BÊN DÒNG POTOMAC.
Bút ký Nguyễn Minh Nữu
Sông Potomac là một con sông ở miền đông Hoa Kỳ chảy vào vịnh Chesapeake rồi thông với Đại Tây Dương. Sông dài khoảng 665 km, Hơn 5 triệu người sống trong lưu vực sông. Sông Potomac bắt nguồn từ vùng đông bắc tiểu bang West Virginia và hợp nhất ở quảng dưới thị trấn Cumberland, Maryland. Tàu bè lớn có thể đi lại trên sông Potomac từ cửa biển lên đến thủ đô Washington, D.C.
Phạm Cao Hoàng có bài thơ Khi dừng lại bên dòng Potomac rất hay:
khi dừng lại bên dòng Potomac
em bên tôi vẫn rất dịu dàng
gió lồng lộng cả một trời đông bắc
tóc em bay trong nắng thu vàng
và như thế mình đi và đã đến
mình đã tìm và gặp được dòng sông
tôi ngồi xuống để nghe sông hát
và đứng lên ôm lấy mặt trời hồng…
Ở cạnh dòng sông này, hai tiểu bang Maryland phía bắc và Virginia phia nam cuộn tròn thủ đô Hoa Thịnh Đốn ở giữa, tạo ra một quần thể dân cư đặc biệt của người Việt. Các thành phố sát cạnh nhau nên thường gọi là Người Việt Vùng Virginia, Maryland và Washington DC thành một tổ chức Cộng Đồng.
Truyền thuyết lập quốc của Hoa Kỳ kể về sự lựa chọn khu đất vuông vức được bao bọc từ hai nhánh sông Potomac trên đường ra biển là vùng đất của quận Columbia làm thủ đô, Phía bắc là tiểu bang mang tên vùng đất Đức Mẹ Maria tên là Maryland, và vùng đất bọc phía nam là Tình yêu Đồng Trinh tên là Virginia.
Tôi đến đây và cư ngụ tại đây suốt 26 năm rồi. Quen với cái nắng cháy da vào tháng 7, quen với cái lạnh buốt sương của tháng 2, quen với chạy xe giữa rừng cây gió thổi mù mịt lá vàng bay, hay ngây ngất giữa ngàn trùng hoa đủ loại nở muôn mầu trên các lối đi, trên đồi dưới lũng mỗi tháng 4 của mùa xuân về. Và hơn thế nữa, quen biết và kết thân tình với rất nhiều những con người mà tài năng và tư cách luôn làm tôi kính phục, ngưỡng mộ và ước muốn học theo.
Khi bắt đầu làm tờ tuần báo Văn Nghệ tại đây, việc tìm hiểu người trong vùng, tổng hợp các tin tức kinh doanh và hoạt động dịch vụ đưa tôi vào cái sinh hoạt đều đặn mỗi ngày đều có mặt tại khu thương mại Eden, ở đó, không cần hẹn hò gì, cũng có thể gặp gỡ thật nhiều những người muốn gặp và biết rất nhiều những điều muốn biết hoặc có khi không muốn biết cũng phải nghe.
Trung tâm gặp gỡ nhau của người Việt xa xứ đầu tiên là nằm ở đầu đường Wilson Blvd, thuộc quận Arlington, Nơi đó có cái chợ Pacific, ngôi chợ dựng lên năm 1976, nơi đầu tiên có bán thực phẩm á đông, thực phẩm á đông chứ chưa là thực phẩm Việt nam, nhưng như thế đã là quá tuyệt vời khi tìm thấy gạo, nước mắm, vài thứ rau thơm trồng từ vườn nhà. Pacific là lựa chọn duy nhất của lớp dân cư Việt còn thưa thớt thời đó, cuối tuần là kéo nhau đi chợ, mua thì ít và để thấy mầu da vàng, ngôn ngữ Việt khuây khỏa nỗi nhớ nhà.
Qua đầu thập niên 80, khu vức đó trở thành quá hẹp, một Luật sư người Việt làm cô vấn với một tư sản Do Thái, phát triển một thương xá gần như hoang phế vì ế ẩm nằm cách chợ Pacific khoảng 5 mile để lập thành cả một khu thương xá với vài chục cửa tiệm ăn uống, dịch vụ lấy tên là Khu Thương Mại Eden.
Eden phát triển vượt bậc, từ vài chục rồi lên đến cả trăm và vài trăm các cưả tiệm. Nhiều nhất là nhà hàng, tiệm vàng, hớt tóc uốn tóc, quán cà phê, bida, chợ thực phẩm việt, lúc đó còn có hai nhà sách tiếng việt là Thế Hệ và Văn Hoa nữa. Sự phát triển kéo theo là tiền thuê nhà tăng cao chóng mặt, các doanh nhân ai cũng than , nhưng chưa bao giờ có một cửa tiệm nào bỏ trống, cứ tiệm này vừa đóng thì ngay tháng sau có người mới vào mở. Nằm ở thành phố Falls Church, gần với xa lộ vòng đai 495, nối các tiểu bang Virginia, Maryland và Washington Dc, người Việt nghiễm nhiên coi khu thương mại Eden như một trung tâm tụ hội gặp gỡ suốt tuần. Nơi đó, chẳng những là nơi mọi người hẹn gặp nhau uống ly cà phê , ăn bát phở nóng chuyện trò tán gẫu mà còn là nơi dễ hẹn của các bạn hữu từ phương xa ghé thăm Hoa Thịnh Đốn (có khi là việc gia đình, kết hợp thăm bạn cũ, có khi để tham dự các cuộc hội thảo diễn ra tại đây, có khi đến xem hội Hoa Anh Đào, hoặc các bảo tàng viện cấp quốc gia và vô vàn thắng cảnh tuyệt đẹp mà đôi khi , chính người địa phương cũng không biết tới) Các bạn phương xa đó, khi xong những việc riêng tư, chỉ cần một cú điện thoại nhắn nhau, là thay vì phải đi thăm từng người, thì chỉ ra Eden là gặp gỡ rất nhiều người.
Nhưng lợi điểm đó, chỉ kéo dài khoảng mươi, mười lăm năm. Từ 1995, rất nhiều hàng quán, văn phòng bác sĩ luật sư, cơ sở dịch vụ đã mở rộng khắp các thành phố chung quanh. Ăn món ăn Việt không cứ chỉ ra Eden, mà gần thành phố nào chung quanh như Annadale, Fairfax, Falls Church. Arlington, Washington DC… đều mọc lên các nhà hàng món ăn Việt nhưng tổ chức và trang trí sang trọng nhằm vào người Mỹ, Hàn, Phi, Hoa…Nhưng dẫu sao, Eden Center vẫn là nơi sầm uất nhất, đông đảo nhất và dĩ nhiên là quen tên nhất.
Phở Xe Lửa có lẽ là nhà hàng nổi tiếng liên bang. Từ California ở cực tây, hoặc Canada ở cực bắc, bạn hữu văn nghệ khi hẹn gặp nhau ở vùng Đông Bắc Hoa Kỳ, thì thế nào cũng nhắc tới Phở Xe Lửa. Vào thời kỳ toàn thịnh ở khu Eden là khoảng 1992-1997, Phở Xe Lửa mỗi ngày có thể bán khoảng 500 tô phở, giá 7 đồng một tô, bình quân con số sẽ là 105 ngàn/tháng. Xin ghi chú rằng, giá một căn nhà ba phòng ngủ tại đây lúc đó chỉ khoảng 120 ngàn. Địa điểm này ghi lại dấu chân những văn nghệ sĩ cư trú trong vùng thường xuyên có mặt như Đinh Cường, Hoàng Hải Thủy, Hoàng Trọng, Văn Phụng, Nguyễn Túc, Nguyễn Tường Giang, Nguyễn Mạnh Hùng, Hà Bỉnh Trung, Nguyễn Ngọc Bích, Trương Anh Thụy, Phạm Thành Châu, Hoàng Song Liêm, Hồng Thủy, Lãm Thúy, Lê thị Ý, Lê thị Nhị, Lê Thiệp, Uyên Thao… nhiều lắm không thể nhớ hết.
Như những cánh bèo trôi dạt, gặp gỡ nơi đó chuyện trò thăm hỏi và lại tan tác chia xa, nhưng lại nảy sinh ra từng nhóm bạn nhỏ năm bẩy người tự thấy hào hứng khi gặp gỡ và thèm muốn gặp lại, kết thân hơn và khắng khít với nhau lâu dài, như Hà Bỉnh Trung với Câu lạc Bộ Văn Học vùng Hoa Thịnh Đốn, Lê thị Nhị, Hồng Thủy, Lê thị Ý với tạp chí Kỷ Nguyên Mới, Lưu Nguyễn Đạt, Nguyễn thị Ngọc Dung với Tam cá Nguyệt San Cỏ Thơm…
Trương Vũ là một khoa học gia làm việc tại Nasa, là một Họa sĩ tài ba, Ông là Đồng Chủ Biên tuyển tập văn chương chiến tranh The Other Side of Heaven (do Curbstone Press xuất bản năm 1995). Nguyên đồng chủ biên tập san Việt Học The Vietnam Review của đại học Yale (1996- 1998). Nguyên chủ bút tạp chí Đối Thoại, California (1993-1994). Hợp tác, đóng góp bài vở cho một số tạp chí văn chương (giấy và mạng) như Văn Học, Hợp Lưu, Văn..
Ộng được nhiều người quý mến vì tư cách, vì kiến văn rộng rãi và chất nghệ sĩ lãng mạn trong giao tế. Nơi ông cư trú cũng là nơi ông dùng làm Studio vẽ tranh và lại là một địa điểm rộng rãi lý tưởng cho các buổi họp mặt. Sau cái thời mà người ta hẹn gặp nhau ngoài quán xá chuyện trò ngắn ngủi mang tính chất thăm hỏi, tới lúc những người ý hợp muốn có một một nời trò chuyện sâu hơn, đã có những điểm gặp như ở nhà Phạm cao Hoàng, nhà Nguyễn Quang, nhà Nguyễn Tường Giang, nhà Nguyễn Thị Thanh Bình.. thì địa điểm thường được chủ nhận chào đón chính là Studio Trương Vũ.
Không phải thường xuyên, nhưng năm ba tháng, cảm thấy nhớ và thèm ngồi cạnh bên nhau, là có một hẹn hò, như có lần, ghi lại kỷ niệm bằng một bài “Không phải là thơ” như thế này:
Qua rồi mùa u ám Đông trôi đi theo cơn mưa rả rích suốt đêm qua Thư mời gửi đi từ Trương Vũ: “Chúng ta có truyền thống không trả lời nếu sẽ đến, và tôi không chờ đợi một hồi âm nào. Thế mà Nguyễn Thị Thanh Bình phá lệ trả lời rằng sẽ đến, sẽ đến đúng giờ Thế mà tôi cũng không nén được sự háo hức bằng một phá lệ trả lời là sẽ đến. Ngồi quanh bàn thật nhiều món ăn Việt Nam do Thiên Kim dậy từ sáng sớm để thực hiện Nguyễn Mạnh Hùng vừa từ Singapore đem về câu chuyện đất nước nhỏ, đẹp, an toàn, giàu có ở phương đông. Đặng Đình Khiết xúc động nói về Philippines vào cái ngày nhận được hung tin từ điện thoại gọi trên chuyến bay từ Mỹ đến Manila. Bàng hoàng và đứng không vững. Phạm Nhuận kể chuyện người thiếu nữ tạo nguồn cảm hứng cho Trịnh Công Sơn viết Như cánh vạc bay. Đoan Trang tâm sự về dân nhạc, về sự thăng hoa của bài Phụng Vũ với tiếng sáo thần Nguyễn Đình Nghĩa. Nguyễn Quang vẫn rất ngây thơ hỏi những điều chẳng ai dám trả lời. Qua rồi mùa đông u ám và buồn của nhóm bạn bè chung. Hôm nay ngồi nghe, và thi nhau kể chuyện "đời xưa" Nói tới Duyên trong thơ Nguyễn Tất Nhiên, tới Dao Ánh trong nhạc Trịnh Công Sơn, Thương trong thơ Hàn Mặc Tử. Tiếng cười hồn nhiên của rất nhiều thanh niên quá lứa. Trương Vũ tâm sự rằng anh rất thích vẽ chân dung, nhất là những người một thời ghi dấu thân tình trong dòng đời. Ghi lại cái thần bạn hữu còn có nghĩa ghi lại cái tình chia sẻ với nhau. Và lần này, qua nét cọ của người họa sĩ tài hoa màu vàng Hoa Cúc là màu vàng nền nã trên áo của Cúc Hoa. Khuôn mặt phúc hậu và tia nhìn hiền hòa trong tranh giữ lại được toàn bộ cái chất riêng tư đằm thắm Cúc Hoa. Ngày hôm qua, chính thức xuân về, với mùa lễ hội Hoa Anh Đào. đâu chỉ có Anh Đào, và rực rỡ bên đường còn là hồng thắm Hoa Mộc Lan, vàng chanh, tím đỏ , trắng xanh của quá nhiều loại cây đồng loạt ra hoa mà tôi không biết hết tên. Nhưng chắc nhiều người trong bàn cũng như tôi sẽ nhớ xuân này với màu vàng Hoa Cúc.” Những tụ hội ở nhà Trương Vũ thì nhiều không kể xiết, những lần ghi lại trong lòng nhiều kỷ niệm như gặp để xem và tập vẽ tranh với Họa Sĩ Rừng (Nguyễn Tuấn Khanh), gặp Nguyễn Hưng Quốc và Hoàng Ngọc Tuấn đến từ Úc Châu, gặp Du Tử Lê từ California, gặp Trịnh Cung và cô vợ trẻ đến từ Việt Nam với lời khẳng định “Chính cô ta chủ động đến với tôi”. Lần gặp đông nhất với anh chị Quán Văn đến từ Việt Nam như Nguyên Minh, Đoàn văn Khánh, Trương văn Dân, Elena Pucillo, Thân trọng Minh cùng với Trần Doãn Nho từ Massachuset, Lữ Quỳnh về từ California, tụ hội với anh chị em vùng Hoa Thịnh Đốn như Đinh Cường , Trương Vũ, Phạm Nhuận, Phạm cao Hoàng, Nguyễn Tường Giang, Phùng Nguyễn, Nguyễn Quang, Nguyễn thị Thanh Bình, Nguyễn Minh Nữu, Bạch Mai, Đinh Từ Bích Thúy, Nguyễn Đình Vinh…
Những lần đó, là những lần mở được mắt ra để thấy rất nhiều những chân trời, mở được lòng ra để thấy bao la tình bằng hữu. Được kết giao và được hòa được mình vào sức sống nhiều người.
Khi Đinh Cường còn, và nhất là giai đoạn năm bẩy năm trước khi mất, bạn phương xa đến thăm ông thật nhiều, không thể tiếp tại nhà, nên Đinh Cường thường chọn Saigon Quán làm nơi đón khách, và bao giờ cũng rủ tôi và Phạm cao Hoàng cùng tiếp khách với ông, đó là Nhà thơ Nguyễn Xuân Thiệp từ Texas, Họa sĩ Nguyễn Quang Chơn, Nhà thơ Nguyễn Quốc Thái, Nhà thơ Viên Linh, Họa sĩ Trịnh Cung, Họa sĩ Nguyễn Đình Thuần, Nhà thơ Lữ Quỳnh...Những gặp gỡ đó, mở ra rất nhiều mối liên lạc giữa anh em cầm bút với nhau.
Còn góc riêng của chia sẻ tâm tư, lắng nghe và sọi rọi chính mình lại là những tụ họp nhỏ, chỉ là năm ba người. Như lần ở nhà Phạm cao Hoàng. Nghe Nguyễn Trọng Khôi kể về chương trình làm việc thường ngày, sáng ngủ dậy, mang giầy vào, chạy bộ, và giữ luôn tư thế sẵn sàng làm việc cho Vẽ, cho Đọc, cho Viết, đến khi chiều xuống mới tháo giầy ra để thư giản như xong một ngày lao động hết lòng.
Như lần ở căn biệt thư bên hồ của Nguyễn Tường Giang, hậu duệ của Tự Lực Văn Đoàn , tác giả Khói Hồ Bay do Thạch Ngữ xuất bản 2012, để nghe kể thời làm tạp chí Văn Chương (1973) và những kỷ niệm lúc thực hiện Tuyển tập Truyện Ngắn Hay Nhất năm 1973.
Một tuyển tập 10 truyện ngắn hay nhất thời bấy giờ mà cho tới nay, vẫn là một tuyển tập xuất sắc nhất về truyện ngắn Việt Nam.
Hay là những buổi rất gọn chỉ có ba anh em Trương Vũ, Phạm Cao Hoàng, Nguyễn Minh Nữu để nghe Trương Vũ tâm sự là một người giỏi Toán,yêu Toán, ra trường đi dạy Toán và những mối dây kỳ lạ của Toán với Văn Chương.
Hay có lần cùng với Trần Thị Nguyệt Mai, vợ chồng Tùng và Duyên trong một vòng tròn thân mật, hỏi Tùng về Nguyễn Tất Nhiên và những bài thơ viết về Duyên của ông ấy để nghe Tùng rất nhẹ nhàng thỏa mái khen ngợi hết lòng những vần thơ trữ tình của chàng thi sĩ bạc mệnh. Người đã xuất bản cả một tập thơ để viết về một người con gái mà chàng quen chứ chưa từng làm người yêu. Và đó là phu nhân của Tùng bây giờ.
Lại nhớ một lần được mời tới nhà Phạm cao Hoàng, đến nơi có Đinh Cường, Đinh Trường Giang, và Trần Thị Nguyệt Mai từ Ohio đến, đem theo món quá đặc biệt cho Đinh Cường. Tập thơ Cào Lá Ngoài Sân Đêm do nhóm bạn gồm Nguyệt Mai, Phạm cao Hoàng, Trần Hoài Thư kín đáo thực hiện làm quà sinh nhật cho anh. Đôi mắt Đinh Cương rưng rưng
người ra ngoài hiên sau quét dăm ba cành lá gạch lên màu rêu xanh lâu không có ánh nắng vào ngồi trong tịch lặng đất trời sao buồn thiu nói gì đi ánh trăng trời xám mù không thấy trời xám mù và tôi một ngày không tiếng nói nhớ tiếng kèn đồng thổi đêm nào trong quán xưa hôm nay một ngày mưa cám ơn nhận thùng sách Sẽ không thể kể ra, hay ghi lại hết được đâu những người anh, những người bạn của tôi đang sống ven dòng sông Potomac này. Nó bàng bạc như lớp khói trên sông, mà lúc nào cũng có cảm giác ấm áp như vẫn luôn có nhau trong mọi cuộc đổi dời.
Lâu lắm rồi đó, cả hơn năm nay không có dịp tụ hội với nhau, dù ở rất gần nhưng đành chấp nhận liên lạc với nhau qua điện thoại, thực lòng khao khát lại được sống như ngày xưa, ngồi lại bên nhau, dù chỉ là:
ngồi bên nhau giọt rượu cay trong mắt ngồi bên nhau cùng nhớ một quê nhà quê nhà thì xa mây thì bay qua đời phiêu bạc như những đám mây trôi giạt. (Thương nhớ Ngựa Ô, thơ Phạm cao Hoàng)
Nguyễn Minh Nữu