tâm, ý nghĩ tôi đã tin như vậy.
 
                    Cô giáo Hoàng 
 

nhanvan

 
          XEM TRANH BÁN LOÃ THỂ
                                  Tưởng nhớ bài thơ "Tranh loã thể" nổi tiếng
                                                     của thi nhân Bích Khê
 
Nàng để hở một vòm trời tuyệt mỹ
Thế giới là đây! Cuộc sống là đây!
Nàng gieo hoa và ý nghĩa loài người
Nhưng cũng đẻ cả chiến tranh và hoà bình
                                                   ra từ trong bụng.

Lui xuống dưới nàng một rừng sâu um tùm
                                                    che hang động
Lên trên nàng đôi mỏm núi trắng vô biên
Thân thể nàng tràn đầy hương nhụy phấn
Thiếu nữ mặc hở quần: hơn bao lời hoa mĩ phát ngôn!

Em như gió trăng mà rung động cả vua chúa, thánh thần
Cuộc sống cần em
Đâu có cần chiến tranh và bom nguyên tử?
Khi em cởi ra nhiều: điểm báo thế giới
                                         càng hiện đại văn minh (*)
Nhưng điều đáng đớn đau là tính nhân loại
Con người cũng ngày càng nhiều dã tâm gây tội ác! (**)
.......  
(*)   Thế giới càng hiện đại văn minh thì khuynh hướng triển lãm thân thể
        của các thiếu nữ càng phát triển, tới mức gần như cởi truồng.
(**)   Nhà văn Nga Ai-Ma-Tốp đã cảnh báo trong tác phẩm "Đoạn đầu đài" nổi tiếng của       ông rằng: Thế giới, cái ác vẫn lấn át cái thiện và con người hiện đại còn ác hơn con sói!
 
Lời bình:          MỘT KỲ TÁC THI CA  
 
     Bài thơ viết rất "nghệ" và táo tợn! Táo tợn đến mức đọc lên hơi rợn người, nhưng chính lại càng làm cho tình thơ thấm thía, hàm chứa. Thí dụ:
                          Nàng gieo hoa và ý nghĩa loài người
                          Nhưng cũng đẻ cả chiến tranh và hoà bình ra từ trong bụng
       Sâu sắc và hay. Ý của câu trên ta thấy rõ rồi, nhưng còn câu dưới?
                          ... đẻ cả chiến tranh và hoà bình ra từ trong bụng
      không phải chỉ muốn nói rằng: em có khả năng mang thai trong bụng rồi sinh đẻ, tất nhiên là ra con người - rồi giống người ấy sẽ mang đến cả chiến tranh và hoà bình!
     Mặc dù phải có cả đàn ông thì em mới đẻ được. Nhưng trong ý nghĩa nhân sinh người ta thường không nói đến đàn ông mà chỉ ví về đàn bà. Ở một phạm trù rộng hơn, tức là: Tình yêu và đàn bà sinh ra cả khổ đau lẫn hạnh phúc, cũng như chiến tranh và hoà bình.
      Ta hay nói thơ Hồ Xuân Hương tả tục nhưng mà thanh. Xin lấy vài thí dụ :
                          Quân tử có thương thì đóng cọc
                          Xin đừng mân mó nhựa ra tay
                                                      (Quả mít)
       Hay là:
                          Quân tử có thương thì bóc yếm
                          Xin đừng ngó ngáy lỗ trôn tôi
                                                       (Con ốc nhồi)
     "mân mó" rồi "ngó ngoáy" - hình tượng như búa bổ, đọc mà "sợ" đấy chứ? Chẳng qua người đã có danh thì nói cho có vẻ nguỵ biện thế thôi, thực ra bà chỉ mượn hình ảnh quả mít, con ốc nhồi để tả thẳng vào cái tục đó! Có chăng thì nên nói: thơ Hồ Xuân Hương tả trần tục nhưng ngôn ngữ siêu đẳng. Trở lại với bài Xem Tranh Bán Loã Thể của Phạm Ngọc Thái, sau hai câu đã nói như trên, tác giả miêu tả về cái đó:
                      Lui xuống dưới nàng một rừng sâu um tùm che hang động
                      Lên trên nàng đôi mỏm núi trắng vô biên...
       Hình ảnh thơ như thế không phải là không sướng và hay sao? Bích Khê thì miêu tả:
                       Hai vú nàng! Hai vú nàng! chao ôi
                       Cho tôi nút một dòng sâm ngọt lộng
                       Ôi lồ lộ một tòa hoa nghiêm động
                                                         (Tranh loã thể)
     Nhưng trong bài "Xem tranh bán loã thể" tác giả không chỉ dừng ở sự miêu tả, thơ đã được phát triển một cách sâu sắc:
                      Em như gió trăng mà rung động cả vua chúa, thánh thần
                      Cuộc sống cần em
                      Đâu có cần chiến tranh và bom nguyên tử?
      Có thể nói, thơ đã đi đến tận cùng về tính nhân loại. Trở lại với mấy câu thơ trên, ta còn thấy trong hình ảnh hàm chứa cả tính vũ trụ:
                      Nàng gieo hoa và ý nghĩa loài người
                      Nhưng cũng đẻ cả chiến tranh và hoà bình ra từ trong bụng
    Ngay câu thơ đầu tiên của bài, cũng đã mang ý nghĩa liên kết giữa cuộc sống với thế giới:
                      Nàng để hở một vòm trời tuyệt mỹ
                      Thế giới là đây! Cuộc sống là đây!
      Rồi tác giả kết luận về cái kiệt tác thiên thai mà tạo hoá đã đúc trên thân thể người đàn bà ấy:
                       ... Hơn bao lời hoa mĩ phát ngôn!
      Câu thơ:
                    Cuộc sống cần em
                    Đâu có cần chiến tranh và bom nguyên tử?
      Ngôn ngữ nghe có vẻ to tát nhưng hợp cảnh, hợp tình, nên khi đọc ta vẫn thấy nhuần nhuỵ, tự nhiên. Bài thơ còn mang ý thức lên án chiến tranh sâu sắc. Nó cô đúc tới mức, mỗi câu thơ như một nút bấm để bắn ra những tia lửa… vừa mang ý nghĩa nhân sinh, lại vừa khái quát tính xã hội. Ta hãy nghe những câu cuối:
                    Khi em cởi ra nhiều: điểm báo thế giới càng hiện đại văn minh (*)
                    Nhưng điều đáng đớn đau là tính nhân loại
                   Con người cũng ngày càng nhiều dã tâm gây tội ác! (**)
        Vì những câu thơ này nhà thơ đã có chú giải sâu sắc, tôi xin đăng lại nguyên lời dẫn giải đó:
(*)   Thế giới càng hiện đại văn minh thì khuynh hướng triển lãm thân thể của các thiếu nữ càng phát triển, tới mức gần như cởi truồng...
(**)   Nhà văn Nga Ai-Ma-Tốp đã cảnh báo trong tác phẩm "Đoạn đầu đài" nổi tiếng của ông rằng: Thế giới, cái ác vẫn lấn át cái thiện và con người hiện đại còn ác hơn con sói!
     Có thể nói: Xem Tranh Bán Loã Thể là một thi phẩm đi đến tận cùng của tính nhân loại, nó xứng đáng là một kỳ tác thi ca! Bài thơ còn có khả năng đứng lại được với thời gian cũng như nền văn học nước nhà.

 
            Anh Trần   
      NS Sân khấu & Điện ảnh HN
 


 

nhanvan

 
                            PHẠM NGỌC THÁI NGƯỜI HAI LẦN THI SĨ
      
                                                               Trần Việt Thịnh
                                                                                 
     Có một triết gia từng nói: "Hạnh phúc của đời người là được sống và làm những gì mình yêu thích!" - Phạm Ngọc Thái là một trong những người như thế! Anh yêu thơ, say thơ và làm thơ khá nhiều.
     Tôi biết đến thơ anh từ những năm 70 của thế kỉ trước và cảm thấy anh thực sự hạnh phúc với công việc mình làm. Nếu thơ ca là ngôi đền kì vĩ và cao sang, thì có thể coi anh là một tín đồ của không nhiều tín đồ trong ngôi đền đó.
      Thơ anh gồ ghề, hầu hết là thơ tự do, ít tuân theo niêm luật, song nó chứa đựng nhiều mặt của cuộc sống. Anh mượn thơ như một công cụ để lý giải sự đời:
               Đời bình dị - Mái tường sạt đổ
               Lẽ sống giản đơn mâu thuẫn chất chồng... 
                                  (Tập thơ Có Một Khoảng Trời)
     Hay là:
                Đời chỉ thế có gì quan trọng
                Đừng cao siêu cũng đừng quá coi xoàng
                                 (Tập thơ Người Đàn Bà Trắng)
     Anh viết nhiều, sắc mầu đủ cả. Ngay từ thưở còn chiến tranh, anh cũng có những bài thơ tình hình ảnh chứa chan:
                Sao em không tắm nắng trên đồi
                Không gội đầu dưới suối
                Quấn làm duyên quanh cành cụt chơ vơ...
                Ta gọi tên em: Hoa phong lan, em ơi - có nghe!
                                   (Tâm tình bên nhành hoa phong lan)
     Về nỗi nhọc nhằn của những người con xa xứ, anh viết:
               Kẻ tìm vàng - Người vì cảnh nghèo đi
               ... Hạt muối xót tháng năm và lòng ai đắng
               Tôi nhận chìm tôi vào những lãng quên!
                                  (Nỗi trăn trở người đi tìm vàng)
    Anh đã đau nỗi đau của sự đời lắm éo le mà có thật. Những ngày tha hương, ở xa quê anh viết nhiều thơ về vợ con, tôi thích cái tứ:
               Có một khoảng trời để thương để nhớ
               Là khoảng trời ở đó có em!
               Những bóng cây trên đường phố thân quen
               Đêm đêm chiếc lá nhớ lại bay về, xào xạc...
                                   (Có một khoảng trời)
      Anh xin làm một chiếc lá, mà đây là lá nhớ, lá mong... của một thân cây trên con phố quen thuộc ở quê mình.
      Nhất là tập thơ “Rung động trái tim”, Nxb Thanh niên 2009, một thi phẩm rất đặc biệt của anh. Viết về thiên nhiên - hình tượng đẹp lại giàu chất đời sống phong phú, còn về tình yêu đôi lứa thì với cách nhìn mang màu sắc triết lý nhân sinh:
                Bờ Bãi Đời Người - Cuộc Sống Tình Yêu
               Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen chân Phật tổ!
                                         (Em về biển)
     Anh thương một đứa trẻ ăn mày:
              Trước đứa ăn mày tất cả chúng ta hoá thánh!
              Nó đói lòng cúi lậy rất từ bi....
                         (Đêm trung thu và đứa ăn mày)
    Rồi anh xót xa cho người em vợ vừa lìa bỏ cõi trần:
               Người sống đưa chân người chết đây
               Đầu bạc làm ma mái xanh này?
               Mẹ, cha... queo quắt còn ham thọ
               Em nhởn thanh xuân lại vội quay
                              (Làm ma em vợ)
    Để nói về nỗi tình trước cảnh người quét rác đêm, anh viết:
               Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng
               Con nai vàng chết bóng thu xưa…
               Cô quét lá đêm hồ khe khẽ vào khuya
                                 (Cô quét lá đêm hồ)
     Thơ anh bao trùm nhiều đề tài, thể loại, mà loại nào cũng đậm đà sâu sắc đến lạ kỳ. Mảng thơ tình anh viết khá hay và rất trội:
                Em đến để làm sông làm sóng
                Để cuộc đời đang vắng bỗng phi lao
                                 (Tiếng ếch)
      Anh cũng thường sử dụng những hình ảnh rất đời để nói về nỗi quạnh vắng của tình yêu, câu thơ vẫn không kém phần dung dị và hay:
               Thiếu vắng em nên anh lẻ bóng
               Lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi...
                             (Một góc hồ Tây)
     Ngay trong bài Người Đàn Bà Trắng khá nổi tiếng, có những câu thơ mà hình tượng đạt đến sự hoàn bích:
               Người đàn bà đi trong mưa rơi
               Chứa một trời thầm như hoa vậy...
    Hay là:
               Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu
               Anh cũng không làm chàng Trương Chi
                                                    suốt đời chèo sông vắng
               Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng Trắng
               Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau!
   Để rồi trào theo dòng cảm xúc tác giả kết thúc bài thơ:
                Vết thương lòng không dễ đã lành đâu
                Những đêm sao buồn, những đêm gió khát
                Khúc thơ tình anh lại viết về em
                Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...
     Nó không giống Xuân Diệu hay Thế Lữ, có chăng phảng phất đâu đó của thơ Hàn Mặc Tử. Có chút cay chua của Hồ Xuân Hương hoặc âm hưởng của Uýt-Man (nhà thơ Mỹ).
    Có những bài anh lại viết theo phong cách rất Tú Mỡ trong cách nhìn về hiện tại:
               Bà chủ quán bước ra ngoài đón khách
               Bóng nàng đi dẫm bẹp cả hoàng hôn...
                                  (Bà chủ quán)
      Lâu lắm rồi, thi đàn của ta vẫn còn hiếm lắm những bài thơ hay để ca lên được, thăng hoa lên được thi vị tính chất của cuộc đời... qua sự chắt lọc của người nghệ sĩ - mà Phạm Ngọc Thái là một nghệ sĩ giầu chất men say.    
   Thơ anh không dễ đọc và cũng không dễ hiểu. Song, đọc đi đọc lại ta mới thấm cái sâu xa lí lẽ con người trong cuộc tồn sinh. Anh muốn đi đến tận cùng của sự việc - Mà thơ ca đạt đến độ này thực khó!
    Miệt mài như con ong, anh chắt chiu cho từng trang viết. Có lúc tưởng chừng sự thái quá làm anh nhập thiền vào cõi thi ca. Thơ anh nay đã có nhiều tiếng vang và được nhiều người biết đến, cũng mong rằng trong thời gian tới tầm vóc chân dung anh sẽ được đánh giá đầy đủ hơn.
   Đã vào cái tuổi hoa niên có lẻ cùng với Tuyển thơ anh để lại cho đời cũng sung mãn rồi, nhưng thấy anh vẫn còn say sưa lắm! Tôi tin, thơ và cả những bài bình thơ của anh sẽ giúp cho bạn đọc cảm nhận đầy đủ hơn về lẽ Chân Thiện Mĩ ở đời!
     Nữ thi sĩ Nga On Ga Béc Gôn có viết:
 - Trong số nghề nghiệp và nghệ thuật tác động vào tâm hồn con người, không có sức mạnh nào vừa khoan dung vừa tàn nhẫn hơn thơ. Không có công việc nào tự nguyện và đầy đủ hơn công việc phục vụ thơ. Không có tình yêu nào được đền đáp hơn tình yêu thơ - Và bởi vậy người nào yêu thơ là hai lần thi sĩ.
       Phạm Ngọc Thái là một người như thế!

 
         TVT.                                  
  NS Phim truyện Đài truyền hình VN
 

nhanvan

 
                        PHẠM NGỌC THÁI CHÂN DUNG
              MỘT NHÀ THƠ TÌNH LỚN CỦA DÂN TỘC
                                             
                                                     Nguyễn Đình Chúc
           Qua hai tập thơ đã xuất bản: "Rung động trái tim", Nxb Thanh niên 2009 và "Hồ Xuân Hương tái lai", Nxb Văn hoá Thông tin 2012 - Có thể nói đó là cả một tuyển thơ dầy dặn có tầm vóc của Phạm Ngọc Thái. Với hàng chục các bài thơ tình hay như: Người đàn bà trắng, Em ơi! Thành phố lại mưa, Đêm nay trời lại không mưa, Anh vẫn ở bên hồ Tây, Dưới hàng sấu đêm và con phố nhỏ, Con đường phượng đỏ, Cô áo trắng, Tiếng hát đời thường, Váy thiếu nữ bay, Biển hát, Tiếng rúc chim đêm, Hàng cây lá đổ, kí ức mùa thu, Em bán xoài, Khóc bên Hồ Núi Cốc, Mái tóc con gái… Chưa kể đến nhiều bài thơ tình khác nữa của anh cũng rất hấp dẫn và súc tích: Thành phố mưa rơi, Thời áo trắng, Trước núi Mỹ Nhân, Người con gái sông xưa, Một góc hồ Tây, Em về biển, Đêm tóc đá, Trăng lặn, Sáng thu vàng, Anh vọng nghe tiếng em hát bên hồ... Hay những bài thơ đời sâu sắc như: Cô quét lá đêm hồ, Làm ma em vợ, Em bé cầu bơ, Chiều hoàng hôn, Nỗi trăn trở người đi tìm vàng.
    Chưa từng có thi nhân nào viết được nhiều thơ tình hay đến thế! Thi ca Phạm Ngoc Thái dù là thơ tình hay thơ đời, những bài đạt độ viên mãn về ý tưởng cũng như ngôn ngữ nghệ thuật và tính nhân văn, mức độ hay mỗi bài khác nhau nhưng những tình thi có thể cảm hoá được trái tim người yêu thơ là rất nhiều. Về bút pháp nhiều bài thơ tình của anh được hoà trộn trong khuynh hướng của dòng thơ tượng trưng hiện đại châu Âu cuối thế kỉ XIX  đầu thế kỉ XX. Điển hình là thuyết "tương ứng cảm quan" của nhà thơ tượng trưng bậc thầy Charles Baudelaire (1821-1867) lúc đó chủ xướng. Thí dụ trong bài thơ Người đàn Bà Trắng ở tập "Rung động trái tim" anh viết:
                        Chiếc mũ trắng mềm em đội bầu trời
                        Khóm mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc
                        Đôi mắt em đong những áng mây
                        Người đàn bà trắng!
     Hay là:
                        Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu
                       Anh cũng không làm chàng Trương Chi 
                                                               suốt đời chèo sông vắng
                       Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng Trắng
                       Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau!
 
                      Vết thương lòng không dễ đã lành đâu
                      Những đêm sao buồn, những đêm gió khát
                      Khúc thơ tình anh lại viết về em!
                      Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...
     Như trong lời bình ở tập Rung Động Trái Tim viết:
-   Mối tình  của nhà thơ với “Người đàn bà trắng” cũng chỉ là một bi kịch tình. Vết thương trái tim đôi trai gái ấy tháng năm vẫn không hàn gắn lại được, nhưng cái Con-đường-lông-ngỗng-trắng... mà nàng Mỵ Châu đã rắc cho chàng Trọng Thuỷ theo thần tượng thì rất đẹp, để cuối cùng chàng cũng nhảy xuống biển mà chết, hoá thành ngọc trai giữ tình son sắt với nàng. Nó bi ai quá! Cái hay của khúc triết lý  trong bài thơ là nó đã được viết như đời.
     Trong tấn bi kịch tình yêu ấy: dẫu mối tình bị tan vỡ phải chia lìa năm tháng, nhưng tình thơ đã không kết thúc bằng sự bi thảm một định mệnh. Đôi trai gái vẫn phải sống và tồn tai, dù là theo chiều gió cuốn của cuộc đời! Phải chăng đó cũng là một cuốn tiểu thuyết "cuốn theo chiều gió" như bao bi kịch Tình - Đời trên bờ bến nhân gian? Cả đoạn thơ thấm đẫm tình bật ra trong đời sống đầy mất mát và đau đớn của tình yêu.
     Hoặc như bài Sáng Thu Vàng có những đoạn thơ tượng trưng tả về người đàn bà đẹp, hay tới mức điển hình:
                       Phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha
                       Đôi mắt em bóng trúc bay xoà...
                       Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở...
                       Nghe không gian đổ vỡ cả mùa thu!
      Có nghĩa, đôi mắt nàng huyền diệu mơ màng như bóng trúc phủ và nàng phúc hậu dịu dàng tựa vầng trăng, đến cả mùa thu cũng phải đổ vỡ dưới chân nàng. Hay là:
                      Môi em cười, hoa lá nát đau thêm...
     Đến hoa lá còn phải nát đau dưới đôi môi của người đàn bà, thì mới biết nàng đẹp và có sức cám dỗ đến thế nào. Khi anh tả về nỗi cô quạnh vì vắng bóng người yêu:
                      Thiếu vắng em nên anh lẻ bóng
                      Lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi...
                                                      (Một góc hồ Tây)
    Hình ảnh chiếc lá vàng rơi đúng vào chỗ ngồi của người con gái năm xưa, nó đằm thắm mà xót xa, gợi về một mối tình đã qua. Cảnh rất đời và chứa chất để tạo thành câu thơ hay. Còn trong bài Em Về Biển thì hình tượng tình yêu đã đạt đến điểm đỉnh của sự thánh thiện và mang tính triết học:
                      Bờ bãi đời người - Cuộc sống tình yêu
                      Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen chân phật tổ!
     Nghĩa là tình yêu đã đưa ta đến cõi nát-bàn. Anh đề cao tình yêu trong chốn dân gian, nơi bờ-bãi-đời-người. Xét tưởng khó có thể tìm thấy một biểu tượng tình yêu nào cao hơn. Cuối cùng tình thơ được kết trong nỗi khắc khoải của cuộc đời:
                       Tóc nửa bạc rồi chỉ thấy gió mưa bay...
                       Tóc nửa bạc rồi tình vẫn đó, em ơi!
     Hình ảnh đầy xúc cảm đó đưa ý nghĩa của bài thơ viên mãn đến tột điểm.
     Trong bài thơ tình Hàng Cây Lá Đổ chỉ bằng hai câu mở đầu đã ôm trọn cả một khoảng không gian, thời gian cùng với nỗi niềm ly biệt của tình yêu:
                        Thế là hết! Em đi, chôn chiều vào gió
                        Ta lang thang qua lá đổ hàng cây....
     Hình tượng "chôn chiều vào gió..." nó biểu thị một nỗi tình sâu lắng với bước chân lang thang của người thi sĩ dưới một bàu trời hoang vắng, cô liêu. Ngôn ngữ thi ca có thể đặt ngang những câu thơ hay trong thi đàn. Còn bài Thời Áo Trắng, tác giả nhớ về mối tình thuở ban mai. Có lẽ đó là tình yêu của anh trong thời còn sinh viên, vào một đêm trăng nào đó cùng ngồi học bên người bạn gái:                          Ôi, yêu dấu cái thời còn cắp sách
                         Mắt em cười mùa thu xanh lên
                         Những buổi chúng mình tìm ánh trăng để học
                         Tà áo trắng động vào... khe khẽ nát tim anh!
     Đó là những cảm giác yêu đầu tiên trong cuộc đời. Tâm trạng vừa xao xiết, bồi hồi, trái tim lại như muốn... vỡ tan!
     Tà áo trắng động vào... khe khẽ nát tim anh! /-  Là hình ảnh của câu thơ hay, gợi cảm, lắng sâu vào âm hưởng trong đó có thể làm tâm hồn ta run rẩy. Với nỗi lòng khắc khoải, tác giả muốn níu kéo lại cái thời xa vắng ấy:
                           Trả lại cho anh một thời áo trắng
                           Em đi rồi, mai thành phố cô đơn!
     Những âm thanh ta không nghe thấy nhưng nó lại rền xiết trong trí não ta, như bão gió tình yêu của buổi đầu đời.  Hầu như bài thơ nào của Phạm Ngọc Thái cũng muốn đẩy tình thơ đến tột cùng. Ở bài Thành Phố Mưa Rơi, thành phố mưa thì ít nhưng lòng tác giả lại mưa nhiều hơn, thậm chí còn bão nữa, là khi trái tim anh nhớ đến người yêu:
                    Gió nhè nhẹ! Em ơi, mưa nhè nhẹ!
                    Chỉ riêng lòng anh bão không thôi
                    Cứ để hồn anh trong nước lạnh
                    Với màu mây hoang trôi đến xa vời...
    Trong "chùm thơ tình trong mưa" anh còn có cả bài sáng tác vào một đêm... không mưa. Nhà thơ nhớ lại một mối tình "gió mây", xúc cảm trong lần gặp gỡ cuối cùng trước khi người yêu đi lấy chồng! Anh viết:
                    Mùa thu đã qua ta nghe lá rụng
                    Buổi cuối cùng em đến để chia tay
                    Ngày mai em lấy chồng phải xa vĩnh viễn
                    Chẳng sao mà, trời có mưa đâu, em ơi?
      Đó là bài "Đêm nay trời lại không mưa". Dẫu là tình gió mây nhưng thơ rất trong sáng và tha thiết:
                    Kìa không mưa mà áo anh lại ướt
                    Mùa thu đi sao nắm mãi bàn tay?
                    Ai nói tình gió mây sẽ quên trong chốc lát
                    Bao năm trời hồn anh vẫn mưa bay...
     Nhưng hay nhất là đoạn thơ cuối, chỉ cần đọc những câu thơ này cũng đã làm ta yêu say thơ Phạm Ngọc Thái rồi:                                                                      
                    Ta lại bước lang thang trên phố ấy
                    Đến mỗi gốc cây có vệt cũ em ngồi 
                    Tiếng hát xưa đưa bờ hồ gió thổi 
                    Bóng với mình đi mãi tới ban mai   
                    Cứ tưởng buổi cuối cùng em đến… đã chia tay?
    "Chùm thơ tình trong mưa" là một chùm thơ nổi tiếng của anh, cùng với hàng loạt các chùm thơ khác anh đã đăng rất nhiều trên các mạng internet ở trong nước và thế giới vào những năm qua, như: Chùm thơ áo trắng, chùm thơ tình mùa thu, Thơ tình sông hồ, Thơ tình thời con gái, Thơ tình viết dưới cây, Tình yêu và đàn bà, Thơ tình trong trăng, Chùm thơ tình biển, Tình chiều hoàng hôn - Hầu như chùm nào anh cũng có bài thơ hay xuất sắc.
     Phần lớn thơ tình của Phạm Ngọc Thái là tình chia ly và tan vỡ, tác giả nuối lại những kỷ niệm xưa. Cũng chẳng rõ với hàng trăm bài thơ tình như thế xuất phát từ bao nhiêu mối tình, với bao nhiêu thiếu nữ hoặc những người đàn bà trẻ? Chỉ biết là bài thơ tình nào, dù là kí ức về thuở ban mai hay tình của buổi hoàng hôn trong cuộc đời, tác giả cũng đều tha thiết và tiếc nuối.
     Có thể nói thế này: Nếu thời tiền chiến ta đã có một Xuân Diệu, thì nay lại có một Phạm Ngọc Thái. Anh có chân dung một nhà thơ tình lớn của dân tộc. Một nhà thơ tình hiện đại, sâu sắc.
   Xin trở lại với một số bài thơ tình hay của anh in trong tập "Hồ Xuân Hương tái lai". Nếu ở bài Con Đường Phượng Đỏ, tác giả nhớ về mối tình với một người sinh nữ đã xa xưa, dù chỉ là hoài niệm nhưng vẫn chứa chan tình đời:
               Con đường tình đẫm giọt sương rơi
               Gió vẫn xạc xào vi vút thổi
               Giá hồi ấy chúng mình lấy nhau rồi sinh năm đẻ bảy
               Thì đâu còn phượng để anh ru?
     Một nữ nhà giáo khi bình bài thơ này của anh, đã viết:                                              -   Bài thơ rất đáng yêu... Tôi hình dung thấy bước chân anh đang lang thang trên cái hè phố nhỏ có hàng phượng vĩ, con đường mà anh vẫn cùng người thiếu nữ năm nào dạo bước bên nhau:
                        Em mang màu phượng đỏ ra đi...
                        Anh tha thẩn dọc hè phố nhỏ
                        Nơi kỉ niệm của mối tình sinh nữ
                        Xác ve còn bám ở thân cây
      Hẳn đó là những ngày tháng tươi đẹp và hạnh phúc của đời anh. Cô sinh nữ kia chắc cũng phải xinh xắn lắm? Nghe anh mô tả, những kỷ niệm êm đềm từ thưở còn con gái, dù đã xa xôi cứ dồn về làm nghẹn trái tim tôi... 
       Và chị kết luận:  
-  Bài thơ giàu cảm xúc, ý tình thanh nhã, hình ảnh rất mộng mơ. Bút pháp tuy bình dị nhưng ngôn từ vẫn mang vẻ đẹp mỹ học, cùng với ý nghĩa thi phẩm mà tạo thành bài thơ hay, có thể làm rung cảm trái tim người.
      Bài Cô Áo Trắng, tác giả còn đi sâu vào tả cả thế giới bên trong thân thể người thiếu nữ mà thơ vẫn không kém phần hoa mỹ:
                    Đêm Sài Gòn khi ấy sẽ như mơ
                    Em bọc trong anh không cần quần áo 
                    Ôi! Nguyệt của em đây một động sâu huyền ảo
                    Chứa cả thiên đường và vũ trụ bên trong
                    Em đừng hỏi vì sao anh yêu em!
     Rồi anh dùng cả thiên nhiên làm hình ảnh tượng trưng cho vẻ đẹp, đầy sức cám dỗ của nàng:
                    Anh lại có một cô áo trắng
                    Vào buổi hoàng hôn hoang vắng cuộc đời
                    Đôi mắt nàng cả trời thu đẹp lắm
                    Bầu vú nàng mùa hoa trái sinh sôi...
     Đôi mắt thiếu nữ như một trời thu, còn bầu vú thì sinh sôi cả một mùa hoa trái. Cảm xúc trong thơ Phạm Ngọc Thái vẫn đời mà sinh động, thứ ngôn ngữ hình tượng mang màu sắc triết học, như có ma lực có thể làm xao động trái tim người.
      Phạm Ngọc Thái có nhiều bài thơ tình đẹp được viết ở hồ Tây. Mỗi bài lại có một hương sắc riêng, trộn giữa cảnh sắc thiên nhiên và dấu ấn của tình yêu. Như ở bài Một Góc Hồ Tây đã nói trên, anh còn viết:
                   Chiều lễnh loãng bóng đa gù bên phố
                   Mõ chùa buông thay tiếng nói của tình yêu
                   Trong sân gạch sư già quét lá
                   Bước người đi thầm lặng cõi hư hao...

                   Chiều hồ Tây - Chiều Tây hồ lộng gió
                   Ta và Người cõi mộng khác chi nhau
                   Ngưòi quên hết! Còn ta yêu tất cả
                  Trong tiếng lá bay chầm chậm bóng ta theo...
    Cái cảnh chiều lễnh loãng cùng với nỗi lòng chơi vơi, hiu hắt của con người đang bước vào tuổi hoa niên, bên cây đa gù cùng bóng nhà sư quét lá ở sân chùa... làm cho bài thơ tình chiều phố đầy mùi kinh kệ. Đúng như câu thơ anh đã viết: Mõ chùa buông thay tiếng nói của tình yêu /- Chính tâm hồn hư hao của tác giả hoà trong những tiếng lá rơi chầm chậm, buồn buồn...
     Anh sống ở ngay bên hồ Tây nên những sớm hồ lung linh ánh nước hay những chiều sóng vỗ, đều gắn bó trái tim nhà thơ với những kỷ niệm yêu thương trong cuộc đời. Một bài khác anh viết:
                   Anh ở hồ Tây mênh mông sóng vỗ
                   Vẫn thấy bóng em trong màu hoa thương nhớ
                   Ôi, màu hoa son sắt trái tim em
                   Cái màu tím buồn của những cuộc ly tan!
                                           (Anh vẫn yêu màu hoa tím buồn)
    Nhưng bài mà tôi muốn nói nhiều hơn ở đây là bài Anh Vẫn Ở Bên Hồ Tây, một bài thơ tình hay. Hình ảnh thơ rất chân thực, cô đúc. Dường như trên mỗi dòng thơ đều có máu tim của nhà thơ đang rỏ xuống:                           
                   Thế đó, em ơi! Tình qua không trở lại
                   Xế chiều rồi mà máu tim chảy mãi không thôi
                   Em có nghe gió Tây Hồ đang thổi
                   Anh ở đây, vẫn bên hồ Tây mây trôi...
     Bài thơ chỉ có 16 câu với 4 khổ thơ, được viết vào lúc cuộc đời tác giả đã về chiều. Cũng là mối tình nhớ lại với một người sinh nữ. Có lẽ lúc đó vết thương tình đã làm cho lòng anh đau nhói:
                  Ta cũng già rồi, em ơi! Vết thương còn đau buốt
                  Hạnh phúc qua như một cánh chim bay
                  Nông nỗi đời người để đâu cho hết
                  Tình thơ ngây... tình sao mãi thơ ngây...
     Và anh đứng bên bờ hồ Tây gió thổi, mây bay... bồi hồi nghe tiếng của lòng mình đang trỗi dậy. Hình tượng thơ khắc họa trong câu cuối cùng: Anh ở đây, vẫn bên hồ Tây mây trôi.../- Rất đa nghĩa, vừa nói những làn mây trôi kia không chỉ là cảnh vật thiên nhiên mà nó còn  biểu thị cho cả khoảng thời gian đang qua và không gian hoang vắng. Đó chính là thứ ngôn ngữ thi ca hàm súc, giàu tính biểu tượng của Phạm Ngọc Thái. Hoặc như câu: Hạnh phúc qua như một cánh chim bay / -  Nói lên niềm vui ngắn ngủi, thoảng chốc đã không còn. Khi tả về hình bóng người con gái đã xa xưa nay chỉ còn trong ký ức, anh viết:
                   Người con gái anh yêu nay hoá khói sương tan
     Để biểu thị cho sự chìm lấp của thời gian đã trôi vào quá khứ. Trong những bài thơ tình hay, có một bài viết về người vợ trẻ, vào những ngày tháng anh xa quê sống ở nước ngoài làm kinh tế. Đó là bài Tiếng Hát Đời Thường, một tình thơ về quê hương.  Hình tượng mà người ra đi ở phương trời xa lòng thổn thức nhớ chốn quê. Bài thơ được viết như một truyền thuyết:                                                       
                      Trong một phố nghèo có người vợ trẻ   
                      Vẫn đón con đi, về... như thường lệ
                      Vóc em thanh cũng thể mùa xuân
                      Đôi mắt em, đôi mắt ấy màu đen   
      Những hình ảnh được gợi lên thân thuộc, nhuần nhụy, dễ thương, nhưng thơ vẫn mang tính điển hình, khái quát. Thí dụ như khi anh tả về gia đình:           
                     Ngôi nhà nhỏ bên đền
                     Gốc đa, quán báo
                     Nơi ngày xưa ai bán chiếu gon (*)
                     Đêm hồ nước trăng soi
                     Chiều lá me, lá sấu
                     Cung thành xưa dấu đại bác còn... (**)                
      (*) Gợi lại câu chuyện của bà Thị Lộ thời con gái đi bán chiếu gon ở hồ Tây. Bà  đã gặp ông Nguyễn Trãi và những vần thơ đối đáp giữa hai người còn truyền tụng đến ngày nay.
     (**) Là hình ảnh mặt thành Thăng Long Cửa Bắc cố đô xưa, còn in dấu đạn đại bác từ thời giặc Pháp bắn vào. Thành Thăng Long thất thủ, quan Tổng đốc Hoàng Diệu phải thắt cổ để tuẫn tiết.
     Một bức tranh quê, tiết tấu thơ đầy chất trữ tình đem theo những hình ảnh cuộc sống thường ngày xúc động trong kí ức nhà thơ:
                 Ôi quê hương!
                 Cái phố nhỏ cứ mưa là lầy lội
                 Cháu gái nhà bên tuổi không đoán nổi
                 Chưa tối đã khêu đèn bê mẹt thuốc rao đêm
                 Ngày hai bữa, bữa nào cũng vội.
     Chính ở nơi ấy, có người vợ trẻ và con anh đang chờ anh trở về. Bài thơ được kết thúc với tiếng lòng thao thiết trong chốn dân giã ở cố hương. Cái "tiếng hát đời thường" của nhà thơ được cất lên là hình ảnh cuộc đời, hiện thực và chắt lọc:
                   Con sẻ hót mênh mông đồng nước
                   Người hát rong hát vui sân ga 
                   Tiếng Hát Đời Thường thường lẫn vào bụi cát…
     Nó như khúc dạo của người hát rong trên sân ga, tiếng rao của em bé bán báo. Nhà thơ ví như tiếng của con sẻ mênh mông trên đồng nước... để rồi lẫn vào trong cát bụi cuộc đời. Bài thơ hay. Có thể nói, máu và nước mắt của nhà thơ đã rơi lên trang giấy khi viết bài thơ này. Hoặc khi anh tả về hình ảnh người vợ ở quê:
                     Ai biết chiều nay người vợ trẻ
                     Đứng mong chồng bên đứa con thơ
                     Giọt lệ cháy xót lòng mang sắc xanh thu...
     Để rồi tác giả tự nhắn nhủ với lòng mình và nói với đời:
                     Tuyết bạc quê người... xứ sở mưa cau...
                     Đi đâu, đến đâu: Nhớ về phố ấy!
     Thơ như khúc hát đồng dao. Phạm Ngọc Thái đã để lại cho đời một tình thơ quê hương súc tích. Tôi định viết thêm một mảng thơ đời của anh, như thế thì bài viết sẽ dài. Hơn nữa, ở đây tôi tập trung nêu lên vấn đề: "Phạm Ngọc Thái có chân dung một nhà thơ tình lớn của dân tộc", cho nên chỉ xin bình thêm một bài thơ nữa của anh.
     Đó là bài Em Bán Xoài - Nói là thơ tình cũng được mà thơ đời cũng được. Tác giả cảm xúc riêng tư nhưng lại rất sâu sắc cõi trần ai. Bài thơ nói về thân phận nổi trôi của một cô gái và nhiều cô gái bán xoài mà anh đã gặp bên bờ biển Nha Trang. Những cô gái bán xoài ấy là những kiếp đời cát bụi, phải bán cả linh hồn và thân xác mình để sống:                      
                      Em bán xoài đi đêm trên cát trắng
                      Bãi biển chập chờn kiếp đời các cô gái lang thang
                      Dưới hàng dừa se sẽ gió ru êm
                      Dãy cột đèn đứng đêm côi lạnh                              
      Những đoạn thơ diễn tả vừa đan xen thân phận bọt bèo, vừa bao quát cả tính nhân tình thế thái. Ta hãy đọc một đoạn anh viết về em bán xoài đó:
                 Xoài em chín, đêm tàn canh em đón khách
                 Giọt thơ buồn như ngọc sương rơi…
                 Em bán xoài thơm! Em bán xoài thơm!
                 Biển to lớn - Bóng em nhỏ thẫm
                 Linh hồn treo ngoài thế giới em đi
                 Trên những cành dừa hay trong đám mây qua?
        Cái thế giới đó chính là chốn nhân quần, xã hội mà các cô gái đang đi, đang sống ở đó. Sao nó thật hãi hùng? Linh hồn của các cô thì vất vưởng ở ngoài thế giới con người, có thể nó vương trên những cành dừa quê hương hay vơ vất trong một đám mây nào đó. Những hình tượng thơ khắc hoạ để nói về nỗi kiếp bọt bèo. Đó cũng chính là những hình tượng cho thân phận thấp hèn chốn dân gian. Hoặc một đoạn khác:
                Thế giới em đi "vòng thiên la địa võng"
                Tóc còn xanh em bán kiếp đời trôi        
                Xoài em thơm, hương toả mát thân người 
                Ai mua xoài? Còn ai có mua em? 
         Có thể nói Em Bán Xoài là một bài thơ tình khá điển hình về kiếp đời lang thang. Nó vừa trộn hoà tình yêu đồng loại của tác giả trong chốn nhân quần, vừa là cảm xúc của nhà thơ trước một cô gái bán xoài nào đó mà anh gặp gỡ. Thơ vừa thân yêu mà xa xót,  từ những hình ảnh hiện thực chuyển sang màu sắc tượng trưng và triết lý, thậm chí có chỗ ngả sang cả thơ siêu thực. Như ở đoạn kết anh viết về thân phận của những người con gái đó:                                             
                  Các cô gái đi đêm như các cột đèn                              
                  Bóng nuốt lẫn vào bờ cát ấy...
      Nghĩa là sự tồn tại của các cô gái bán xoài ấy cũng chỉ vật vờ như cát bụi. Đó là những thân phận lạc loài, linh hồn gần như là không có nơi bám víu, sống hôm nay không biết đến ngày mai. Sau đó tác giả trở về với lời ru của anh cùng hàng dừa quê hương quanh các cô gái bán xoài:
                  Biển ru ta và ta ru em                                                               
                  Dưới hàng dừa xứ sở gió ngàn năm...
      Cảm xúc thơ được tiết tấu trong mối giao cảm giữa đất trời và cuộc sống con người, khúc triết mà tạo thành bài thơ hay. Chỉ với thơ tình, rồi mai sau Phạm Ngọc Thái cũng phải có cả trăm bài đứng trường cửu được với đời, trong đó có tới vài chục tình thi của anh đạt vào những cung bậc của các tầm thơ hay vô giá. Phạm Ngọc Thái thực sự là một hiện tượng thơ ca hiếm có ở đương đại này.                             Tôi xin dừng bài bình luận của mình ở đây. Mong rằng với thời gian, chân dung và tầm vóc thi ca của anh sẽ được đời đánh giá đầy đủ hơn.                                                
 
 
       N.Đ.C
Thăng Long - Năm Nhâm Thìn 2012
 
---------------------------
 
*  Bài viết đã được đăng ở nhiều trang mạng Việt trên thế giới . Từ trong nước sang Âu châu - Mỹ - tới các toà báo Việt ở Úc. Bạn đọc nào muốn thưởng lãm có thể tìm xem qua một số link tiêu biểu sau:                                               
 
ttp://datvietjsc.net.vn/index.php?act=newsdetail&pid=8&cid=52&id=2242
http://binhtrung.org/D_1-2_2-237_4-4943_15-2/pham-ngoc-thai-co-chan-dung-mot-nha-tho-tinh-lon-cua-dan-toc.html
https://nghiathuc.wordpress.com/2012/11/06/pham-ngoc-thai-co-chan-dung-mot-nha-tho-tinh-lon-cua-dan-toc/
http://vandanvn.net/vi/news/Cam-nhan-tac-pham/Pham-Ngoc-Thai-co-chan-dung-mot-nha-tho-tinh-lon-cua-dan-toc-Nguyen-Dinh-Chuc-755/                                     
http://www.tintuchangngay...-tho-tinh-lon-cua.html
http://hung-viet.org/blog1/2012/11/07/pham-ngoc-thai-co-chan-dung-mot-nha-tho-tinh-lon-cua-dan-toc/
http://nguyenduyxuan.net/tac-gi-tac-phm/vn-xuoi/3179-phm-ngc-thai-chan-dung-mt-nha-th-tinh-nguyn-inh-chuc
http://www.vanganhonline.com/2012/11/nguyen-inh-chuc-pham-ngoc-thai-co-chan.html
http://tiengchimviet.blogspot.com/2012/11/nguyen-inh-chuc-pham-ngoc-thai-co-chan.html
http://www.truclamyentu.info/tlls_trang_phamngocthai/phamngocthai_cochandungnhathotinhcuadantoc.htm
http://vanthientungqtlh.blogspot.com/2012/06/gioi-ca-pham-ngoc-thai.html
http://thuongyenho.violet.vn/entry/show/entry_id/8238139/cat_id/1603417
http://www.saimonthidan.com/?c=article&p=7971
http://www.namuctuanbao.net/870/truyenNgan/truyenngan_14.php
http://llpb.datdung.com/2012/12/pham-ngoc-thai-co-chan-dung-mot-nha-tho.html
http://www.vanchuongviet.org/index.php?comp=tacpham&action=detail&id=19619
 
 
 
 

nhanvan

 
                     MẤY NÉT TÌNH SỬ VỀ BÀI THƠ "Người đàn bà trắng"  
                                                                Anh Nguyễn
    Vào một buổi sáng cuối thu 2013. Chúng tôi, tổ chức văn chương HỘI NHỮNG NGƯỜI YÊU MẶT TRỜI THI CA có cuộc hội ngộ cùng nhà thơ Phạm Ngọc Thái. Nhân dịp ông cho xuất bản tập "Phê bình & tiểu luận thi ca". Có thể nói đó là một tác phẩm bình luận văn học sâu sắc, hấp dẫn và quí giá. Nhưng trong bài viết này, chúng tôi lại muốn chuyện trò với bạn đọc về một vấn đề khác.
     Như tên đề ở trên - "Người đàn bà trắng" là một trong ít bài thơ hoàn bích nhất của nhà thơ Phạm Ngọc Thái. Trong buổi hội ngộ, chúng tôi có hỏi tác giả về tình sử của bài thơ tình đặc biệt này? Sau đây xin lược trình lại câu chuyện cùng bạn đọc, để mọi người có thể cảm nhận tình thi được nhiều hương sắc  hơn. 
             HỎI:
-    Theo chúng tôi được biết: Người Đàn Bà Trắng chính là một thần tượng về "tình yêu & đàn bà" của nhà thơ! Vậy mong ông nói đôi nét về người đàn bà... mà  ông đã viết nên bản tình ca bất hủ đó? Ngoài đời người ấy chiếm một vị trí như thế nào trong trái tim và cuộc sống thi nhân? Ông có thể hé mở một chút về cõi riêng tư đó cho bạn đọc được biết?
            NHÀ THƠ TRẢ LỜI:
-   Nói về thần tượng "tình yêu & đàn bà", nhà thơ Nga Ler-môn-tôp từng viết:
                Tượng thờ dù đổ vẫn thiêng
                Miếu thờ bỏ vắng vẫn nguyên miếu thờ
     Người-đàn-bà-trắng với tôi là một mối tình lãng mạn, nhưng không phải là một cuộc tình trăng gió. Chỉ bởi, tôi và nàng yêu nhau mà không thể đến với nhau được mà thôi.
-  Tại sao vậy, thưa ông?
-  Người không vượt qua được là tôi chứ không phải là nàng. Nhà thơ tiếp tục nói. Khi đó tôi đã có gia đình riêng, nhưng lại không thể bỏ vợ, dù rằng rất yêu nàng. Nàng không có vướng mắc gì cả. Thời gian ấy em vẫn còn là một thiếu nữ. Vấn đề này mình cũng chỉ trao đổi với nhau một chút, đơn giản để biết như thế thôi nhé?
-  Vâng, không sao cả.
            HỎI:
-   Xin ông cho biết, số lượng những bài thơ đã sáng tác về người-đàn-bà-trắng có nhiều không? Đó là những bài thơ nào trong cả tuyển với hàng trăm bài thơ tình của ông. Nhất là với những tình thi có thể gọi là hay?
            NHÀ THƠ TRẢ LỜI:
-   Nàng là người đàn bà mà mình đã viết nhiều thơ yêu nhất, nhiều thơ tình hay nhất. Có lẽ Người Đàn Bà Trắng nổi trội và hay hơn cả đó thôi. Phần lớn những bài thơ tình mình sáng tác khi xúc cảm lên đến tột điểm, đều là những bài thơ viết về nàng, như:
     Khóc bên Hồ Núi Cốc, Sáng thu vàng, Sáng xuân nay, Trong mưa, Tiếng rúc chim đêm, vớt trăng, Đêm thiếu nữ... và rải rác hàng chục bài khác, không thể kể hết.
    Sau đó nhà thơ đã trao đổi với chúng tôi những lời tri kỷ qua một số bài thơ tình của ông, xung quanh chân dung người-đàn-bà-trắng.
           ÔNG NÓI:
-  Thí dụ "Trăng dạt trong mây" - Tôi đã sáng tác bài thơ này vào ngay sau cái ngày nàng đi... lấy chồng! Tại sao cái cảm giác khi nàng lên xe hoa lấy chồng lại giống như "bóng trăng dạt vào mây"? Nghĩa là, từ đây mối tình tôi và nàng sẽ bị lấp đi, tối đi. Cái thời mơ mộng, cháy bỏng tình yêu cùng bao khát vọng trái tim đời thiếu nữ của em, thế là không còn nữa? Bởi vậy, mở đầu bài thơ mới viết:
                       Trăng dạt trong mây
                       Em trôi vào cuộc sống
                       Bỏ lại những bến bờ khát vọng lùi xa
                       Và những đêm thiếu nữ bên hồ.
     Trong những ngày yêu nhau, em từng thổ lộ với tôi về những nỗi niềm riêng tư của cả cuộc đời? Yêu tha thiết đấy, mặc dù vẫn biết là không thành. Em từng nói với tôi rằng em không muốn lấy chồng? Có lần tôi đã khuyên:
-   Thôi, em lấy chồng đi!
-   Sao anh lại nói vậy? nàng hỏi lại.
-   Như thế thì coi như cuộc đời chúng ta đã an bài. Dùng dằng mãi chỉ khổ nhau thêm? Nên trong bài còn có những câu thơ:
                      Anh không hỏi gió có buồn?
                      Lá có buồn?
                      Một chiều nào đó có hư không?
                      Nỗi buồn sâu xa cuộc sống.
     Cái tâm trạng chơi vơi, nửa vời. Thì mình đã muốn em đi lấy chồng mà. Nhưng khi em đi lấy chồng thật, lại thấy trong lòng trống vắng và mất mát?
                     Em bỏ lại trong lòng anh khoảng trống
                     Như thi ca! Tan vỡ mặt trời!
                     Trông theo em bờ-bãi-con-người
                     Ai sẽ nhặt lá rơi như những chiều thu ấy?
     Giây phút tôi lại nghĩ đến hình ảnh Hòn Trống Mái giữa biển khơi: Đó là núi-chồng, núi-vợ... mặc gió to sóng cả, bão táp dập vùi mà vẫn thuỷ chung.
                     Biển vẫn nuối ngàn năm quanh Trống  Mái
                     Sắc ti-gôn ai từng hát thay ta?
     Câu chuyện tình với sắc hoa ti-gôn trong bài thơ của TTKH như cũng đang hát vọng lên, nhập hoà vào trái tim yêu da diết của tôi đối với nàng. Người nữ sĩ đã từng than:
                    Nếu biết rằng tôi đã lấy chồng
                    Trời ơi! Người ấy có buồn không?
                    Có thầm nghĩ đến loài tim... vỡ,
                    Tựa trái tim phai, tựa máu hồng?
                                        (Hai sắc hoa ti-gôn)
     Còn ở trong bài Trăng Dạt Trong Mây thì:
                   Em đi biết bào giờ trở lại?
                   Gió hồn anh thổi mãi bến bờ xa...
     Rồi ông nói sang một bài thơ khác cũng viết về Người-đàn-bà-trắng. Đó là bài "Sáng thu vàng". Vào một buổi sáng mùa thu sau thời gian xa cách - Ông tiếp, bỗng nhiên tôi gặp lại em. Cái cảm giác gặp lại người yêu lâu ngày xa cách, cứ bàng hoàng đứng chôn chân giữa trời. Một sự tiếc nuối tràn đến. Bên hồ làn tóc em bay trong gió, đôi mắt nhìn thăm thẳm. Lòng lại thấy mình tiếc nuối vì đã giục người yêu đi... lấy chồng? Nhưng tất cả đã rồi. Giờ chỉ còn biết thổ lộ vào thơ:
                    Sáng thu vàng mông mênh mênh mông
                    Anh đứng trông em bên bờ sóng vỗ
                    Hồn đã mất trong rừng hoang thiếu nữ
                    Và trái tim cũng không còn.
     Em vẫn rất đẹp và đầy cám dỗ. Nhưng đã toát lên cái đẹp mang chất của một người đàn bà chứ không còn phải của một thiếu nữ khi xưa. Một chút gì đó đã phôi pha trên khuôn mặt, tâm hồn em có phần sâu lắng hơn:
                   Người con gái đã thành chính quả!
                   (phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha)
                   Đôi mắt em bóng trúc bay xòa...
                   Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở...
                   Nghe không gian đổ vỡ cả mùa thu!
    Nhưng dù nàng có đẹp hay cám dỗ thế chăng nữa, thì với tôi tất cả cũng không còn. Nàng phá cả mùa thu trong xanh kia hay đã mang cả mùa thu êm đềm của tình yêu đi rồi?
-   Nghĩa là người đàn bà ấy đến với thi nhân, tất cả chính là để giành cho thi ca? Có phải vậy, thưa ông!
-   Ý bạn muốn hỏi: với tôi, nàng chỉ là của thơ ca hay đã chiểm cả trái tim trong cuộc đời? Có lẽ là cả hai đấy! Người đàn bà ấy... tôi yêu mãi mãi. Bên em tôi lại thấy bồi hồi, một sự khao khát lại được sống với em như ngày xưa. Sự khao khát ấy là vô tận, không có hạn định của thời gian và cũng không có ngăn cách bởi không gian.
-   Mình nói thêm một bài thơ nữa nhé, ông bảo vậy. Đó là bài "Sáng xuân nay" - Cũng vào một buổi sáng mùa xuân, gặp lại em sau cái ngày đã đi lấy chồng ấy. Hai đứa cùng nhau vào một quán nhỏ bên phố. Một cảm giác bâng khuâng, bổi hổi bên em lại tràn về. Hương trên mái tóc em, làn da, tấm thân nồng nàn của người đàn bà... tất cả trộn hoà trong nhau. Thương nhớ và đắm đuối mà tạo thành những câu thơ:
                  Sáng xuân nay không chít khăn tang, không mang áo cưới
                  Gió đi đâu không thấy thổi trên đường
                  Thơ nằm khóc trên nấm mồ êm ái
                  Anh chỉ ngồi thầm lặng bên em.
     Em vẫn đấy nhưng đâu còn em nữa? Em của tôi đã xa lắc, xa lơ mất rồi. Xa mãi không về...
                  Hương phảng phất bay lên từ mái tóc
                  Tình trắng tinh như ngửa đôi bàn tay
                  Đôi mắt em hoá thành mây trôi đi mất
                  Hồn anh chao dưới những lá cây rơi.
     Đúng là tình yêu và cuộc đời? xoè đôi bàn tay ra... chỉ còn là đôi bàn tay trắng. Trời đất cũng hoá vô vi. Ngồi bên em giây lát, bỗng nhiên mình lại liên tưởng đến bóng dáng của cái lão Giăng Van Giăng tội nghiệp trong tiểu thuyết "Những người cùng khổ" của V.Huy Gô. Suốt cuộc đời lão dành tình yêu thương cho nàng Cô Dét. Lão sống hết cho nàng. Ấy vậy mà... tới khi lão chết vẫn chỉ một nấm mồ thui thủi, cô đơn. Chỉ có những chiếc lá vàng, hết tháng năm này sang tháng năm khác là đều đặn rơi trên mồ lão. Hình ảnh ấy đã vào thơ:
                  Cứ yên lặng!
                  Ông lão Giăng Van Giăng yên lặng.
                  Tôi cũng như ông chỉ thấy lá vàng thôi
                  Người đàn bà ấy đẹp giống cô Cô Dét
                  Nàng yêu tôi, nhưng nàng đã đi rồi!   
       Nghĩa là, mỗi bài thơ khi tôi viết về nàng đều từ một cảnh tình nào đó gợi ra, hoặc từ nỗi nhớ nhung tạo thành cảm xúc để trái tim nhà thơ gửi nỗi niềm của mình vào đó.
     Trong bài thơ Người Đàn Bà Trắng cũng vậy. Tình thi này anh Trần Tứ Đức đã bình khúc triết rồi, tôi chỉ dẫn giải thêm một chút. Nhà thơ nói tiếp - Mình và nàng yêu nhau, chỉ bởi cảnh tình không lấy được nhau, chứ không phải bị chia rẽ bởi sự phá vỡ nào. Mình đã có vợ, còn nàng thì rồi cũng phải... lấy chồng. Dù thế, vẫn thương nhớ nhau cả đời. Nên mới có đoạn triết lý:
                  Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu
                  Anh cũng không làm chàng Trương Chi
                                                      suốt đời chèo sông vắng
                  Ta không đi theo Con-đường-lông-ngỗng-trắng
                  Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau.
     Cám ơn sự chia sẻ của nhà thơ! Chỉ xin hỏi ông thêm một câu nữa:
-   Quan hệ giữa nhà thơ và người-đàn-bà-trắng đã bao giờ đi đến tận cùng của tình yêu chưa? Xin nhà thơ bỏ quá khi chúng tôi hỏi câu này. Nếu như nhà thơ có thể hé mở sâu chút nữa, cho thiên tình sử thêm phần sống động?
-   Các bạn muốn hỏi mình và nàng đã đi đến tận cùng của tình yêu chưa à?
                 NHÀ THƠ TRẢ LỜI:
     Cái quí nhất của người đàn bà chính là... "cái ấy"! Hầu như các thi nhân khi viết về tình yêu và đàn bà, ai cũng đều muốn có những bài thơ sáng tác về của quí đó. Đàn bà là xứ sở của đam mê, nơi bắt nguồn ngọn lửa Prômêtê sự sống, khát vọng trái tim của cả loài người.
     Cũng xin nói ngay vào bài thơ Người đàn Bà Trắng, có một đoạn thơ đã viết:
                    Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai!
                    Người đàn bà ai mà định nghĩa?
    Chính là cái chỗ thiên thai mà tạo hoá đã sinh ra trên thân thể của người đàn bà. Hai chữ "chùm trinh", tức là chùm trái cấm. Ta có cảm giác như đó là cả một chùm trái thơm ngon lành của nàng đang trĩu trịt, ăn vào là nhớ mãi. Ca dao đã có câu:
                    Dao đâm vào thịt thì đau
                    Thịt đâm vào thịt nhớ nhau suốt đời
     Liên tưởng tới truyện Kiều - Khi Kiều đang khoả thân trong buồng tắm, Nguyễn Du mô tả:
                    Dầy dầy sẵn đúc một toà thiên nhiên
     Nếu ở đây ta bàn luận về hai chữ "dầy dầy" mà cụ đã tả, đó là cái gì? Nghĩa của nó không thể để chỉ về thân thể của nàng Kiều được. Bởi vì, tấm thân Kiều mà lại "dầy dầy" thì khó coi quá. Một người đàn bà sắc đẹp đến nghiêng nước, nghiêng thành:
                    Sắc đành đòi một, tài đành họa hai
     Mô-típ một người con gái đẹp thời xưa thường có một tấm thân mảnh mai như liễu, như mai... chứ không béo tốt, đẫy đà, đầy cảm hứng hưởng thụ như người hiện đại chúng ta bây giờ.
                    Làn thu thuỷ nét xuân sơn
                    Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh
     Kiều là như thế. Còn nếu tả về đôi má Kiều mà lại là "đôi má dầy dầy" thì... nói vô phép, quá là nói về má của... heo. Tôi thấy là chỉ có một chỗ duy nhất trên tấm thân Kiều là có thể dùng hai chữ "dầy dầy", đó là hai bên... mép bướm của nàng. Các bạn cứ tưởng tượng mà xem? Nhà thơ tiếp tục diễn tả: Nói về trái cấm của Kiều "dầy dầy"... thì đúng quá đi rồi! Ta liên tưởng tới câu thơ bà Hồ Xuân Hương cũng tả về chỗ ấy:
                    Cỏ gà lún phún leo quanh mép
                    Cá diếc le te lách giữa dòng
     Cho nên, tôi cho rằng hình ảnh câu thơ "dầy dầy sẵn đúc một toà thiên nhiên" mà đại thi hào Nguyễn du muốn nói đến, chính là cái... "bướm" của Kiều. Cả một toà thiên nhiên mà tạo hoá đã sẵn đúc trên thân thể nàng. Thi nhân nào chả muốn chơi thơ. Các bậc tổ tiên ta cũng rất khoái nói về của ấy, nhưng Người khéo dùng chữ nghĩa cho lẩn đi mà thôi.
     Xin trở lại với bài thơ Người Đàn Bà Trắng: "chùm trinh" của nàng reo ca... chùm trinh của nàng đã hát... Thân thể hoà với tâm hồn nàng đã trở thành một tượng đài bất hủ. Hàm ý ấy được tích đọng vào trong câu thơ mang đầy tính triết lý:
                     Người đàn bà ai mà định nghĩa?
     Vậy theo các bạn, viết được một bài thơ ý tình như thế thì mình đã đi đến tận cùng trong tình yêu đối với nàng chưa? Ông cười ha hả, sau đó chuyển sang nói về một bài thơ khác.
    Bài "Khóc bên Hồ Núi Cốc" - Bài này cũng viết về Người-đàn-bà-trắng đấy, ông nhấn mạnh lại như vậy.
     Vào một đêm mưa to gió lớn, đứng giữa bầu trời Hồ Núi Cốc mịt mùng... hoà trong câu chuyện tình huyền thoại đau thương, lãng mạn trong truyền thuyết về nàng Công - chàng Cốc. Lòng tôi bỗng bồn chồn, da diết nhớ đến người đàn bà của mình. Ôi, những phút giây đã sống và ân ái với nàng? Nàng hiện lên trên bầu trời với cả một tấm thân kiều diễm và mơ mộng. Như câu thơ đã tả:
                     Em khỏa thân nằm trên bóng bến xưa bay...
     Bài thơ Khóc Bên Hồ Núi Cốc này đã được một nữ nhà giáo Diễm Loan bình, cũng có in trong tập "Phê bình & tiểu luận thi ca", ông bảo vậy. Khi các bạn hỏi mình và nàng đã đi đến tận cùng của tình yêu chưa? Các bạn hãy nghe những câu thơ:
                    Bóng ngàn than huyền thoại tang trắng phủ
                    Mà miệng còn muốn cắn vú người yêu!
     Đó là cảm xúc bởi nỗi khát khao yêu đến tột cùng. Đôi vú của người yêu cũng như cái ấy... là vô giá nhất của người đàn bà. Người-đàn-bà-trắng có một tấm thân hút đến mê hồn, nên những bài thơ tình tôi viết về nàng thường mang màu hoang dã. Tình thơ bao giờ cũng dâng lên một cảm xúc cồn cào, muốn ôm ấp thân thể nàng, cùng người yêu hưởng niềm lạc thú. Nói như thế không phải là tình yêu với nàng không thanh tao? Đâu phải vậy. Có những người đàn bà không chỉ vẻ đẹp của tâm hồn mà cả thể xác cũng quyến rũ, làm ta say đắm đến tột cùng. Nàng thuộc vào loại người đàn bà ấy. Bởi vậy, trong bài thơ Người Đàn Bà Trắng mình mới kết rằng:
                     Vết thương lòng không dễ đã lành đâu
                     Những đêm sao buồn, những đêm gió khát,
                     Khúc thơ tình anh lại viết về em
                     Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...
       Cám ơn nhà thơ!
       Để kết thúc bài viết với mấy nét về thiên tình sử này, chúng tôi xin đăng lại toàn bộ tình thi trác tuyệt ấy của thi nhân, để bạn đọc thêm một lần cùng thưởng lãm:
 
                 
             NGƯỜI ĐÀN BÀ TRẮNG 
                        Người đàn bà đi trong mưa rơi
                                Chứa một trời thầm như hoa vậy...
 
                                                                                 *
          Chiếc mũ trắng mềm em đội bầu trời
          Khóm mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc
          Đôi mắt em đong những áng mây
          Người đàn bà trắng!

          Em đi, về... chao những hàng cây
          Hồ gió thổi lệch vành mũ đội
          Thấm đẫm mình em cả thềm nắng gội
          Xõa ngang vai mái hất tơi bời.

          Nỗi niềm thao thức
          Những đêm trăng nước...
          Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai!
          Người đàn bà ai mà định nghĩa?

          Đường xưa đó về đây em ơi!
          Những con đường đã đầy xác lá rơi
          Xác ve, xác gió và xác của mưa.

          Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu
          Anh cũng không làm chàng Trương Chi
                                               suốt đời chèo sông vắng
          Ta không đi theo Con-đường-lông-ngỗng-trắng
          Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau.

          Vết thương lòng không dễ đã lành đâu
          Những đêm sao buồn, những đêm gió khát,
          Khúc thơ tình anh lại viết về em!
          Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...
 
          Hà Nội -  6.11.2013
              AN.
       Giảng viên Trường ĐH Quốc Gia

 

nhanvan

 
                  ĐỘNG BƯỚM

Phút say đắm tột cùng em mở toang động bướm
Giữa khu rừng rậm rạp, nguyên sơ
Nàng thơ thẫn thờ si mê hưng phấn
Bướm của em chứa cả thánh thần lẫn yêu ma.

Có ai chưa em đã vào khai phá?
Để bướm vẫy vùng, bướm thoả ước ao
Và khi ấy em sẽ không còn là trinh nữ
Bờ-bãi-đời-người bướm vẫn lượn như sao.

Thân nhi nữ một thế giới mênh mông, hoang dại
Cấu thành bên trong bao yếu tố mĩ miều
Tự thiên thai chẳng phải vẽ vời nắn gọt
Lạc vào vườn em trái cấm ngọt hương tươi.

Tình yêu từ đâu anh không biết?
Mà rung cảm tâm hồn, lay động trái tim!
Nhưng yêu nhất là bướm em
                                có sức chinh phục diệu huyền
Đêm đêm bướm thường bay ra trong phòng ngủ...

Bướm của em trên đời mãi còn quí giá
Đến lúc cần bướm lại sinh con
Không lời thơ nào tả hết được vẻ đẹp bướm em.
Nam-mô-a-di-đà !

 Lời bình:        MỘT BÀI THƠ THẦN SẦU QUỈ KHÓC 
 
      Đây là một bài thơ tượng trưng. Đọc suốt bài thơ ta thấy hình tượng gồm toàn những yếu tố tượng trưng "tương ứng cảm quan". Khuynh hướng này do nhà thơ Pháp Charles Baudelaire, một trong những bậc thầy của trường phái thơ tượng trưng châu Âu vào cuối thế kỉ XIX khởi xướng. Theo Baudelaire, sự liên kết giữa vật này với vật khác, giữa con người - cuộc sống với thiên nhiên, đều có thể thay thế nhau bằng biểu tượng. Biểu tượng đó phản ảnh một cách tương ứng sự vật, nhưng không phải do lý trí sắp đặt mà dựa vào cảm thụ được phát ra từ các giác quan hay tâm linh, gọi là cảm quan. Ta hãy phân tích đoạn thơ thứ nhất:
                     Phút say đắm tột cùng em mở toang động bướm
                     Giữa khu rừng rậm rạp, nguyên sơ
     "Bướm" đã trở thành một biểu tượng ở chốn dân gian để chỉ "cái" của người đàn bà. Tác giả dùng hình ảnh "động bướm" làm tượng trưng, ý như đó là "cái hang" ở trên nàng. Ta hãy nghe Bà Hồ Xuân Hương tả về "cái hang" của chị em, qua bài "Động Hương Tích":
                   Bầy đặt kìa ai khéo khéo phòm
                   Nứt ra một lỗ hỏm hòm hom...
      Hay bài "Hang Cắc Cớ":
                  Nứt làm đôi mảnh hỏm hòm hom
                  Kẽ hầm rêu mốc trơ toen hoẻn
     Tôi không thể bình quá sâu hình ảnh của câu: Kẽ hầm rêu mốc trơ toen hoẻn /-  Bởi phân tích ra nó sẽ bẩn... làm hỏng thơ của bà. Nhưng đọc ta có thể hiểu: khi bà tả "kẽ hầm rêu mốc...", là nói về khe ngách bên trong của bướm bị dơ. Vậy còn "cái gì trơ toen hoẻn"? Phải chăng là... "nhân bướm"? Ví dụ thêm một tình thi khác, bài "con ốc nhồi":
                  Quân tử có thương thì bóc yếm
                  Xin đừng ngó ngoáy lỗ trôn tôi
      "bóc yếm" là hình ảnh mô phỏng về sự ve vuốt, xoa nắn vòm ngực, phía trên người con gái - Còn "ngó ngoáy lỗ trôn", hình tượng nghịch ngợm bộ phận dưới vv... 
      Ở đây, nhà thơ Phạm Ngọc Thái diễn tả cái bướm đã có từ thời tiền sử: Giữa khu rừng rậm rạp, nguyên sơ /-  Nghĩa là nó do tạo hóa đúc tạc nên. Đến câu thơ 11-12 nhà thơ còn láy lại một lần nữa:
                    Tự thiên thai chẳng phải vẽ vời nắn gọt
                    Lạc vào vườn em trái cấm ngọt hương tươi
       Bướm của em như hoa trái đất trời, "ăn" vào là nhớ mãi. Từ nguyên thuỷ đến bây giờ chẳng cần tiến hoá thêm, thế mà:
                    Nàng thơ thẫn thờ si mê hưng phấn
     Ngay từ buổi thiên thai cái "động bướm" ấy đã hoàn bích rồi. Ai nhìn thấy hay chỉ cần nghĩ tới... cũng phải hưng phấn, rạo rực trong lòng. Đến câu thơ thứ tư, hình tượng thơ còn mang theo tính triết học:
                    Bướm của em chứa cả thánh thần lẫn yêu ma.
      Bướm em vừa siêu phàm tựa thánh tiên, lại vừa như có ma quỉ - Làm ta say mê, thần tượng và khát vọng. Nhưng cũng có khi vì si mê quá hoá mù quáng, như bị "ma dẫn lối quỉ đưa đường"... tự huỷ hoại cuộc đời mình. Tức là, tình yêu mang đến cho ta niềm hạnh phúc vô biên, đưa tâm hồn ta hoan lạc ở chốn bồng lai, lại cũng có thể làm cho trái tim ta đau khổ, tan vỡ vì thất vọng! Đến đoạn thứ ba, tác giả tiếp tục phát triển:
                     Thân nhi nữ một thế giới mênh mông, hoang dại
                     Cấu thành bên trong bao yếu tố mĩ miều
      Cái thế giới mênh mông, hoang dại đó... thuộc hình ảnh thơ trìu tượng. Tác giả miêu tả sự toàn bích của tấm thân người nhi nữ từ trong ra ngoài, để khẳng định sự vĩ đại của tạo hoá! Cho dù xã hội loài người có phát triển hàng vạn năm nữa, văn minh tiến bộ đến đâu... cũng không thể so sánh nổi. Trong sự vĩ đại đó thì việc sinh thành ra "bướm" đàn bà là điều kì diệu nhất - Một thiên kiệt tác!
      Quay trở lại với đoạn thứ hai, nhà thơ buông ra một câu hỏi:
                   Có ai chưa em đã vào khai phá?
     Nghĩa là em đã hiến dâng cái của em cho người đàn ông nào chưa? Sau đó chính anh lại tự giải nghĩa:
                   Để bướm vẫy vùng, bướm thỏa ước ao
     Đâu có phải chỉ một mình người con trai sướng? Bởi khi hiến dâng cho tình yêu, cũng chính là khát vọng của người con gái để trở thành... đàn bà:
                   Khi ấy em sẽ không còn là trinh nữ
                   Bờ-bãi-đời-người bướm vẫn lượn như sao...
      Thơ đã đi sâu vào phạm trù đời sống mà diễn tả. Dĩ nhiên là đời sống ấy phải có cả đàn ông, nhưng thường trong nhiều phạm trù người ta chỉ thiên nói về nữ tính. Nếu không có cái bướm đàn bà thì cuộc sống của ta sẽ không còn nghĩa lí.
      Đến đây, tôi xin nói đôi nét về một số bài thơ khác dạng tương tự như "Động bướm" -  Phạm Ngọc Thái có một số tình thơ lãng mạn vào loại khá kỳ dị. Có thể kể ra vài bài đặc sắc, nổi lên như: Đàn bà đẹp nhất là khi đèn đã tắt, Xem tranh bán loã thể, Váy thiếu nữ bay - "Động bướm" chỉ là một bài điển hình trong số những tình thi đó.
      "Đàn bà đẹp nhất là khi đèn đã tắt"  - Thực ra chính là hình ảnh người yêu khoả thân trong đêm tối:
                 Ta gặp nhau chỉ trong chốc lát
                 Giữa đêm tối anh lần vào em thăm thiên thai...
     "thiên thai" chính là cái ấy! Vậy "giữa đêm tối anh lần vào thăm thiên thai của em...", để làm gì? chẳng nói thì ai cũng biết. Thơ tả vào dục vọng mà vẫn rất mềm mại, đáng yêu. Hay là:
                  Hôn đôi trái em tưởng mình du ngoạn khắp không trung
                  Chơi dỡn nguyệt một thiên đường tuyệt thế
                  Mong trời cứ đêm để cùng em vui chút nữa.
      Hạnh phúc trong tình yêu của thi nhân hoà trong niềm sướng vui cùng thân thể người yêu. Nhà thơ tả thẳng vào sự khoái cảm, nhưng khi đọc ta vẫn không thấy sượng. Hình ảnh "Hôn đôi trái em..." diễn tả sự say sưa, man mê đôi tí người yêu... lại ngỡ như mình đang du ngoạn, bay bổng giữa không trung. Hoặc là hình ảnh "chơi dỡn nguyệt", giây phút tột cùng khoái lạc trong quan hệ nam nữ, rồi tác giả buông một câu khẳng định:
                 Đàn bà đẹp nhất là ở trong đêm tối
                 Để nhớ nhau suốt đời...
    Hình tượng "đẹp" ở đây, mang màu sắc thơ mĩ học. Ta lại nhớ tới câu ca dao trong dân gian:
                 Dao đâm vào thịt thì đau
                 Thịt đâm vào thịt nhớ nhau suốt đời
     Cuối bài tác giả đã kết:
                 Đêm tắt đèn thành ánh sáng của thơ tôi!
     Câu thơ bộc lộ một thái độ. Có thể nó hàm chứa về một phản ứng nào đó có ý nghĩa xã hội? Như ta thường nói về bà Hồ Xuân Hương, rằng: Tư tưởng bên trong thơ của bà là bộc lộ một thái độ phản kháng sự đè nén, hủ lậu của chế độ phong kiến đối với người phụ nữ. Thì đây, chính câu thơ là sự bùng nổ... thiên về tính chính trị xã hội nào đó, trong ý tưởng của nhà thơ?
    Tôi nói sang bài "Xem tranh bán loã thể" - Bài thơ đã được nghệ sĩ Anh Trần bình là một kỳ tác thi ca! Có những câu khi đọc lên ta cảm thấy gờn gợn... Không phải nó tục mà vì tác giả dùng hình ảnh, những từ ngữ quá thực. Nhưng cái quá thực ấy lại chứa chất cả tính nhân loại và mang màu sắc triết học, thành thử câu thơ sâu và rất hay nữa. Thí dụ:
                  Nàng gieo hoa và ý nghĩa loài người
                  Nhưng cũng đẻ cả chiến tranh và hoà bình ra từ trong bụng.
     Nghệ sĩ Anh Trần đã phân tích những câu thơ đó, như thế này:
 -   Sâu sắc và hay. Ý của câu trên ta thấy rõ rồi - Người đàn bà là hoa, là ý nghĩa tồn sinh của cuộc sống xã hội và nhân loại. Nhưng còn câu dưới? Không phải chỉ muốn nói rằng, em có khả năng mang thai trong bụng rồi sinh đẻ, tất nhiên là ra con người. Rồi giống người ấy sẽ mang đến cả chiến tranh và hoà bình.
     Mặc dù phải có cả đàn ông thì em mới đẻ được. Ở một phạm trù rộng lớn hơn, tức là: Tình yêu và đàn bà sinh ra cả khổ đau lẫn hạnh phúc, cũng như chiến tranh và hoà bình.
     Cho nên mới nói: Thơ Phạm Ngọc Thái cô đọng và rất sâu sắc!
     Khi tác giả tả thẳng:
                   Lui xuống dưới nàng một rừng sâu um tùm che hang động
                   Lên trên nàng đôi mỏm núi trắng vô biên
      Vẫn là tả về vú và bướm, nhưng sử dụng phương pháp biểu tượng. Cái ở bên dưới là một hang động, muốn vào nó phải đi qua một khu rừng sâu rậm rì, um tùm. Còn cái ở trên là đôi mỏm núi trắng xoá, vô biên - Nghĩa là vú của nàng như cả bầu trời vậy.
     Trong những bài thơ kỳ dị ấy, đặc biệt là bài "Váy thiếu nữ bay" - Anh Nguyễn Đình Chúc khi bình đã ca ngợi là tuyệt hay! Bài thơ mô phỏng về cái váy của người thiếu nữ để lộ ở bên trong, nhưng được nhà thơ đi sâu về ý nghĩa đời sống xã hội để diễn tả:
                 Bờ-bãi-con-người em trổ hoa trái ngọt
                 Đến đế vương cũng khum gối cầu mong
     Sau đó phát triển rộng sang tính nhân loại:
                 Váy thiếu nữ bay mang cả hồn thời đại
                 Mênh mông bầu trời, say đắm thế gian...
     Hay là:
                 Có phải đó khúc quân hành nhân loại
                 Em giữ trong mình nguyên thuỷ lẫn văn minh
     Bọc chứa cả tính vũ trụ:
                 Nơi sự sống nhân quần tiến hoá muôn năm
      Ta hãy nghe tác giả kết bài:
                  Dù dung tục vẫn thánh tiên bậc nhất
                  Khởi điểm cho các luồng chính trị toả hào quang!
     Nó được cất giữ một ý tưởng rất mạnh mẽ, một thái độ nhân sinh quan xã hội của nhà thơ. Anh Nguyễn Đình Chúc đã nhận xét về đoạn kết ấy như sau:
-   Câu thơ cuối đã khoá lại toàn bộ bài thơ. Chính nó đã mang theo một lời triết lý có ý nghĩa xã hội, hàm ý về một phủ định nào đó? Nhà thơ phản ứng lại những tà đạo hoặc giả tạo về mặt chính trị còn đang ẩn chứa trong thể chế xã hội mà viết như thế chăng?... Có lẽ đó cũng là một điểm xuất phát để tạo nên ý nghĩa tột đỉnh trong thơ ca Phạm Ngọc Thái.
     Ngòi nổ trong câu thơ cuối đó: Khởi điểm cho các luồng chính trị toả hào quang/-  Vừa phát hỏa làm cháy bùng cả bài, vừa bảo vệ luận thuyết của tác giả là: Ca ngợi cái kiệt tác mà thượng đế đã sinh ra trên thân thể người đàn bà! Nó là ngọn nguồn, khởi điểm cho cả chính trị và triết học. Ý tình thơ thật mênh mông mà vẫn súc tích, càng vào sâu càng thấy hay!
     Tôi trở về với bài "Động bướm" -  Tác giả tả về cái bướm nhưng không phải phải chỉ là để cho sướng, cho khoái, mà thơ còn ôm chứa tính nhân bản sâu sắc.
     Xin trở lại với đoạn thơ thứ tư. Gớt đã viết: "Khởi thuỷ là hành động" - Nhưng ở đây có lẽ phải nói: "Khởi thuỷ là tình yêu" ! Anh tự hỏi:
                   Tình yêu từ đâu anh không biết?
                   Mà rung cảm tâm hồn, lay động trái tim!
    Để rồi anh triết lý ở hai câu thơ sau đó:
                   Nhưng yêu nhất là bướm em
                                                     có sức chinh phục diệu huyền
                   Đêm đêm bướm thường bay ra trong phòng ngủ...
     Ta có thể mường tượng hình tượng về những con bướm, mà bướm đây là bướm cái... cứ đêm đêm nó lại vờn bay quanh ta trong phòng ngủ - để làm gì? Đấy, tác giả tả về cảnh chăn gối vợ chồng hay trai gái. Suy cho cùng, nếu em chẳng có bướm thì thế giới này sẽ hoá rồ, hoá dại và... cũng chẳng làm gì có tình yêu!
      "Đêm đêm bướm thường bay ra trong phòng ngủ..." /- Hình ảnh của câu thơ hay. Ý nhị, dí dỏm, gây cho ta sự khoái cảm trong tâm hồn. Một biểu tượng đời thường ở chốn phòng the. Ban ngày thì chị em thường cài then, khoá trái của mình lại, để đêm đêm mới mở cửa, rút then... cho anh em vào tha hồ khám phá. Đoạn thơ xuất phát từ ý nghĩa thực tiễn tình yêu. Tất cả đều bắt đầu từ... bướm, như câu thơ viết:
                   Nhưng yêu nhất là bướm em có sức chinh phục diệu huyền
     Đọc câu: Đêm đêm bướm thường bay ra trong phòng ngủ/-  Gợi sự kích thích về một ước muốn, khát vọng của khoái lạc nhưng lành mạnh. Lời thơ diễn đạt có vẻ nôm na chân chất, tình thi vẫn ý nhị và sinh động. Ít khi có câu thơ rất đời thường lại đạt được hiệu quả cao như thế!  
     Nhà thơ kết luận:
                      Bướm của em trên đời mãi còn quí giá
                      Đến lúc cần bướm lại sinh con
                      Không lời thơ nào tả hết được vẻ đẹp bướm em.
                      Nam-mô-a-di-đà!
     Câu thơ kết chỉ là nốt nhạc đệm. Cái bướm ấy không phải chỉ mang lại cho ta sự sung sướng và hạnh phúc? Bướm còn để sinh con, bảo tồn nòi giống! Nghĩa là, không có bướm thì không có giống nòi, không có dân tộc - Mới thấy, giá trị nhân sinh của bướm cũng  thật là cao cả!... Bằng các yếu tố của thơ tượng trưng, nhà thơ đã đi sâu vào thế giới tâm linh cùng vũ trụ để mô tả. Từ cái tên đã có trong dân gian, phát triển sang phạm trù tình yêu rồi đời sống xã hội con người. Một tình thi chỉ xoay quanh về cái của người đàn bà mà nói được đủ điều, sâu sắc, thăng hoa đến thế - Thiết nghĩ, nó đã đạt vào loại là một bài thơ thần sầu quỷ khóc vậy!
 
      Hà Nội, mùa thu 2014
            Anh Nguyễn
        Giảng viên Trường ĐH Quốc Gia
 
 

nhanvan

 
                       MỤC LỤC
                                                                                                                                                                                                                                                                           Trang
-   LỜI GIỚI THIỆU    
 Phần I.                  PHẠM NGỌC THÁI 
                        Bầu trời thơ tình hay & lạ
 
1.     Em ơi! Thành phố lại mưa                                                             -
2.     Trong mưa
3.     Đêm nay trời lại không mưa
4.     Thành phố mưa rơi
5.     Cây hoa bằng lăng trong mưa
6.     Người đàn bà trắng
7.     Váy thiếu nữ bay
8.     Phố thu và áo trắng
9.     Thời áo trắng
10.   Cô áo trắng
11.   Anh vẫn ở bên hồ Tây
12.   Một góc hồ Tây
13.   Tình thơ gặp lại ở Tây Hồ
14.   Anh vọng nghe tiếng em hát bên hồ
15.   Cả một trời em nghiêng xuống anh
16.   Chiều con gái em đi
17.   Thiếu nữ thời hiện đại
18.   Người con gái sông xưa
19.   Khóc bên Hồ Núi Cốc
20.   Tiếng hát đời thường
21.   Người đàn bà chứa linh hồn thánh linh
22.   Mưa lâm thâm
23.   Mưa trên phố lạnh
24.   Người đàn bà trong đêm mưa
25.   Kí ức mùa thu
26.   Sáng thu vàng
27.   Đêm thu phố vắng
28.   Người đàn bà của mùa thu
29.   Trong bóng cây ngủ đêm
30.   Con đường phượng đỏ
31.   Đêm bóng cô đơn
32.   Đêm tóc đá
33.   Cô quét lá đêm hồ
34.   Tiếng cây ru
35.   Đêm trăng hè
36.   Vớt trăng
37.   Vầng trăng che khuất
38.   Trăng lặn
39.   Trăng dạt trong mây
40.   Hỡi mặt hồ xanh
41.   Ngửa mặt ngắm mây trôi
42.   Thiếu nữ đi trong chiều mây
43.   Mây bay gió thoảng
44.   Anh vẫn yêu màu hoa tím buồn
45.   Trước núi Mỹ Nhân (1)
46.   Trông nguyệt
47.   Nếu có thể đưa em lên núi
48.   Xem tranh bán loã thể
49.   Em vẫn cùng anh
50.   Đêm thiếu nữ
51.   Sáng xuân nay
52.   Em gái dưới xuân
53.   xuân và… vợ
54.   Cây thầm tiếc bóng
55.   Khúc đàn chơi vơi
56.   Có một khoảng trời
57.   Hết rồi thời bão táp yêu đương
58.   Tình yêu và mặt nạ
59.   Chỉ có tình yêu đẩy lùi tội ác
60.   Về người đàn bà
61.   Giọt ái tình của lòng anh rụng xuống
62.   Chiều hoàng hôn
63.   Khoảng trôi trong lá
64.   Hàng cây lá đổ
65.   Giá trị của nàng
66.   Đưa em về bến bờ
67.   Dòng suối tình xưa
68.   Tiếng rúc chim đêm
69.   Em bán xoài
70.   Nhớ em đêm Noel
71.   Chiều phố
72.   Biển hát
73.   Em về biển
74.   Thông và biển
75.   Đêm trăng biển
76.   Em đi nghỉ mát
77.   Chiều thơ thẩn nhớ em
78.   Âm thầm bóng lặng
79.   Thế giới nàng
80.   Mái tóc con gái
81.   Anh vẫn chờ em dưới cây
82.   Tình trong chiều buông
83.   Bài ca người lính trận
84.   Gió bối rối
85.   Đêm giao thừa anh viết cho em
86.   Mối tình không bến đỗ
87.   Đêm vắng
88.   Tiếng ếch
89.   Tức là ta đã đâm vào cả trái tim em
90.   Gió mùa thu không ngủ
91.   Đàn bà đẹp nhất là khi đèn đã tắt
92.   Người đàn bà không năm tháng
93.   Thiếu nữ và tối vắng
94.   Chiều phố nhạt nhoà
95.   Bài thơ trong phố lẻ
96.   Thêm yêu thành phố quê mình khi đã vào đêm
97.   Thành-phố-thuỷ-tinh-anh tan vỡ
98.  Nghĩ về Hà Nội
99.   Cảm tác thu Hà Nội
100. Nhớ phố Sài Gòn
101. Lời hót con chim khách
102. Thu đến
103. Đêm thu sương
104. Đêm thu trắng
105. Em ngủ
106. Vầng trăng trong nỗi nhớ
107. Hàng quí của nhân dân
108. Nguyệt của chị Hàng và nguyệt của em
109. Gặp em giữa tầng mây
110. Cô gái đi bên hồ
111. Bơ vơ nơi màn sương
112. Có một thời như thế
113. Viết dưới ánh đèn
114. Mùa thu thăm thẳm màu con gái
115. Khúc mùa thu
116. Cảnh sáng
117. Động bướm
118. Đêm hồ Trúc
119. Dưới hàng sấu đêm và con phố nhỏ
120. Ta và lịch sử
 
Phần II.         Thế giới thi ca  
                   PHẠM NGỌC THÁI
                       (Lời bình của nhiều tác giả)
 
1.      Cảm nhận một bài thơ tình hay của Phạm Ngọc Thái 
                                                              -      HOÀNG THỊ THẢO                                            
2.    Phạm Ngọc Thái với “Chùm thơ hay về tình yêu và đàn bà”
                                                           -     TRẦN TỨ ĐỨC                          -
3.     Thơ sâu nặng nỗi kiếp người    -     ĐÀO VIẾT MINH                      - 
4.   Lời bàn về một tuyệt phẩm thơ Phạm Ngọc Thái       
                                                             -      NGUYỄN ĐÌNH CHÚC
5.     Khoảng trôi trong lá                    -      PHƯƠNG LOAN
6.     Em về biển                                  -      PHƯƠNG TUẤN
7.     Khóc bên Hồ Núi Côc                -      DIỄM LOAN
8.     Một góc hồ Tây                           -       NHƯ Ý
9.     Cô quét lá đêm hồ                       -      HOÀNG NGỌC
10.     Cỏ hoang                                      -      BẢO NGỌC
11.     Thông và biển                              -      NGỌC TRÂM
12.   Sáng thu vàng                              -      TUYẾT THUÝ
13.   Chiều hoàng hôn                         -      KIỀU TUẤN
                                                              và TRÚC THÔNG
14.   Trăng lặn                                     -      ĐOÀN BÌNH
15.   Người con gái sông xưa              -      LỜI TÁC GIẢ
16.   Sáng xuân nay                             -      LỜI TÁC GIẢ
17.   Phạm Ngọc Thái với những tình thơ áo trắng – ĐÌNH BỒNG        
18.   Đêm thiếu nữ                               -       NGUYỄN THANH BÌNH
19.   Biển hát                                        -       XUÂN HÙNG                       
20.   Đêm tóc đá                                   -       NGỌC BÍCH
21.   Tiếng hát đời thường                  -      PHẠM THÀNH CÔNG
22.   Nỗi trăn trở người đi tìm vàng   -      KHÁNH HÒA
23.   Tiếng rúc chim đêm                    -       NGỌC DIỄM
24.   Mái tóc con gái                            -       HOÀNG LIÊN HƯƠNG
25.   Hàng cây lá đổ                             -      BẢO QUYÊN
26.   Em bán xoài                                 -      TRẦN NGỌC LÂM
27.   Trước núi Mỹ Nhân (1)              -      TRƯƠNG VŨ TIẾN
28.   Con đường phượng đỏ                -      NGUYỄN THỊ HOÀNG
29.   Liệu “Em ơi! Thành phố lại mưa” đã phải là một tuyệt tác thi ca?
                                                              -      NGUYỄN THỊ HOÀNG
30.   Phạm Ngọc Thái và một kỳ tác thi ca   -    ANH TRẦN                 
31.   Phạm Ngọc Thái - Người hai lần thi sĩ  -   TRẦN VIỆT THỊNH
32.   Phạm Ngọc Thái chân dung một nhà thơ tình lớn của dân tộc            
                                                              -      NGUYỄN ĐÌNH CHÚC
33.   Mấy nét tình sử về bài thơ “Người đàn bà trắng” – ANH NGUYỄN
34.   Phạm Ngọc thái với bài thơ thần sầu quỉ khóc – ANH NGUYỄN
 

                 NHÀ XUẤT BẢN VĂN HOÁ THÔNG TIN
                                       PHẠM NGỌC THÁI
                       CHÂN DUNG NHÀ THƠ LỚN THỜI ĐẠI
                                            Thơ & bình
 
                                    Chịu trách nhiệm xuất bản:
                                              LÊ TIẾN DŨNG
                                    Chịu trách nhiệm bản thảo:
                                             VŨ THANH VIỆT
                                               Biên tập:
                                          LAN PHƯƠNG
 
                                             Thiết kế mỹ thuật: 
                                 GIA PHẠM BEBO Co.LTD  
                                               Vẽ bìa:  
                                             BẢO LONG
                                                Trình bầy:
                                             VÂN TRINH
                                               Sửa bản in:
                                               TÁC GIẢ    
 
-----------------------------------------------------------------------
 In  500 cuốn, khổ 14,5 x 20,5cm, tại Công ty TNHH Thơng mại Thiên Thành.
Kế hoạch XB số: 1494-2014/CXB/11-122/VHTT: Quyết định xuất bản:
Số 1008/VHTT-KH ngày 29 tháng 7 năm 2014. In xong và nộp lưu chiểu Quý 4 /2014.