Xương rồng khô đã lên xanh,
(Nguyễn Trọng Văn)
 
Mãi đến khi 63 tuổi Nguyễn Chu Nhạc mới cầm trên tay “Thẻ hội viên Hội Nhà văn Việt Nam”. Gặp ông bữa Hội tổ chức gặp mặt hội viên nhân dịp Tết Canh Tý tại Bảo tàng Văn học Việt Nam ở Quảng Bá, Hà Nội, tôi đã đùa “Thiên hạ người ta thi nhau viết đơn xin vào Hội còn ông thì cứ đủng đỉnh viết văn, làm thơ và viết báo”. Nhà văn Nguyễn Chu Nhạc cười, ông tủm tỉm theo kiểu đủng đỉnh vốn có, rồi thong thả đọc “Thiên hạ chơi đông chơi tây/ riêng ta ngày lễ ngủ say, kệ người/ cà phê muộn, rồi rong chơi/ về miền ký ức một thời đã xa”. Cười với nhau cho nó sướng rồi chúng tôi kéo nhau ra một góc, Nguyễn Chu Nhạc nhấc chiếc túi đang đeo bên vai xuống và lấy ra một cuốn sách thơm phưng phức, ông kê cuốn sách đó lên đùi hí hoáy viết lời đề tặng rồi đưa cho tôi. “Kinh” – tôi nhận sách và nói – “Dạo này lão làm thơ như suối chảy ấy”. Đó là tập thơ in gần đây nhất của ông. Liếc qua cái tên tập thơ tôi hơi “giật mình” bởi nghe như một “thông điệp” vậy. Tập thơ Xương rồng khô đã lên xanh cứ như câu trả lời cho câu hỏi đã có lần tôi hỏi ông: “Ông định bao giờ mới vào Hội đây?” năm nảo năm nào.
  “Chỉ lửa là rất thật/ Bừng lên cháy hết lòng/ Em một thời má đỏ/ Ta một thời long đong”. Chẳng hiểu Nguyễn Chu Nhạc có ngụ ý cho đấy là “tuyên ngôn” hay không nhưng việc anh chọn khổ thơ đó để in ở bìa 4 tập thơ của mình và anh cũng lấy luôn tên của bài thơ đó (Chỉ lửa là rất thật) để làm tên chung cho cả tập thơ thứ 6 của mình, khiến tôi phải đoán già đoán non “người báo, người văn, người thơ” này có “ứng” vậy không? Mà ứng hay không thì chưa biết nhưng có điều chắc chắn rằng với “lửa”, với “long đong” thì chừng như thấy đúng…
Lần đầu tiên, chúng tôi gặp lại nhau sau mười sáu năm xa mái trường phổ thông. Mà lần gặp lại ấy cũng đã ba mươi năm rồi. Còn nhớ, sau tết năm 1975 thì tôi đi bộ đội. Cùng năm đó, Nguyễn Chu Nhạc thi đỗ vào trường Đại học Nông nghiệp 1. Tốt nghiệp, nhận tấm bằng kỹ sư nông nghiệp ông đi một mạch vào An Giang công tác. Lần gặp lại nhau khá bất ngờ này khi tôi nghĩ Nhạc vẫn đang ở miền Tây Nam bộ vi vu sông nước kia nên thấy bất ngờ, bất ngờ  đến nỗi tôi chẳng kịp nhận ra người bạn học cũ nữa.
Số là, buổi ấy, mấy chúng tôi trong nhóm văn chương “Cánh buồm” rủ nhau đến Nhà Thái Học trong Văn Miếu ngồi đàm đạo thơ văn cho nó sang (như cách nói vui của cánh viết văn trẻ hồi đó). Nguyễn Chu Nhạc được mời đến và người chủ trì cuộc vui đã giới thiệu đã vắn gọn “Nhà văn Nguyễn Chu Nhạc nói thấy nhóm anh em bọn mình tụ họp nên đến chơi cùng”. Tôi tròn mắt nhìn cái “ông” vóc người nho nhỏ nhưng đã là “nhà văn” ấy rất ngưỡng vọng. Tiếp đó, người chủ trì cuộc vui chỉ tay lần lượt giới thiệu từng người, người ấy vừa chỉ tay vào tôi định nói thì Nguyễn Chu Nhạc cười thân thiện “Khỏi phải giới thiệu. Tôi với ông này học cùng nhau”. Kinh ngạc. Tôi cố vắt óc nhớ lại xem mình có “vinh hạnh” được học cùng với ông “nhà văn” này ở đâu. Chịu. Nguyễn Chu Nhạc không nhận ra điều đó. Ông vẫn nói cười vui vẻ trước những câu hỏi đầy thán phục của “bọn tập viết”.
Mãi mấy năm sau, khi về trường cấp 3 Bần Yên Nhân (Mỹ Hào, Hưng Yên) họp khóa phổ thông tôi mới “giật mình”. Thì ra cái thằng Nhạc bé con con nhưng là học sinh giỏi văn cấp tỉnh, học sinh giỏi văn toàn quốc năm nào đúng là học cùng lớp với tôi thật. Đâu như lứa học sinh giỏi văn toàn quốc ấy có Trần Đăng Khoa, có Trịnh Bá Ninh, có Trương Nhuận và có mấy người nữa tôi đều quen biết. Tôi bắt tay Nguyễn Chu Nhạc và ngượng nghịu nói câu “đánh lảng” về “sự quên bạn” hôm nào.
Mà cũng tại tôi, thường xuyên đọc báo hồi cuối những năm tám mươi đầu những năm chín mươi thấy dường như tuần nào cũng có bài tản văn của tác giả Nguyễn Chu Nhạc. Khi thì ở báo Hà Nội mới, khi thì trên báo Nhân dân chủ nhật, lúc lại báo Người Hà Nội... thấy hay hay mà tại sao tôi lại không quan tâm đến tác giả ấy là người như thế nào. Những bài tản văn ngăn ngắn, xinh xinh, có giọng điệu dễ tiếp nhận, diễn đạt chân thật, nội dung lại nhẹ nhàng, gần gũi cứ như thấy làng thấy xóm vậy, tôi rất thích thú. Thích thú quá đến nỗi tôi tự cho rằng người viết những bài tản văn thế này chắc chắn phải “xa xôi” lắm nên mình đâu có vinh hạnh được quen biết. Người ta “giỏi” thế kia mà.
Hồi học phổ thông tôi vốn nghịch ngợm nên nói đến học là “lảng”, vậy thế, dù rất biết Nguyễn Chu Nhạc học văn giỏi, nhưng tôi cũng chẳng  mấy “mặn mà”, hì, bọn lười học là như vậy đó. Cứ nghĩ, kết thân nó, có khi nó lại cho là mình “nhăm nhăm” liếc sang chép bài. Kết thân với nó hóa ra là mình hết được nghịch được chơi ư? Nghĩ thế, nên tôi với Nguyễn Chu Nhạc cũng chơi với nhau sơ sơ, chỉ đại loại là bạn học cùng lớp mà thôi.
Kể cũng lạ nhỉ? Nguyễn Chu Nhạc, quê gốc ở huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên, học văn rất giỏi, sinh ra ở Hà Nội, về quê tôi học sơ tán vậy mà chẳng hiểu sao cậu ta lại thi vào học ngành nông nghiệp? Không lẽ, cái chữ “nghiệp” trong nông nghiệp lại ứng với “lửa” và với “long đong” như Nguyễn Chu Nhạc “tuyên bố”. Ồ, vậy mà chuẩn không cần chỉnh. Này nhé: “Ngô đang mùa vào hạt/ mặc đá trơ dưới chân/ nắng lửa trên đầu/ đêm đêm/ đá toát mồ hôi/ cùng người rạo rực...”. Hóa ra, ở An Giang đâu như dăm bảy năm gì đó thì Nguyễn Chu Nhạc bất ngờ “rẽ ngoặt” cuộc đời. Chàng “kỹ sư canh nông” người bé nhỏ, những tưởng an phận với ruộng với đồng thuần nhất chợt thành “ông nhà báo”. Mà lại bước một bước dài từ xa tắp tận vùng Tứ giác Long Xuyên ra Thủ đô Hà Nội mới tài. Nguyễn Chu Nhạc về đầu quân cho Đài Tiếng nói Việt Nam và cuộc đời nhà báo đã ứng với “long đong” thật. Làm báo nên ông được đi nhiều nơi, được đến nhiều vùng. Cũng có thời kỳ, Nguyễn Chu Nhạc đi thường trú mấy năm ở Đà Nẵng nữa kia….
Đó là những tháng năm “cây bút” Nguyễn Chu Nhạc tỏ ra sung sức. Tôi đã trách nhầm, khi cho rằng ông quyết định thi vào đại học nông nghiệp là sai lầm. Thì ra, tôi đã thiển cận trước những bước đi của cuộc đời. Gắn bó với ruộng đồng, mê mải với những lần đi cơ sở tìm hiểu và viết báo, đó là những thời gian “vàng” để ông thu thập thông tin, lưu trữ tư liệu, để viết văn, để làm thơ. Tôi không muốn đề cập nghề báo của Nguyễn Chu Nhạc bởi đơn giản đã là nhà báo thì dĩ nhiên phải làm báo, đấy là trách nhiệm, là việc “làm công ăn lương”, mà tôi muốn nói về văn chương của ông. Cái gốc năng khiếu học văn của cậu học sinh giỏi văn năm nào, chỉ “tạm lánh” đâu đó, để rồi gặp đất là bùng lên mạnh mẽ, bùng lên dữ dội. Và cuối cùng là Nguyễn Chu Nhạc dấn thân sâu sắc vào con đường văn chương chữ nghĩa đầy long đong và cũng chất chứa lửa nóng.
Thì ra “Giữa những ngày giá rét/ thèm chút lửa bếp quê/ thèm bát canh dưa nóng/ cá niêu đất kho khê/ Thèm ngắm em áo ấm/ khăn choàng đỏ bờ vai/ khẽ nghiêng đầu tư lự/ ta mơ về trẻ trai” lại là câu nói tự đáy lòng. Thoạt đầu, tưởng chỉ là sự “tiếc nuối”, ấy vậy mà nó lại trở thành “mục tiêu” phấn đấu của ông. Nguyễn Chu Nhạc viết báo để nuôi mộng viết văn và viết văn để khẳng định việc viết báo. Còn nhớ, có lần, Nguyễn Chu Nhạc nói vui nhưng rất thật rằng “Ông ạ, viết văn sống làm sao được. Viết báo lấy tiền để làm vốn cho viết văn”.
Từ năm 1993, Nguyễn Chu Nhạc bắt đầu tập hợp những bài tản văn, những truyện ngắn đã viết và đã in để in sách. Lại nữa, chẳng hiểu “tính” thế nào mà ông lại chọn một cái tên nghe cũng rất “quê mùa”, nghĩa là cũng rất “long đong”, cũng rất “lửa cháy” để đặt tên cho cuốn sách đầu tay. Tập truyện ngắn Đêm nguyệt thực ra đời với những câu chuyện cứ như lấy từ gan ruột mình, lấy từ quê mình, lấy từ trường mình ra vậy. Văn xuôi, in đã mấy tập song phải mãi cho tới năm 2011, Nguyễn Chu Nhạc mới cho in tập thơ đầu tiên. Tập thơ Chút thu lại cũng cho ta cái cảm giác hình như cái ý nghĩ “long đong và lửa” vẫn lẩn khuất đâu đó. Kể từ đó, ông làm thơ nhiều hơn, xuất bản thơ đều đều. Thơ của Nguyễn Chu Nhạc giản dị và chân thật và dường như ông gắn liền thơ với mùa thu. Phải chăng mùa thu, mùa chim làm tổ lại chính là “cái mùa” cho thơ nẩy nở. Một loạt các tập thơ được in sau đó đều có “thu”, thế mới biết Nguyễn Chu Nhạc dù có “long đong” hay “lửa nóng” thì vẫn “chung tình” với cái “thú” văn chương vốn ngấm sâu vào máu. Chuyện chung tình ở một thi nhân quả là “xưa nay hiếm”? Những tên sách, đại loại như Cho thu dung dằng thêm chút nữa hay Một chiếc lá vàng động cả thu, rồi Ừ nhỉ, thu thật rồi đấy ta đều thấy đâu đó bóng dáng của hoài niệm và thương nhớ.
Năm 2017, năm mà lứa chúng tôi đều đến tuổi nghỉ hưu thì Nguyễn Chu Nhạc cho in tập thơ Chỉ lửa là rất thật. Tôi đồ rằng Nhạc muốn cho ta thấy ở cõi đời này mọi thứ đều “phù phiếm” chỉ có lửa mới là thật. Đúng quá rồi, bạn thơ của tôi ơi: “Rồi thì người cũng đến/ mang theo cả mùa đông/ mặc ai ngoài kia lạnh/ riêng ta ấm trong lòng”. Đúng quá rồi, Nhạc ạ: “Ta hiểu rồi như lửa/ nóng mấy cũng tàn phai/ nhưng giờ chưa phải lúc/ kệ mùa đông bên ngoài”.
Tập Chỉ lửa là rất thật cho ta thấy một Tây Bắc mờ sương, một Tây Nguyên nắng gió, một xứ Huế mộng mơ, thấy hình bóng quê nhà ở Cuối năm ta lại về quê, nghe thôi đã thấy nhuốm vẻ long đong. Ta còn thấy hoa sen, hoa đại, hoa đào rừng, hoa lộc vừng đỏ, hoa gạo đầu làng mà những màu hoa nhường ấy cũng toàn là màu của lửa. Dường như, ở đây Nguyễn Chu Nhạc muốn đưa ra những ghi chép thực tế của mình, muốn “thơ hóa” mọi ngóc ngách của nghề báo….
Định kết bài viết thì lại được Nguyễn Chu Nhạc tặng sách. Tập Rong chơi với một chữ Tình in năm 2018. Tập tản văn này mang một cái tên thoạt nghe đã thấy “long đong” nhưng hứa hẹn những trang viết chân thật bởi những chuyến đi của một nhà báo có tâm và những câu chữ mang nhiệt huyết của một tâm hồn lửa cháy.
Lại nữa, năm 2019, tập thơ Xương rồng khô đã lên xanh mới tỉnh tình tinh mà cái tên không chỉ là “nỗi nhớ” về một thời mũ lá trên đầu, quần sắn tới gối, lội ruộng đồng dọc mà vẻ như đó còn là một “thông điệp”; ông đã viết rằng “Vậy là đã sáu mươi rồi/ Trẻ thì chả phải, già thờ cúng chưa/ Tính tình quen thói dây dưa/ Linh tinh thơ phú, đung đưa cái tình/ Nói vậy thôi, lượng sức mình/ Có thêm cũng chỉ dập dình cho sang/ Mình còn bao chuyện lỡ làng/ Bao đồng thiên hạ dễ dàng chi đâu” để gửi tới bạn bè,  đồng nghiệp.
Vậy đấy, người viết văn làm thơ không lấy cái danh hư vinh, chỉ lấy cõi lòng để giãi bầy, để tri âm tri kỷ, như “Đôi lời, bạn của tôi ơi/ Lòng thành là chốn con người gặp nhau/ Thôi thì thơ phú mấy câu/ Cứ đây đó lại bên nhau chung tình”.