Tác phẩm: PHẠM NGỌC THÁI CHÂN DUNG NHÀ THƠ LỚN THỜI ĐẠI
NỖI TRĂN TRỞ
NGƯỜI ĐI TÌM VÀNG Tôi sống âm thầm trong một đoàn người hỗn hợp Rời quê qua bên kia biển sóng Kẻ tìm vàng - Người vì cảnh nghèo đi Đạo lý có hoá thừa đành giả dại làm ngơ Đứa mách qué lại vân vi dễ sống. Hạt muối xót tháng năm và lòng ai đắng? Tôi nhận chìm tôi vào những lãng quên! Ai mang bán vàng mười giữa phiên chợ đông? (1) Tôi tìm chắt những bụi vàng như anh lính lê-dương lọc sàng từng đống rác...(2) Dầu kẻ bán - Người tìm vàng có khác Nhưng giá vàng tính cũng như nhau. Nhìn cánh dơi đen xao xác trời chiều Cứ để cho tất cả lãng quên! Cây lý chiều xưa gió còn đưa lại Bông đại ở quảng trường hương vẫn giăng tơ… Chút thơm thảo đoá phù du ngắn ngủi Giả dại ở đời thường mà khôn lại trong mơ. Rồi một ngày, sẽ có một ngày qua Những năm tháng không bẩn đấy, cũng rộm vàng khói cột Nhưng tôi đã có một thỏi vàng, thứ vàng rất thật! Đánh một đoá hồng vàng tôi trao đứa con thơ Người vợ quê hương mỏi mắt đợi chờ Một chút nữa với bạn bè thân hữu Và khi đó tóc có ngả mầu chút xíu Dù cho tất cả đã quên tôi !? Nước Đức- Đêm 11/9/1989 (1) Mượn ý trong câu thơ của Nguyễn Duy: " Còn chút vàng mười mang ra bán nốt" (2) Phỏng theo tích truyện Bông Hồng Vàng của nhà văn Nga Pau-Tốp-xki. Lời bình: CẢNH XUẤT KHẨU LAO ĐỘNG Ở NƯỚC NGOÀI Vào những thập kỷ cuối cùng của thế kỷ XX, các đoàn người xuất khẩu lao động ồ ạt đổ ra nước ngoài. Bối cảnh trong nước hỗn độn. Nền kinh tế xã hội sa sút, đời sống dân tình nhất là nhiều vùng quê rơi vào cảnh nghèo khổ đáng báo động. Thế giới thì đảo loạn. Sang thập niên 90 Xô Viết Nga tan vỡ, rồi hàng loạt các nước trong phe XHCN Đông Âu bị sụp đổ. Sương mù chủ nghĩa bao phủ bầu trời, như ở trong bài Trở Về tập thơ Người Đàn Bà Trắng, tác giả đã viết: Đông Âu bão giật xiêu Thành Mác Bốn bể chân trời lạc khói sương... Bấy giờ nhà thơ còn là một cán bộ ngành ngoại thương quốc tế. Anh được điều động từ trong nước ra nước ngoài tham gia công tác quản lý một đơn vị xuất khẩu lao động. Đó chỉ là thực cảnh của các đám dân dã đi tha phương kiếm sống. Những trăn trở riêng chung của tác giả trước một thực tế đầy phức tạp, để vào một đêm Nỗi Trăn Trở Người Đi Tìm Vàng đã ra đời: Tôi sống âm thầm trong một đoàn người hỗn hợp Rời quê qua bên kia biển sóng Kẻ tìm vàng - Người vì cảnh nghèo đi Bài thơ phác lên một bức tranh được khai thác cả bề diện lẫn bề sâu. Những lớp người này phần lớn đều thuộc con em các gia đình nghèo khổ, tình cảm quê hương gắn bó cũng rất tha thiết. Song cảnh tượng diễn ra nơi đất khách quê người thì thật kinh khủng, đến mức đạo lý sống tưởng chừng như không còn chỗ để dung thân. Nhiều nơi, nhiều chỗ tranh giành, dối lừa nhau làm ăn không kém gì cảnh chợ giời. Nó đã thuộc vào hàng là những lớp chúng sinh tận cùng đáy xã hội rồi: Đạo lý có hoá thừa đành giả dại làm ngơ Đứa mách qué lại vân vi dễ sống... Lòng anh luôn bị dày vò, xa xót: Hạt muối xót tháng năm và lòng ai đắng? Tôi nhận chìm tôi vào những lãng quên! Sử dụng những cụm từ như: giả dại, làm ngơ, mách qué, vân vi... mà vẫn giữ được phong cách của dòng thơ trữ tình chính thống, bản sắc thêm đậm đà chất văn học dân gian. Người đã phải hoá mình thành giả dại, ngây ngô, cười cợt... mà sống. Nén mình nuốt cái "đạo lý có hoá thừa" kia đi, tự nhận chìm bản thân như là không tồn tại để lãng quên. Tiếng thơ từ trong trái tim đau bật ra mặn đắng hơn cả dòng nước mắt. Đó là sự mở đầu bi hài của cuộc sống trong Nỗi Trăn Trở Người Đi Tìm Vàng này. Ta hãy nghe xem cái giá phải trả của những kẻ đi xuất khẩu lao động đó như thế nào? Ai mang bán vàng mười giữa phiên chợ đông? (1) Tôi tìm chắt những bụi vàng như anh lính lê-dương lọc sàng từng đống rác...(2) Dầu kẻ bán - Người tìm vàng có khác Nhưng giá vàng tính cũng như nhau. Câu (1) - Sử dụng ý thơ của nhà thơ Nguyễn Duy: Còn chút vàng mười mang ra bán nốt/- "vàng mười"ở đây chính là thứ vàng của lương tâm. Nghèo cực quá thì đến cả tâm hồn cũng phải mang mà bán cho quỉ sứ! Nền tảng xã hội quá thấp thì cá nhân làm sao có thể giữ cho mình trong sạch được? Huống hồ quan hệ cuộc đời còn có cả gia đình và những người thân. Nếu nhà thơ kia có lúc còn phải mang cả "một chút vàng mười" còn sót lại trong mình ra phiên chợ người mà bán? thì hẳn cái thứ vàng kiếm được của đám người lao động tha phương giá đổi chua chát hơn nhiều. Còn câu (2): Tôi tìm chắt những bụi vàng như anh lính lê-dương lọc sàng từng đống rác... Phỏng theo tích truyện Bông Hồng Vàng của nhà văn Nga Pau-Tốp-xki: Có người lính lê-dương làm cận vệ cho một viên tướng Pháp. Trong chuyến sang chiến trường Đông Dương, viên tướng ấy mang theo một cô con gái nhỏ. Trước khi bị tử trận, viên tướng còn kịp dặn lại người lính cận vệ của mình: Hãy mang cô con gái của ông về trao lại cho mẹ nó ở Pa Ri! Trên đường về Pháp lênh đênh qua đại dương, bé gái ngây thơ cứ thầm ao ước có một Bông Hồng Vàng. “ Bông hồng vàng “ chính là biểu tượng cho ước mơ hạnh phúc của cuộc đời bé gái. Những tháng năm sau đó, cuộc sống cực khổ đã xô đẩy anh lính trở thành một người quét rác nghèo hèn, sống trong một túp lều xiêu vẹo dưới gầm cầu ngoại ô Pa Ri. Ngày ngày khi quét qua các cửa hiệu kim hoàn, người quét rác lại chắt vét lấy những nắm cấn rác có dính chút bụi vàng mang về nơi mình ở. Năm này qua năm khác, dần dà anh ta cũng tích được một ít vàng đủ để nhờ người thợ kim hoàn làm cho cô bé gái một bông hồng vàng nhỏ. Cô bé ấy giờ đã trở thành một thiếu nữ xinh đẹp ở Pa Ri! Trớ trêu, bông hồng vàng chưa kịp gửi đi cho cô gái, thì người quét rác đã chết trong đói nghèo và tủi nhục. Xác anh nằm trên một manh chiếu mục, đầu vẫn gối lên bông hồng vàng nhỏ, sau đó bị người thợ kim hoàn đến lấy đi mất… không đến được tay cô gái. Vậy là - Thứ vàng mười lương tâm mà nhà thơ kia đã phải mang ra chợ người để bán, cũng như vàng của kẻ quét rác lăn lộn kiếm từ trong rác bẩn cuộc đời, với loại vàng mà đám người lao động làm thuê ở nước ngoài kiếm được: Dầu kẻ bán - Người tìm vàng có khác Nhưng giá vàng tính cũng như nhau. Nó đã phải đổi bằng cả sự tủi cực và nhục nhã. Đem cả ba thứ vàng đó đặt lên chiếc bàn giá của lương tri, thì chúng đều phải trả cái giá đổi như nhau mà thôi. Ý thơ thật xót xa. Nó phục lại một bối cảnh xã hội đầy mâu thuẫn, nền đạo lý bị tha hoá, dung lượng thơ có sức chứa tính thời đại rất lớn. Đây là những câu thơ hay nhất bài, như lời một nhà bình thơ đã nhận xét: Nó có thể đạt đến những câu thơ trở thành kinh điển! Thông qua sự trăn trở bản thân, tác giả đã khai thác vào nỗi lòng tâm linh của những người lao động, đưa tính nhân bản thơ lên đến tột cùng: Cây lý chiều xưa gió còn đưa lại Bông đại ở quảng trường hương vẫn giăng tơ Chút thơm thảo: đoá phù du ngắn ngủi Sự khao khát những chiều hương lý trong kỉ niệm, nhớ đến những bông đại nơi quảng trường quê hương - Nỗi đau và tình thương yêu giằng xé trong lòng những con người ấy, càng thấy sự phũ phàng thực tế mà những kẻ đi tìm vàng đã phải chịu đựng. Kịch tính biết bao khi chính họ lại phải sống với nhau như hài kịch: Giả dại ở đời thường mà khôn lại trong mơ... Câu thơ điệp trở lại hai lần để nhấn mạnh, thật là một màn bi hài của xã hội và cuộc đời. Bài thơ tuy là tự sự bản thân, nhưng đã trở thành đại diện cho một lớp dân sinh đông đảo nhất xã hội. Cuối cùng tác giả lý giải về mục đích mà những nỗi đời trớ trêu ấy đã phải chịu đựng: Nhưng tôi đã có một thỏi vàng, thứ vàng rất thật! Đánh một đoá hồng vàng tôi trao đứa con thơ Người vợ quê hương mỏi mắt đợi chờ Một chút nữa với bạn bè thân hữu... Vậy nếu khi nhà thơ Phạm Ngọc Thái có phải tự chất vấn về mình: Những năm tháng không bẩn đấy, cũng rộm vàng khói cột Thì cũng giống như cảnh mà Nguyễn Duy đã viết: Còn chút vàng mười mang ra bán nốt/- Làm sao ta có thể lên án được, bởi những con người đó đã phải đổi cả một phần nhân cách cần thiết chỉ vì lương tri. Những việc làm của họ là xuất phát từ lương tri của lương tri. Chỉ với hơn hai mươi câu thơ: Nỗi Trăn Trở Người Đi Tìm Vàng phục lại không khác gì một pho tiểu thuyết, một tấn đời! Bài thơ có ý nghĩa sâu sắc, giá trị nhân văn cũng như tính điển hình xã hội ở trong một giai đoạn nhiều biến động thời đại phức tạp xẩy ra cả trong nước và trên thế giới. Khánh Hòa
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 12:28:11 bởi Nhân văn >
TIẾNG RÚC CHIM ĐÊM Những tối trăng ngời, dưới ánh sao khuya Anh vẫn đắm mình về phương ấy Những câu thơ như ngôi sao bùng cháy Và cuộc chia ly đã hoá cánh buồm... *
Con chim đêm rúc mãi ngoài cây Nó nói gì không biết? Chắc con mái ham nơi vui thú khác Đã không về. Con trống gọi suốt đêm... Chim gọi đàn - Anh gọi tên em Năm tháng, nắng mưa, non ngàn, bão tố Có lẽ nào em không về nữa? Để hồn anh hoang mạc, bơ vơ. Đã xa rồi. Mùa dĩ vãng trăng mơ… Đời vui vẻ cuốn theo dòng gió bụi Bao ý nghĩa trong cuộc đời tồn tại Thành quách loài người em thiêu trụi thành tro! Ngàn năm xưa cho tới bây giờ Ta muốn hỏi đến muôn đời sau nữa: Mọi giá trị vĩnh hằng, nếu có Sẽ là gì? Khi thiếu vắng em ta! Con chim đêm run rẩy bóng xanh già Anh bổi hổi một thời qua vọng lại Và tất cả đã trở thành trống trải Sao em lại phụ bạc tình, con mái thương yêu? Lời bình: MỘT TIẾNG KÊU LẺ BÓNG Trong đêm tiếng con chim nào đó kêu xé lên, nó rúc từng hồi thảm thiết. Con chim có nỗi gì? Một tiếng kêu lẻ bóng, cô đơn giữa khoảng không vắng lặng: Con chim đêm rúc mãi ngoài cây Nó nói gì không biết? Mới chiều chúng còn có đàn, có đôi? và nhà thơ nào đó đã viết: Một tiếng chim ca sáng cả rừng Nhưng đấy là tiếng chim chào bình minh buổi sớm, nó đã trở thành thông lệ theo bản năng véo von của loài chim sau giấc ngủ một đêm dài. Đằng này, Tiếng Rúc Chim Đêm là tiếng kêu phát ra từ trái tim đau đớn của con chim: Chim gọi đàn - Anh gọi tên em Năm tháng, nắng mưa, non ngàn, bão tố Tiếng chim gọi người yêu náo động vào trong tâm trạng của nhà thơ. Tiếng nó khắc khoải, rền rã vượt qua cả không gian, thời gian, năm tháng, nắng mưa, non cao, rừng rậm. Ý nói về sự sống muôn đời của con người. Tình yêu là ánh sáng, là ý nghĩa của sự tồn tại. Ở đoạn thơ đầu, cái tiếng rúc con chim trống như nỗi lòng cô quạnh của người con trai: Chắc con mái ham nơi vui thú khác Đã không về. Con trống gọi suốt đêm... Cái đêm ấy không hiểu vì sao con mái không về, hay nó đã bỏ đi theo người tình khác? Con chim đực cứ gọi, gọi mãi trong vô vọng. Cũng nỗi lòng đó đứng trên thềm nhớ của không gian mênh mông, nhà thơ đã nhớ về em: Đã xa rồi. Mùa dĩ vãng trăng mơ… Đời vui vẻ cuốn theo dòng gió bụi " Dĩ vãng trăng mơ..." là mơ trong bóng trăng xưa. Tuy nói "mùa dĩ vãng" nhưng đó chỉ là những khoảnh khắc tươi đẹp đã vụt qua, còn lại trong hoài niệm. Hai câu thơ trải ra trong đời, cuốn đi theo chiều gió. Cuộc sống không chỉ có những năm tháng hạnh phúc của tình yêu, mà còn là một vòng cát bụi cuộc đời. Nhà thơ khắc khoải: Có lẽ nào em không về nữa? Để hồn anh hoang mạc, bơ vơ Bài thơ đã được tạo nên từ hai mảng màu: Từ cõi trăng mơ đến dòng cát bụi... là một mảng "màu đời" - Chất liệu lấy ra từ trong hiện thực của cuộc sống. Còn mảng màu thứ hai, ý thơ nhảy vọt lên thăng hoa để bao quát cả bể thế thái nhân tình: Bao ý nghĩa trong cuộc đời tồn tại Thành quách loài người em thiêu trụi thành tro! Mặt sau ý nghĩa nhân bản của tình yêu, mặc nhiên nó phủ định cả chiến tranh, tội ác. Sự thánh thiện đã tạo lập nên đoạn thơ này là ở lý đó, nó đâu có dừng lại chỉ ở lòng đam mê trai gái thông thường. Nó tôn sùng sự thiêng liêng của ái tình, để sang đoạn thơ thứ tư đã triết lý: Ngàn năm xưa cho tới bây giờ Ta muốn hỏi đến muôn đời sau nữa: Nội chiến nước Nga để làm gì? Thế giới I, Thế giới II và còn đe doạ cả Thế giới III nữa, để làm gì? Người trinh nữ (nói theo hình tượng) chẳng phải là vẻ đẹp thần thánh nhất, ngôi miếu thờ thiên đường nhất hay sao? Cuộc đời chỉ yêu, con người chỉ yêu, thế giới chỉ yêu...có hơn không? Mọi giá trị vĩnh hằng, nếu có Sẽ là gì? Khi thiếu vắng em ta! Không có tình yêu tất cả là vô nghĩa. Triết lý thế đấy, đó chính là đạo của thi ca! Tôi xin phân tích tiếp về đoạn thơ cuối cùng: Con chim đêm run rẩy bóng xanh già Anh bổi hổi một thời qua vọng lại Và tất cả đã trở thành trống trải Sao em lại phụ bạc tình, con mái thương yêu? Con chim trống vẫn run rẩy cất tiếng kêu rúc lên trong vòm xanh. Trên bờ bến nhân gian, tiếng gọi của con chim ấy còn vọng mãi vào những năm tháng xa xôi vô cùng, vô tận kia. Như anh gọi em, như chàng gọi nàng... Có thể sau đó con chim mái đã quay về và nó thanh minh với con chim trống rằng: Con mái nó không phụ tình! Chỉ bởi cuộc sống ngày nay kiếm miếng ăn khó khăn quá nên đã phải đi xa rồi bị lạc, lỡ đêm không về kịp được. Nó hờn giận với con chim trống đã không thông cảm cho nỗi khổ nhục của nó thì thôi, lại còn buông ra những lời oán trách nghĩ xấu cho nó. Thật là không phải lối! Tiếng Rúc Chim Đêm là một bản tình ca, nó đã đưa tình yêu lên tận đỉnh tháp cao xa của loài người. Vì nếu như không có niềm đam mê tột cùng của hạnh phúc gái trai, thì chắc con người sẽ chẳng khác nào những giống sinh linh nhung nhúc lâm vào cái cảnh bị tâm thần, loạn trí, khắp toàn cầu sẽ phủ toàn một màu băng tang trắng. Tình yêu - còn để con người quên vợi đi những tâm địa độc ác. Người ta không cần đến chiến tranh, con người sẽ không tham vọng bóc lột nhau nữa, thế giới sẽ chỉ vang lên tiếng gọi của hoà bình. Đó cũng chính là linh hồn, ý tưởng chân dung của bài thơ Tiếng Rúc Chim Đêm này. Ngọc Diễm
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 12:30:30 bởi Nhân văn >
MÁI TÓC CON GÁI Mái tóc phố màu mây Xõa ngang đời con gái Em đi lấy chồng rồi Lòng anh buồn biết mấy. Hàng phố người có thấy Những vòm cây đứng thầm Chiều hoàng hôn cũng vậy Gió như là để tang. Đây bông hoa yêu thương Ta ủ vào nỗi nhớ Em đã không còn nữa Chỉ có sao trên trời. Vầng trăng khuyết, em ơi! Giống đời anh cô độc Sáng ngày treo tưởng chết Hắt hiu và nhỏ nhoi. Em đi lấy chồng rồi! Màu hoa xưa trinh trắng Tháng năm cùng mưa nắng Tóc hoá thành mây bay… Lời bình: HOÀNG LIÊN HƯƠNG Đó là mái tóc của một thiếu nữ phố. Nó mềm mại như thể một làn mây, thơm mát và trinh khiết: Mái tóc phố màu mây Xõa ngang đời con gái Nhưng tác giả không viết nó "xõa ngang vai", ý thơ sẽ bị hạn hẹp, mà là: Xõa ngang đời con gái/- Biểu tượng về một thời trinh nữ. Cái hình ảnh "xõa ngang đời' vừa mang cảm giác mái tóc em xõa bay, vừa tôn tạo sự thiêng liêng quí giá của thời con gái. Nay em đã qua thời đó, sang ngang để trở thành... đàn bà. Em ra đi mà: Những vòm cây đứng thầm Đến hàng cây cũng lưu luyến và nuối tiếc. Hay là hình ảnh: Gió như là để tang Cái làn gió tiễn em đi rũ xuống như một lá cờ tang vậy. Nghĩa là cả thiên nhiên cũng buồn. Nhưng không phải buồn cho em mà là buồn cho chàng ở lại, nhìn người yêu đi... lấy chồng! Bài thơ dùng cảnh để họa lòng. Trong bài Đây Mùa Thu Tới, Xuân Diệu cũng có những câu thơ tả rất hay: Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang Tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng Nhưng đấy là ông tả về những cảnh chia ly, cô đơn của mùa thu. Tất cả đều thấm lệ và ngỡ như đang đưa tang. Còn bài thơ Mái Tóc Con Gái lại nói về sự cô quạnh, buồn chán của nhà thơ khi không còn người yêu. Còn lại đối với chàng hôm nay: Chỉ có sao trên trời Em đi để những vì sao hiu hắt ở lại, đêm đêm than thở cùng chàng. Ta hãy nghe tác giả tả về sự cô đơn ấy: Vầng trăng khuyết, em ơi! Giống đời anh cô độc Nói về sự lạnh lẽo của vầng trăng, lại nhớ đến bài thơ Trưng Nữ Vương của nữ sĩ Ngân Giang. Bà đã viết những câu thơ kiệt xuất: Ải Bắc quân thù kinh vó ngựa Giáp vàng khăn trở lạnh đầu voi Chàng ơi, điện ngọc bơ vơ quá! Trăng chếch ngôi trời bóng lẻ soi. Cái vầng trăng chếch, cô quắt soi lên bóng người cô phụ lẻ loi đó chính là vầng trăng khuyết, không thể là trăng tròn được. Còn trong bài thơ Mái Tóc Con Gái này ta cũng thấy nhà thơ đã ví mình với vầng trăng khuyết kia, nhưng nó treo ở giữa lưng chừng trời, sáng ra vẫn còn heo hắt bóng như một cái xác không hồn: Sáng ngày treo tưởng chết Hắt hiu và nhỏ nhoi Bài thơ mà tác giả tâm tình, thủ thỉ nỗi buồn của mình khi người con gái rẽ ngang cuộc tình, anh ở lại bơ vơ. Tuy thế nhưng nỗi thơ vẫn dịu dàng, không oán thán. Thậm chí ta còn cảm thấy ở đó sự thương mến của nhà thơ với hạnh phúc mới của người yêu. Anh trân trọng những kỷ niệm mà em đã có với anh, đó chính là tính nhân ái của thi ca. Đến cuối bài thơ hình ảnh mái tóc lại được tác giả nhắc lại để nói về sự ra đi vô tận của người tình và nỗi vô vi, hoang vắng của lòng chàng: Tóc hoá thành mây bay… Người con gái như làn mây bay qua, như con gió thổi mênh mang trong cuộc đời không bến bờ của người thi sĩ nhân gian. HLH.
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 12:32:01 bởi Nhân văn >
HÀNG CÂY LÁ ĐỔ Thế là hết! Em đi, chôn chiều vào gió Ta lang thang qua lá đổ hàng cây… Bản tình xưa em hát ở đây Nơi ngày nay xác các con thiên nga đã chết. Ôi, hàng cây! Cùng ta bao đêm từng tha thiết Những nụ hôn và tấm thân bất hủ của em Giờ ta sống trong hoang tàn sụp lở Bên những chiếc bóng của đàn thiên nga. Thời gian phôi pha - Tóc ta hoá đá Gió cũng làm lau ngàn năm ru rất khẽ! Xin rụng một bông buồn lắt lay... Lời bình: THI SĨ VÀ BẢN TÌNH CA HOANG VẮNG Bóng nhà thơ lang thang qua hàng cây lá đổ, nơi cả bản tình người thiếu nữ năm xưa đã hát: Thế là hết! Em đi, chôn chiều vào gió Ta lang thang qua lá đổ hàng cây… Chỉ hai câu thơ này đã là một khúc tình thơ sâu lắng. ”Chôn chiều vào gió “: nói về sự hoang vắng cô đơn của những chiều không em, trôi theo dòng gió cuốn. Vào mở đầu câu thơ: Thế là hết!.../- Đó là sự chấm hết của một mối tình. Nhưng những gì em để lại thì còn sống mãi trong tâm hồn và trái tim anh. Nhịp điệu câu thơ đầu được ngắt nấc lên: Thế là hết!/ em đi/ chôn chiều/ vào gió Nhưng sang đến câu thứ hai thì thơ trải trầm xuống, mạch dài ra: Ta lang thang qua lá đổ hàng cây… Nó thấm tháp về những kỷ niệm êm đềm của những ngày tháng bên em. Sự ngắt nhịp như thế, ta thấy tác giả còn sử dụng một lần nữa ở đoạn thơ thứ ba: Thời gian phôi pha – Tóc ta hoá đá Dùng biểu tượng về "thời gian phôi pha" và " tóc ta hoá đá" là những hình ảnh thơ đã được thăng hoa, để nói về qui luật rêu phong bởi thời gian và úa tàn của con người. Năm tháng mái tóc trên đầu anh đã hoá thành đá mà vọng mãi tình em. Sau đó hạ xuống một câu thơ trải dài: Gió cũng làm lau ngàn năm ru rất khẽ! Một bờ lau hoang vắng cất lên trong những cơn gió reo xa. Hơi thơ vô vi mà êm ái. Nghĩa là cả trời đất, vũ trụ ngàn năm vẫn thiết tha trong khúc nhạc tình. Hàng Cây Lá Đổ là một bài thơ mà nỗi tình được ẩn sâu trong những hình ảnh ngôn ngữ, tạo ra cái hay riêng với vẻ đẹp của nó. Hình ảnh con thiên nga được đưa vào trong thơ ở đoạn một và hai để làm biểu tượng tình yêu của người con gái. Ý nói về tấm thân tiết trinh, những dấu tích của sự trong trắng em để lại trong tình yêu anh: Nơi ngày nay xác các con thiên nga đã chết Hay là: Bên những chiếc bóng của đàn thiên nga Giờ đây chỉ còn lại xác và những chiếc bóng của chúng lắt lay dưới hàng cây lá đổ. Khi miêu tả những kỉ niệm với người yêu xưa, tác giả đã sử dụng hình ảnh đời rất thực: Ôi hàng cây! Cùng ta bao đêm từng tha thiết Những nụ hôn và tấm thân bất hủ của em Như thể nó tích tụ máu tim của cả tình thơ vào đó. Từ đấy các hoa thơ và những hình ảnh tượng trưng được bắn toá ra, tạo nên hương sắc trong bài. Còn câu thơ: Giờ ta sống trong hoang tàn sụp lở Người yêu đã ra đi, nhà thơ cũng chỉ còn biết lang thang trong bóng của hàng cây lá đổ, lòng bao nỗi nhớ thương. Lá vẫn ngày ngày rơi xuống dưới hàng cây ấy, để suốt cuộc đời anh đi trong những chiều gió không em. Bảo Quyên
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 12:33:42 bởi Nhân văn >
EM BÁN XOÀI - Anh trai mua xoài cho em đi? Nha Trang! Ta nhớ Nha Trang! Em bán xoài đi đêm trên cát trắng Bãi biển chập chờn kiếp đời các cô gái lang thang Dưới hàng dừa se sẽ gió ru êm Dãy cột đèn đứng đêm côi lạnh. Xoài em chín. Đêm tàn canh em đón khách… Giọt thơ buồn như ngọc sương rơi Em bán xoài thơm! Em bán xoài thơm! Biển to lớn. Bóng em nhỏ thẫm. Linh hồn treo ngoài thế giới em đi Trên những cành dừa hay trong đám mây qua? Thế giới em đi “vòng thiên la địa võng“ Tóc còn xanh em bán kiếp đời trôi Xoài em thơm. Hương toả mát thân người... Ai mua xoài? Còn ai có mua em? Các cô gái đi đêm như các cột đèn Bóng nuốt lẫn vào bờ cát ấy... Biển ru ta và ta ru em Dưới hàng dừa xứ sở gió ngàn năm. Lời bình: NHỮNG KIẾP ĐỜI GIÓ BỤI LANG THANG Theo nhà thơ kể lại, trong một dịp đi qua thành phố Nha Trang những ngày sau chiến tranh. Vào một buổi tối, anh cùng với một nhóm sĩ quan đi ra chơi trên bãi biển và... đã gặp những cô gái "bán xoài". Một em gái trẻ dễ thương, thân hình bó lẳn trong chiếc áo cánh chẽn mềm mỏng tới mời anh. Không hiểu sao lúc đó anh lại từ chối? để rồi bao nhiêu năm tháng qua đi, hình ảnh người con gái ấy cùng với những kiếp đời sương gió cứ đọng mãi, in sâu vào kí ức nhà thơ thành kỉ niệm. Tới một ngày những xúc động xưa lại quay về và... bài thơ Em Bán Xoài đã ra đời: Em bán xoài đi đêm trên cát trắng Bãi biển chập chờn kiếp đời các cô gái lang thang Đó là những thân phận lạc loài, nổi trôi trong bể tình thế thái này. Linh hồn gần như không có nơi bám víu, nhỏ bé và yếu ớt, trong cả biển đời đầy sóng bão chỉ muốn nuốt chửng lấy chúng: Biển to lớn. Bóng em nhỏ thẫm. Linh hồn treo ngoài thế giới em đi Trên những cành dừa hay trong đám mây qua? Tác giả tả về cái thế giới mà các cô gái đang đi, đang sống trong đó - Chính là thế giới của chúng ta, nhưng sao nó thật hãi hùng: Thế giới em đi “vòng thiên la địa võng“ Tóc còn xanh em bán kiếp đời trôi... Phải chăng cái thế giới đó cứ muôn đời vùi dập lên những kiếp cảnh chúng sinh? Phải chăng bài thơ chính là tiếng gào thét, lên án sự tàn ác còn tồn tại trong cộng đồng? Nó giống như con bạch tuộc cứ bủa vây đám dân dã, những lớp người nghèo hèn sống hôm nay không biết đến ngày mai. Mặc dù sự tồn tại của thế giới đó chính phải nhờ vào hương thơm trái xoài và sự tươi mát của những người con gái kia. Thế mà: Ai mua xoài? Còn ai có mua em? Biển càng to lớn mênh mang thì bóng hình những người con gái bé nhỏ ấy càng côi cút. Bên bóng của những chiếc cột đèn đứng trong đêm thành phố cũng thật lạnh lẽo, nhập hoà vào những thân phận tội nghiệp, đáng thương, để cùng vô vi trong cát bụi cuộc đời: Các cô gái đi đêm như các cột đèn Bóng nuốt lẫn vào bờ cát ấy... Hay là: Dãy cột đèn đứng đêm côi lạnh Thơ từ những hình ảnh hiện thực chuyển sang siêu thực, cuối cùng chỉ thấy một bờ cát trắng là tồn tại. Những giọt thơ buồn của nhà thơ rơi lên các linh hồn bèo bọt ở chốn nhân quần: Xoài em chín. Đêm tàn canh em đón khách... Giọt thơ buồn như ngọc sương rơi Như thế là những thăng trầm của lịch sử và xã hội, cũng chỉ giống như chiếc túi càn khôn cứ nghiến xiết đám dân lành tội nghiệp. Bài thơ được kết thúc trong những lời ru, sự cảm đồng của hàng dừa quê hương cùng với nỗi lòng tác giả bên người con gái bán xoài: Biển ru ta và ta ru em Dưới hàng dừa xứ sở gió ngàn năm. Ba chữ "xứ sở gió..." diễn tả sự da diết gắn bó của trời đất quê hương với con người, nhưng đồng thời nó cũng thật hoang lạnh, vô tình. Em Bán Xoài vừa là một bài thơ đời vừa là thơ tình. Cảm xúc thơ mạnh và súc tích, giàu tính nhân ái… với những kiếp đời gió bụi lang thang. Trần Ngọc Lâm
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 16:08:59 bởi Nhân văn >
TRƯỚC NÚI MỸ NHÂN (1)
Núi Mỹ Nhân nằm giữa biển Nha Trang gần Hòn Chồng. Truyền kể: Nàng Mỹ Nhân nằm ở đó nhiều năm tháng, chung thuỷ chờ chồng. Chồng nàng là một tướng cướp trẻ , dẫn theo một đạo quân cướp bể. Thuyền bè của họ bị bão biển đánh đắm, đi đã không về. Bờ Hòn Chồng, quán gió, một trưa chiều Anh đứng dưới bóng dừa xứ sở Nghe cả biển, tình yêu và đời vỗ... Nhúm cỏ lòng xé rách bụi thơ bay. Em nằm đây, em hỡi! Em nằm đây Làm núi đợi ngàn năm cùng với bể Tình yêu vỗ muôn đời trong sóng vỗ Không vấn vương bụi bặm cõi trần đời. Cho anh hôn lên đôi vú đá tơi bời Dầm dãi nắng mưa ru em trong giấc ngủ Xin lỗi những mảng đời ta đang có Đôi lúc thèm được bám rêu xanh. Gió hút Hòn Chồng, bể sóng mênh mông Ta, con chim đã trúng bao vết đạn Dừng chân nghỉ bên bờ xanh hữu hạn Chốn vô cùng ta muốn hỏi Mỹ Nhân? Bóng nàng nằm trơ mãi cái nước non Lòng nguyệt tỏ tháng năm mòn đá sỏi Niềm vĩ đại lại vô cùng man dại Cây-thánh-giá-cuộc-đời anh đặt dưới chân em! Nếu có thể sống chung đầu bạc răng long Anh nguyện với nàng cả đời vui thú Hồ yêu tinh và đàn bà nơi trần thế Vừa là tiên vừa là quỉ, nàng ơi! Cô gái bán hàng trong quán gió chơi vơi Cứ nhìn khách đôi mắt tròn đen láy Đã kể tôi nghe chuyện về nàng Mỹ Nhân thuở ấy! Nghe trong chiều gió cuốn bụi đường bay... Lời bình : MỘT TƯỢNG THẦN THỦY CHUNG Đứng trên Hòn Chồng vào buổi sớm mai, khi mặt trời lan toả những ánh nắng vàng rực rỡ. Nhìn ra một dải núi nằm giữa biển Nha Trang người ta thấy nổi lên đôi gò núi, trông giống như đôi gò vú của một nàng thiếu nữ. Nàng đang ngả mình phơi nắng. Triền núi xanh thoai thoải làm nên thân thể nàng. Khe núi xanh chạy dài xuống mặt sóng như mái tóc nàng xoã ra biển. Người Sài Gòn lên chiêm ngưỡng cảnh đẹp, gọi là Núi Mỹ Nhân! Nàng Mỹ Nhân đã nằm ở đó chung thuỷ chờ chồng. Chồng nàng là một tướng cướp trẻ của đạo quân cướp bể. Trong một chuyến đi xa, thuyền bè của họ đã bị bão biển đánh đắm. Xác dạt vào bờ hoá thành bãi sỏi đá, hiện vẫn còn dấu tích tại đó: Bờ Hòn Chồng, quán gió, một trưa chiều Anh đứng dưới bóng dừa xứ sở Nghe cả biển, tình yêu và đời vỗ... Nhúm cỏ lòng xé rách bụi thơ bay. Cái bóng nàng Mỹ Nhân vẫn nằm ở đó để làm một tượng thần trong trắng, giữa chốn đời thường xô bồ mà tạc vào năm tháng: Tình yêu vỗ muôn đời trong sóng vỗ Không vấn vương bụi bặm cõi trần đời Những ngày sau chiến tranh nhà thơ đã lên đây. Anh còn là một người lính đã trải nghiệm cả tuổi trẻ của mình trong chiến trận đầy máu lửa. Bài thơ đã được anh nhớ lại để viết vào gần 20 năm sau đó. Đứng trước tượng thần Mỹ Nhân trong trắng kia, anh chính là sự minh chứng của lịch sử. Những thương tích chiến tranh, dù bao bom đạn đã bắn vào thân thể anh cũng chỉ là nỗi đau thể xác, nhưng nỗi đau nơi nhân tình thế thái này đã bắn vào cả trái tim, tâm hồn anh còn đau đớn nặng nề hơn. Đó mới chính là vết đạn ngàn thu bao giờ lành lại được? Cho nên dừng chân nghỉ lại trước bờ biển đầy sóng gió mênh mang, ngước nhìn nàng Mỹ Nhân anh mới thốt lên rằng: Ta, con chim đã trúng bao vết đạn Dừng chân nghỉ bên bờ xanh hữu hạn Chốn vô cùng ta muốn hỏi Mỹ Nhân? Anh muốn ngả vào lòng nàng, trong vòng tay êm ái của tình yêu nàng. Phải! Chỉ có nàng, chỉ có tình yêu của người đàn bà mới xoa bớt được vết thương sâu nhói tận trái tim anh: Cho anh hôn lên đôi vú đá tơi bời Dầm dãi nắng mưa ru em trong giấc ngủ. Nhưng trong cuộc đời thực này, tình yêu của nàng Mỹ Nhân âu lại cũng chỉ là mộng ảo? Dẫu vậy, anh vẫn muốn ngủ trong tình yêu ấy để quên đi chốn nhân tình thế thái, quên hết đi cái cõi đời mệt mỏi, hỗn loạn và đầy rẫy những lo âu: Xin lỗi những mảng đời ta đang có Đôi lúc thèm được bám rêu xanh... Tôi xin đi sâu phân tích vào đoạn thơ thứ năm của bài: Bóng nàng nằm trơ mãi cái nước non Lòng nguyệt tỏ tháng năm mòn đá sỏi Niềm vĩ đại lại vô cùng man dại... Hình ảnh của đỉnh núi Mỹ Nhân nằm giữa biển khơi xanh, chờ người chồng đi xa mãi mà không trở về? Tình của nàng chỉ có vầng nguyệt tháng năm soi tỏ. Dù sông cạn đá mòn nàng vẫn thuỷ chung. Ôi, sự hoang dại tạo hoá chẳng phải là đỉnh cao hùng vĩ muôn đời, trong thế giới hỗn mang mà chúng ta đang sống hay sao? Đó cũng là chính kiến của nhà thơ trứơc thần tượng vĩnh hằng! Sự thần tượng tình yêu với người đàn bà đã được tác giả dồn nén vào trong câu thơ cuối đoạn: Cây-thánh-giá-cuộc-đời anh đặt dưới chân em! Người Nhật thì đặt thanh gươm trên đầu người đàn bà. Người Pháp lại đặt thanh gươm dưới chân người đàn bà. Cho nên, nhà thơ mới phát biểu quan niệm, chính kiến của mình về sự tồn tại trong thế giới này: Cây-thánh-giá-cuộc-đời anh đặt dưới chân em!/- Đến đây tình thơ đã được đẩy cao lên ý nghĩa thời đại, hình ảnh thơ bốc lửa và cháy sáng. Cùng với đoạn thơ thứ sáu, làm thành hai đoạn thơ trung tâm cốt lõi nhất của bài. Tôi phân tích tiếp về đoạn thơ thứ sáu ấy: Hồ yêu tinh và đàn bà nơi trần thế Vừa là tiên vừa là quỉ, nàng ơi! Đàn bà, đúng là cuộc sống không thể thiếu được họ. Thiếu họ, cuộc đời ta sẽ trở nên hoang tàn, vô nghĩa. Nhưng chính đàn bà cũng đem đến cho ta bao mệt mỏi. Có nhiều khi ta chỉ muốn vào quách trong chùa để đi tu, sống cho yên. Có họ và không có họ đều dở cả. Họ là thiên đường trong cuộc đời ta, nhưng cũng là âm phủ. Họ vừa là tiên nữ, lại vừa là quỉ dạ xoa. Chả trách, thi sĩ Tản Đà đã từng một thời tìm đường lên núi định tu tiên, dứt bỏ chốn hồng trần. Nhưng rồi ông vẫn lại phải quay về với cõi đời thường, để sống tiếp cuộc đời chán chường với bao nỗi đoạ đầy. Vì lẽ đó, đứng trước đỉnh núi Mỹ Nhân thanh cao, nhà thơ mới thốt lên: Nếu có thể sống chung đầu bạc răng long Anh nguyện với nàng cả đời vui thú Tình chan chứa, hình ảnh sinh động làm cho bài thơ sâu sắc nghĩa đời, gắn liền vào cuộc sống. Trước Núi Mỹ Nhân thật sự là một bích phẩm. Tình thơ đã đạt đến độ viên mãn để lưu lại cho nền văn học nước nhà. Trương Vũ Tiến
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 16:11:04 bởi Nhân văn >
CON ĐƯỜNG PHƯỢNG ĐỎ Em mang màu phượng đỏ ra đi... Anh tha thẩn dọc hè phố nhỏ Nơi kỉ niệm của mối tình sinh nữ Xác ve còn bám ở thân cây. Con đường phượng đỏ đêm nay Mây lãng du bay trời xanh vô định Những cánh hoa rung trong hoài niệm Nghe lòng thổn thức đâu đây! Phượng đã cháy lên một thời Nửa tóc bạc rồi, nửa mái xanh phơ phất Tới một ngày chúng cũng tàn úa hết Ta sẽ thành ông bà lão, em ơi! Con đường tình đẫm giọt sương rơi Gió vẫn xạc xào vi vút thổi Giá hồi ấy chúng mình lấy nhau rồi sinh năm đẻ bảy Thì đâu còn phượng để anh ru? Em đã mang màu phượng ấy ra đi... Lời bình: THƯỞ BAN MAI RẤT ĐÁNG YÊU Bài thơ rất đáng yêu, nó gợi lại kỷ niệm về mối tình của nhà thơ với một người sinh nữ đã xa xưa. Tôi hình dung thấy bước chân anh đang lang thang trên cái hè phố nhỏ có hàng phượng vĩ, con đường mà anh vẫn cùng người thiếu nữ năm nào dạo bước bên nhau: Em mang màu phượng đỏ ra đi... Anh tha thẩn dọc hè phố nhỏ Nơi kỉ niệm của mối tình sinh nữ Xác ve còn bám ở thân cây Hẳn đó là những ngày tháng tươi đẹp và hạnh phúc của đời anh. Cô sinh nữ kia chắc cũng phải xinh xắn lắm? Nghe anh mô tả, những kỷ niệm êm đềm từ thưở còn con gái trong tôi, dù đã xa xôi cứ dồn về làm nghẹn trái tim. Thế mà cái con đường có em yêu đã bao đêm đi bên anh, giờ đây chỉ còn vương lại những xác ve đã chết khô bám trên những cành phượng cũ, nó cũng cô đơn như chính anh. Tuổi trẻ đi qua để lại bao nuối nhớ cùng những kỷ niệm tình. Bởi cái màu hoa phượng đỏ cháy rực trời vào những ngày hè thân thương ấy, giờ đây em đã mang đi mất rồi, chỉ để mình anh trơ trọi ở lại với những nhớ thương? Như ngay bắt đầu vào bài nhà thơ đã mô tả: Em mang màu phượng đỏ ra đi... Sang đoạn hai tác giả vẫn lan man cảm xúc trên con đường của kỷ niệm tình, nhưng giờ đây: Mây lãng du bay trời xanh vô định Những cánh hoa rung trong hoài niệm Những đám mây phiêu diêu bay qua con đường trong một bầu trời heo hút, vô vi, gắn với khoảng đời tươi đẹp, hạnh phúc nhất của nhà thơ. Hiu hắt quá!... màu hoa phượng đỏ cũng chỉ còn là màu trong tưởng niệm. Câu thơ ảo mà vẫn khoáy vào lòng người, phải chăng như Chế Lan Viên đã viết: Bên kia bờ hư ảo - bờ thơ Bởi cái màu ảo ấy là màu của những nhớ thương, hoài vọng, thiết tha. Mặc dù nhà thơ đang đi trên con đường rất thật để làm bài thơ này, như anh đã viết: Con đường phượng đỏ đêm nay... Chúng đều là thật cả, từ làn mây đến khoảng trời xanh. Nhưng vào trong cảm xúc của nhà thơ Phạm Ngọc Thái đã trở thành màu của trừu tượng, mênh mang, day dứt khôn nguôi: Nghe lòng thổn thức đâu đây... Trái tim của nhà thơ đang rỉ máu trên con đường ấy. Đến đoạn ba, như người bừng tỉnh trong giấc mộng và thơ được đẩy cao lên của sự nuối cảm, xa xót: Phượng đã cháy lên một thời Nửa tóc bạc rồi, nửa mái xanh phơ phất Tới một ngày chúng cũng tàn úa hết Ta sẽ thành ông bà lão, em ơi! Đành rằng qui luật của thời gian sẽ dẫn đến sự già cả, tàn úa, nhưng ta vẫn thấy chua chát quá! Cứ nghĩ về cảnh nhà thơ viết ở đây, thì dường như tất cả đang sụp đổ xuống trái tim yêu. Đôi trai gái trẻ trung, say đắm hồi ấy nay đã biến thành ông, thành bà, già cả mất rồi. Có lẽ anh đã khóc khi trở về với cái thực tại hôm nay? Đó là sự chia ly vô cùng, vô tận của cả một kiếp người. Đời người có mấy ai là không gặp phải cảnh éo le, nuối tiếc, chia phôi của mối tình đầu? Bài thơ không chỉ làm rung động trái tim của các lứa trẻ, ngay cả những người đã bước vào tuổi hoa niên đọc thơ anh chắc cũng không khỏi xao lòng. Đoạn thơ kết: Con đường tình đẫm giọt sương rơi Gió vẫn xạc xào vi vút thổi... Để khắc sâu hơn, nhấn mạnh hơn về sự trống vắng và tha thiết. Dù ta chẳng biết vì lý do gì? Tại sao mối tình của nhà thơ với người con gái ấy bị tan vỡ? Lỗi do ai? Chỉ thấy anh biện hộ với lòng mình rằng: Giá hồi ấy chúng mình lấy nhau rồi sinh năm đẻ bảy Thì đâu còn phượng để anh ru? Khiếp, nhà thơ Phạm Ngọc Thái ơi! Sao anh tham lam thế? Người ta lấy nhau bây giờ chỉ đẻ có hai đứa, nuôi được chúng nên người cũng đã bở hơi tai rồi, đằng này anh lại đòi những "...sinh năm đẻ bảy" cơ đấy? Nói vậy thôi, chứ thơ vẫn là thơ mà. Viết thế nên câu thơ lại thêm phần thi vị và hay nữa. Tất cả sự diễn tả ý nghĩ, hình ảnh... cũng chỉ để hoài tưởng về cái màu phượng vĩ của tình yêu năm xưa. Đến cuối cùng tác giả trở lại với câu thơ đầu tiên và kết ở đó: Em đã mang màu phượng ấy ra đi... Chính là tư tưởng của toàn bài, để bộc lộ sự nuối nả trước một tình yêu trong sáng, thiết tha thời tuổi trẻ. Bài thơ giàu cảm xúc, ý tình thanh nhã, hình ảnh rất mộng mơ. Bút pháp tuy bình dị nhưng ngôn từ vẫn mang vẻ đẹp mỹ học, cùng với ý nghĩa thi phẩm mà tạo thành bài thơ hay, có thể làm rung cảm trái tim người. Nguyễn Thị Hoàng Giảng viên Trường ĐH Sư phạm
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 16:13:03 bởi Nhân văn >
EM ƠI! THÀNH PHỐ LẠI MƯA Nghe không em lại mưa lên phố Bao năm rồi, chiều ấy cũng mưa rơi... Gió se sắt đưa anh vào nỗi nhớ Mối tình thời trinh nữ xa xôi. Thưở xưa ấy, em ơi! Như hoa nở Say như mơ và mộng như thơ Anh đã gặp em những tháng năm cát bụi Khi trái tim yêu trong cõi vắng vật vờ. Thành phố lại mưa… Có nghe không em? Con chim trời, cá nước Khúc nhạc chiều dìu dặt bay qua Tình êm dịu bên em mơ màng quá Thôi hết rồi! Tan vỡ bến bờ xa. Tiếng mưa rơi não nề thao thức Bóng hoàng hôn đỏ cũng xua tan Bèo dạt sông trôi buồm anh không bến đỗ Chân trời vương vấn dải mây lan. Ôi, cuộc sống! Tình chỉ như màn kịch Nào phải lỗi do anh? Đâu phải lỗi do em? Anh đứng giữa trời mưa làm những vần thơ xao xác Người con gái năm nào về như một bóng chim hoang... Lời bình: MỘT TÌNH THƠ MƯA HAY VÀ MỘNG Nhà thơ Phạm Ngọc Thái có "chùm thơ tình trong mưa" rất có tiếng vang, ở chùm thơ đó tôi thích nhất bài Em Ơi! Thành Phố Lại Mưa này: Nghe không em lại mưa lên phố Bao năm rồi, chiều ấy cũng mưa rơi... Ta đã nghe thấy tiếng mưa rơi, mà là mưa rất mau... với bóng người con gái từ thuở nào đó. Nói về hình ảnh người yêu trong thơ mưa, một bài khác anh cũng viết: Em bước nhẹ, những tháng năm hoang dại Về bên anh mái tóc rối tơi bời Anh hôn mãi những giọt mưa em thuở ấy Dẫu chỉ thấy còn bong bóng vỡ đầy môi... (trong mưa) Đọc thơ mưa Phạm Ngọc Thái sao mà nhớ da diết về thuở ấy. Thời của tình yêu, mưa rơi lên tóc, ướt vai và ướt cả áo em. Tôi cũng thấy bồi hồi không khỏi chạnh lòng khi nghe giọng thơ anh: Gió se sắt đưa anh vào nỗi nhớ Mối tình thời trinh nữ xa xôi. Theo ý trong bài thì thiếu nữ đó tác giả đã gặp vào những năm tháng phong trần dâu bể cuộc đời, chứ không phải thuở anh vẫn còn mộng mơ trên giảng đường đại học: Anh đã gặp em những tháng năm cát bụi Khi trái tim yêu trong cõi vắng vật vờ... Nhưng những thông tin về đời tư tác giả, bộc lộ qua các tác phẩm và dư luận. Thời trai trẻ nhà thơ từng trải qua cả cuộc chiến tranh ngoài chiến trường. Vậy phải chăng cô thiếu nữ của bài Em Ơi! Thành Phố Lại Mưa này, anh đã gặp và yêu sau cuộc chiến tranh, khi đã rời bỏ đời lính trở về? Có thể người con gái, mối tình đầu của anh ở quê hương đã đi... lấy chồng. Để lại một nỗi buồn trống vắng, cô đơn trong lòng người lính, như lời thơ đã viết: Khi trái tim yêu trong cõi vắng vật vờ Một người lính trận lăn lộn qua cả cuộc chiến, tuổi trẻ phải vùi trong bom đạn, lại có tâm hồn lãng mạn của một nhà thơ, hẳn khi gặp một nàng thiếu nữ duyên dáng, trẻ xinh... trái tim ắt phải rung động mãnh liệt lắm! Tình yêu ấy giúp cho tuổi trẻ nhà thơ tưởng đã cỗi cằn, nay sống lại: Thuở xưa ấy, em ơi! Như hoa nở Say như mơ và mộng như thơ Theo năm tháng được biết thì bài thơ tác giả sáng tác đã vào cái tuổi cập kề lục tuần rồi. Nghĩa là đến mấy mươi năm sau, vào một chiều thành phố mưa rơi… lại đánh thức trái tim anh trở về với mối tình xa xưa đó: Thành phố lại mưa... Có nghe không em? con chim trời, cá nước Khúc nhạc chiều dìu dặt bay qua Hình ảnh "con chim trời, cá nước" ở đây ý muốn nói về sự xa cách, tình yêu đã trôi vào dĩ vãng, như con chim bay trên bầu trời mênh mang vô định, con cá ở ngoài sông xa tít tắp. Dẫu thế, bên tai anh vẫn văng vẳng tiếng yêu thương ngày nào, tựa khúc mưa chiều dìu dặt. Em có nghe thấy, hay còn nhớ tới không? Trái tim thi nhân thổn thức hoà lẫn trong tiếng mưa thành phố, để cõi lòng bật lên thảng thốt, như thể tình yêu vừa mới mất: Thôi hết rồi! Tan vỡ bến bờ xa... Những dòng thơ trào ra nỉ non, tha thiết: Tiếng mưa rơi não nề thao thức Bóng hoàng hôn đỏ cũng xua tan Bèo dạt sông trôi buồm anh không bến đỗ Chân trời vương vấn dải mây lan. Hàng loạt các hình ảnh được tác giả đưa vào làm biểu tượng: Từ tiếng mưa rơi não nề thương nhớ, đến cái bóng hoàng hôn đỏ trong cảnh chiều tà trời đất hay chiều cuộc đời của nhà thơ cũng đang nhạt nhoà, tan tác... như cánh buồm trên con sông tháng năm trôi dạt lênh đênh, không bờ bến đỗ. Lòng người thì hoang vu với vài đám mây trôi... Tất cả hoà quyện nhau để khắc hoạ tình yêu người ở trong mưa. Tôi xin phân tích đoạn cuối cùng: Ôi cuộc sống! Tình chỉ như màn kịch Nào phải lỗi do anh? Đâu phải lỗi do em? Các văn nghệ sĩ thường hay nói: Cuộc sống như một cái sân khấu lớn, ở trên đó mỗi con người là một nhân vật hay một vai diễn? Có phải vậy nên nhà thơ Phạm Ngọc Thái mới viết: Ôi, cuộc sống! Tình chỉ như màn kịch/- Tôi nghĩ, chẳng qua chỉ vì mối tình đã tan và tiếc nuối nên tác giả mới buông ra lời ca thán như thế? Bởi vì, nếu mối tình xa xưa ấy cũng chỉ như màn kịch thật, nhà thơ và người con gái kia cũng chỉ là vai diễn... thì sự chia tay là tất nhiên, khi cái sân khấu đã đóng màn và tình yêu đã hết. Đằng này, mấy chục năm trôi qua mà lòng nhà thơ vẫn còn lưu luyến đến thế? Tưởng như máu tim anh đang rỏ xuống mỗi dòng thơ. Anh đã quá yêu người con gái đó nên mới buông ra lời qui tội cho cuộc sống đó thôi! Với những dòng tri kỷ ở trong thơ thì hẳn cô gái cũng đã rất yêu anh. Vậy vì sao cả hai người cùng yêu nhau mà mối tình lại tan? Ta không biết. Tác giả đã phân bua: Nào phải lỗi do anh? Đâu phải lỗi do em? Tôi còn nhớ bài thơ "Hoa huệ" của nhà thơ Bế Kiến Quốc (1949-2002), đã viết: Hoa huệ trắng và bức tường cũng trắng Sao bóng hoa trên tường lại đen? Em đừng nhìn đi đâu thế em Anh không biết vì sao, ai có lỗi... Ở đây, hình ảnh của bông hoa đã trở thành biểu tượng của tình yêu. Bông hoa huệ trắng và bức tường cũng trắng kia là thật. Nhưng tất nhiên bóng của nó hắt lên tường sẽ thành... đen. Ý nhà thơ muốn nói: Tình yêu có hai mặt - Nếu mặt trước của nó là hạnh phúc, niềm vui sướng và đam mê say đắm - Thì mặt sau của tình yêu lại là nỗi đau khổ vô hạn khi tan nát. Sẽ trở thành bi kịch, thất vọng của cuộc đời. Nhưng chính nhà thơ Bế Kiến Quốc cũng không lý giải nổi mối tình của mình đẹp thế sao lại vỡ? Ông xa xót mà thốt lên: Anh không biết vì sao, ai có lỗi... Nhưng mãi mãi vẫn còn câu hỏi Sao bóng hoa trên tường lại đen? Xin trở về với bài thơ Em ơi! Thành Phố Lại Mưa, khi mối tình không thành mà cũng chẳng lý giải nổi vì sao? nhà thơ cũng chỉ biết than: Nào phải lỗi do anh? Đâu phải lỗi do em? Phải chăng bởi duyên trời, hai người không có phúc phận được sống bên nhau? để cho con tim năm tháng phải dày vò mà tiếc nuối? để những chiều mưa rơi thành phố, anh thi sĩ lại thổn thức vì thương nhớ người yêu, mà sáng tác lên những áng tình ca bất hủ để lại cho đời? Bài thơ đã được kết: Anh đứng giữa trời mưa làm những vần thơ xao xác Người con gái năm nào về như một bóng chim hoang... Cũng không phải người con gái kia là cánh chim hoang đâu, chính là lòng nhà thơ vất vưởng, vô vi như một bóng chim hoang. Tư duy thơ sâu lắng, ngôn ngữ hình ảnh thi ca sinh động, làn điệu nhụy nhàng mà không rơi vào sự bóng mượt nhàm chán. Tôi cảm nhận Em Ơi! Thành Phố Lại Mưa là một bài thơ tình rất hay. Nhưng liệu nó đã có thể trở thành một tuyệt tác thi ca?... thì bản thân chưa dám buông ra lời khẳng định, mặc dù trong thâm tâm, ý nghĩ tôi đã tin như vậy. Cô giáo Hoàng
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 16:14:49 bởi Nhân văn >
XEM TRANH BÁN LOÃ THỂ Tưởng nhớ bài thơ "Tranh loã thể" nổi tiếng của thi nhân Bích Khê Nàng để hở một vòm trời tuyệt mỹ Thế giới là đây! Cuộc sống là đây! Nàng gieo hoa và ý nghĩa loài người Nhưng cũng đẻ cả chiến tranh và hoà bình ra từ trong bụng. Lui xuống dưới nàng một rừng sâu um tùm che hang động Lên trên nàng đôi mỏm núi trắng vô biên Thân thể nàng tràn đầy hương nhụy phấn Thiếu nữ mặc hở quần: hơn bao lời hoa mĩ phát ngôn! Em như gió trăng mà rung động cả vua chúa, thánh thần Cuộc sống cần em Đâu có cần chiến tranh và bom nguyên tử? Khi em cởi ra nhiều: điểm báo thế giới càng hiện đại văn minh (*) Nhưng điều đáng đớn đau là tính nhân loại Con người cũng ngày càng nhiều dã tâm gây tội ác! (**) ....... (*) Thế giới càng hiện đại văn minh thì khuynh hướng triển lãm thân thể của các thiếu nữ càng phát triển, tới mức gần như cởi truồng. (**) Nhà văn Nga Ai-Ma-Tốp đã cảnh báo trong tác phẩm "Đoạn đầu đài" nổi tiếng của ông rằng: Thế giới, cái ác vẫn lấn át cái thiện và con người hiện đại còn ác hơn con sói! Lời bình: MỘT KỲ TÁC THI CA Bài thơ viết rất "nghệ" và táo tợn! Táo tợn đến mức đọc lên hơi rợn người, nhưng chính lại càng làm cho tình thơ thấm thía, hàm chứa. Thí dụ: Nàng gieo hoa và ý nghĩa loài người Nhưng cũng đẻ cả chiến tranh và hoà bình ra từ trong bụng Sâu sắc và hay. Ý của câu trên ta thấy rõ rồi, nhưng còn câu dưới? ... đẻ cả chiến tranh và hoà bình ra từ trong bụng không phải chỉ muốn nói rằng: em có khả năng mang thai trong bụng rồi sinh đẻ, tất nhiên là ra con người - rồi giống người ấy sẽ mang đến cả chiến tranh và hoà bình! Mặc dù phải có cả đàn ông thì em mới đẻ được. Nhưng trong ý nghĩa nhân sinh người ta thường không nói đến đàn ông mà chỉ ví về đàn bà. Ở một phạm trù rộng hơn, tức là: Tình yêu và đàn bà sinh ra cả khổ đau lẫn hạnh phúc, cũng như chiến tranh và hoà bình. Ta hay nói thơ Hồ Xuân Hương tả tục nhưng mà thanh. Xin lấy vài thí dụ : Quân tử có thương thì đóng cọc Xin đừng mân mó nhựa ra tay (Quả mít) Hay là: Quân tử có thương thì bóc yếm Xin đừng ngó ngáy lỗ trôn tôi (Con ốc nhồi) "mân mó" rồi "ngó ngoáy" - hình tượng như búa bổ, đọc mà "sợ" đấy chứ? Chẳng qua người đã có danh thì nói cho có vẻ nguỵ biện thế thôi, thực ra bà chỉ mượn hình ảnh quả mít, con ốc nhồi để tả thẳng vào cái tục đó! Có chăng thì nên nói: thơ Hồ Xuân Hương tả trần tục nhưng ngôn ngữ siêu đẳng. Trở lại với bài Xem Tranh Bán Loã Thể của Phạm Ngọc Thái, sau hai câu đã nói như trên, tác giả miêu tả về cái đó: Lui xuống dưới nàng một rừng sâu um tùm che hang động Lên trên nàng đôi mỏm núi trắng vô biên... Hình ảnh thơ như thế không phải là không sướng và hay sao? Bích Khê thì miêu tả: Hai vú nàng! Hai vú nàng! chao ôi Cho tôi nút một dòng sâm ngọt lộng Ôi lồ lộ một tòa hoa nghiêm động (Tranh loã thể) Nhưng trong bài "Xem tranh bán loã thể" tác giả không chỉ dừng ở sự miêu tả, thơ đã được phát triển một cách sâu sắc: Em như gió trăng mà rung động cả vua chúa, thánh thần Cuộc sống cần em Đâu có cần chiến tranh và bom nguyên tử? Có thể nói, thơ đã đi đến tận cùng về tính nhân loại. Trở lại với mấy câu thơ trên, ta còn thấy trong hình ảnh hàm chứa cả tính vũ trụ: Nàng gieo hoa và ý nghĩa loài người Nhưng cũng đẻ cả chiến tranh và hoà bình ra từ trong bụng Ngay câu thơ đầu tiên của bài, cũng đã mang ý nghĩa liên kết giữa cuộc sống với thế giới: Nàng để hở một vòm trời tuyệt mỹ Thế giới là đây! Cuộc sống là đây! Rồi tác giả kết luận về cái kiệt tác thiên thai mà tạo hoá đã đúc trên thân thể người đàn bà ấy: ... Hơn bao lời hoa mĩ phát ngôn! Câu thơ: Cuộc sống cần em Đâu có cần chiến tranh và bom nguyên tử? Ngôn ngữ nghe có vẻ to tát nhưng hợp cảnh, hợp tình, nên khi đọc ta vẫn thấy nhuần nhuỵ, tự nhiên. Bài thơ còn mang ý thức lên án chiến tranh sâu sắc. Nó cô đúc tới mức, mỗi câu thơ như một nút bấm để bắn ra những tia lửa… vừa mang ý nghĩa nhân sinh, lại vừa khái quát tính xã hội. Ta hãy nghe những câu cuối: Khi em cởi ra nhiều: điểm báo thế giới càng hiện đại văn minh (*) Nhưng điều đáng đớn đau là tính nhân loại Con người cũng ngày càng nhiều dã tâm gây tội ác! (**) Vì những câu thơ này nhà thơ đã có chú giải sâu sắc, tôi xin đăng lại nguyên lời dẫn giải đó: (*) Thế giới càng hiện đại văn minh thì khuynh hướng triển lãm thân thể của các thiếu nữ càng phát triển, tới mức gần như cởi truồng... (**) Nhà văn Nga Ai-Ma-Tốp đã cảnh báo trong tác phẩm "Đoạn đầu đài" nổi tiếng của ông rằng: Thế giới, cái ác vẫn lấn át cái thiện và con người hiện đại còn ác hơn con sói! Có thể nói: Xem Tranh Bán Loã Thể là một thi phẩm đi đến tận cùng của tính nhân loại, nó xứng đáng là một kỳ tác thi ca! Bài thơ còn có khả năng đứng lại được với thời gian cũng như nền văn học nước nhà. Anh Trần NS Sân khấu & Điện ảnh HN
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 16:17:36 bởi Nhân văn >
PHẠM NGỌC THÁI NGƯỜI HAI LẦN THI SĨ
Trần Việt Thịnh Có một triết gia từng nói: "Hạnh phúc của đời người là được sống và làm những gì mình yêu thích!" - Phạm Ngọc Thái là một trong những người như thế! Anh yêu thơ, say thơ và làm thơ khá nhiều. Tôi biết đến thơ anh từ những năm 70 của thế kỉ trước và cảm thấy anh thực sự hạnh phúc với công việc mình làm. Nếu thơ ca là ngôi đền kì vĩ và cao sang, thì có thể coi anh là một tín đồ của không nhiều tín đồ trong ngôi đền đó. Thơ anh gồ ghề, hầu hết là thơ tự do, ít tuân theo niêm luật, song nó chứa đựng nhiều mặt của cuộc sống. Anh mượn thơ như một công cụ để lý giải sự đời: Đời bình dị - Mái tường sạt đổ Lẽ sống giản đơn mâu thuẫn chất chồng... (Tập thơ Có Một Khoảng Trời) Hay là: Đời chỉ thế có gì quan trọng Đừng cao siêu cũng đừng quá coi xoàng (Tập thơ Người Đàn Bà Trắng) Anh viết nhiều, sắc mầu đủ cả. Ngay từ thưở còn chiến tranh, anh cũng có những bài thơ tình hình ảnh chứa chan: Sao em không tắm nắng trên đồi Không gội đầu dưới suối Quấn làm duyên quanh cành cụt chơ vơ... Ta gọi tên em: Hoa phong lan, em ơi - có nghe! (Tâm tình bên nhành hoa phong lan) Về nỗi nhọc nhằn của những người con xa xứ, anh viết: Kẻ tìm vàng - Người vì cảnh nghèo đi ... Hạt muối xót tháng năm và lòng ai đắng Tôi nhận chìm tôi vào những lãng quên! (Nỗi trăn trở người đi tìm vàng) Anh đã đau nỗi đau của sự đời lắm éo le mà có thật. Những ngày tha hương, ở xa quê anh viết nhiều thơ về vợ con, tôi thích cái tứ: Có một khoảng trời để thương để nhớ Là khoảng trời ở đó có em! Những bóng cây trên đường phố thân quen Đêm đêm chiếc lá nhớ lại bay về, xào xạc... (Có một khoảng trời) Anh xin làm một chiếc lá, mà đây là lá nhớ, lá mong... của một thân cây trên con phố quen thuộc ở quê mình. Nhất là tập thơ “Rung động trái tim”, Nxb Thanh niên 2009, một thi phẩm rất đặc biệt của anh. Viết về thiên nhiên - hình tượng đẹp lại giàu chất đời sống phong phú, còn về tình yêu đôi lứa thì với cách nhìn mang màu sắc triết lý nhân sinh: Bờ Bãi Đời Người - Cuộc Sống Tình Yêu Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen chân Phật tổ! (Em về biển) Anh thương một đứa trẻ ăn mày: Trước đứa ăn mày tất cả chúng ta hoá thánh! Nó đói lòng cúi lậy rất từ bi.... (Đêm trung thu và đứa ăn mày) Rồi anh xót xa cho người em vợ vừa lìa bỏ cõi trần: Người sống đưa chân người chết đây Đầu bạc làm ma mái xanh này? Mẹ, cha... queo quắt còn ham thọ Em nhởn thanh xuân lại vội quay (Làm ma em vợ) Để nói về nỗi tình trước cảnh người quét rác đêm, anh viết: Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng Con nai vàng chết bóng thu xưa… Cô quét lá đêm hồ khe khẽ vào khuya (Cô quét lá đêm hồ) Thơ anh bao trùm nhiều đề tài, thể loại, mà loại nào cũng đậm đà sâu sắc đến lạ kỳ. Mảng thơ tình anh viết khá hay và rất trội: Em đến để làm sông làm sóng Để cuộc đời đang vắng bỗng phi lao (Tiếng ếch) Anh cũng thường sử dụng những hình ảnh rất đời để nói về nỗi quạnh vắng của tình yêu, câu thơ vẫn không kém phần dung dị và hay: Thiếu vắng em nên anh lẻ bóng Lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi... (Một góc hồ Tây) Ngay trong bài Người Đàn Bà Trắng khá nổi tiếng, có những câu thơ mà hình tượng đạt đến sự hoàn bích: Người đàn bà đi trong mưa rơi Chứa một trời thầm như hoa vậy... Hay là: Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu Anh cũng không làm chàng Trương Chi suốt đời chèo sông vắng Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng Trắng Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau! Để rồi trào theo dòng cảm xúc tác giả kết thúc bài thơ: Vết thương lòng không dễ đã lành đâu Những đêm sao buồn, những đêm gió khát Khúc thơ tình anh lại viết về em Người đàn bà ngậm cả vầng trăng... Nó không giống Xuân Diệu hay Thế Lữ, có chăng phảng phất đâu đó của thơ Hàn Mặc Tử. Có chút cay chua của Hồ Xuân Hương hoặc âm hưởng của Uýt-Man (nhà thơ Mỹ). Có những bài anh lại viết theo phong cách rất Tú Mỡ trong cách nhìn về hiện tại: Bà chủ quán bước ra ngoài đón khách Bóng nàng đi dẫm bẹp cả hoàng hôn... (Bà chủ quán) Lâu lắm rồi, thi đàn của ta vẫn còn hiếm lắm những bài thơ hay để ca lên được, thăng hoa lên được thi vị tính chất của cuộc đời... qua sự chắt lọc của người nghệ sĩ - mà Phạm Ngọc Thái là một nghệ sĩ giầu chất men say. Thơ anh không dễ đọc và cũng không dễ hiểu. Song, đọc đi đọc lại ta mới thấm cái sâu xa lí lẽ con người trong cuộc tồn sinh. Anh muốn đi đến tận cùng của sự việc - Mà thơ ca đạt đến độ này thực khó! Miệt mài như con ong, anh chắt chiu cho từng trang viết. Có lúc tưởng chừng sự thái quá làm anh nhập thiền vào cõi thi ca. Thơ anh nay đã có nhiều tiếng vang và được nhiều người biết đến, cũng mong rằng trong thời gian tới tầm vóc chân dung anh sẽ được đánh giá đầy đủ hơn. Đã vào cái tuổi hoa niên có lẻ cùng với Tuyển thơ anh để lại cho đời cũng sung mãn rồi, nhưng thấy anh vẫn còn say sưa lắm! Tôi tin, thơ và cả những bài bình thơ của anh sẽ giúp cho bạn đọc cảm nhận đầy đủ hơn về lẽ Chân Thiện Mĩ ở đời! Nữ thi sĩ Nga On Ga Béc Gôn có viết: - Trong số nghề nghiệp và nghệ thuật tác động vào tâm hồn con người, không có sức mạnh nào vừa khoan dung vừa tàn nhẫn hơn thơ. Không có công việc nào tự nguyện và đầy đủ hơn công việc phục vụ thơ. Không có tình yêu nào được đền đáp hơn tình yêu thơ - Và bởi vậy người nào yêu thơ là hai lần thi sĩ. Phạm Ngọc Thái là một người như thế! TVT. NS Phim truyện Đài truyền hình VN
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 16:19:57 bởi Nhân văn >
PHẠM NGỌC THÁI CHÂN DUNG
MỘT NHÀ THƠ TÌNH LỚN CỦA DÂN TỘC
Nguyễn Đình Chúc Qua hai tập thơ đã xuất bản: "Rung động trái tim", Nxb Thanh niên 2009 và "Hồ Xuân Hương tái lai", Nxb Văn hoá Thông tin 2012 - Có thể nói đó là cả một tuyển thơ dầy dặn có tầm vóc của Phạm Ngọc Thái. Với hàng chục các bài thơ tình hay như: Người đàn bà trắng, Em ơi! Thành phố lại mưa, Đêm nay trời lại không mưa, Anh vẫn ở bên hồ Tây, Dưới hàng sấu đêm và con phố nhỏ, Con đường phượng đỏ, Cô áo trắng, Tiếng hát đời thường, Váy thiếu nữ bay, Biển hát, Tiếng rúc chim đêm, Hàng cây lá đổ, kí ức mùa thu, Em bán xoài, Khóc bên Hồ Núi Cốc, Mái tóc con gái… Chưa kể đến nhiều bài thơ tình khác nữa của anh cũng rất hấp dẫn và súc tích: Thành phố mưa rơi, Thời áo trắng, Trước núi Mỹ Nhân, Người con gái sông xưa, Một góc hồ Tây, Em về biển, Đêm tóc đá, Trăng lặn, Sáng thu vàng, Anh vọng nghe tiếng em hát bên hồ... Hay những bài thơ đời sâu sắc như: Cô quét lá đêm hồ, Làm ma em vợ, Em bé cầu bơ, Chiều hoàng hôn, Nỗi trăn trở người đi tìm vàng. Chưa từng có thi nhân nào viết được nhiều thơ tình hay đến thế! Thi ca Phạm Ngoc Thái dù là thơ tình hay thơ đời, những bài đạt độ viên mãn về ý tưởng cũng như ngôn ngữ nghệ thuật và tính nhân văn, mức độ hay mỗi bài khác nhau nhưng những tình thi có thể cảm hoá được trái tim người yêu thơ là rất nhiều. Về bút pháp nhiều bài thơ tình của anh được hoà trộn trong khuynh hướng của dòng thơ tượng trưng hiện đại châu Âu cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX. Điển hình là thuyết "tương ứng cảm quan" của nhà thơ tượng trưng bậc thầy Charles Baudelaire (1821-1867) lúc đó chủ xướng. Thí dụ trong bài thơ Người đàn Bà Trắng ở tập "Rung động trái tim" anh viết: Chiếc mũ trắng mềm em đội bầu trời Khóm mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc Đôi mắt em đong những áng mây Người đàn bà trắng! Hay là: Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu Anh cũng không làm chàng Trương Chi suốt đời chèo sông vắng Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng Trắng Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau! Vết thương lòng không dễ đã lành đâu Những đêm sao buồn, những đêm gió khát Khúc thơ tình anh lại viết về em! Người đàn bà ngậm cả vầng trăng... Như trong lời bình ở tập Rung Động Trái Tim viết: - Mối tình của nhà thơ với “Người đàn bà trắng” cũng chỉ là một bi kịch tình. Vết thương trái tim đôi trai gái ấy tháng năm vẫn không hàn gắn lại được, nhưng cái Con-đường-lông-ngỗng-trắng... mà nàng Mỵ Châu đã rắc cho chàng Trọng Thuỷ theo thần tượng thì rất đẹp, để cuối cùng chàng cũng nhảy xuống biển mà chết, hoá thành ngọc trai giữ tình son sắt với nàng. Nó bi ai quá! Cái hay của khúc triết lý trong bài thơ là nó đã được viết như đời.
Trong tấn bi kịch tình yêu ấy: dẫu mối tình bị tan vỡ phải chia lìa năm tháng, nhưng tình thơ đã không kết thúc bằng sự bi thảm một định mệnh. Đôi trai gái vẫn phải sống và tồn tai, dù là theo chiều gió cuốn của cuộc đời! Phải chăng đó cũng là một cuốn tiểu thuyết "cuốn theo chiều gió" như bao bi kịch Tình - Đời trên bờ bến nhân gian? Cả đoạn thơ thấm đẫm tình bật ra trong đời sống đầy mất mát và đau đớn của tình yêu. Hoặc như bài Sáng Thu Vàng có những đoạn thơ tượng trưng tả về người đàn bà đẹp, hay tới mức điển hình: Phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha Đôi mắt em bóng trúc bay xoà... Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở... Nghe không gian đổ vỡ cả mùa thu! Có nghĩa, đôi mắt nàng huyền diệu mơ màng như bóng trúc phủ và nàng phúc hậu dịu dàng tựa vầng trăng, đến cả mùa thu cũng phải đổ vỡ dưới chân nàng. Hay là: Môi em cười, hoa lá nát đau thêm... Đến hoa lá còn phải nát đau dưới đôi môi của người đàn bà, thì mới biết nàng đẹp và có sức cám dỗ đến thế nào. Khi anh tả về nỗi cô quạnh vì vắng bóng người yêu: Thiếu vắng em nên anh lẻ bóng Lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi... (Một góc hồ Tây) Hình ảnh chiếc lá vàng rơi đúng vào chỗ ngồi của người con gái năm xưa, nó đằm thắm mà xót xa, gợi về một mối tình đã qua. Cảnh rất đời và chứa chất để tạo thành câu thơ hay. Còn trong bài Em Về Biển thì hình tượng tình yêu đã đạt đến điểm đỉnh của sự thánh thiện và mang tính triết học: Bờ bãi đời người - Cuộc sống tình yêu Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen chân phật tổ! Nghĩa là tình yêu đã đưa ta đến cõi nát-bàn. Anh đề cao tình yêu trong chốn dân gian, nơi bờ-bãi-đời-người. Xét tưởng khó có thể tìm thấy một biểu tượng tình yêu nào cao hơn. Cuối cùng tình thơ được kết trong nỗi khắc khoải của cuộc đời: Tóc nửa bạc rồi chỉ thấy gió mưa bay... Tóc nửa bạc rồi tình vẫn đó, em ơi! Hình ảnh đầy xúc cảm đó đưa ý nghĩa của bài thơ viên mãn đến tột điểm. Trong bài thơ tình Hàng Cây Lá Đổ chỉ bằng hai câu mở đầu đã ôm trọn cả một khoảng không gian, thời gian cùng với nỗi niềm ly biệt của tình yêu: Thế là hết! Em đi, chôn chiều vào gió Ta lang thang qua lá đổ hàng cây.... Hình tượng "chôn chiều vào gió..." nó biểu thị một nỗi tình sâu lắng với bước chân lang thang của người thi sĩ dưới một bàu trời hoang vắng, cô liêu. Ngôn ngữ thi ca có thể đặt ngang những câu thơ hay trong thi đàn. Còn bài Thời Áo Trắng, tác giả nhớ về mối tình thuở ban mai. Có lẽ đó là tình yêu của anh trong thời còn sinh viên, vào một đêm trăng nào đó cùng ngồi học bên người bạn gái: Ôi, yêu dấu cái thời còn cắp sách Mắt em cười mùa thu xanh lên Những buổi chúng mình tìm ánh trăng để học Tà áo trắng động vào... khe khẽ nát tim anh! Đó là những cảm giác yêu đầu tiên trong cuộc đời. Tâm trạng vừa xao xiết, bồi hồi, trái tim lại như muốn... vỡ tan! Tà áo trắng động vào... khe khẽ nát tim anh! /- Là hình ảnh của câu thơ hay, gợi cảm, lắng sâu vào âm hưởng trong đó có thể làm tâm hồn ta run rẩy. Với nỗi lòng khắc khoải, tác giả muốn níu kéo lại cái thời xa vắng ấy: Trả lại cho anh một thời áo trắng Em đi rồi, mai thành phố cô đơn! Những âm thanh ta không nghe thấy nhưng nó lại rền xiết trong trí não ta, như bão gió tình yêu của buổi đầu đời. Hầu như bài thơ nào của Phạm Ngọc Thái cũng muốn đẩy tình thơ đến tột cùng. Ở bài Thành Phố Mưa Rơi, thành phố mưa thì ít nhưng lòng tác giả lại mưa nhiều hơn, thậm chí còn bão nữa, là khi trái tim anh nhớ đến người yêu: Gió nhè nhẹ! Em ơi, mưa nhè nhẹ! Chỉ riêng lòng anh bão không thôi Cứ để hồn anh trong nước lạnh Với màu mây hoang trôi đến xa vời... Trong "chùm thơ tình trong mưa" anh còn có cả bài sáng tác vào một đêm... không mưa. Nhà thơ nhớ lại một mối tình "gió mây", xúc cảm trong lần gặp gỡ cuối cùng trước khi người yêu đi lấy chồng! Anh viết: Mùa thu đã qua ta nghe lá rụng Buổi cuối cùng em đến để chia tay Ngày mai em lấy chồng phải xa vĩnh viễn Chẳng sao mà, trời có mưa đâu, em ơi? Đó là bài "Đêm nay trời lại không mưa". Dẫu là tình gió mây nhưng thơ rất trong sáng và tha thiết: Kìa không mưa mà áo anh lại ướt Mùa thu đi sao nắm mãi bàn tay? Ai nói tình gió mây sẽ quên trong chốc lát Bao năm trời hồn anh vẫn mưa bay... Nhưng hay nhất là đoạn thơ cuối, chỉ cần đọc những câu thơ này cũng đã làm ta yêu say thơ Phạm Ngọc Thái rồi: Ta lại bước lang thang trên phố ấy Đến mỗi gốc cây có vệt cũ em ngồi Tiếng hát xưa đưa bờ hồ gió thổi Bóng với mình đi mãi tới ban mai Cứ tưởng buổi cuối cùng em đến… đã chia tay? "Chùm thơ tình trong mưa" là một chùm thơ nổi tiếng của anh, cùng với hàng loạt các chùm thơ khác anh đã đăng rất nhiều trên các mạng internet ở trong nước và thế giới vào những năm qua, như: Chùm thơ áo trắng, chùm thơ tình mùa thu, Thơ tình sông hồ, Thơ tình thời con gái, Thơ tình viết dưới cây, Tình yêu và đàn bà, Thơ tình trong trăng, Chùm thơ tình biển, Tình chiều hoàng hôn - Hầu như chùm nào anh cũng có bài thơ hay xuất sắc. Phần lớn thơ tình của Phạm Ngọc Thái là tình chia ly và tan vỡ, tác giả nuối lại những kỷ niệm xưa. Cũng chẳng rõ với hàng trăm bài thơ tình như thế xuất phát từ bao nhiêu mối tình, với bao nhiêu thiếu nữ hoặc những người đàn bà trẻ? Chỉ biết là bài thơ tình nào, dù là kí ức về thuở ban mai hay tình của buổi hoàng hôn trong cuộc đời, tác giả cũng đều tha thiết và tiếc nuối. Có thể nói thế này: Nếu thời tiền chiến ta đã có một Xuân Diệu, thì nay lại có một Phạm Ngọc Thái. Anh có chân dung một nhà thơ tình lớn của dân tộc. Một nhà thơ tình hiện đại, sâu sắc. Xin trở lại với một số bài thơ tình hay của anh in trong tập "Hồ Xuân Hương tái lai". Nếu ở bài Con Đường Phượng Đỏ, tác giả nhớ về mối tình với một người sinh nữ đã xa xưa, dù chỉ là hoài niệm nhưng vẫn chứa chan tình đời: Con đường tình đẫm giọt sương rơi Gió vẫn xạc xào vi vút thổi Giá hồi ấy chúng mình lấy nhau rồi sinh năm đẻ bảy Thì đâu còn phượng để anh ru? Một nữ nhà giáo khi bình bài thơ này của anh, đã viết: - Bài thơ rất đáng yêu... Tôi hình dung thấy bước chân anh đang lang thang trên cái hè phố nhỏ có hàng phượng vĩ, con đường mà anh vẫn cùng người thiếu nữ năm nào dạo bước bên nhau:
Em mang màu phượng đỏ ra đi...
Anh tha thẩn dọc hè phố nhỏ
Nơi kỉ niệm của mối tình sinh nữ
Xác ve còn bám ở thân cây
Hẳn đó là những ngày tháng tươi đẹp và hạnh phúc của đời anh. Cô sinh nữ kia chắc cũng phải xinh xắn lắm? Nghe anh mô tả, những kỷ niệm êm đềm từ thưở còn con gái, dù đã xa xôi cứ dồn về làm nghẹn trái tim tôi... Và chị kết luận: - Bài thơ giàu cảm xúc, ý tình thanh nhã, hình ảnh rất mộng mơ. Bút pháp tuy bình dị nhưng ngôn từ vẫn mang vẻ đẹp mỹ học, cùng với ý nghĩa thi phẩm mà tạo thành bài thơ hay, có thể làm rung cảm trái tim người. Bài Cô Áo Trắng, tác giả còn đi sâu vào tả cả thế giới bên trong thân thể người thiếu nữ mà thơ vẫn không kém phần hoa mỹ: Đêm Sài Gòn khi ấy sẽ như mơ Em bọc trong anh không cần quần áo Ôi! Nguyệt của em đây một động sâu huyền ảo Chứa cả thiên đường và vũ trụ bên trong Em đừng hỏi vì sao anh yêu em! Rồi anh dùng cả thiên nhiên làm hình ảnh tượng trưng cho vẻ đẹp, đầy sức cám dỗ của nàng: Anh lại có một cô áo trắng Vào buổi hoàng hôn hoang vắng cuộc đời Đôi mắt nàng cả trời thu đẹp lắm Bầu vú nàng mùa hoa trái sinh sôi... Đôi mắt thiếu nữ như một trời thu, còn bầu vú thì sinh sôi cả một mùa hoa trái. Cảm xúc trong thơ Phạm Ngọc Thái vẫn đời mà sinh động, thứ ngôn ngữ hình tượng mang màu sắc triết học, như có ma lực có thể làm xao động trái tim người. Phạm Ngọc Thái có nhiều bài thơ tình đẹp được viết ở hồ Tây. Mỗi bài lại có một hương sắc riêng, trộn giữa cảnh sắc thiên nhiên và dấu ấn của tình yêu. Như ở bài Một Góc Hồ Tây đã nói trên, anh còn viết: Chiều lễnh loãng bóng đa gù bên phố Mõ chùa buông thay tiếng nói của tình yêu Trong sân gạch sư già quét lá Bước người đi thầm lặng cõi hư hao... Chiều hồ Tây - Chiều Tây hồ lộng gió Ta và Người cõi mộng khác chi nhau Ngưòi quên hết! Còn ta yêu tất cả Trong tiếng lá bay chầm chậm bóng ta theo... Cái cảnh chiều lễnh loãng cùng với nỗi lòng chơi vơi, hiu hắt của con người đang bước vào tuổi hoa niên, bên cây đa gù cùng bóng nhà sư quét lá ở sân chùa... làm cho bài thơ tình chiều phố đầy mùi kinh kệ. Đúng như câu thơ anh đã viết: Mõ chùa buông thay tiếng nói của tình yêu /- Chính tâm hồn hư hao của tác giả hoà trong những tiếng lá rơi chầm chậm, buồn buồn... Anh sống ở ngay bên hồ Tây nên những sớm hồ lung linh ánh nước hay những chiều sóng vỗ, đều gắn bó trái tim nhà thơ với những kỷ niệm yêu thương trong cuộc đời. Một bài khác anh viết: Anh ở hồ Tây mênh mông sóng vỗ Vẫn thấy bóng em trong màu hoa thương nhớ Ôi, màu hoa son sắt trái tim em Cái màu tím buồn của những cuộc ly tan! (Anh vẫn yêu màu hoa tím buồn) Nhưng bài mà tôi muốn nói nhiều hơn ở đây là bài Anh Vẫn Ở Bên Hồ Tây, một bài thơ tình hay. Hình ảnh thơ rất chân thực, cô đúc. Dường như trên mỗi dòng thơ đều có máu tim của nhà thơ đang rỏ xuống: Thế đó, em ơi! Tình qua không trở lại Xế chiều rồi mà máu tim chảy mãi không thôi Em có nghe gió Tây Hồ đang thổi Anh ở đây, vẫn bên hồ Tây mây trôi... Bài thơ chỉ có 16 câu với 4 khổ thơ, được viết vào lúc cuộc đời tác giả đã về chiều. Cũng là mối tình nhớ lại với một người sinh nữ. Có lẽ lúc đó vết thương tình đã làm cho lòng anh đau nhói: Ta cũng già rồi, em ơi! Vết thương còn đau buốt Hạnh phúc qua như một cánh chim bay Nông nỗi đời người để đâu cho hết Tình thơ ngây... tình sao mãi thơ ngây... Và anh đứng bên bờ hồ Tây gió thổi, mây bay... bồi hồi nghe tiếng của lòng mình đang trỗi dậy. Hình tượng thơ khắc họa trong câu cuối cùng: Anh ở đây, vẫn bên hồ Tây mây trôi.../- Rất đa nghĩa, vừa nói những làn mây trôi kia không chỉ là cảnh vật thiên nhiên mà nó còn biểu thị cho cả khoảng thời gian đang qua và không gian hoang vắng. Đó chính là thứ ngôn ngữ thi ca hàm súc, giàu tính biểu tượng của Phạm Ngọc Thái. Hoặc như câu: Hạnh phúc qua như một cánh chim bay / - Nói lên niềm vui ngắn ngủi, thoảng chốc đã không còn. Khi tả về hình bóng người con gái đã xa xưa nay chỉ còn trong ký ức, anh viết: Người con gái anh yêu nay hoá khói sương tan Để biểu thị cho sự chìm lấp của thời gian đã trôi vào quá khứ. Trong những bài thơ tình hay, có một bài viết về người vợ trẻ, vào những ngày tháng anh xa quê sống ở nước ngoài làm kinh tế. Đó là bài Tiếng Hát Đời Thường, một tình thơ về quê hương. Hình tượng mà người ra đi ở phương trời xa lòng thổn thức nhớ chốn quê. Bài thơ được viết như một truyền thuyết: Trong một phố nghèo có người vợ trẻ Vẫn đón con đi, về... như thường lệ Vóc em thanh cũng thể mùa xuân Đôi mắt em, đôi mắt ấy màu đen Những hình ảnh được gợi lên thân thuộc, nhuần nhụy, dễ thương, nhưng thơ vẫn mang tính điển hình, khái quát. Thí dụ như khi anh tả về gia đình: Ngôi nhà nhỏ bên đền Gốc đa, quán báo Nơi ngày xưa ai bán chiếu gon (*) Đêm hồ nước trăng soi Chiều lá me, lá sấu Cung thành xưa dấu đại bác còn... (**) (*) Gợi lại câu chuyện của bà Thị Lộ thời con gái đi bán chiếu gon ở hồ Tây. Bà đã gặp ông Nguyễn Trãi và những vần thơ đối đáp giữa hai người còn truyền tụng đến ngày nay. (**) Là hình ảnh mặt thành Thăng Long Cửa Bắc cố đô xưa, còn in dấu đạn đại bác từ thời giặc Pháp bắn vào. Thành Thăng Long thất thủ, quan Tổng đốc Hoàng Diệu phải thắt cổ để tuẫn tiết. Một bức tranh quê, tiết tấu thơ đầy chất trữ tình đem theo những hình ảnh cuộc sống thường ngày xúc động trong kí ức nhà thơ: Ôi quê hương! Cái phố nhỏ cứ mưa là lầy lội Cháu gái nhà bên tuổi không đoán nổi Chưa tối đã khêu đèn bê mẹt thuốc rao đêm Ngày hai bữa, bữa nào cũng vội. Chính ở nơi ấy, có người vợ trẻ và con anh đang chờ anh trở về. Bài thơ được kết thúc với tiếng lòng thao thiết trong chốn dân giã ở cố hương. Cái "tiếng hát đời thường" của nhà thơ được cất lên là hình ảnh cuộc đời, hiện thực và chắt lọc: Con sẻ hót mênh mông đồng nước Người hát rong hát vui sân ga Tiếng Hát Đời Thường thường lẫn vào bụi cát… Nó như khúc dạo của người hát rong trên sân ga, tiếng rao của em bé bán báo. Nhà thơ ví như tiếng của con sẻ mênh mông trên đồng nước... để rồi lẫn vào trong cát bụi cuộc đời. Bài thơ hay. Có thể nói, máu và nước mắt của nhà thơ đã rơi lên trang giấy khi viết bài thơ này. Hoặc khi anh tả về hình ảnh người vợ ở quê: Ai biết chiều nay người vợ trẻ Đứng mong chồng bên đứa con thơ Giọt lệ cháy xót lòng mang sắc xanh thu... Để rồi tác giả tự nhắn nhủ với lòng mình và nói với đời: Tuyết bạc quê người... xứ sở mưa cau... Đi đâu, đến đâu: Nhớ về phố ấy! Thơ như khúc hát đồng dao. Phạm Ngọc Thái đã để lại cho đời một tình thơ quê hương súc tích. Tôi định viết thêm một mảng thơ đời của anh, như thế thì bài viết sẽ dài. Hơn nữa, ở đây tôi tập trung nêu lên vấn đề: "Phạm Ngọc Thái có chân dung một nhà thơ tình lớn của dân tộc", cho nên chỉ xin bình thêm một bài thơ nữa của anh. Đó là bài Em Bán Xoài - Nói là thơ tình cũng được mà thơ đời cũng được. Tác giả cảm xúc riêng tư nhưng lại rất sâu sắc cõi trần ai. Bài thơ nói về thân phận nổi trôi của một cô gái và nhiều cô gái bán xoài mà anh đã gặp bên bờ biển Nha Trang. Những cô gái bán xoài ấy là những kiếp đời cát bụi, phải bán cả linh hồn và thân xác mình để sống: Em bán xoài đi đêm trên cát trắng Bãi biển chập chờn kiếp đời các cô gái lang thang Dưới hàng dừa se sẽ gió ru êm Dãy cột đèn đứng đêm côi lạnh Những đoạn thơ diễn tả vừa đan xen thân phận bọt bèo, vừa bao quát cả tính nhân tình thế thái. Ta hãy đọc một đoạn anh viết về em bán xoài đó: Xoài em chín, đêm tàn canh em đón khách Giọt thơ buồn như ngọc sương rơi… Em bán xoài thơm! Em bán xoài thơm! Biển to lớn - Bóng em nhỏ thẫm Linh hồn treo ngoài thế giới em đi Trên những cành dừa hay trong đám mây qua? Cái thế giới đó chính là chốn nhân quần, xã hội mà các cô gái đang đi, đang sống ở đó. Sao nó thật hãi hùng? Linh hồn của các cô thì vất vưởng ở ngoài thế giới con người, có thể nó vương trên những cành dừa quê hương hay vơ vất trong một đám mây nào đó. Những hình tượng thơ khắc hoạ để nói về nỗi kiếp bọt bèo. Đó cũng chính là những hình tượng cho thân phận thấp hèn chốn dân gian. Hoặc một đoạn khác: Thế giới em đi "vòng thiên la địa võng" Tóc còn xanh em bán kiếp đời trôi Xoài em thơm, hương toả mát thân người Ai mua xoài? Còn ai có mua em? Có thể nói Em Bán Xoài là một bài thơ tình khá điển hình về kiếp đời lang thang. Nó vừa trộn hoà tình yêu đồng loại của tác giả trong chốn nhân quần, vừa là cảm xúc của nhà thơ trước một cô gái bán xoài nào đó mà anh gặp gỡ. Thơ vừa thân yêu mà xa xót, từ những hình ảnh hiện thực chuyển sang màu sắc tượng trưng và triết lý, thậm chí có chỗ ngả sang cả thơ siêu thực. Như ở đoạn kết anh viết về thân phận của những người con gái đó: Các cô gái đi đêm như các cột đèn Bóng nuốt lẫn vào bờ cát ấy... Nghĩa là sự tồn tại của các cô gái bán xoài ấy cũng chỉ vật vờ như cát bụi. Đó là những thân phận lạc loài, linh hồn gần như là không có nơi bám víu, sống hôm nay không biết đến ngày mai. Sau đó tác giả trở về với lời ru của anh cùng hàng dừa quê hương quanh các cô gái bán xoài: Biển ru ta và ta ru em Dưới hàng dừa xứ sở gió ngàn năm... Cảm xúc thơ được tiết tấu trong mối giao cảm giữa đất trời và cuộc sống con người, khúc triết mà tạo thành bài thơ hay. Chỉ với thơ tình, rồi mai sau Phạm Ngọc Thái cũng phải có cả trăm bài đứng trường cửu được với đời, trong đó có tới vài chục tình thi của anh đạt vào những cung bậc của các tầm thơ hay vô giá. Phạm Ngọc Thái thực sự là một hiện tượng thơ ca hiếm có ở đương đại này. Tôi xin dừng bài bình luận của mình ở đây. Mong rằng với thời gian, chân dung và tầm vóc thi ca của anh sẽ được đời đánh giá đầy đủ hơn. N.Đ.C Thăng Long - Năm Nhâm Thìn 2012 --------------------------- * Bài viết đã được đăng ở nhiều trang mạng Việt trên thế giới . Từ trong nước sang Âu châu - Mỹ - tới các toà báo Việt ở Úc. Bạn đọc nào muốn thưởng lãm có thể tìm xem qua một số link tiêu biểu sau: ttp://datvietjsc.net.vn/index.php?act=newsdetail&pid=8&cid=52&id=2242 http://binhtrung.org/D_1-2_2-237_4-4943_15-2/pham-ngoc-thai-co-chan-dung-mot-nha-tho-tinh-lon-cua-dan-toc.html https://nghiathuc.wordpress.com/2012/11/06/pham-ngoc-thai-co-chan-dung-mot-nha-tho-tinh-lon-cua-dan-toc/ http://vandanvn.net/vi/news/Cam-nhan-tac-pham/Pham-Ngoc-Thai-co-chan-dung-mot-nha-tho-tinh-lon-cua-dan-toc-Nguyen-Dinh-Chuc-755/ http://www.tintuchangngay...-tho-tinh-lon-cua.html http://hung-viet.org/blog1/2012/11/07/pham-ngoc-thai-co-chan-dung-mot-nha-tho-tinh-lon-cua-dan-toc/ http://nguyenduyxuan.net/tac-gi-tac-phm/vn-xuoi/3179-phm-ngc-thai-chan-dung-mt-nha-th-tinh-nguyn-inh-chuc http://www.vanganhonline.com/2012/11/nguyen-inh-chuc-pham-ngoc-thai-co-chan.html http://tiengchimviet.blogspot.com/2012/11/nguyen-inh-chuc-pham-ngoc-thai-co-chan.html http://www.truclamyentu.info/tlls_trang_phamngocthai/phamngocthai_cochandungnhathotinhcuadantoc.htm http://vanthientungqtlh.blogspot.com/2012/06/gioi-ca-pham-ngoc-thai.html http://thuongyenho.violet.vn/entry/show/entry_id/8238139/cat_id/1603417 http://www.saimonthidan.com/?c=article&p=7971 http://www.namuctuanbao.net/870/truyenNgan/truyenngan_14.php http://llpb.datdung.com/2012/12/pham-ngoc-thai-co-chan-dung-mot-nha-tho.html http://www.vanchuongviet.org/index.php?comp=tacpham&action=detail&id=19619
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 16:22:37 bởi Nhân văn >
MẤY NÉT TÌNH SỬ VỀ BÀI THƠ "Người đàn bà trắng" Anh Nguyễn Vào một buổi sáng cuối thu 2013. Chúng tôi, tổ chức văn chương HỘI NHỮNG NGƯỜI YÊU MẶT TRỜI THI CA có cuộc hội ngộ cùng nhà thơ Phạm Ngọc Thái. Nhân dịp ông cho xuất bản tập "Phê bình & tiểu luận thi ca". Có thể nói đó là một tác phẩm bình luận văn học sâu sắc, hấp dẫn và quí giá. Nhưng trong bài viết này, chúng tôi lại muốn chuyện trò với bạn đọc về một vấn đề khác. Như tên đề ở trên - "Người đàn bà trắng" là một trong ít bài thơ hoàn bích nhất của nhà thơ Phạm Ngọc Thái. Trong buổi hội ngộ, chúng tôi có hỏi tác giả về tình sử của bài thơ tình đặc biệt này? Sau đây xin lược trình lại câu chuyện cùng bạn đọc, để mọi người có thể cảm nhận tình thi được nhiều hương sắc hơn. HỎI: - Theo chúng tôi được biết: Người Đàn Bà Trắng chính là một thần tượng về "tình yêu & đàn bà" của nhà thơ! Vậy mong ông nói đôi nét về người đàn bà... mà ông đã viết nên bản tình ca bất hủ đó? Ngoài đời người ấy chiếm một vị trí như thế nào trong trái tim và cuộc sống thi nhân? Ông có thể hé mở một chút về cõi riêng tư đó cho bạn đọc được biết? NHÀ THƠ TRẢ LỜI: - Nói về thần tượng "tình yêu & đàn bà", nhà thơ Nga Ler-môn-tôp từng viết: Tượng thờ dù đổ vẫn thiêng Miếu thờ bỏ vắng vẫn nguyên miếu thờ Người-đàn-bà-trắng với tôi là một mối tình lãng mạn, nhưng không phải là một cuộc tình trăng gió. Chỉ bởi, tôi và nàng yêu nhau mà không thể đến với nhau được mà thôi. - Tại sao vậy, thưa ông? - Người không vượt qua được là tôi chứ không phải là nàng. Nhà thơ tiếp tục nói. Khi đó tôi đã có gia đình riêng, nhưng lại không thể bỏ vợ, dù rằng rất yêu nàng. Nàng không có vướng mắc gì cả. Thời gian ấy em vẫn còn là một thiếu nữ. Vấn đề này mình cũng chỉ trao đổi với nhau một chút, đơn giản để biết như thế thôi nhé? - Vâng, không sao cả. HỎI: - Xin ông cho biết, số lượng những bài thơ đã sáng tác về người-đàn-bà-trắng có nhiều không? Đó là những bài thơ nào trong cả tuyển với hàng trăm bài thơ tình của ông. Nhất là với những tình thi có thể gọi là hay? NHÀ THƠ TRẢ LỜI: - Nàng là người đàn bà mà mình đã viết nhiều thơ yêu nhất, nhiều thơ tình hay nhất. Có lẽ Người Đàn Bà Trắng nổi trội và hay hơn cả đó thôi. Phần lớn những bài thơ tình mình sáng tác khi xúc cảm lên đến tột điểm, đều là những bài thơ viết về nàng, như:
Khóc bên Hồ Núi Cốc, Sáng thu vàng, Sáng xuân nay, Trong mưa, Tiếng rúc chim đêm, vớt trăng, Đêm thiếu nữ... và rải rác hàng chục bài khác, không thể kể hết. Sau đó nhà thơ đã trao đổi với chúng tôi những lời tri kỷ qua một số bài thơ tình của ông, xung quanh chân dung người-đàn-bà-trắng. ÔNG NÓI: - Thí dụ "Trăng dạt trong mây" - Tôi đã sáng tác bài thơ này vào ngay sau cái ngày nàng đi... lấy chồng! Tại sao cái cảm giác khi nàng lên xe hoa lấy chồng lại giống như "bóng trăng dạt vào mây"? Nghĩa là, từ đây mối tình tôi và nàng sẽ bị lấp đi, tối đi. Cái thời mơ mộng, cháy bỏng tình yêu cùng bao khát vọng trái tim đời thiếu nữ của em, thế là không còn nữa? Bởi vậy, mở đầu bài thơ mới viết: Trăng dạt trong mây Em trôi vào cuộc sống Bỏ lại những bến bờ khát vọng lùi xa Và những đêm thiếu nữ bên hồ. Trong những ngày yêu nhau, em từng thổ lộ với tôi về những nỗi niềm riêng tư của cả cuộc đời? Yêu tha thiết đấy, mặc dù vẫn biết là không thành. Em từng nói với tôi rằng em không muốn lấy chồng? Có lần tôi đã khuyên: - Thôi, em lấy chồng đi! - Sao anh lại nói vậy? nàng hỏi lại. - Như thế thì coi như cuộc đời chúng ta đã an bài. Dùng dằng mãi chỉ khổ nhau thêm? Nên trong bài còn có những câu thơ: Anh không hỏi gió có buồn? Lá có buồn? Một chiều nào đó có hư không? Nỗi buồn sâu xa cuộc sống. Cái tâm trạng chơi vơi, nửa vời. Thì mình đã muốn em đi lấy chồng mà. Nhưng khi em đi lấy chồng thật, lại thấy trong lòng trống vắng và mất mát? Em bỏ lại trong lòng anh khoảng trống Như thi ca! Tan vỡ mặt trời! Trông theo em bờ-bãi-con-người Ai sẽ nhặt lá rơi như những chiều thu ấy? Giây phút tôi lại nghĩ đến hình ảnh Hòn Trống Mái giữa biển khơi: Đó là núi-chồng, núi-vợ... mặc gió to sóng cả, bão táp dập vùi mà vẫn thuỷ chung. Biển vẫn nuối ngàn năm quanh Trống Mái Sắc ti-gôn ai từng hát thay ta? Câu chuyện tình với sắc hoa ti-gôn trong bài thơ của TTKH như cũng đang hát vọng lên, nhập hoà vào trái tim yêu da diết của tôi đối với nàng. Người nữ sĩ đã từng than: Nếu biết rằng tôi đã lấy chồng Trời ơi! Người ấy có buồn không? Có thầm nghĩ đến loài tim... vỡ, Tựa trái tim phai, tựa máu hồng? (Hai sắc hoa ti-gôn) Còn ở trong bài Trăng Dạt Trong Mây thì: Em đi biết bào giờ trở lại? Gió hồn anh thổi mãi bến bờ xa... Rồi ông nói sang một bài thơ khác cũng viết về Người-đàn-bà-trắng. Đó là bài "Sáng thu vàng". Vào một buổi sáng mùa thu sau thời gian xa cách - Ông tiếp, bỗng nhiên tôi gặp lại em. Cái cảm giác gặp lại người yêu lâu ngày xa cách, cứ bàng hoàng đứng chôn chân giữa trời. Một sự tiếc nuối tràn đến. Bên hồ làn tóc em bay trong gió, đôi mắt nhìn thăm thẳm. Lòng lại thấy mình tiếc nuối vì đã giục người yêu đi... lấy chồng? Nhưng tất cả đã rồi. Giờ chỉ còn biết thổ lộ vào thơ: Sáng thu vàng mông mênh mênh mông Anh đứng trông em bên bờ sóng vỗ Hồn đã mất trong rừng hoang thiếu nữ Và trái tim cũng không còn. Em vẫn rất đẹp và đầy cám dỗ. Nhưng đã toát lên cái đẹp mang chất của một người đàn bà chứ không còn phải của một thiếu nữ khi xưa. Một chút gì đó đã phôi pha trên khuôn mặt, tâm hồn em có phần sâu lắng hơn: Người con gái đã thành chính quả! (phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha) Đôi mắt em bóng trúc bay xòa... Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở... Nghe không gian đổ vỡ cả mùa thu! Nhưng dù nàng có đẹp hay cám dỗ thế chăng nữa, thì với tôi tất cả cũng không còn. Nàng phá cả mùa thu trong xanh kia hay đã mang cả mùa thu êm đềm của tình yêu đi rồi? - Nghĩa là người đàn bà ấy đến với thi nhân, tất cả chính là để giành cho thi ca? Có phải vậy, thưa ông! - Ý bạn muốn hỏi: với tôi, nàng chỉ là của thơ ca hay đã chiểm cả trái tim trong cuộc đời? Có lẽ là cả hai đấy! Người đàn bà ấy... tôi yêu mãi mãi. Bên em tôi lại thấy bồi hồi, một sự khao khát lại được sống với em như ngày xưa. Sự khao khát ấy là vô tận, không có hạn định của thời gian và cũng không có ngăn cách bởi không gian. - Mình nói thêm một bài thơ nữa nhé, ông bảo vậy. Đó là bài "Sáng xuân nay" - Cũng vào một buổi sáng mùa xuân, gặp lại em sau cái ngày đã đi lấy chồng ấy. Hai đứa cùng nhau vào một quán nhỏ bên phố. Một cảm giác bâng khuâng, bổi hổi bên em lại tràn về. Hương trên mái tóc em, làn da, tấm thân nồng nàn của người đàn bà... tất cả trộn hoà trong nhau. Thương nhớ và đắm đuối mà tạo thành những câu thơ: Sáng xuân nay không chít khăn tang, không mang áo cưới Gió đi đâu không thấy thổi trên đường Thơ nằm khóc trên nấm mồ êm ái Anh chỉ ngồi thầm lặng bên em. Em vẫn đấy nhưng đâu còn em nữa? Em của tôi đã xa lắc, xa lơ mất rồi. Xa mãi không về... Hương phảng phất bay lên từ mái tóc Tình trắng tinh như ngửa đôi bàn tay Đôi mắt em hoá thành mây trôi đi mất Hồn anh chao dưới những lá cây rơi. Đúng là tình yêu và cuộc đời? xoè đôi bàn tay ra... chỉ còn là đôi bàn tay trắng. Trời đất cũng hoá vô vi. Ngồi bên em giây lát, bỗng nhiên mình lại liên tưởng đến bóng dáng của cái lão Giăng Van Giăng tội nghiệp trong tiểu thuyết "Những người cùng khổ" của V.Huy Gô. Suốt cuộc đời lão dành tình yêu thương cho nàng Cô Dét. Lão sống hết cho nàng. Ấy vậy mà... tới khi lão chết vẫn chỉ một nấm mồ thui thủi, cô đơn. Chỉ có những chiếc lá vàng, hết tháng năm này sang tháng năm khác là đều đặn rơi trên mồ lão. Hình ảnh ấy đã vào thơ: Cứ yên lặng! Ông lão Giăng Van Giăng yên lặng. Tôi cũng như ông chỉ thấy lá vàng thôi Người đàn bà ấy đẹp giống cô Cô Dét Nàng yêu tôi, nhưng nàng đã đi rồi! Nghĩa là, mỗi bài thơ khi tôi viết về nàng đều từ một cảnh tình nào đó gợi ra, hoặc từ nỗi nhớ nhung tạo thành cảm xúc để trái tim nhà thơ gửi nỗi niềm của mình vào đó. Trong bài thơ Người Đàn Bà Trắng cũng vậy. Tình thi này anh Trần Tứ Đức đã bình khúc triết rồi, tôi chỉ dẫn giải thêm một chút. Nhà thơ nói tiếp - Mình và nàng yêu nhau, chỉ bởi cảnh tình không lấy được nhau, chứ không phải bị chia rẽ bởi sự phá vỡ nào. Mình đã có vợ, còn nàng thì rồi cũng phải... lấy chồng. Dù thế, vẫn thương nhớ nhau cả đời. Nên mới có đoạn triết lý: Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu Anh cũng không làm chàng Trương Chi suốt đời chèo sông vắng Ta không đi theo Con-đường-lông-ngỗng-trắng Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau. Cám ơn sự chia sẻ của nhà thơ! Chỉ xin hỏi ông thêm một câu nữa: - Quan hệ giữa nhà thơ và người-đàn-bà-trắng đã bao giờ đi đến tận cùng của tình yêu chưa? Xin nhà thơ bỏ quá khi chúng tôi hỏi câu này. Nếu như nhà thơ có thể hé mở sâu chút nữa, cho thiên tình sử thêm phần sống động? - Các bạn muốn hỏi mình và nàng đã đi đến tận cùng của tình yêu chưa à? NHÀ THƠ TRẢ LỜI: Cái quí nhất của người đàn bà chính là... "cái ấy"! Hầu như các thi nhân khi viết về tình yêu và đàn bà, ai cũng đều muốn có những bài thơ sáng tác về của quí đó. Đàn bà là xứ sở của đam mê, nơi bắt nguồn ngọn lửa Prômêtê sự sống, khát vọng trái tim của cả loài người. Cũng xin nói ngay vào bài thơ Người đàn Bà Trắng, có một đoạn thơ đã viết: Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai! Người đàn bà ai mà định nghĩa? Chính là cái chỗ thiên thai mà tạo hoá đã sinh ra trên thân thể của người đàn bà. Hai chữ "chùm trinh", tức là chùm trái cấm. Ta có cảm giác như đó là cả một chùm trái thơm ngon lành của nàng đang trĩu trịt, ăn vào là nhớ mãi. Ca dao đã có câu: Dao đâm vào thịt thì đau Thịt đâm vào thịt nhớ nhau suốt đời Liên tưởng tới truyện Kiều - Khi Kiều đang khoả thân trong buồng tắm, Nguyễn Du mô tả: Dầy dầy sẵn đúc một toà thiên nhiên Nếu ở đây ta bàn luận về hai chữ "dầy dầy" mà cụ đã tả, đó là cái gì? Nghĩa của nó không thể để chỉ về thân thể của nàng Kiều được. Bởi vì, tấm thân Kiều mà lại "dầy dầy" thì khó coi quá. Một người đàn bà sắc đẹp đến nghiêng nước, nghiêng thành: Sắc đành đòi một, tài đành họa hai Mô-típ một người con gái đẹp thời xưa thường có một tấm thân mảnh mai như liễu, như mai... chứ không béo tốt, đẫy đà, đầy cảm hứng hưởng thụ như người hiện đại chúng ta bây giờ. Làn thu thuỷ nét xuân sơn Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh Kiều là như thế. Còn nếu tả về đôi má Kiều mà lại là "đôi má dầy dầy" thì... nói vô phép, quá là nói về má của... heo. Tôi thấy là chỉ có một chỗ duy nhất trên tấm thân Kiều là có thể dùng hai chữ "dầy dầy", đó là hai bên... mép bướm của nàng. Các bạn cứ tưởng tượng mà xem? Nhà thơ tiếp tục diễn tả: Nói về trái cấm của Kiều "dầy dầy"... thì đúng quá đi rồi! Ta liên tưởng tới câu thơ bà Hồ Xuân Hương cũng tả về chỗ ấy: Cỏ gà lún phún leo quanh mép Cá diếc le te lách giữa dòng Cho nên, tôi cho rằng hình ảnh câu thơ "dầy dầy sẵn đúc một toà thiên nhiên" mà đại thi hào Nguyễn du muốn nói đến, chính là cái... "bướm" của Kiều. Cả một toà thiên nhiên mà tạo hoá đã sẵn đúc trên thân thể nàng. Thi nhân nào chả muốn chơi thơ. Các bậc tổ tiên ta cũng rất khoái nói về của ấy, nhưng Người khéo dùng chữ nghĩa cho lẩn đi mà thôi. Xin trở lại với bài thơ Người Đàn Bà Trắng: "chùm trinh" của nàng reo ca... chùm trinh của nàng đã hát... Thân thể hoà với tâm hồn nàng đã trở thành một tượng đài bất hủ. Hàm ý ấy được tích đọng vào trong câu thơ mang đầy tính triết lý: Người đàn bà ai mà định nghĩa? Vậy theo các bạn, viết được một bài thơ ý tình như thế thì mình đã đi đến tận cùng trong tình yêu đối với nàng chưa? Ông cười ha hả, sau đó chuyển sang nói về một bài thơ khác. Bài "Khóc bên Hồ Núi Cốc" - Bài này cũng viết về Người-đàn-bà-trắng đấy, ông nhấn mạnh lại như vậy. Vào một đêm mưa to gió lớn, đứng giữa bầu trời Hồ Núi Cốc mịt mùng... hoà trong câu chuyện tình huyền thoại đau thương, lãng mạn trong truyền thuyết về nàng Công - chàng Cốc. Lòng tôi bỗng bồn chồn, da diết nhớ đến người đàn bà của mình. Ôi, những phút giây đã sống và ân ái với nàng? Nàng hiện lên trên bầu trời với cả một tấm thân kiều diễm và mơ mộng. Như câu thơ đã tả: Em khỏa thân nằm trên bóng bến xưa bay... Bài thơ Khóc Bên Hồ Núi Cốc này đã được một nữ nhà giáo Diễm Loan bình, cũng có in trong tập "Phê bình & tiểu luận thi ca", ông bảo vậy. Khi các bạn hỏi mình và nàng đã đi đến tận cùng của tình yêu chưa? Các bạn hãy nghe những câu thơ: Bóng ngàn than huyền thoại tang trắng phủ Mà miệng còn muốn cắn vú người yêu! Đó là cảm xúc bởi nỗi khát khao yêu đến tột cùng. Đôi vú của người yêu cũng như cái ấy... là vô giá nhất của người đàn bà. Người-đàn-bà-trắng có một tấm thân hút đến mê hồn, nên những bài thơ tình tôi viết về nàng thường mang màu hoang dã. Tình thơ bao giờ cũng dâng lên một cảm xúc cồn cào, muốn ôm ấp thân thể nàng, cùng người yêu hưởng niềm lạc thú. Nói như thế không phải là tình yêu với nàng không thanh tao? Đâu phải vậy. Có những người đàn bà không chỉ vẻ đẹp của tâm hồn mà cả thể xác cũng quyến rũ, làm ta say đắm đến tột cùng. Nàng thuộc vào loại người đàn bà ấy. Bởi vậy, trong bài thơ Người Đàn Bà Trắng mình mới kết rằng: Vết thương lòng không dễ đã lành đâu Những đêm sao buồn, những đêm gió khát, Khúc thơ tình anh lại viết về em Người đàn bà ngậm cả vầng trăng... Cám ơn nhà thơ! Để kết thúc bài viết với mấy nét về thiên tình sử này, chúng tôi xin đăng lại toàn bộ tình thi trác tuyệt ấy của thi nhân, để bạn đọc thêm một lần cùng thưởng lãm: NGƯỜI ĐÀN BÀ TRẮNG Người đàn bà đi trong mưa rơi Chứa một trời thầm như hoa vậy... *
Chiếc mũ trắng mềm em đội bầu trời Khóm mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc Đôi mắt em đong những áng mây Người đàn bà trắng! Em đi, về... chao những hàng cây Hồ gió thổi lệch vành mũ đội Thấm đẫm mình em cả thềm nắng gội Xõa ngang vai mái hất tơi bời. Nỗi niềm thao thức Những đêm trăng nước... Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai! Người đàn bà ai mà định nghĩa? Đường xưa đó về đây em ơi! Những con đường đã đầy xác lá rơi Xác ve, xác gió và xác của mưa. Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu Anh cũng không làm chàng Trương Chi suốt đời chèo sông vắng Ta không đi theo Con-đường-lông-ngỗng-trắng Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau. Vết thương lòng không dễ đã lành đâu Những đêm sao buồn, những đêm gió khát, Khúc thơ tình anh lại viết về em! Người đàn bà ngậm cả vầng trăng... Hà Nội - 6.11.2013 AN. Giảng viên Trường ĐH Quốc Gia
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 16:27:54 bởi Nhân văn >
ĐỘNG BƯỚM Phút say đắm tột cùng em mở toang động bướm Giữa khu rừng rậm rạp, nguyên sơ Nàng thơ thẫn thờ si mê hưng phấn Bướm của em chứa cả thánh thần lẫn yêu ma. Có ai chưa em đã vào khai phá? Để bướm vẫy vùng, bướm thoả ước ao Và khi ấy em sẽ không còn là trinh nữ Bờ-bãi-đời-người bướm vẫn lượn như sao. Thân nhi nữ một thế giới mênh mông, hoang dại Cấu thành bên trong bao yếu tố mĩ miều Tự thiên thai chẳng phải vẽ vời nắn gọt Lạc vào vườn em trái cấm ngọt hương tươi. Tình yêu từ đâu anh không biết? Mà rung cảm tâm hồn, lay động trái tim! Nhưng yêu nhất là bướm em có sức chinh phục diệu huyền Đêm đêm bướm thường bay ra trong phòng ngủ... Bướm của em trên đời mãi còn quí giá Đến lúc cần bướm lại sinh con Không lời thơ nào tả hết được vẻ đẹp bướm em. Nam-mô-a-di-đà ! Lời bình: MỘT BÀI THƠ THẦN SẦU QUỈ KHÓC Đây là một bài thơ tượng trưng. Đọc suốt bài thơ ta thấy hình tượng gồm toàn những yếu tố tượng trưng "tương ứng cảm quan". Khuynh hướng này do nhà thơ Pháp Charles Baudelaire, một trong những bậc thầy của trường phái thơ tượng trưng châu Âu vào cuối thế kỉ XIX khởi xướng. Theo Baudelaire, sự liên kết giữa vật này với vật khác, giữa con người - cuộc sống với thiên nhiên, đều có thể thay thế nhau bằng biểu tượng. Biểu tượng đó phản ảnh một cách tương ứng sự vật, nhưng không phải do lý trí sắp đặt mà dựa vào cảm thụ được phát ra từ các giác quan hay tâm linh, gọi là cảm quan. Ta hãy phân tích đoạn thơ thứ nhất: Phút say đắm tột cùng em mở toang động bướm Giữa khu rừng rậm rạp, nguyên sơ "Bướm" đã trở thành một biểu tượng ở chốn dân gian để chỉ "cái" của người đàn bà. Tác giả dùng hình ảnh "động bướm" làm tượng trưng, ý như đó là "cái hang" ở trên nàng. Ta hãy nghe Bà Hồ Xuân Hương tả về "cái hang" của chị em, qua bài "Động Hương Tích": Bầy đặt kìa ai khéo khéo phòm Nứt ra một lỗ hỏm hòm hom... Hay bài "Hang Cắc Cớ": Nứt làm đôi mảnh hỏm hòm hom Kẽ hầm rêu mốc trơ toen hoẻn Tôi không thể bình quá sâu hình ảnh của câu: Kẽ hầm rêu mốc trơ toen hoẻn /- Bởi phân tích ra nó sẽ bẩn... làm hỏng thơ của bà. Nhưng đọc ta có thể hiểu: khi bà tả "kẽ hầm rêu mốc...", là nói về khe ngách bên trong của bướm bị dơ. Vậy còn "cái gì trơ toen hoẻn"? Phải chăng là... "nhân bướm"? Ví dụ thêm một tình thi khác, bài "con ốc nhồi": Quân tử có thương thì bóc yếm Xin đừng ngó ngoáy lỗ trôn tôi "bóc yếm" là hình ảnh mô phỏng về sự ve vuốt, xoa nắn vòm ngực, phía trên người con gái - Còn "ngó ngoáy lỗ trôn", hình tượng nghịch ngợm bộ phận dưới vv... Ở đây, nhà thơ Phạm Ngọc Thái diễn tả cái bướm đã có từ thời tiền sử: Giữa khu rừng rậm rạp, nguyên sơ /- Nghĩa là nó do tạo hóa đúc tạc nên. Đến câu thơ 11-12 nhà thơ còn láy lại một lần nữa: Tự thiên thai chẳng phải vẽ vời nắn gọt Lạc vào vườn em trái cấm ngọt hương tươi Bướm của em như hoa trái đất trời, "ăn" vào là nhớ mãi. Từ nguyên thuỷ đến bây giờ chẳng cần tiến hoá thêm, thế mà: Nàng thơ thẫn thờ si mê hưng phấn Ngay từ buổi thiên thai cái "động bướm" ấy đã hoàn bích rồi. Ai nhìn thấy hay chỉ cần nghĩ tới... cũng phải hưng phấn, rạo rực trong lòng. Đến câu thơ thứ tư, hình tượng thơ còn mang theo tính triết học: Bướm của em chứa cả thánh thần lẫn yêu ma. Bướm em vừa siêu phàm tựa thánh tiên, lại vừa như có ma quỉ - Làm ta say mê, thần tượng và khát vọng. Nhưng cũng có khi vì si mê quá hoá mù quáng, như bị "ma dẫn lối quỉ đưa đường"... tự huỷ hoại cuộc đời mình. Tức là, tình yêu mang đến cho ta niềm hạnh phúc vô biên, đưa tâm hồn ta hoan lạc ở chốn bồng lai, lại cũng có thể làm cho trái tim ta đau khổ, tan vỡ vì thất vọng! Đến đoạn thứ ba, tác giả tiếp tục phát triển: Thân nhi nữ một thế giới mênh mông, hoang dại Cấu thành bên trong bao yếu tố mĩ miều Cái thế giới mênh mông, hoang dại đó... thuộc hình ảnh thơ trìu tượng. Tác giả miêu tả sự toàn bích của tấm thân người nhi nữ từ trong ra ngoài, để khẳng định sự vĩ đại của tạo hoá! Cho dù xã hội loài người có phát triển hàng vạn năm nữa, văn minh tiến bộ đến đâu... cũng không thể so sánh nổi. Trong sự vĩ đại đó thì việc sinh thành ra "bướm" đàn bà là điều kì diệu nhất - Một thiên kiệt tác! Quay trở lại với đoạn thứ hai, nhà thơ buông ra một câu hỏi: Có ai chưa em đã vào khai phá? Nghĩa là em đã hiến dâng cái của em cho người đàn ông nào chưa? Sau đó chính anh lại tự giải nghĩa: Để bướm vẫy vùng, bướm thỏa ước ao Đâu có phải chỉ một mình người con trai sướng? Bởi khi hiến dâng cho tình yêu, cũng chính là khát vọng của người con gái để trở thành... đàn bà: Khi ấy em sẽ không còn là trinh nữ Bờ-bãi-đời-người bướm vẫn lượn như sao... Thơ đã đi sâu vào phạm trù đời sống mà diễn tả. Dĩ nhiên là đời sống ấy phải có cả đàn ông, nhưng thường trong nhiều phạm trù người ta chỉ thiên nói về nữ tính. Nếu không có cái bướm đàn bà thì cuộc sống của ta sẽ không còn nghĩa lí. Đến đây, tôi xin nói đôi nét về một số bài thơ khác dạng tương tự như "Động bướm" - Phạm Ngọc Thái có một số tình thơ lãng mạn vào loại khá kỳ dị. Có thể kể ra vài bài đặc sắc, nổi lên như: Đàn bà đẹp nhất là khi đèn đã tắt, Xem tranh bán loã thể, Váy thiếu nữ bay - "Động bướm" chỉ là một bài điển hình trong số những tình thi đó. "Đàn bà đẹp nhất là khi đèn đã tắt" - Thực ra chính là hình ảnh người yêu khoả thân trong đêm tối: Ta gặp nhau chỉ trong chốc lát Giữa đêm tối anh lần vào em thăm thiên thai... "thiên thai" chính là cái ấy! Vậy "giữa đêm tối anh lần vào thăm thiên thai của em...", để làm gì? chẳng nói thì ai cũng biết. Thơ tả vào dục vọng mà vẫn rất mềm mại, đáng yêu. Hay là: Hôn đôi trái em tưởng mình du ngoạn khắp không trung Chơi dỡn nguyệt một thiên đường tuyệt thế Mong trời cứ đêm để cùng em vui chút nữa. Hạnh phúc trong tình yêu của thi nhân hoà trong niềm sướng vui cùng thân thể người yêu. Nhà thơ tả thẳng vào sự khoái cảm, nhưng khi đọc ta vẫn không thấy sượng. Hình ảnh "Hôn đôi trái em..." diễn tả sự say sưa, man mê đôi tí người yêu... lại ngỡ như mình đang du ngoạn, bay bổng giữa không trung. Hoặc là hình ảnh "chơi dỡn nguyệt", giây phút tột cùng khoái lạc trong quan hệ nam nữ, rồi tác giả buông một câu khẳng định: Đàn bà đẹp nhất là ở trong đêm tối Để nhớ nhau suốt đời... Hình tượng "đẹp" ở đây, mang màu sắc thơ mĩ học. Ta lại nhớ tới câu ca dao trong dân gian: Dao đâm vào thịt thì đau Thịt đâm vào thịt nhớ nhau suốt đời Cuối bài tác giả đã kết: Đêm tắt đèn thành ánh sáng của thơ tôi! Câu thơ bộc lộ một thái độ. Có thể nó hàm chứa về một phản ứng nào đó có ý nghĩa xã hội? Như ta thường nói về bà Hồ Xuân Hương, rằng: Tư tưởng bên trong thơ của bà là bộc lộ một thái độ phản kháng sự đè nén, hủ lậu của chế độ phong kiến đối với người phụ nữ. Thì đây, chính câu thơ là sự bùng nổ... thiên về tính chính trị xã hội nào đó, trong ý tưởng của nhà thơ? Tôi nói sang bài "Xem tranh bán loã thể" - Bài thơ đã được nghệ sĩ Anh Trần bình là một kỳ tác thi ca! Có những câu khi đọc lên ta cảm thấy gờn gợn... Không phải nó tục mà vì tác giả dùng hình ảnh, những từ ngữ quá thực. Nhưng cái quá thực ấy lại chứa chất cả tính nhân loại và mang màu sắc triết học, thành thử câu thơ sâu và rất hay nữa. Thí dụ: Nàng gieo hoa và ý nghĩa loài người Nhưng cũng đẻ cả chiến tranh và hoà bình ra từ trong bụng. Nghệ sĩ Anh Trần đã phân tích những câu thơ đó, như thế này: - Sâu sắc và hay. Ý của câu trên ta thấy rõ rồi - Người đàn bà là hoa, là ý nghĩa tồn sinh của cuộc sống xã hội và nhân loại. Nhưng còn câu dưới? Không phải chỉ muốn nói rằng, em có khả năng mang thai trong bụng rồi sinh đẻ, tất nhiên là ra con người. Rồi giống người ấy sẽ mang đến cả chiến tranh và hoà bình. Mặc dù phải có cả đàn ông thì em mới đẻ được. Ở một phạm trù rộng lớn hơn, tức là: Tình yêu và đàn bà sinh ra cả khổ đau lẫn hạnh phúc, cũng như chiến tranh và hoà bình. Cho nên mới nói: Thơ Phạm Ngọc Thái cô đọng và rất sâu sắc! Khi tác giả tả thẳng: Lui xuống dưới nàng một rừng sâu um tùm che hang động Lên trên nàng đôi mỏm núi trắng vô biên Vẫn là tả về vú và bướm, nhưng sử dụng phương pháp biểu tượng. Cái ở bên dưới là một hang động, muốn vào nó phải đi qua một khu rừng sâu rậm rì, um tùm. Còn cái ở trên là đôi mỏm núi trắng xoá, vô biên - Nghĩa là vú của nàng như cả bầu trời vậy. Trong những bài thơ kỳ dị ấy, đặc biệt là bài "Váy thiếu nữ bay" - Anh Nguyễn Đình Chúc khi bình đã ca ngợi là tuyệt hay! Bài thơ mô phỏng về cái váy của người thiếu nữ để lộ ở bên trong, nhưng được nhà thơ đi sâu về ý nghĩa đời sống xã hội để diễn tả: Bờ-bãi-con-người em trổ hoa trái ngọt Đến đế vương cũng khum gối cầu mong Sau đó phát triển rộng sang tính nhân loại: Váy thiếu nữ bay mang cả hồn thời đại Mênh mông bầu trời, say đắm thế gian... Hay là: Có phải đó khúc quân hành nhân loại Em giữ trong mình nguyên thuỷ lẫn văn minh Bọc chứa cả tính vũ trụ: Nơi sự sống nhân quần tiến hoá muôn năm Ta hãy nghe tác giả kết bài: Dù dung tục vẫn thánh tiên bậc nhất Khởi điểm cho các luồng chính trị toả hào quang! Nó được cất giữ một ý tưởng rất mạnh mẽ, một thái độ nhân sinh quan xã hội của nhà thơ. Anh Nguyễn Đình Chúc đã nhận xét về đoạn kết ấy như sau: - Câu thơ cuối đã khoá lại toàn bộ bài thơ. Chính nó đã mang theo một lời triết lý có ý nghĩa xã hội, hàm ý về một phủ định nào đó? Nhà thơ phản ứng lại những tà đạo hoặc giả tạo về mặt chính trị còn đang ẩn chứa trong thể chế xã hội mà viết như thế chăng?... Có lẽ đó cũng là một điểm xuất phát để tạo nên ý nghĩa tột đỉnh trong thơ ca Phạm Ngọc Thái. Ngòi nổ trong câu thơ cuối đó: Khởi điểm cho các luồng chính trị toả hào quang/- Vừa phát hỏa làm cháy bùng cả bài, vừa bảo vệ luận thuyết của tác giả là: Ca ngợi cái kiệt tác mà thượng đế đã sinh ra trên thân thể người đàn bà! Nó là ngọn nguồn, khởi điểm cho cả chính trị và triết học. Ý tình thơ thật mênh mông mà vẫn súc tích, càng vào sâu càng thấy hay! Tôi trở về với bài "Động bướm" - Tác giả tả về cái bướm nhưng không phải phải chỉ là để cho sướng, cho khoái, mà thơ còn ôm chứa tính nhân bản sâu sắc. Xin trở lại với đoạn thơ thứ tư. Gớt đã viết: "Khởi thuỷ là hành động" - Nhưng ở đây có lẽ phải nói: "Khởi thuỷ là tình yêu" ! Anh tự hỏi: Tình yêu từ đâu anh không biết? Mà rung cảm tâm hồn, lay động trái tim! Để rồi anh triết lý ở hai câu thơ sau đó: Nhưng yêu nhất là bướm em có sức chinh phục diệu huyền Đêm đêm bướm thường bay ra trong phòng ngủ... Ta có thể mường tượng hình tượng về những con bướm, mà bướm đây là bướm cái... cứ đêm đêm nó lại vờn bay quanh ta trong phòng ngủ - để làm gì? Đấy, tác giả tả về cảnh chăn gối vợ chồng hay trai gái. Suy cho cùng, nếu em chẳng có bướm thì thế giới này sẽ hoá rồ, hoá dại và... cũng chẳng làm gì có tình yêu! "Đêm đêm bướm thường bay ra trong phòng ngủ..." /- Hình ảnh của câu thơ hay. Ý nhị, dí dỏm, gây cho ta sự khoái cảm trong tâm hồn. Một biểu tượng đời thường ở chốn phòng the. Ban ngày thì chị em thường cài then, khoá trái của mình lại, để đêm đêm mới mở cửa, rút then... cho anh em vào tha hồ khám phá. Đoạn thơ xuất phát từ ý nghĩa thực tiễn tình yêu. Tất cả đều bắt đầu từ... bướm, như câu thơ viết: Nhưng yêu nhất là bướm em có sức chinh phục diệu huyền Đọc câu: Đêm đêm bướm thường bay ra trong phòng ngủ/- Gợi sự kích thích về một ước muốn, khát vọng của khoái lạc nhưng lành mạnh. Lời thơ diễn đạt có vẻ nôm na chân chất, tình thi vẫn ý nhị và sinh động. Ít khi có câu thơ rất đời thường lại đạt được hiệu quả cao như thế! Nhà thơ kết luận: Bướm của em trên đời mãi còn quí giá Đến lúc cần bướm lại sinh con Không lời thơ nào tả hết được vẻ đẹp bướm em. Nam-mô-a-di-đà! Câu thơ kết chỉ là nốt nhạc đệm. Cái bướm ấy không phải chỉ mang lại cho ta sự sung sướng và hạnh phúc? Bướm còn để sinh con, bảo tồn nòi giống! Nghĩa là, không có bướm thì không có giống nòi, không có dân tộc - Mới thấy, giá trị nhân sinh của bướm cũng thật là cao cả!... Bằng các yếu tố của thơ tượng trưng, nhà thơ đã đi sâu vào thế giới tâm linh cùng vũ trụ để mô tả. Từ cái tên đã có trong dân gian, phát triển sang phạm trù tình yêu rồi đời sống xã hội con người. Một tình thi chỉ xoay quanh về cái của người đàn bà mà nói được đủ điều, sâu sắc, thăng hoa đến thế - Thiết nghĩ, nó đã đạt vào loại là một bài thơ thần sầu quỷ khóc vậy! Hà Nội, mùa thu 2014 Anh Nguyễn Giảng viên Trường ĐH Quốc Gia
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 16:30:13 bởi Nhân văn >
MỤC LỤC Trang - LỜI GIỚI THIỆU Phần I. PHẠM NGỌC THÁI Bầu trời thơ tình hay & lạ 1. Em ơi! Thành phố lại mưa - 2. Trong mưa 3. Đêm nay trời lại không mưa 4. Thành phố mưa rơi 5. Cây hoa bằng lăng trong mưa 6. Người đàn bà trắng 7. Váy thiếu nữ bay 8. Phố thu và áo trắng 9. Thời áo trắng 10. Cô áo trắng 11. Anh vẫn ở bên hồ Tây 12. Một góc hồ Tây 13. Tình thơ gặp lại ở Tây Hồ 14. Anh vọng nghe tiếng em hát bên hồ 15. Cả một trời em nghiêng xuống anh 16. Chiều con gái em đi 17. Thiếu nữ thời hiện đại 18. Người con gái sông xưa 19. Khóc bên Hồ Núi Cốc 20. Tiếng hát đời thường 21. Người đàn bà chứa linh hồn thánh linh 22. Mưa lâm thâm 23. Mưa trên phố lạnh 24. Người đàn bà trong đêm mưa 25. Kí ức mùa thu 26. Sáng thu vàng 27. Đêm thu phố vắng 28. Người đàn bà của mùa thu 29. Trong bóng cây ngủ đêm 30. Con đường phượng đỏ 31. Đêm bóng cô đơn 32. Đêm tóc đá 33. Cô quét lá đêm hồ 34. Tiếng cây ru 35. Đêm trăng hè 36. Vớt trăng 37. Vầng trăng che khuất 38. Trăng lặn 39. Trăng dạt trong mây 40. Hỡi mặt hồ xanh 41. Ngửa mặt ngắm mây trôi 42. Thiếu nữ đi trong chiều mây 43. Mây bay gió thoảng 44. Anh vẫn yêu màu hoa tím buồn 45. Trước núi Mỹ Nhân (1) 46. Trông nguyệt 47. Nếu có thể đưa em lên núi 48. Xem tranh bán loã thể 49. Em vẫn cùng anh 50. Đêm thiếu nữ 51. Sáng xuân nay 52. Em gái dưới xuân 53. xuân và… vợ 54. Cây thầm tiếc bóng 55. Khúc đàn chơi vơi 56. Có một khoảng trời 57. Hết rồi thời bão táp yêu đương 58. Tình yêu và mặt nạ 59. Chỉ có tình yêu đẩy lùi tội ác 60. Về người đàn bà 61. Giọt ái tình của lòng anh rụng xuống 62. Chiều hoàng hôn 63. Khoảng trôi trong lá 64. Hàng cây lá đổ 65. Giá trị của nàng 66. Đưa em về bến bờ 67. Dòng suối tình xưa 68. Tiếng rúc chim đêm 69. Em bán xoài 70. Nhớ em đêm Noel 71. Chiều phố 72. Biển hát 73. Em về biển 74. Thông và biển 75. Đêm trăng biển 76. Em đi nghỉ mát 77. Chiều thơ thẩn nhớ em 78. Âm thầm bóng lặng 79. Thế giới nàng 80. Mái tóc con gái 81. Anh vẫn chờ em dưới cây 82. Tình trong chiều buông 83. Bài ca người lính trận 84. Gió bối rối 85. Đêm giao thừa anh viết cho em 86. Mối tình không bến đỗ 87. Đêm vắng 88. Tiếng ếch 89. Tức là ta đã đâm vào cả trái tim em 90. Gió mùa thu không ngủ 91. Đàn bà đẹp nhất là khi đèn đã tắt 92. Người đàn bà không năm tháng 93. Thiếu nữ và tối vắng 94. Chiều phố nhạt nhoà 95. Bài thơ trong phố lẻ 96. Thêm yêu thành phố quê mình khi đã vào đêm 97. Thành-phố-thuỷ-tinh-anh tan vỡ 98. Nghĩ về Hà Nội 99. Cảm tác thu Hà Nội 100. Nhớ phố Sài Gòn 101. Lời hót con chim khách 102. Thu đến 103. Đêm thu sương 104. Đêm thu trắng 105. Em ngủ 106. Vầng trăng trong nỗi nhớ 107. Hàng quí của nhân dân 108. Nguyệt của chị Hàng và nguyệt của em 109. Gặp em giữa tầng mây 110. Cô gái đi bên hồ 111. Bơ vơ nơi màn sương 112. Có một thời như thế 113. Viết dưới ánh đèn 114. Mùa thu thăm thẳm màu con gái 115. Khúc mùa thu 116. Cảnh sáng 117. Động bướm 118. Đêm hồ Trúc 119. Dưới hàng sấu đêm và con phố nhỏ 120. Ta và lịch sử Phần II. Thế giới thi ca PHẠM NGỌC THÁI (Lời bình của nhiều tác giả) 1. Cảm nhận một bài thơ tình hay của Phạm Ngọc Thái - HOÀNG THỊ THẢO 2. Phạm Ngọc Thái với “Chùm thơ hay về tình yêu và đàn bà” - TRẦN TỨ ĐỨC - 3. Thơ sâu nặng nỗi kiếp người - ĐÀO VIẾT MINH - 4. Lời bàn về một tuyệt phẩm thơ Phạm Ngọc Thái - NGUYỄN ĐÌNH CHÚC 5. Khoảng trôi trong lá - PHƯƠNG LOAN 6. Em về biển - PHƯƠNG TUẤN 7. Khóc bên Hồ Núi Côc - DIỄM LOAN 8. Một góc hồ Tây - NHƯ Ý 9. Cô quét lá đêm hồ - HOÀNG NGỌC 10. Cỏ hoang - BẢO NGỌC 11. Thông và biển - NGỌC TRÂM 12. Sáng thu vàng - TUYẾT THUÝ 13. Chiều hoàng hôn - KIỀU TUẤN và TRÚC THÔNG 14. Trăng lặn - ĐOÀN BÌNH 15. Người con gái sông xưa - LỜI TÁC GIẢ 16. Sáng xuân nay - LỜI TÁC GIẢ 17. Phạm Ngọc Thái với những tình thơ áo trắng – ĐÌNH BỒNG 18. Đêm thiếu nữ - NGUYỄN THANH BÌNH 19. Biển hát - XUÂN HÙNG 20. Đêm tóc đá - NGỌC BÍCH 21. Tiếng hát đời thường - PHẠM THÀNH CÔNG 22. Nỗi trăn trở người đi tìm vàng - KHÁNH HÒA 23. Tiếng rúc chim đêm - NGỌC DIỄM 24. Mái tóc con gái - HOÀNG LIÊN HƯƠNG 25. Hàng cây lá đổ - BẢO QUYÊN 26. Em bán xoài - TRẦN NGỌC LÂM 27. Trước núi Mỹ Nhân (1) - TRƯƠNG VŨ TIẾN 28. Con đường phượng đỏ - NGUYỄN THỊ HOÀNG 29. Liệu “Em ơi! Thành phố lại mưa” đã phải là một tuyệt tác thi ca? - NGUYỄN THỊ HOÀNG 30. Phạm Ngọc Thái và một kỳ tác thi ca - ANH TRẦN 31. Phạm Ngọc Thái - Người hai lần thi sĩ - TRẦN VIỆT THỊNH 32. Phạm Ngọc Thái chân dung một nhà thơ tình lớn của dân tộc - NGUYỄN ĐÌNH CHÚC 33. Mấy nét tình sử về bài thơ “Người đàn bà trắng” – ANH NGUYỄN 34. Phạm Ngọc thái với bài thơ thần sầu quỉ khóc – ANH NGUYỄN NHÀ XUẤT BẢN VĂN HOÁ THÔNG TIN PHẠM NGỌC THÁI CHÂN DUNG NHÀ THƠ LỚN THỜI ĐẠI Thơ & bình Chịu trách nhiệm xuất bản: LÊ TIẾN DŨNG Chịu trách nhiệm bản thảo: VŨ THANH VIỆT Biên tập: LAN PHƯƠNG Thiết kế mỹ thuật: GIA PHẠM BEBO Co.LTD Vẽ bìa: BẢO LONG Trình bầy: VÂN TRINH Sửa bản in: TÁC GIẢ ----------------------------------------------------------------------- In 500 cuốn, khổ 14,5 x 20,5cm, tại Công ty TNHH Thơng mại Thiên Thành. Kế hoạch XB số: 1494-2014/CXB/11-122/VHTT: Quyết định xuất bản: Số 1008/VHTT-KH ngày 29 tháng 7 năm 2014. In xong và nộp lưu chiểu Quý 4 /2014.
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 16:42:35 bởi Nhân văn >
TÁC PHẨM VĂN HỌC ĐÃ XUẤT BẢN Thơ và bình * Có một khoảng trời (1990) * Người đàn bà trắng (1994) * Rung động trái tim (2009) * Hồ Xuân Hương tái lai (2012) * Phê bình & tiểu luận thi ca (2013) * Phạm Ngọc Thái chân dung nhà thơ lớn thời đại (2014) * Thơ tình sinh viên (2015) Kịch bản sân khấu đã sáng tác * Số phận những hòn đá tảng - Kịch dài * Bản án dưới - Kịch dài * Mối tình hoa hồng bạch - Kịch ngắn * Chuyện ở quán gốc đa - Kich ngắn * Cánh cửa quốc tế - Kịch ngắn SẮP TỚI SẼ RA MẮT: * Chiến tranh và tình yêu - Tiểu thuyết 2 tập Ngoài ra viết nhiều bài lý luận phê bình thi ca, chân dung văn học… về các mảng thơ văn nói chung - Đăng trên các báo Quốc gia và những trang mạng Việt ở khắp thế giới.
<bài viết được chỉnh sửa lúc 29.12.2022 16:40:23 bởi Nhân văn >
Thống kê hiện tại
Hiện đang có 0 thành viên và 4 bạn đọc.
Kiểu: