Chuyện chơi stock



1 - Tấp tểnh tập tành 


Tôi bắt đầu chơi stock năm 1984. Thực ra đã để ý đến chuyện chơi stock từ năm 1980. Lúc đó công việc cũng ổn định, bắt đầu có chút tiền để dành, bèn nghĩ đến chuyện đầu tư. Vì sang xứ Mỹ này là xứ tư bản, không gì hội nhập nhanh bằng trở thành một nhà đại tư bản chính hiệu, lấy tiền đẻ ra tiền, ung dung ngồi mát ăn bát vàng, làm giầu nhàn nhã, khỏe khoắn, ung dung. Đời còn gì bằng nữa bây giờ!

Nhưng đầu tư vào cái gì bây giờ? Bên xứ Mỹ này, những tay giàu sụ, nếu không phải do thừa hưởng gia tài hay trúng số, thường chỉ có 2 cách. Hoặc vào nhà cửa đất đai, hoặc vào thị trường chứng khoán, nôm na là chơi stock. 

Đầu tư vào bất động sản cũng có nhiều kiểu. Hoặc mua nhà rồi cho thuê, nhiều tiền hơn, mua những khu apartments vài chục hay vài trăm căn, cho thuê kiếm tiền mỗi tháng. Hoặc mua đất tại những vùng hoang vu xa thành phố, để đó rồi đợi phát triển đến khu mình có đất, bán lại cho các công ty xây cất, gấp cả một vài chục lần vốn.

Nếu chó ngáp phải ruồi, mua nhằm khu đất có mỏ dầu ở dưới là thành triệu phú ngay! Tôi có người quen ở Oklahoma, mua một căn nhà phải gió tồi tàn, đổ nát. Rồi bỗng một ngày thấy anh chàng bảnh chọe lái Mercedes, ăn diện hết cỡ. Hỏi thăm, hắn nói hãng đào dầu khám phá vùng đất có căn nhà hắn tọa lạc, có mỏ dầu. Thế là bạn tôi bán ngay căn nhà được ối tiền. Rồi bắt đầu đi Las Vegas! Vài tháng sau lại thấy nghèo xơ xác như trước. Tiền giời ơi, rồi cũng tìm đường ra sông ra biển!

Mua đất tại những tiểu bang như Cali, Texas cũng có cái hay. Nhiều người mua đất gần sa mạc. Để vài năm, công ty xây nhà phát triển đến gần mua lại với giá cao lời bộn bạc. Nhưng cũng ăn may cả! Có anh bạn mua đất gần sa mạc cả chục năm không ai ngó ngàng đến. Kết quả sa mạc vẫn là sa mạc, bạn tôi ôm đất cát để lên bàn thờ, thắp nhang khấn vái, cả chục năm rồi vẫn không ai chịu mua lại.

Anh bạn khác tại Texas mua đất gần rừng, để cũng cỡ 20 năm. Hỏi thăm, anh bạn chép miệng, đất tao mua tốt lắm, cây mọc xanh um. Rừng càng ngày càng rậm rạp hơn trước. Nhưng không có công ty nào mở mang xây nhà cả. Bán không ai mua, thôi giữ thành của nợ vậy!

Có nhà cho thuê, nếu ăn may cũng kiếm khá tiền. Rồi phất lên, mua đi bán lại, giá nhà cứ tăng vùn vụt, chả mấy chốc là giàu to. Nhưng khởi nghiệp cũng trần ai lắm! Có anh bạn kia ở Montreal bên Canada, hùn với anh bạn khác, mua mấy căn nhà cho thuê. Mới đầu thấy cũng xôm tụ, anh khoe, tao cứ tháng tháng thu tiền khỏe ru, cần gì đi cày mỗi ngày như mày đâu! Được ít lâu, gọi hỏi thăm, anh bạn than thở, bán hết rồi, không chịu nổi mày ơi! Mày coi, tao đang ngủ, 3 giờ sáng, thằng thuê nhà gọi điện thoại, kêu bồn cầu tiêu bị tắc, phải thụt ngay. Thế là tao với thằng Bảy, phải thức dậy, mặc manteau dày cộm, mùa đông ở Canada mà, mang đồ thụt cầu tiêu làm nghĩa vụ chủ nhân ông căn nhà cho mướn! Làm sao bây giờ! Dùng bọn management để trông coi thì hết ăn. Mà làm lấy cả thì chịu không thấu. Bán hết, đi làm có lương căn bản sống qua ngày cho xong!!

Chuyện đất đai nhà cửa, có lẽ chỉ có các người làm realtor là khỏe hơn cả. Chỉ tốn nước bọt, tốn tiền xăng dẫn khách đi coi nhà, bán được nhà như tại Cali một, hai triệu đô là có commission vài chục ngàn khỏe ru. Mỗi tuần bán được một hai căn là thành triệu phú rồi. Nhưng cũng ăn may thôi! Người không có duyên, tán sùi bọt mép, khách không mua là không mua. Có bọn chơi đểu, chọn được căn ưng ý, gọi bạn bè hay người nhà cũng làm realtor đến ăn xớt. Kết quả là công cốc! Có nghĩa ngoài tài tán phét, làm cho khách hàng thích mình, dụ khị sao cũng được, cũng cần may mắn gặp thời!

Tôi vốn ngại những chuyện phiền toái, làm giấy tờ về mua bán bất động sản nhiều rắc rối, thấy chuyện đầu tư về đất đai nhà cửa chắc không họp với mình, nên bỏ qua ngay, không nghĩ đến. 

Như vậy chỉ còn chuyện đầu tư vào stock! Đọc sách báo thấy hay nhắc đến một nhân vật nổi tiếng về đầu tư là Warren Buffett. Tay này là tỷ phú nhờ vào chơi stock. Khởi nghiệp bằng cách đầu tư vào stock và dụ những người giàu bỏ tiền cho Buffett đầu tư hộ, bây giờ gọi là hedge fund. Buffett mua một công ty dệt vải có tên là Berkshire Hathway năm 1964 và biến công ty này thành công ty đầu tư. Sự thành công khủng khiếp của Buffett đã làm cho Buffett trở thành tỷ phú và là một trong những người giàu nhất thế giới. Hiện nay Buffett chỉ thua có Bill Gates của Microsoft và Jeff Bezos của Amazon. Nhưng đã mấy chục năm nay, Buffett luôn luôn ở trong danh sách những người giàu nhất, tài sản hiện nay là 93.2 tỷ Mỹ Kim!

Đặc biệt là những người đầu tư vào công ty của Buffett cũng đều thành tỷ phú cả! Nếu năm 1964 là năm Buffett thành lập Berkshire Hathway, một người đầu tư bỏ tiền 10,000 đô la mua stock của công ty này, đến năm 2017, số tiền này đã trở thành 240 triệu đô la!!! Mấy năm sau này, stock của công ty của Buffett còn lên hơn nữa, một share của Berkshire Hathway hiện nay có giá trị là $364,283, giá của ngày 2/26/2021.

Lúc năm 1980, Buffett chưa giàu như hôm nay, nhưng cũng đã nổi tiếng lắm rồi. Tôi đọc về Buffett, thấy chuyện đầu tư vào stock có lý quá. Và bắt đầu tìm hiểu thêm về cách chơi stock!

(còn tiếp)

2- Học hỏi tìm tòi về stock
 
 
Một người chưa bao giờ chơi stock, muốn tìm sách để đọc, cuốn nhập môn tốt nhất là cuốn “How to buy stocks” của Louis Engel. Cuốn này được viết từ năm 1954, nhưng là cuốc sách căn bản cho người muốn tìm hiểu về stock, mua stock như thế nào, bán ra sao, làm thế nào để có lời. Có nghĩa những điều giản dị nhất để hiểu về stock, về mua bán stock và cách thức tốt nhất để kiếm lời. Cuốn sách này được tái bản hàng vài chục lần, hiện nay vẫn có thể mua được trên Amazon

Sau này tôi có đọc thêm một cuốn sách khác của một tay đầu tư nổi tiếng và rất thành công. Đó là cuốn “One up on Wall Street” của Peter Lynch, xuất bản năm 1989. Tay này làm việc cho Fidelity, chuyên về mutual funds. Từ năm 1977 đến năm 1990, Lynch là manager cho Magellan fund, chơi stock giỏi đến nỗi Magellan trở thành loại mutual fund thành công nhất trong lịch sử. Vì mỗi năm với tài chọn stock của Peter Lynch, Magellan fund lời 29.2%, đổ đồng cho 13 năm khi Lynch chỉ huy Magellan. Các người chơi stock thấy thế nên đổ xô vào mua Magellan fund, làm fund này lúc đầu chỉ có 18 triệu Mỹ Kim, tăng lên thành 14 tỷ. Magellan fund thành quá lớn nên không nhận thêm người mới nữa. Nhưng cũng vì thế nên Peter Lynch xin thôi không làm manager vì lý do khó mà chọn thêm stock để có lời nhiều một khi Magellan lớn quá như vậy.

Cuốc sách của Peter Lynch bán rất chạy, tôi đọc say mê vì Lynch viết dễ hiểu và đưa ra những thí dụ điển hình và chỉ dẫn rất có giá trị. Tuy Peter Lynch không nổi tiếng và thành công lớn như Warren Buffett nhưng cũng được coi là tay chơi stock loại hàng đầu trên Wall Street.

Ngoài ra học hỏi thêm về stock nên đọc báo mỗi ngày về phần business. Tờ báo ai cũng biết đến là Wall Street Journal. Nhưng tờ này hơi quá chuyên môn, có lẽ dành cho những người đầu tư chuyên nghiẹp hơn là những người chơi stock mới bắt đầu hay chỉ là tài tử, có thời giờ rảnh rỗi mới tìm hiểu thêm và chơi stock lúc rảnh rỗi!

Một tờ báo khác có phần business để đọc rất có giá trị và giản dị hơn, tuy vẫn đầy đủ. Đó là tờ New York Times. Cần biết về những biến chuyển hay thay đổi về business, về đầu tư và để đọc những bình luận giúp ích, có lẽ chỉ cần đọc phần business của tờ New York Times là đủ. Tôi subscribe để mua tờ báo này để đọc mỗi ngày cũng đã hàng 30 năm nay. Và thấy cũng quá đủ, không cần đọc thêm Wall Street Journal!

Ngoài ra xem TV các chương trình về business, về đầu tư cũng giúp ích. Xem bằng cable có CNBC có thể xem 24 tiếng nhưng nhiều quá sẽ loạn óc, tẩu hỏa nhập ma, nhiều khi còn đem lại hại nhiều hơn lợi.

Đúng ra cách tốt nhất vẫn là tìm hiểu vừa phải, suy nghĩ theo hiểu biết của mình để tính toán về chuyện chơi stock. Vì nghe lời người này người kia nói trên TV hay viết trên online hay trên báo chí, dễ bị loạn óc. Vì mỗi người đều có ý kiến riêng, thường trái ngược nhau, khó biết ai đúng ai sai. Nghe và tin vào những anh này, gọi là talking heads, thường chỉ có chết, thua nhiều hơn ăn!

Từ năm 1980, tôi đọc và tìm hiểu cách chơi stock nhưng vẫn chưa mua bán gì. Lý do là vẫn còn rét, sợ mất tiền! Đến lúc định bắt đầu nhập cuộc, lại có nhiều chuyện và nhiều vấn đề làm bận tâm. Nên không còn lòng dạ nào chơi stock.

Và mãi đến năm 1984, rảnh rỗi hơn, khấm khá hơn, tôi mới bắt đầu mở chương mục để mua bán stock.
 
(còn tiếp)

3- Exxon, IBM & AT&T

 
Tôi mở chương mục đầu tiên chơi stock với  Charles Schwab.  Công ty này mới ra cạnh tranh với các công ty brokerage lâu đời, cổ thụ như Merrill Lynch, nên lấy giá commission rất rẻ, gọi là discount broker. Mua một trăm shares, chỉ mất vài chục đô la, không như Merrill Lynch tính cả 200 hay 300 đô la mỗi lần mua. 

Schwab hạ đo ván các công ty cũ, nhưng gậy ông đập lưng ông, chừng một năm nay, vì bây giờ ai cũng chơi stock online, thêm nhiều công ty online như Robinhood bây giờ lấy commission là zero! Schwab bị mất khách nên bây giờ cũng không tính tiền commission nữa, kết quả mọi brokerage bây giờ đều cho free hết, khuyến khích dân chơi stock mua bán loạn cào cào. Vì đều free cả. Ăn thua là có thắng khi mua bán stock hay không! Và càng trade nhiều lại càng dễ thua nặng!

Trở lại chuyện mua stock lần đầu tiên. Hồi năm 1984, chưa có Internet, muốn mở account phải ra văn phòng của Schwab. Giờ ăn lunch, tôi ra gặp một anh broker già, mở account và đòi mua stock ngay. Hỏi muốn mua stock gì, tôi chọn 3 stock loại lớn nhất: Exxon, IBM và AT&T. Nhưng tôi đòi lấy stock certificate để giữ và tìm hiểu. Bây giờ không ai đòi và chắc cũng không có brokerage nào chịu cho khách hàng lấy stock certificate để giữ. Vì tất cả mọi chuyện bây giờ đều online hết!

Tuy nhiên anh broker già cho biết tôi chỉ có thể xin stock certificate cho một thứ stock thôi, hai stocks kia phải để lại trong account. Lý do giản dị là nếu lấy stock certificate, khách hàng có thể sau này đi sang một công ty brokerage khác để bán. Schwab sẽ mất commission khi tôi bán stock. Để lại trong account, Schwab ăn tiền commission hai lần, lúc mua và lúc bán.

Thế là vài ngày sau tôi nhận được tờ stock certificate của Exxon. Tờ certificate thật đẹp, đóng khung trạm trổ, đề tên tôi là chủ nhân của 50 shares của công ty Exxon. Có nghĩa giờ đây tôi là ông chủ của các cây xăng Exxon nhan nhản trên đường phố. Mấy tên đổ xăng ở trạm xăng Exxon đầu đường đâu có biết là chúng đang phục vụ chủ nhân ông big boss của chúng khi tôi đi đổ xăng đâu! 

Chỉ có điều đáng tiếc là tôi mua stock của Exxon quá ít! Của đáng tội, mua thử lần đầu nên run tay, tôi chỉ mua 100 shares của AT&T, 100 shares IBM và Exxon lại mua ít nhất là 50 shares! Và vì giữ stock certificate của Exxon nên tôi còn giữ đến ngày nay, sau 37 năm trời!

Lý do là hai stock IBM và AT&T để trong account, sau vài tháng thấy có lời, tôi bán ngay, kiếm chút lời lấy hên, để vào bụng cho ấm dạ. Có nghĩa stock trong account trông rất ngứa mắt, dễ bán đi nhanh chóng, hoặc có lời chút đỉnh là bán, hoặc thua nặng, bán sớm, bỏ của chạy lấy người. Không phải là daytrading như bây giờ, nhưng stock để trong account có khuynh hướng dễ đem ra bán, ít ai để lâu, năm này qua năm khác!

Và điều khác nữa là khi giữ stock certificate, muốn bán phải mang ra brokerage office để trao cho họ làm giấy tờ khi bán xong. Chỉ nghĩ đến chuyện gọi tới gọi lui rồi còn phải mang stock certificate đi để trao lại cho broker là tôi ngại rồi. Phiền toái quá! Vả lại cũng không bao nhiêu, 50 shares của Exxon năm 1984 chỉ có giá là 40 đồng một share, có nghĩa chỉ là 2000 đô la. Vì thế tôi giữ lại 50 shares này đến bây giờ!

Điều đáng ngạc nhiên và thích thú là nhờ giữ lâu như vậy nên lời quá chừng, chỉ với 50 shares Exxon! Lý do là Exxon split stock 3 lần sau khi tôi mua. Stock split loại 2 cho 1 có nghĩa nếu có 50 shares, sẽ trở thành 100 shares, nhưng giá trị không thay đổi vì một share trước kia giá 40 đồng nay còn 20 đồng. Các công ty hay làm stock split khi giá stock lên quá cao, thí dụ như Exxon có giá tăng lên từ 40 thành 100, thường sẽ split để giá thấp đi thành một nửa, người mua đỡ ngại khi mua.

Exxon split stock loại 2 cho 1 vào tháng 9/1987. Tôi nhận được thêm stock certificate, thành ra có 100 shares. Đến tháng 4/1997, Exxon split lần nữa và tôi có 200 shares. Lần cuối cùng, Exxon split là tháng 7/2001. Kết quả tôi có 400 shares Exxon như hiện nay, so sánh với giá vốn chỉ là 50 shares còm cõi!

Tính ra tiền mới thấy nhiều! Vì giá vốn lúc mua là 2000 đồng. Giá của Exxon hôm thứ sáu 26 tháng 2/2021 là $ 54.37 một share. Và 400 shares có giá trị là $21748. Có nghĩa nhờ để lại stock Exxon không bán, tôi đã lời gấp gần 11 lần. Mấy năm gần đây stock dầu bị xuống nhiều vì kinh tế toàn cầu yếu kém, ít dùng dầu, trong khi mức sản xuất nhờ khai thác shale oil nên tăng quá nhiều. Chênh lệch về cung cầu đã làm giá dầu xuống nên stock các hãng dầu xuống theo. Như Exxon năm 2016 có giá cao gần 100 một share.  Có nghĩa hồi năm 2016, mức lời của tôi nhờ Exxon đã gấp 20 lần giá vốn!!!

Nhưng chưa hết! Còn tiền dividend nữa. Đây là tiền lời của công ty chia mỗi năm cho các người mua stock của công ty. Exxon có tiền dividend rất cao, hiện nay là 6.4%. Không những thế năm nào Exxon cũng gia tăng tiền dividend lên, gần như đã mấy chục năm nay, chưa năm nào không tăng cả!. Cứ 3 tháng một lần, tôi nhận được dividend check của Exxon, bây giờ là $348. Một năm như vậy là $1392 tiền lời dividend của công ty. Cứ như thế đã suốt 37 năm nay, tính ra khoảng $40,000 - $50,000 chỉ với dividend.

Tính ra tiền lời do dividend còn nhiều hơn cả tiền lời do giá trị tăng cao của stock. Và cộng chung tất cả, chỉ với 2000 đồng vốn bỏ ra mua 50 shares của Exxon năm 1984, tiền lời hiện nay cũng cỡ $55,000 hay gần $60,000.

Như vậy bảo sao tôi không tự đấm ngực, biết thế năm 1984 bỏ ra 20,000 mua stock Exxon thay vì chỉ 2000 nhỏ nhoi, có phải vui như Tết không?!!!
 
(còn tiếp)
 
 
 
 

 
 
4- Câu lạc bộ đầu tư
 
Sau khi mở account chơi stock năm 1984, tôi bắt đầu nói chuyện với bạn bè về stock. Mới biết là nhiều người cũng mới tập tành chơi stock như mình. Những ngưởi bạn có công việc vững chãi, bắt đầu nghĩ đến chuyện để dành tiền. Và muốn tìm hiểu để xem có cách nào tiền đẻ ra tiền khác hơn là để ngân hàng, mua CD tiền lời không bao nhiêu.
 
Một số chơi stock cũng được vài năm, có chút ít kinh nghiệm. Những anh bạn này phần lớn sang bên Mỹ chọn nghành business để học, ra trường làm accountant cho các công ty lớn , nhiều người làm việc trong các ngân hàng, đã quen với chuyện tính toán, với những con số cộng trừ tiền lời lỗ. Nên từ đó nhảy sang chơi stock là chuyện đương nhiên.
 
Một số các anh bạn khác thuộc các nghành chuyên môn, làm nghề tự do như bác sĩ, nha sĩ, dược sĩ, luật sư. Các anh này vào năm 1984 đều kiếm tiền như nước khi làm ăn với cộng đồng người Việt. Bác sĩ người Việt tỵ nạn sau mấy năm đi học lại, lấy bằng chuyên môn hành nghề xong, mở phòng mạch cho người Việt, bệnh nhân đến gạt đi không xuể phải lấy số xếp hàng là chuyện thường.
 
Nha sĩ cũng thế, lúc nào cũng đầy người đến chữa răng. Dược sĩ ngoài chuyện bán thuốc theo toa, còn đóng thùng gửi thuốc men, quần áo, đủ thứ đồ hầm bà lằng cho dân Việt gửi về Việt Nam cho bà con thân nhân. Có nghĩa giới này hốt bạc những năm thập niên 80’s. Chỉ đến khi con cháu học bên Mỹ này ra bác sĩ, nha sĩ nhiều quá, cạnh tranh không lại, các anh bạn tôi mới hết thời!!!
 
Nhưng lúc đó, tiền bạc rủng rỉnh, các người bạn tôi nghe nói về stock đều ham quá. Nên đều muốn chơi stock. Chỉ có vấn đề là không biết chơi làm sao! Tôi và ba anh bạn khá thân cũng bắt đầu chơi stock như tôi, đề nghị với nhóm bạn thích stock nhưng gà mờ, là nên lập một câu lạc bộ đầu tư.
 
Investment club hay câu lạc bộ đầu tư khoảng những năm 80’s rất thịnh hành trên nước Mỹ. Ít ra cũng phải có vài chục ngàn clubs trên toàn quốc. Bây giờ ai cũng chơi stock online nên investment club không còn nhiều, chỉ khoảng 2000 clubs còn lại, của những người già chơi stock, gia nhập clubs từ mấy chục năm trước, nằm trong nursing home chờ ngày  ra  đi!
 
Nhưng năm 1984, investment club là phong trào chơi stock phổ biến. Nghe tôi đề nghị, các anh bạn chịu ngay! Chúng tôi lập câu lạc bộ đầu tư đặt một cái tên rất kêu là Vietnamese Investment Partnership, viết tắt là VIP. Các anh bạn chịu cái tên này quá, vì cũng là Very Important Persons, anh nào chả thấy mình là nhân vật quan trọng, vĩ đại, người người phải cúi đầu khâm phục đâu!!!
 
Một anh CPA được cử làm thủ quỹ, giữ tiền và làm giấy tờ cho partnership, đúng thủ tục về thuế má với IRS, đâu ra đó. Dính vào chuyện tiền bạc là phải có nội qui, mọi sự phải rõ ràng, đúng luật, không phải chuyện đùa! Chúng tôi qui định chỉ nhận 15 hội viên. Mỗi người lúc đầu phải đóng 5000 Mỹ Kim, sau đó mỗi tháng đóng đều đặn 300 để mua thêm stock sau này.
 
Câu lạc bộ đầu tư VIP thực sự chỉ có 4, 5 người là biết về stock và đã chơi stock. Các anh bạn còn lại xin gia nhập để học hỏi và lấy kinh nghiệm. Vì hầu hết sau đó ngươời nào cũng chơi riêng cho mình, mua stock cho porfolio riêng hoặc theo những điều học được khi đi họp hoặc theo tìm tòi riêng.
 
Mỗi tháng chúng tôi họp một lần. Mỗi lần họp sẽ quyết định mua một hoặc hai stock. Anh nào muốn đề nghị mua stock nào phải nghiên cứu và tìm hiểu rõ ràng để trình bày cho mọi người nghe. Sau đó sẽ bỏ phiếu. Muốn mua stock vừa được trình bày, phải có trên 2/3 số phiếu. Nhưng nếu ai muốn bán, chỉ cần đưa ra lý do và nghiên cứu của mình và thuyết phục được hơn nửa số người tham dự là sẽ bán stock đó.
 
Đúng ra chúng tôi họp mỗi tháng và mua nhiều hơn là bán. Đa số là các stocks các công ty lớn hay công ty có anh bạn hội viên nào làm ở đó. Như anh bạn làm cho IBM đề nghị mua IBM, anh làm cho Compaq, lúc đó Compaq làm computer nổi tiếng và chưa bị Hewlett-Packard mua lại,  đề nghị mua Compaq. Anh bạn dược sĩ đề nghị mua hãng bào chế thuốc Merck, bạn làm ngân hàng đòi mua stock của nhà băng. Anh làm hãng dầu Halliburton đòi mua stock của Halliburton. Anh bạn hút thuốc lá nhả khói như tàu hỏa, đòi mua ngay hãng làm thuốc lá Phillip Morris.
 
Sau một thời gian, khi đã mua đủ khá nhiều stocks, hội đầu tư VIP ít bàn về chuyện stock hơn và bàn về chuyện ăn chơi! Mỗi lần họp là đi ăn nhà hàng lớn, sau đó kéo nhau đến vũ trường nhảy đầm! Đến kỳ Halloween, hội VIP tổ chức dạ vũ hóa trang bal masqué, tại country club sang trọng của anh bạn hội viên có nhà khu sang nhất ở đây. Ai đến dự cũng phải đeo mặt nạ hóa trang, mỗi hội viên VIP có quyền mời 10 cặp đến dự. Ngày cuối năm 31 tháng 12, hội VIP tổ chức ăn dạ tiệc tại khác sạn Hyatt. Lúc đó hội đầu tư VIP đã nổi tiếng lắm rồi nên ai cũng muốn tham dự! Mùa hè hội VIP tổ chức đi cruise, vùng Caribbean, mấy anh bạn chơi mạt chược sách nguyên bàn vuông và bộ bài mạt chược lên xoa! Phí tổn ăn chơi có dividend của stock hay bán bớt đi một ít để có tiền tổ chức chuyện du hí!!!
 
Câu lạc bộ đầu tư VIP sống huy hoàng được vài năm thì tan hàng. Lý do là đến ngày 19 tháng 10 năm 1987, ngày thứ hai đen Black Monday, stock bị crashed và portfolio của VIP bị tiêu tùng!!!
 
 
(còn tiếp)
 
 
 

5- Thứ hai đen 19 tháng 10, 1987

 
Buổi sáng ngày thứ hai 19 tháng 10 năm 1987, tôi đang ngồi ăn sáng và nghe radio chương trình về stock, tôi thường nghe mỗi ngày để biết tin tức mới nhất về stock lên xuống ra sao. Nghe giọng nói run run của người phụ trách chương trình, tôi biết ngay có điều chẳng lành. Giọng anh này thê thảm, cố gắng lắm mới nói ra tiếng, tưởng chừng như bất cứ lúc nào anh chàng có thể chạy ra từ phòng thu âm trên lầu thứ 20 hay 30 gì đó và phóng mình qua cửa sổ nhảy ùm xuống tự vận!
 
Vì ngày hôm đó stock crash trên Wall Street. Và lần đầu tiên trong đời, tôi mới biết chuyện stock crash như thế nào! Chỉ số Dow Jones index mất đi 22.6% giá trị, đang từ 2246 mất đi 508 điểm, còn có 1738. Tỷ lệ stock mất đi này còn nhiều hơn thời stock crash của Great Depression năm 1929. Tuy nhiên, chuyện stock crash năm 1987 vẫn không thể so sánh với thời Great Depression được. Lý do là chỉ ít lâu sau ngày 19 tháng 10, 1987, stock hồi lại nhanh chóng. Trong khi năm 1929, stock xuống luôn trong 4 năm liền, mất hết 90% giá trị từ 1929 đến 1932.
 
Nhưng ngày thứ hai 19 tháng 10 ngày Black Monday năm đó, ai cũng sợ một lập lại của thời Great Depression. Và tất cả mọi người đều panic, chỉ nghĩ đến chuyện bán hết stock đi, bỏ của chạy lấy người!
 
Lý do tại sao có vụ stock crash năm 1987, cho đến nay cũng chưa rõ hẳn. Phần lớn đổ tội cho việc mua bán bằng computer chỉ huy, lúc đó còn mới phôi thai nên gặp trục trặc, mua bán bậy bạ. Rồi còn các chương trình gọi là portfolio insurance, nhằm bảo vệ giá trị của portfolio không bị mất, do việc mua bán futures. Nhưng các chương trình này lại làm cho việc bán bậy, một khi xảy ra như cơn sóng thần cuốn đi tất cả và cứ thế, đổ ra bán mọi thứ stock, không chừa thứ nào.
 
Kết quả stock xuống không ngăn lại nổi. Và nhiều người sạt nghiệp vì vụ stock crash này. Chuyện nhảy lầu tự tử vì mất hết tiền về stock xảy ra nhiều năm 1929. Nhưng sau ngày 19 tháng 10, 1987, cũng có khá nhiều tay chơi stock tự vận, nhất là những kẻ chơi kiểu margin. Margin là hình thức vay tiền của brokerage để mua thêm stock. Có nghiã chỉ bỏ ra 20 – 30% tiền của mình. Rồi vay thêm tiền để mua được nhiều shares của stock. Nếu stock lên sẽ lời gấp bội, trừ tiền lệ phí phải trả cho brokerage. Nhưng khi stock xuống, sẽ bị gọi để bù thêm tiền cash vào chỗ mất đi do stock đi xuống. Đây là margin call. Nếu có tiền để bù vào, brokerage sẽ để yên. Nhưng nếu không có, họ sẽ bán ngay stock mình đang có để brokerage lấy lại đủ số vốn họ đã bỏ ra cho mình vay. Và có nghĩa, người chơi stock sẽ mất hết, account sẽ là zero, một khi bị gọi margin call và không có tiền cash đủ để bù vào ngay.
 
Ngày thứ hai đen đó, tôi không làm việc nổi. Vì không còn lòng dạ nào, chỉ nghĩ đến chuyện mất tiền vì stock crash. Đau quá! Làm sao không đau cho được, vì trước đó stock lên nhiều, tôi gần như fully invested, bao nhiêu tiền để dành bỏ ra mua stock cả. Nay mất đi mấy chục phần trăm, đời bỗng đen xì xì, thấy mình sao nghèo quá rồi!!!
 
Nhưng tôi không nhảy vào để gọi bán. Vì trước đó ít lâu, tôi có dịp đọc câu chuyện về bá tước Rothschild. Ông này là quý tộc người Anh, trong gia đình Rothschild, nắm giữ các ngân hàng  của Âu Châu thời thế kỷ 18. Nổi tiếng vì câu tuyên bố: " Thời gian để mua stock là lúc máu chảy trên đường phố, kể cả máu của chính bản thân bạn”.
 
Rothschild thực hiện đúng lời nói của mình, tạo sản nghiệp vĩ đại trong thời trận chiến Waterloo giữa Anh và Napoléon của Pháp. Lúc chiến tranh, máu chảy thịt rơi, ai cũng bán tài sản của mình, Rothschild mua hết! Kết quả là giàu khủng khiếp và để lại câu nói bất hủ sau này cho Wall Street.
 
Buổi chiều hôm đó, tôi xâm mình, tưởng tượng mình thành Rothschild, gọi cho broker của Schwab, không phải để bán. Nhưng để mua! Còn lại ít cash, tôi mua hết, được 200 shares stock hãng dầu Schlumberger. Sau này, stock lên lại và chỉ chừng một năm sau, Dow Jones đã trở lại được như cũ. Và stock Schlumberger cũng lên quá chừng!!! Nhưng lúc đó, đâu biết trước được stock sẽ lên, vừa gọi mua xong, thấy stock xuống thêm lại hối hận. Đáng nhẽ bán quách hết đi cho xong. Rồi cứ thế tự dằn vặt mình!
 
Đến chiều đi làm về, điện thoại bắt đầu reo liên hồi. Tất cả các hội viên của investment club VIP đều gọi và yêu cầu phải họp khẩn cấp về chuyện stock bị crash. Buổi tối hôm đó, mọi người có mặt đầy đủ trong buổi họp đầy căng thẳng. Anh nào mặt cũng như cái mền rách. Không còn ai nhắc đến chuyện tổ chức ăn chơi gì nữa. Bây giờ mất tiền nhiều quá rồi, ai cũng thành kẻ nghèo, chưa đói cũng sắp đói đến nơi. Tính sao đây?
 
Tôi và ba anh bạn, kể cả anh thủ quỹ, tìm cách trấn an mọi người. Cứ để đó, rồi stock sẽ lên lại mà. Nhưng 12 anh còn lại, anh nào cũng muốn thôi! Mát tiền nhiều, mệt quá rồi! Thôi bán hết, giải tán hội đi cho xong! Và sau cùng bỏ phiếu, chỉ cần hơn nửa số quyết định bán là sẽ phải bán, theo đúng nội qui của hội VIP. Sau này khi stock lên lại, chúng tôi mới hồi tưởng và thấy rằng câu lạc bộ đầu tư của chúng tôi đáng nhẽ không nên gọi là VIP, tự nhận mình là very important persons. Nhưng phải gọi là hội VSP, very stupid persons!!! Như thế mới là đúng hơn cả!!!
 
(còn tiếp)
 
 
 
 

 
6- Quả bóng dotcom
 
 
Đầu tư vào stock bị ảnh hưởng do tâm lý nhiều. Tôi chơi stock qua được kỳ stock crash năm 1987, không bị mất mát nhiều và sau đó một hai năm đã gỡ lại được gần hết, cảm thấy mình may mắn và tự cho là mình vững tâm đủ để qua được những biến chuyển lớn.
 
Trong khi những anh bạn trong câu lạc bộ đầu tư VIP, hầu hết sau vụ crash 1987 đã bỏ cuộc cả, thề không bao giờ đụng đến stock nữa. Thà đi Las Vegas đánh bạc mất tiền nhưng được enjoy, còn hơn là sạt nghiệp vì stock. Các anh này phán thế! Và các anh bỏ stock thật! Chỉ đến khi bắt đầu lục tục về hưu, các anh mới thấy rằng lương hưu cộng với Social Security ít quá, không đủ, các anh mới tiếc về chuyện đã không tiếp tục chơi stock để bảo đảm chuyện hưu trí sau này.
 
Tôi tiếp tục chơi stock, vẫn theo đường lối bảo thủ, chọn stock các hãng lớn, mua đi bán lại, cũng kiếm lời lai rai. Nhưng đến khoảng năm 1995, tâm lý thay đổi hẳn, tôi cũng bị mê hoặc và lao đầu vào quả bóng dotcom đang nổ bùng!
 
Thời gian này Internet trở thành phổ thông, các công ty dựa vào Internet mọc ra như nấm. Tất cả đều có tên của công ty đi sau là dấu chấm và chữ com, nên gọi là dotcom. Mọi người đổ xô vào mua stock của các công ty này, không cần biết công ty có kiếm lời được hay không. 
 
Hầu hết các công ty này đều dựa vào những mô hình làm ăn vớ vẩn, không thực tế và gần như chắc chắn sẽ không bao giờ thành công. Nhưng chỉ cần đặt tên có chữ .com sau đuôi, là các nhà đầu tư đều thảy tiền vào mua, một khi công ty ra được IPO, initial public offering. Và lúc đó tất cả các người chơi stock đều gần như điên khùng, gọi là mania, bị mê hoặc, mờ mắt không còn suy nghĩ gì nữa, thảy tiền vào mua các công ty dotcom như không biết đến ngày mai!
 
Và mức stock lên của các công ty này trở thành kinh khủng, chỉ sau vài tháng, một năm, stock đã tăng gấp cả một chục hay hai chục lần là chuyện thường! Stock loại dotcom tôi mua đầu tiên là America Online.com. Công ty này bắt đầu năm 1985, do Steve Case lập ra, công ty đầu tiên  là cửa ngõ đi vào Internet, gọi là web portal quan trọng nhất. Lúc đó gần như ai cũng dùng America Online, dùng qua điện thoại, phải đợi vài phút nghe rè rè , mới bắt được vào online, chậm như rùa bò.
 
Tôi subscribe với America Online nên khi bắt đầu có stock này bán sau kỳ IPO năm 1992, tôi mua ngay. Và giá stock bắt đầu nổ bùng. Tôi bỏ ra khoảng 6000 mua 200 shares. Sau đó chỉ vài năm, giá trị của 200 shares America Online đã thành khoảng 120,000 đô la!!! Tức đã tăng gấp 20 lần giá vốn. Lúc đó tôi có chuyện cần phải tiêu tiền nên bán stock này vì thấy lời quá chừng, dù phải trả thuế nhiều nhưng cần tiền cũng phải bán để tiêu! Và cũng vì thấy quá thành công với America Online, mới chết sau này!
 
Vì sau đó máu tham nổi lên, các stocks trong portfolio loại bảo thủ của các công ty lớn, chắc ăn, nhưng không lên mấy, không sánh nổi với stock của dotcom, tôi đem bán sạch và chuyển sang chơi stock dotcom! Lúc đó hình như hầu hết người chơi stocknào  cũng đều như thế. Những loại stock vớ vẩn, được TV, báo chí và nhất là những tay bình luận trên TV như Jim Cramer của chương trình Mad Money và của website The Street.com, hô hào là stock dotcom sẽ lên vù vù, gấp đôi, gấp ba hay cả chục lần trong vòng 6 tháng, một năm. Nghe lời những tên này chỉ có chết! Nhưng thời gian đó ai cũng bị mê sảng, cuồng dại, đổ xô vào mua stock dotcom, làm stock càng lên nhanh thật. 
 
Nhưng như những quả bóng trong lịch sử, rồi sau cùng quả bóng dotcom cũng bể tan tành. Tháng 3 năm 2000 là lúc dotcom stocks vỡ nát! Trước đó từ năm 1995 đến năm 2000, chỉ số Nasdaq tăng 400%. Nhưng sau khi mọi người panic bán stock năm 2000, Nasdaq mất đi 78% giá trị, từ  5048 điểm tháng 3/2000 là lúc cao nhất, xuống mức thấp nhất là 1114 vào tháng 10/2002. 
 
Tôi cũng như bao nhiêu người khác bị nặng vì quả bóng dotcom. Và không thấy trước được để bán sớm, lúc panic mới bán là lãnh đủ, portfolio mất đi hơn một nửa!!!
 
Nhưng điều đau nhất là khi hoảng bán vội, một thứ stock dotcom tôi cũng bán không hề để ý đến là Amazon.com!!! Tháng 10, 1999 tôi mua 200 shares của Amazon với giá 77 đồng/share. Lúc bán sau khi dotcom bể năm 2000, chỉ được 46/share, mất đi gần 60% giá trị. Nhưng nếu không bán, giữ đến ngày hôm nay 3/5/21, giá của Amazon là 2977/share. Với 200 shares, số tiền là $595,400, so với giá vốn chỉ là $15,400, lời $580.000. Bây giờ nghĩ đến vẫn còn đau!!!
 
Có nghĩa chơi stock, không ai nói mạnh được. Tưởng dở thành hay, nghĩ là hay lại thành dở! Nhưng dở nhất vẫn là bị lôi cuốn vào một quả bóng đầu tư sắp vỡ như thời dotcom năm 2000. Và lúc nào cũng phải đề cao cảnh giác là sắp có một buble nào sắp xảy ra hay không!!!

(còn tiếp)
 
 

Chuyện chơi stock (tiếp theo và hết)
 
 
7- Chơi stock theo chỉ số

 
Năm 2004, con trai lớn của tôi cưới vợ. Hai vợ chồng đều có nghề chuyên môn nên kiếm tiền cũng dư dả, thoải mái. Nhưng cậu quý tử lại có tật thích tiêu tiền. Và không hề để ý đến chuyện phải để dành, đầu tư, sửa soạn cho tương lai…Nghe bố nói là phát mệt rồi, tại sao phải để dành, tiền vào tay là phải tiêu cho bằng hết đi chứ! Nên biết tính ông con trai, sau ngày cưới, tôi bắt hai vợ chồng ra Charles Schwab để mở account chơi stock tên hai người, coi như quà tặng dám cưới. Nhưng mục đích chính là tạo một nest egg để dành cho con trai và con dâu.
 
Nhưng mua stock gì? Hai vợ chồng không biết gì về stock,  không cần biết và không muốn biết thì đúng hơn! Lúc đó, các exchange-traded funds mới mở, bắt đầu thịnh hành, tôi chia đều số tiền, mua ngay  stocks của ETF của 3 chỉ số, cho account đứng tên hai vợ chồng. 
 
Ngày mở account là 12 tháng 8, 2004, chỉ số Dow Jones index lúc đó là 9814, chỉ số S&P đứng ở mức 1088 và Nasdaq index là 1862.  Các stocks tôi mua cho account là :
 
- DIA giá $98.58
 
- SPY giá $106.98
 
- QQQ giá $28.59 (adjusted for stock splits).
 
Lập xong account, tôi phủi tay, không biết đến nữa, hai đứa muốn làm gì thì làm. Để đó hay cần tiền thì bán đi, sao cũng được. Rồi sau đó tôi quên đi, không để ý đến hằng cả hơn chục năm trời!
 
Một ngày, con dâu nói chuyện, khoe là mới xem lại account stock bố mở cho khi trước, thấy số tiền bây giờ lên nhiều quá, không ngờ đến! Hóa ra, cả hai người đều hoàn toàn không ngó ngàng đến account chơi stock thật! Con trai tôi dĩ nhiên là không quan tâm, statement Schwab gửi về, không muốn mở ra xem, để chất đống. Sau này mọi sự là online cả, paperless, nên statement không gửi về nhưng chương mục online cũng không vào xem!
 
Tôi nghe con dâu nói, mới xem lại account của hai vợ chồng và ngạc nhiên đến sững lặng cả người. Vì số tiền lên nhiều thật! Gấp hằng 5, 6 lần khi mới mở. Hai stocks DIA và SPY của chỉ số Dow Jones và S&P lên hơn gấp 3 lần. Nhưng stock QQQ của Nasdaq tăng gấp 11 lần!!!
 
Hoá ra account của con trai và con dâu để nguyên không đụng đến, không ngó ngàng đến đã tăng quá mức, không thể ngờ được. Portfolio của tôi sau nhiều năm, chỉ tăng gấp đôi là cũng mãn nguyện quá rồi. Và cho rằng mình chơi stock như vậy là thành công, được lắm rồi! Ai dè thua xa một portfolio chỉ chơi với stocks là ETF của 3 chỉ số Dow Jones, S&P và Nasdaq. Và không cần mua bán, tính toán, thay đổi gì cả. Mua xong để đó, không cần biết đến. Để tiền tự động đẻ ra tiền, cứ như thế hàng 10, 20 năm hay lâu hơn nữa nếu còn trẻ tuổi.
 
Tại sao chơi stock bằng chỉ số lại thành công hơn một portfolio mua bán thường xuyên như thế? Điều này đã được chứng minh bằng những khảo cứu hẳn hòi. Và những tay gạo cội như Jack Bogle của công ty mutual funds Vanguard, là người sáng lập và là sư tổ hô hào về chuyện chỉ chơi stock bằng cách theo chỉ số S&P 500, đã đưa ra bằng chứng là chơi theo chỉ số bỏ xa những tay managers loại professional của các công ty đầu tư. 

Năm 2008, Warren Buffett đã đánh cuộc với nhóm đầu tư chuyên nghiệp hedge funds là nhóm Protégé Partners, là Buffett chọn một index fund S&P 500, bỏ tiền đầu tư và đến năm 2016, sẽ so sánh với cùng số tiền đầu tư đó được nhóm Protégé Partners chơi stock, mua đi bán lại, xem ai thắng nhiều hơn.
 
Kết quả đến năm 2016, chỉ số S&P index fund của Buffett đã lời 7.1% mỗi năm, trong khi hedge fund chỉ lời 2.2% cho mỗi năm. Phe hedge fund thua cuộc phải trả tiền đánh cuộc là 1 triệu đô la cho một quỹ từ thiện. Buffett không lấy đồng nào. Nhưng chỉ để chứng tỏ là index fund thắng hết những tay active managers chuyên nghiệp chơi stock! Dĩ nhiên trừ có một người duy nhất là chính Buffett. Vì công ty Berkshire Hathaway của Buffett đầu tư loại active nhưng kiếm lời bỏ xa tất cả mọi người!!! Có nghĩa chỉ mình Buffett chơi giỏi, còn tất cả là xoàng hết, thua cả index fund. Như vậy các tay money managers, hedge funds, lấy tiền lệ phí cao, làm giàu, nên bỏ nghề hết đi!!! Ý nghĩa của cuộc đánh cá này của Buffett chính là như vậy!
 
Trở lại chuyện portfolio bằng ETF các chỉ số của cậu con giai. Sau khi khám phá ra portfolio của mình thua xa về return so với account của con, tôi ngậm ngùi bỏ hết tư tưởng chơi stock bằng cách chọn lựa rồi mua đi bán lại mong kiếm lời! Chỉ nên mua theo chỉ số, rồi để đó, sẽ khá hơn nhiều. Và đã từ từ chuyển dần tất cả những accounts về stocks tôi chơi sang portfolio chỉ thuần túy là ETF của các chỉ số.
 
Và thấy rằng có khá hơn thật. Cũng như khỏe khoắn và thoải mái hơn trước rất xa!!!
 
Hết

Chuyện chơi stock
Đã mang vào thư viện
 
Cảm ơn anh Franck đã góp sức cho thư viện