TẬP THƠ HAY NHẤT CÓ LỜI BÌNH – Phạm Ngọc Thái

 
                                                                                                                           -  MẤY LỜI DẪN GIẢI -
 
     Đó là tập sách dày khoảng trên hai trăm trang xuất bản, lấy tên:
                     "Tập thơ
                    HAY NHẤT &
                    NHỮNG LỜI BÌNH"
     Do thi nhân Phạm Ngọc Thái lựa chọn, biên soạn từ trong các tác phẩm đời thi ca của mình – Cũng có thể coi tập sách là một sự cô đúc tinh túy... của Tuyển phẩm “Minh chứng về chân dung một thi hào dân tộc” mà chúng tôi đã cho đăng trên Web. Việt Nam Thư Quán này:
                         http://diendan.vnthuquan.net/tm.aspx?m=897650


      Nguyễn Thị Hoàng
     Hiện bản thảo tập thơ đang được tác giả gửi đi các công ty sách, nhà xuất bản trong nước và cộng đồng Việt ở hải ngoại – Tìm nơi com măng phát hành? Để bản rộng rãi ra thị trường cho quảng đại quần chúng có điều kiện thưởng thức.
      Thơ ca Hồ Xuân Hương chỉ vẻn vẹn trong vòng 50 bài – Bà vẫn được đánh giá thuộc chân dung hàng đại thụ, trong mấy nhà thơ lớn nhất Việt Nam: Nguyễn Du - Nguyễn Trãi – Hồ Xuân Hương (Dựa theo tác phẩm “Ba thi hào dân tộc” của Xuân Diệu)
      Tác phẩm “Tập thơ hay nhất và những lời bình” của Phạm Ngọc Thái tuy chỉ một tập sách vừa phải, nhưng đó lại là cả ngọn thi sơn sừng sững – Một tượng đài thi ca tự do hiện đại hàng đẳng cấp cao, để lại cho nền văn học nước nhà.
      Một tuyệt phẩm thi ca có một không hai trong đương đại - Chính tác giả cho đăng trọn vẹn dưới đây.
      Mời quí vị cùng các nhà phê bình lý luận văn học đọc và suy ngẫm.
 
                                                         Nguyễn Thị Hoàng
                                                                      Nguyên GV Trường ĐH Sư phạm       
                       

 

nhanvan

 
 
 
                         PHẠM
                          NGỌC
                          THÁI
 
                            Tập thơ
                 HAY NHẤT và 
                 NHỮNG LỜI BÌNH 


 
                                                                LỜI GIỚI THIỆU
 
     Thi phẩm gồm 65 bài thơ tự do hiện đại, tinh hoa nhất được chọn lọc trong đời thi ca Phạm Ngọc Thái – Trong đó 27 bài có lời bình thơ đặc sắc, thơ hay lấy từ các tác phẩm đã xuất bản của anh:
-   Phạm Ngọc Thái phê bình và tiểu luận thi ca                                          2013
-   Chân dung nhà thơ lớn thời đại                                                             2014
-   Cánh đại bàng của thi ca đương đại Việt Nam                                         2019 
      Riêng về phần thơ: Trong 65 tình thi, một phần lớn đã được rút ra trong tập "64 bài thơ hay", Nxb Hồng Đức 2020 - Chỉ có một bài "Mấy lời trăng trối đầu xuân" là tác giả mới sáng tác, còn lại số bài khác trích từ "Tuyển thơ chọn lọc", Nxb Hồng Đức 2019.
      Có thể nói, 65 tình thi là 65 viên ngọc bích với những cung bậc khác nhau: Đa sắc, đa dạng và phong phú… phản chiếu trong sự nghiệp thi ca của anh. Dù là thơ tình hay thơ đời, hầu hết đều đạt độ viên mãn về ý tưởng cũng như ngôn ngữ, nghệ thuật, cảm hóa được trái tim người yêu thơ.
      Trần Việt Thịnh - Nghệ sĩ phim truyện của Đài truyền hình Việt Nam, trong bài "Phạm Ngọc Thái người hai lần thi sỹ" đã viết:
      " Nếu thơ ca là một ngôi đền kì vĩ và cao sang, thì Phạm Ngọc Thái là một tín đồ của không nhiều tín đồ trong ngôi đền đó. Thơ anh hầu hết là thơ tự do, ít tuân theo niêm luật, song nó chứa đựng nhiều mặt của cuộc sống... 
     Anh mượn thơ như một công cụ để lý giải sự đời.  Thơ anh bao gồm nhiều đề tài, thể loại. Thể loại nào cũng đậm đà, sâu sắc đến lạ kỳ!".
    Về thi pháp - Những người tìm hiểu sâu về thơ Phạm Ngọc Thái thì thấy không hề giống Xuân Diệu, Huy cận hay Thế Lữ... mà ảnh hưởng nhiều của Hàn Mặc Tử. Đậm chất dòng thơ tượng trưng hiện đại châu Âu... và tính triết lý trong thơ Chế Lan Viên.
     Số bài thơ tình lại phảng phất giọng điệu thi ca (qua bản dịch Thúy Toàn) của thi hào Nga vĩ đại Pushkin.
     Với thi phẩm "Tập thơ hay nhất và những lời bình" này -  Tác giả đã chủ định  chọn lựa cho đầy đủ thơ viết qua các thời kỳ với mọi góc cạnh cuộc đời: Hạnh phúc, khổ đau, đam mê, sung sướng... Có lúc lại rơi vào tâm trạng dầy vò, trăn trở. Đôi bài tác giả đã sáng tác từ  những năm tháng chiến tranh, nơi chiến trường máu lửa, khi mà nhà thơ còn là một người lính. Thơ viết trong thời kỳ ở nước ngoài, thơ tình, thơ đời, thơ quê hương đất nước, thơ khóc con...
      Song chiếm đa phần về thơ hay Phạm Ngọc Thái, chính là mảng thơ tình: Hình ảnh thơ huyền thẳm, ý nghĩa sâu xa - Ngay vào đầu tập, tác giả đã giới thiệu liền “Bảy bài thơ tình hay hàng đỉnh” của đời thơ mình. Đó là các bài: Sáng thu vàng, Nhìn trăng nhớ em, Váy thiếu nữ bay, Em về biển, Anh vẫn về theo dòng lệ em tiếc nuối, Anh đứng nhìn theo bóng chim câu, Người đàn bà trắng.
      Đọc bảy bài thơ tình hàng tuyệt phẩm thi ca này, đã cuốn hút, hứa hẹn với người đọc: Về một tác phẩm thi ca rất đáng chiêm ngưỡng, thưởng thức.
      Tôi đã từng bình luận về thơ hay xưa nay, rằng: 
      “Thơ hay bậc nhất của ngàn năm văn hiến Thăng Long phải là loại thơ có khả năng sống trường cửu tháng năm, thơ của mọi thời đại - Đó là loại thơ có hàng đẳng cấp cao nhất.
      Không kể Kiều bất hủ của Đại thi hào Nguyễn Du, thuộc thể loại tiểu thuyết thơ - Những bài thơ ngắn tuyệt hay trong thi đàn xưa nay, như: 
      Đèo ngang của BHTQ  /   Làm lẽ, Cảnh thu - Hồ Xuân Hương  /  Thương vợ - Tú Xương  /  Thu điếu - Nguyễn Khuyến  /  Tràng Giang - Huy Cận  /  Tranh lõa thể - Bích Khê  /  Tương tư - Nguyễn Bính  /  Đây thôn Vỹ Dạ;  Mùa xuân chín;  Bẽn lẽn - Hàn Mặc Tử  /  Hai sắc hoa ti-gôn - TTKH.  /  Thuyền và biển - Xuân Quỳnh...”. 
      "Tập thơ hay nhất và những lời bình" của  Phạm Ngọc Thái thuộc loại thơ có khả năng sống trường cửu tháng năm đó! Một tác phẩm thi ca hay và tầm vóc, điển hình nhất của thi nhân - Xin được giới thiệu cùng bạn đọc thưởng lãm.
 
                                                                  Nguyễn Thị Hoàng
                                                                                   Nguyên GV Trường ĐH Sư phạm
 
 
 
 

nhanvan

 
                       A.   BẢY BÀI THƠ TÌNH HAY HÀNG ĐỈNH
                   
 
 
 
          SÁNG THU VÀNG
                          Tặng Bích Đào
 
Gặp lại em một sáng thu vàng
Nơi em đứng nắng tràn ngoài phố
Với trời xanh, hồ xanh gió
Gió đưa làn tóc em bay                       
 
Sáng thu này trĩu cả hàng cây
Đô thành dịu mát
Ông lão ngồi bên gốc cây,
              bán những cây sáo trúc thổi vói lên trời
Bà xúc tép váy khều khào nước.
 
Một thời xa lắc
Em nghiêng chao về một thời xa.

Người con gái đã thành chính quả!
(phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha)
Đôi mắt em, bóng trúc bay xoà...
Đường phúc hậu, vầng trăng đầy nở...
Nghe không gian đổ vỡ cả mùa thu.

Sáng thu vàng mông mênh, mênh mông
Anh đứng trông em bên bờ sóng vỗ
Hồn đã mất trong rừng hoang thiếu nữ
Và trái tim cũng không còn.

Sáng thu vàng xang xênh, xênh xang
Những con đường xưa tắm hơi em
Môi em cười... hoa lá nát đau thêm
Thời gian trôi, cuộc sống buồn tênh.

Một mùa thu lá lá
Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ
Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang
Người đàn bà, em nuốt mùa thu tan.



 
     NHÌN TRĂNG NHỚ EM
                          Tặng Ánh Tuyết
 
Nhìn mảnh trăng trời lại nhớ em
Trăng trôi miên man khi mờ, khi tỏ
Chúng mình đến với nhau không còn thơ bé
Nhưng lòng tha thiết yêu thương
 
Trăng giữa tháng khuyết dần, tình cứ tràn dâng
Cả tới khi không còn trăng nữa
Thì em vẫn bên vành vạnh tỏ
Đưa anh vào giấc mộng ru đêm
 
Để cùng nhau say cảnh thần tiên
Cho quên hết biển đời ngang trái
Cuộc sống mưu sinh với bao mệt mỏi
Chân trời sẽ lụi tàn nếu chẳng có tình em
 
Ôi, mảnh trăng nhỏ bé giữa mênh mang
Vẫn soi ngập cõi không gian vô tận
Sâu tận cùng trái tim anh hưng phấn
Đêm nằm thao thức vấn vương.
 
Thần thánh hiện hình trong một mảnh trăng em
Dìu anh qua phong ba, bão táp
Giữa giấc ngủ chập chờn đêm bất diệt
Anh bay về ôm lấy em thương.
 
Áp môi hôn lên vầng nguyệt của Cưng
Nghe trái đất dưới thân mình rung chuyển
Thế thái nhân tình dẫu bao đổi biến
Chẳng đảng phái nào sánh được hơn.
 
Cả nhân thế này chỉ một "mảnh trăng con"
Sống mãi muôn đời dù thay bao chủ nghĩa
Thức nhớ em hoài, trăng khuất không biết nữa
Nhìn khắp thiên hà càng da diết yêu thêm.
 
                                                  
        VÁY THIẾU NỮ BAY    
 
                 Rõ ràng trong ngọc trắng ngà
            Dày dày sẵn đúc một tòa thiên nhiên
                                        Nguyễn Du
 
                                    *
Váy thiếu nữ bay để ngỏ
Một khoảng trời nghiêng ngửa bên trong
Gió réo rắt, nắng bồn chồn hơi thở
Tìm vào cung cấm của em...

“Bờ bãi con người” em trổ hoa trái ngọt
Đến đế vương cũng khum gối cầu mong
Váy thiếu nữ bay lộ một lâu đài, điện ngọc
Nơi sự sống nhân quần tiến hoá muôn năm.

Váy thiếu nữ bay mang cả hồn thời đại
Mênh mông bàu trời, say đắm thế gian
Có phải đó khúc quân hành nhân loại
Em giữ trong mình nguyên thuỷ lẫn văn minh.

Váy thiếu nữ bay để thấy đời còn có lý!
Sự sống anh cùng nhân thế tồn sinh
Dù dung tục vẫn thánh tiên bậc nhất
Khởi điểm cho các luồng chính trị toả hào quang.
 
 

            EM VỀ BIỂN
                    Quê em thành phố biển

Em về biển để vùi vào trong cát
Nỗi buồn nước mắt
Những nát tan vòm ngực đã thương đau.

Biển cứ vỗ tan... nát tình biển cả...
Xô mãi bờ với lá thông reo
Người thiếu nữ ấy, dần thành cát trắng
Mang nỗi niềm, không biết đã đi đâu?

“Bờ bãi đời người” - Cuộc sống tình yêu
Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen, chân Phật Tổ!
Ta cũng thể loài cua còng trong bể cả
Yêu thương nhiều hưởng đã bao nhiêu.

Tháng năm trôi, tình cũ cháy như khêu...
Dòng suối thần tiên nuôi đời ta mục ải
Đôi gót đỏ, ánh mắt nhìn thơ dại
Đã thổi thành bão tố ở trong anh.

Hàng bạch đàn năm xưa còn đó
Anh còn đây. Em hỡi, anh còn đây!
Nhớ những buổi đón em, bên cổng trường sinh ngữ
Tóc nửa bạc rồi. Chỉ thấy gió mưa bay...

Tóc nửa bạc rồi. Tình vẫn đó, em ơi!
 
 
 

nhanvan

 
 
     ANH VẪN VỀ THEO DÒNG LỆ EM TIẾC NUỐI
                                          
Em nói với tôi rằng: “Muốn có một đứa con…”
Dù xa cách nhớ nhau trong hoài niệm
Năm tháng dáng hình em hiển hiện
Phía chân trời thắp sáng lửa tim tôi!
 
Người thục nữ tôi yêu, những năm cuối cuộc đời
Cho tới lúc nấm mồ anh xanh cỏ
Em hãy thắp nén hương lòng tưởng nhớ
Để hồn anh siêu thoát dưới trời âm.
 
Gặp em muộn rồi, bóng xế hoàng hôn
Tóc cũng bạc đôi phần, dẫu tim còn khao khát
Ngày anh khuất chắc làm em thổn thức
Nước mắt tràn trên nấm mộ thương yêu.
 
Thì đời này, em ạ! Có trớ trêu
Nhưng ta đã bên nhau, sưởi ấm mùa đông rét
Anh hôn lên đôi môi em như một vầng trăng khuyết
Thấy cả bầu trời du ngoạn cõi hồn xanh.
 
Lại bùng cháy trong thơ ngọn lửa trái tim
Ngọn lửa của tình yêu vĩnh diệt
Em đừng khóc cho lòng anh thêm tan nát
Có rời chốn dương trần, anh không chết đâu em!
 
Chỉ hóa kiếp mình, tiếp cuộc trường sinh
Cùng thi ca, anh sẽ sống muôn đời trong nhân thế
Vẫn khắc khoải quanh nàng vào nỗi nhớ
Với mối tình nồng thắm của em yêu.
 
Nếu giây phút nào, em lạc bến cô liêu
Giọt lệ thơ rơi nhòa trang giấy trắng
Hãy tìm đến nấm mồ anh, miền xa vắng
Rồi âm thầm một chút khóc cho nhau.
 
Anh thương em đời gặp cảnh bèo dâu
Em nhớ về anh sống kiếp chàng du mục
Thời trai trẻ phong trần, qua chiến tranh loạn lạc
Khi tuổi già, có vợ vẫn cô đơn.
 
Anh tìm đến em, lúc đã tàn úa mái đầu xanh
Yêu tha thiết mà cách ngăn thế giới
Anh vẫn về theo dòng lệ em tiếc nuối
Và yên lòng nơi nấm mộ ngàn thu.
 
 
 
ANH ĐỨNG NHÌN THEO BÓNG CHIM CÂU
                                   Tặng người nữ sinh của thời yêu
 
Mấy chục năm rồi, em ở đâu?
Ơi, người con gái của thời yêu
Chiều nay thành phố trong mưa lạnh
Anh đứng nhìn theo bóng chim câu.
 
Kìa! Dáng hình xưa lại hiện về
Gót thon bước nhẹ dưới đường quê
Gió bay mái tóc hương thơm ngát
Để cả trời xanh phải đê mê.
 
Tiếng hát ai đưa vọng bên hồ
Đã xa năm tháng hãy còn mơ
Mắt em thăm thẳm soi làn nước
Tận đáy hồn anh cứ ngẩn ngơ.
 
Chiều nay mà ngỡ buổi chiều nao
Vẫn đến trường em lối cổng vào
Đón cô thiếu nữ xinh xẻo ấy
Chạy đến bên anh tủm tỉm chào.
 
Thôi thế, hết rồi - Bé yêu ơi!
Bụi cát lầm lên phủ cuộc đời
Giá em mãi tuổi đôi mươi nhỉ
Và anh cũng đừng vội già người.
 
Mấy chục năm trời, em ở đâu?
Anh đứng nhìn theo bóng chim câu…
 
 
      NGƯỜI ĐÀN BÀ TRẮNG
 
                      Người đàn bà đi trong mưa rơi
                      Chứa một trời thầm như hoa vậy...
                                            (Kỷ niệm Bích Đào)
 
Chiếc mũ trắng mềm, em đội bàu trời
Khóm mây trắng bay, nghiêng trôi trên tóc
Đôi mắt em đong những áng mây
Người đàn bà trắng!

Em đi, về... chao những hàng cây
Hồ gió thổi, lệch vành mũ đội
Thấm đẫm mình em cả thềm nắng gội
Xoã ngang vai mái hất tơi bời.

Nỗi niềm thao thức
Những đêm trăng nước...
Chùm trinh em hát: Đấy chỗ thiên thai!
Người đàn bà ai mà định nghĩa?

Đường xưa đó về đây, em ơi!
Những con đường đã đầy xác lá rơi
Xác ve, xác gió và xác của mưa.

Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu
Anh cũng không làm chàng Trương Chi, suốt đời chèo sông vắng
Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng Trắng
Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau.

Vết thương lòng không dễ đã lành đâu
Những đêm sao buồn, những đêm gió khát
Khúc thơ tình anh lại viết về em
Người đàn bà ngậm cả vầng trăng... 
 
 
 

nhanvan

 
                           LỜI BÌNH CHO CÁC BÀI THƠ
                                    HAY HÀNG ĐỈNH

 
 
                      “SÁNG THU VÀNG”
                MỘT THIÊN TÌNH CA TUYỆT HAY 
                                   (Bài thơ xem ở trên)
 
Lời bình:  “Sáng thu vàng” được sáng tác trong khoảng không gian thiên nhiên, bên câu chuyện tình như truyền thuyết. Đó là một buổi sáng đô thành dịu mát, có:
                    Ông lão ngồi bên gốc cây,
                                     bán những cây sáo trúc thổi vói lên trời
      Chữ "vói" nghe như tiếng sáo trúc réo rắt vút lên trong mùa thu. Ở bên hồ, bà xúc tép "váy khều khào nước...". Đô Thành hôm nay đang ngày càng trở thành một thành phố công nghiệp hiện đại, thương mại hoá, thị trường kinh tế hoá. Song, tình thơ lại gợi cho ta nhớ về một Hà Nội của ký ức đã xa xưa.
      Sang đoạn thơ ba, câu chuyện tình mùa thu thực sự mới được bắt đầu - Nhưng nó đươc nối với đoạn thơ thứ hai, bằng hai câu:   
                    Một thời xa lắc
                    Em nghiêng chao về một thời xa
       Cả một mùa thu nghiêng chao theo người con gái, nhắc lại một thời đôi trai gái từng hạnh phúc yêu nhau. Hình ảnh của người con gái hôm nay được hiện lên:
                    Người con gái đã thành chính quả! 
      Có nghĩa, giờ đây nàng đã thành một người đàn bà trẻ. Như qui luật sinh nở của tạo hoá: Thiếu nữ năm xưa đã khai hoa, kết trái. Hai chữ "chính quả" nghe như có cả tiếng kinh nguyện của chùa chiền, báo về sự đắc đạo của nàng. Một sự chuyển hoá từ tiết trinh sang tiết hạnh. Có lẽ lúc này khi gặp lại người tình xưa ấy, lòng nhà thơ đã vấn an nơi chốn cửa thiền, nên ngôn ngữ thi ca mới chứa chất tính phật đài như thế. Cả đến câu sau khi anh miêu tả:
                    Phảng phất trên đầu đôi nét phôi pha
     Năm tháng tất thảy đều không tránh khỏi qui luật rêu phong. Nói đến khối tình trần tục mà thơ đượm màu sắc phật. Ta hãy nghe tác giả tả về nàng:
                    Đôi mắt em bóng trúc bay xoà...
      Đây là đôi mắt đẹp của mùa thu thăm thẳm, mơ màng. Bóng trúc phủ trong đôi mắt, thơ trừu tượng. Hai chữ "bay xoà" mang màu sắc ảo rợp lên. Hình tượng thơ từ trong cảm rung, thần xuất mà thành. Còn:
                    Đường phúc hậu vầng trăng đầy nở...
      Để nói lên cả tấm thân, làn da, vóc dáng đến tâm hồn nàng toát ra một vẻ đẹp dịu dàng, mơ mộng như trăng. Tác giả hạ một câu kết đoạn:
                    Nghe không gian, đổ vỡ cả mùa thu!
      Ta nghe như có tiếng mùa thu rơi, đổ sập từ trên trời cao xuống. Tức là trái tim và tâm hồn chàng đang tan vỡ! Có thể coi đoạn thơ thứ ba này là thần cốt, điểm hội tụ chói sáng của tình thơ. Nó chứa đầy ngọc bích trong hình ảnh, ngôn ngữ,  đưa “Sáng thu vàng” lên tầm vóc của một bài thơ mùa thu đặc sắc.
     Những đoạn bốn-năm-sáu sau đó, phát triển cùng với những kỉ niệm xưa và nỗi lòng tan nát của nhà thơ. Mùa thu vàng trống vắng, xa xót bay rợp bóng xuống ngổn ngang:
                    Hồn đã mất trong rừng hoang thiếu nữ
                    Và trái tim cũng không còn.
     Tình yêu thiếu nữ như một cánh rừng hoang ư? Hay thiếu nữ đi… để lại trong anh cả một cánh rừng hoang? Nghĩa là, trái tim chàng cũng đã đi theo người con gái mất rồi! Ở đoạn thơ thứ năm:
                    Môi em cười, hoa lá nát đau thêm
                    Thời gian trôi cuộc sống buồn tênh.              
      Hoa lá đến mức độ phải héo hắt, nát đau trước đôi môi người đàn bà trẻ - Thì không biết đôi môi em hấp dẫn, chan chứa đến mức nào !? Đều là những hinh ảnh tượng trưng.
     Về nghệ thuật: “Sáng thu vàng”  được xây dựng theo nhịp điệu như một cánh võng mùa thu. Làn điệu thơ chuyển dần - Đầu tiên thì đưa nhẹ:
                    Với trời xanh, hồ xanh gió
                    Gió đưa làn tóc em bay...
      Người con gái tóc xoà bay trong gió. Giọng thơ ru uyển chuyển. Sang đến đoạn bốn và năm, cánh võng được đẩy lên bay bổng:
                    …Sáng thu vàng mông mênh, mênh mông 
                    …Sáng thu vàng xang xênh, xênh xang 
      Một cánh võng mùa thu chứa trong lòng nó mọi điều về mối tình đôi trai gái. Đến đoạn cuối thả xuống một mùa thu xòa ra, đầy lá:
                    Một mùa thu lá lá
                    Nơi ấy giờ chỉ còn có cỏ
                    Bướm vàng hoa cũ vẫn bay ngang
      Nơi gặp gỡ em ngày xưa giờ đây quạnh vắng, cỏ dại mọc đầy lên - Để rồi tác giả kết bài:
                    Người đàn bà, em nuốt mùa thu tan...
      Chẳng ai nuốt được mùa thu cả !? Chữ “nuốt” đầy sắc thơ siêu thực. Em đi để cả mùa thu trống vắng còn ở lại, hay đã mang theo mùa thu đi mất rồi? Ai có thể trả lời - Không ai cả, vì chính tác giả cũng không thể trả lời.
     “Sáng thu vàng” phảng phất phong dáng của trường ca. Một mùa thu của tình yêu, toả bóng xuống thi ca.
 
                                                      Tuyết Thúy
                                             (Trích tập “PNT chân dung nhà thơ lớn thời đại”, 2014) 
 
 
 

nhanvan

 
 
 
                                                  "EM VỀ BIỂN"
                                            MỘT MỐI TÌNH ĐẦY LỆ 
                                            
Lời bình:  Bài thơ kể về mối tình của một cô nữ sinh trường với nhà thơ, nỗi thơ đầy nước mắt:
                        Em về biển để vùi vào trong cát
                        Nỗi buồn nước mắt
                        Những nát tan vòm ngực đã thương đau.
     "biển" ở đây là thành phố quê hương của người con gái (như trong tựa đề bài thơ đã viết), nhưng hình ảnh biển còn là biểu tượng của bãi-biển-đời-người hay là tình-em-biển-cả:
                        Biển cứ vỗ tan... nát tình biển cả
                        Xô mãi bờ với lá thông reo
      Cái hàng thông năm tháng đứng trên bờ biển hát, hữu tình và da diết của thiên nhiên với con sóng xô nát bờ, khắc khoải mãi về người trinh nữ. Một biển cuộc đời đầy sóng bão, người sống trong nó và... nó có thể nghiền nát con người:
                        Người thiếu nữ ấy dần thành cát trắng
                        Mang nỗi niềm không biết đã đi dâu?
     Người con gái ấy đã đi không trở lại. Hình ảnh "cát" trong bài thơ này mang màu sắc thơ siêu thực, tức là dạt vào trong chốn cát bụi đời người...
     Tôi xin phân tích về đoạn thơ ba:
                           “Bờ bãi đời người” - Cuộc sống tình yêu
                          Trái tim nhỏ em dựng cả toà sen, chân phật tổ!
                          Ta cũng thể loài cua còng trong bể cả
                          Yêu thương nhiều hưởng đã bao nhiêu.
     Tình yêu của em đưa ta về nơi thánh thiện. Em chính là cả toà sen nát bàn phật tổ của đời anh! Thế mà, trên "bờ bãi đời người" thân phận em vẫn nổi chìm như kiếp rong rêu. Thì ra tình yêu không chỉ mang cho ta hạnh phúc, mà còn là bi kịch đớn đau trong cuộc đời. Đây là bốn câu thơ hay nhất bài, hình tượng đã đạt đến điểm đỉnh, khái quát nội dung tư tưởng của toàn bài để đưa tấm phẩm bích Em Về Biển vào trong miếu mạo của thi ca.
     Đoạn thơ tiếp:
                           Tháng năm trôi…tình cũ cháy như khêu
                           Dòng suối thần tiên nuôi đời ta mục ải
                           Đôi gót đỏ ánh mắt nhìn thơ dại
                           Đã thổi thành bão tố ở trong anh.
       Tình cũ như ngọn đèn càng khêu càng cháy. Người con trai cũng như cây thông mòn mỏi mãi, năm tháng dần thành mục ải... thì mối tình trong trắng thơ ngây, thơm mát như ban mai của người con gái xưa lại hiện về xoa lên nỗi đau của lòng anh. Hình bóng người sinh nữ cứ lặng lẽ, âm thầm mà cào xé tưởng như những trận bão lòng không dứt.
    Em Về Biển tuy không đi sâu vào miêu tả tấm thân bên trong của người con gái, hồi ức chỉ phục lại những ấn tượng có tính điển hình, như:
                        Đôi gót đỏ ánh mắt nhìn thơ dại
    Hay là:
                       Những nát tan vòm ngực đã thương đau
    Nghĩa là không thấy những hình ảnh yêu thương trần tục xuất hiện trong tình thi này, chỉ có những hương vị thơm tho, thanh thoát, nên thơ... nhưng vẫn đầy cảm xúc da diết, mộng mơ mà năm tháng không phai nhoà trong anh.
     Đời hiện hữu mà tình yêu lại là ảo ảnh. Cuộc sống chỉ còn là một bãi cát vô vi, trắng phau để những trận bão tố lòng anh thổi mãi không thôi. Đến đây một mảng thơ hiện thực được tràn vào, tình thơ lại càng thêm tha thiết:
                         Hàng bạch đàn năm xưa còn đó
                         Anh còn đây. Em hỡi! Anh còn đây,
                         Nhớ những buổi đón em bên cổng trường sinh ngữ...
      Những buổi đón người yêu bên cổng trường... gợi lại bao nhiêu kỷ niệm để nói về một thời đôi trai gái đã say đắm yêu nhau. Ta có thể mường tượng, bóng trăng huyền diệu thuở ấy, bước chân em đi nhè nhẹ, những chiếc lá rơi khẽ khua lên xào xạc. Ôi! Tấm thân của người con gái như một tảng thiên thạch trinh trắng vô vàn, cuốn hút cả những linh hồn. Chạm vào thiên thạch ấy, mọi sức mạnh đều tiêu tan mềm nhũn để tan hoà thành nước. Ánh mắt, đôi môi, cả cặp "tuyết lê" trắng ngần, trinh khôi của người thiếu nữ tựa như đôi mỏm núi kỳ vĩ nhô lên làm nên luỹ thành sừng sững nghìn năm, là thiên kiệt tác nhân sinh của loài người.  Khi ta áp môi hôn, khi đôi bàn tay man dại của tạo hoá đặt vào đó, nó nóng hổi và huyền thoại...
      Nhà thơ đã từng sống qua nửa thế kỉ, chứng nhận bao điều lớn lao cùng những điên đảo xẩy ra trong thế giới loài người, để cuối cùng anh lại quay về, chỉ ngợi ca người yêu bất tử hơn mọi thứ trên đời. Thế mà đời người như bóng câu bay qua trong vòm trời vô định, tất cả đều tan vỡ lẫn vào trong cát bụi cuộc đời - Như những dòng thơ kết thúc trong Em Về Biển này :
                         Tóc nửa bạc rồi, chỉ thấy gió mưa bay...
                         Tóc nửa bạc rồi. Tình vẫn đó, em ơi!
    Mái tóc sương nhà thơ soi xuống dòng sông vô cùng, vô tận của thời gian, lẫn nhoà trong tiếng gió mưa phủ kín đất trời. Năm tháng qua đi lặng lẽ mà héo úa, như bao chiếc lá vàng rơi rụng xuống, phủ lên trên những hồi ức về người con gái xưa một nấm mồ tình.
 
                                                                Phương Tuấn
                                                            (Trích tập “PNT phê bình & tiểu luận thi ca”, 2013) 
 
 
 

nhanvan

 
 
                                       “ANH VẪN VỀ THEO DÒNG LỆ EM TIẾC NUỐI”
                                                     MỘT KIỆT TÁC THƠ TÌNH 
 Lời bình: "Anh vẫn về theo dòng lệ em tiếc nuối" chia thành chín khổ, ba mươi sáu câu. Cảm xúc dồn dập chảy trào ra trong trái tim nhà thơ. Bắt đầu bằng lời thổ lộ của người tình gái với ước muốn của nàng:
                    Em nói với tôi rằng: "Muốn có một đứa con…"
     Trong tình yêu của người đàn bà, mong muốn có một đứa con là ước nguyện máu thịt cả cuộc đời. Ở bài "Hai sắc hoa ti-gôn", nữ sĩ T.T.KH từng mô tả hình ảnh của người tình trong mộng. Nàng nhớ về thưở xa xưa, chàng đã bộc lộ tình yêu thương với mình:
                   Người ấy thường hay vuốt tóc tôi,
                   Thở dài trong lúc thấy tôi vui,
                   Bảo rằng: “Hoa, dáng như tim vỡ,
                   Anh sợ tình ta cũng vỡ thôi!”
      Còn bài "Anh sẽ về theo dòng lệ em tiếc nuối": Đó không phải chỉ là khát vọng riêng của ái nữ, mà đã hòa vào dòng yêu thương tha thiết của chàng. Ta nghe, nhà thơ bộc bạch niềm tâm tư ấy:
                    Dù xa cách nhớ nhau trong hoài niệm
                    Năm tháng dáng hình em hiển hiện
                    Phía chân trời thắp sáng lửa tim tôi!
     Nàng trở thành ngọn lửa để sưởi ấm trái tim chàng. Với nhà thơ, đây là mối tình của “buổi hoàng hôn cuộc đời", lại phải sống cách xa nhau. Nhà thơ đã than:
                    Gặp em muộn rồi, bóng xế hoàng hôn
                    Tóc cũng bạc đôi phần, dẫu tim còn khao khát
     Và anh thổ lộ:
                    Người thục nữ tôi yêu, những năm cuối cuộc đời
                    Cho tới lúc nấm mồ anh xanh cỏ
                    Em hãy thắp nén hương lòng tưởng nhớ
                    Để hồn anh siêu thoát dưới trời âm
     Câu chuyện tình có vẻ lâm ly. Anh yêu nàng mãn đời, mãn kiếp, cho tới khi chỉ còn một nấm mồ xanh cỏ - Chà, tình thật đắm say. Những dòng thơ chảy ra từ trái tim, trở thành câu chuyện tình không khác gì truyền thuyết.
      Ngẫm rằng, họ thương yêu nhau không chỉ đến bạc đầu, mà sang kiếp khác vẫn còn yêu:
                    Ngày anh khuất chắc làm em thổn thức
                    Nước mắt tràn trên nấm mộ thương yêu.
     Sợ người yêu khi đó sẽ tủi lòng vì phải sống trên đời một mình? Chàng an ủi:
                    Thì đời này, em ạ! Có trớ trêu
                    Nhưng ta đã bên nhau sưởi ấm mùa đông rét
                    Anh hôn lên đôi môi em, như một vầng trăng khuyết
                    Thấy cả bàu trời du ngoạn cõi hồn xanh
     Ví đôi môi người yêu tựa một vầng trăng khuyết, đẹp quá! Hình ảnh đầy tính mỹ học, huyền thẳm. Lại nữa, anh hôn lên đôi môi em thấy cả bàu trời du ngoạn: Thơ thăng hoa tới tột đỉnh.
     Ở trong bài thơ "Người đàn bà trắng" - Nhà thơ Phạm Ngọc Thái từng đem hình ảnh trời đất để tả người yêu, rất hay:
                    Chiếc mũ trắng mềm em đội bàu trời
                    Khóm mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc
                    Đôi mắt em đong những áng mây
                    Người đàn bà trắng!
     Trong đời thi ca Phạm Ngọc Thái, bài thơ "Người đàn bà trắng" rất có tiếng tăm trên văn đàn - Song, theo tôi: Thiên tình ca "Anh vẫn về theo dòng lệ em tiếc nuối", có thể còn hay và hấp dẫn hơn? Độ hay mỗi bài khác nhau, nhưng đều có khả năng sống trường cửu với nền văn học nước nhà.
     Nói về đoạn thơ thứ tư:
                   Lại bùng cháy trong thơ ngọn lửa trái tim
                   Ngọn lửa của tình yêu vĩnh diệt
     Giọt nước mắt đàn bà có thể làm xiêu đổ anh hùng? Trong truyên Kiều: Khi Từ Hải chết đứng, hai mắt mở trừng trừng không nhắm lại được. Phải đến lúc Kiều đến ôm chàng mà than:                   
                    Khóc rằng: "Trí dũng có thừa,
                    "Bởi nghe lời thiếp nên cơ hội này!
                    "Mặt nào trông thấy nhau đây?
                    "Thà liều sống thác một ngày với nhau!"
                    Dòng thu như dội cơn sầu,
                    Dứt lời nàng cũng gieo đầu một bên.
                    Lạ thay oan khí tương triền!
                    Nàng vừa phục xuống Từ liền ngã ra.
     Còn trong thiên tình ca này, nhà thơ lại ru em, rằng:
                    Em đừng khóc cho lòng anh thêm tan nát
                    Có rời chốn dương trần, anh không chết đâu em.
                    … Vẫn khắc khoải quanh nàng vào nỗi nhớ
                    Với mối tình nồng thắm của em yêu.
       Chàng sống mãi trong tình yêu của nàng. Họ gắn bó, cảm thông cuộc đời của nhau:
                    Anh thương em, đời gặp cảnh bèo dâu
                    Em nhớ về anh sống kiếp chàng du mục
                    Thời trai trẻ phong trần, qua chiến tranh loạn lạc
                    Khi tuổi già, có vợ vẫn cô đơn.
      Đọc đoạn thơ thứ bảy giống như một lời trăng trối, tôi bỗng liên tưởng tới những vần thơ nổi tiếng của thi hào Nga vĩ đại Pushkin, khi Người nhắn gửi tới người tình:
                    Nhưng nếu gặp ngày buồn rầu đau đớn
                    Em thầm thì hãy gọi tên lên
                    Và hãy tin còn đây kỷ niệm
                    Em vẫn còn sống giữa một trái tim.
                                (Một chút tên tôi đối với nàng)
     Hay thi nhân Hàn Mặc Tử, để lại những lời trăng trối cuối cùng cho người yêu:
                    Anh trút linh hồn giữa lúc đây
                    Gió sầu vô hạn nuối trong cây
                    Còn em sao chẳng hay chi cả
                    Xin để tang anh đến vạn ngày
                                          (Trút linh hồn)
      Nhà thơ Phạm Ngọc Thái thì viết:
                    Nếu giây phút nào em lạc bến cô liêu!
                    Giọt lệ thơ rơi nhòa trang giấy trắng
                    Hãy tìm đến nấm mồ anh, miền xa vắng
                    Rồi âm thầm một chút khóc cho nhau
     Tưởng như trên đời này cũng chỉ yêu nhau đến thế là cùng. Đoạn thơ kết cũng thật cảm động:
                    Anh tìm đến em, lúc đã tàn úa mái đầu xanh
                    Yêu tha thiết mà cách ngăn thế giới
                    Anh vẫn về theo dòng lệ em tiếc nuối
                    Và yên lòng nơi nấm mộ ngàn thu...
     Dòng thơ đã đưa ta đi đến cõi vĩnh hằng của tình yêu! Tôi thiết nghĩ: "Anh vẫn về theo dòng lệ em tiếc nuối" của nhà thơ Phạm Ngọc Thái, xứng đáng là một thiên kiệt tác thơ tình bất tử của ngàn năm văn hiến Thăng Long.
                                                           
                                                      Nguyễn Thị Xuân
                                             (Trích tập “PNT Cánh đại bàng của thi ca đương đại VN”, 2019)
 
 

nhanvan

 
 
                                                       “NGƯỜI ĐÀN BÀ TRẮNG”
                                            MỘT BÀI THƠ TƯỢNG TRƯNG ĐIỂN HÌNH
 
Lời bình:  Những đêm hoang vắng, sâu thẳm trong không gian mênh mông, lòng nhà thơ vẫn âm thầm, khắc khoải nhớ về mối tình đã qua:
                     Những đêm sao buồn, những đêm gió khát
                     Khúc thơ tình anh lại viết về em!
                     Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...
      Những ngôi sao trên vòm trời xa xôi kia, ngọn gió đêm vô tình... nó cũng hiu hắt như nỗi vắng vẻ, trống lạnh của lòng chàng. Tác giả gọi em là "Người đàn bà trắng", thực ra khi ấy em vẫn còn là một thiếu nữ. Từ chiếc mũ vải trắng mềm một thuở nào người yêu thường đội lệch trên đầu, lẫn vào trong khóm mây. Khóm mây đó lại vờn bay trên mái tóc nàng - Tất cả đã trở thành ấn tượng để nhà thơ mô tả về hình ảnh người đẹp:
                     Chiếc mũ trắng mềm em đội bàu trời
                     Khóm mây trắng bay nghiêng trôi trên tóc   
                     Đôi mắt em đong những áng mây
                     Người đàn bà trắng!
     Đó là đôi mắt của mùa thu huyền diệu. Bích Khê cũng từng mô tả về đôi mắt đẹp của người mỹ nữ trong bài thơ "Tranh loã thể" nổi tiếng của ông, rằng:
                     Mắt ngời châu rung ánh sáng nghê thường...
     Nó chìm ngập một thế giới, chiếu rọi vào ngõ ngách tâm hồn của thi nhân sáng bừng lên. Hay như Xuân Diệu tả về đôi mắt người yêu cũng thật kỳ ảo:
                    Mắt em thăm thẳm như màu gió
                    Thơ cũng vàng trong như nắng hanh
     Ta trở lại với bài Người Đàn Bà Trắng: Đôi mắt em đong những áng mây /- Như thể đã bao lần nhà thơ từng phiêu du trong đôi mắt ấy. Tác giả lấy hình ảnh của vũ trụ qua cảm xúc mà mô tả, quyện với mái tóc nàng trong mây bay, gió cuốn, hiển hiện dưới bàu trời cao vời vợi. 
     Sang khổ thơ thứ hai - Hình bóng người thiếu nữ hiện lên trong một khung cảnh thiên nhiên rực rỡ:
                     Em đi, về... chao những hàng cây
                     Hồ gió thổi lệch vành mũ đội
                     Thấm đẫm mình em cả thềm nắng gội
     Cả thềm nắng hắt lên mình em như tơ lụa đất trời, có gió thổi, cây đưa... Vẫn chiếc mũ vải trắng mềm xưa mà em thường đội lệch, che lên khuôn mặt đẹp như một vầng trăng. Cái bờ hồ gió thổi ấy chứng kiến bao nhiêu kỷ niệm, những tháng năm anh đã sống êm đềm trong hạnh phúc tình yêu. Giờ đi lại trên con đường đã qua, anh như nghe thấy cả khúc tình ca đang sống lại. Mái tóc người con gái xưa vẫn bay trên đôi vai trần trắng của nàng:
                     Xoã ngang vai mái hất tơi bời
     Bồi hồi trong kí ức, hồn nhà thơ tựa con đò mộng lạc vào nơi bến vắng. Chỉ còn nghe thấy tiếng gió táp, mưa sa... cùng những chiếc lá vàng rơi phủ xuống trong trời đất:
                     Đường xưa đó về đây em ơi!
                     Những con đường đã đầy xác lá rơi
                     Xác ve, xác gió và xác của mưa.
     Tiếng lòng nhà thơ cất lên gọi vọng tình em. Con đường giờ đây hoang dã trong qui luật bụi cát của thời gian. Con đường mà người con gái đã đến với cuộc đời anh. Năm tháng cứ trôi nhưng hình bóng em không phai nhoà. Hình ảnh đoạn thơ nghe như trong giấc mộng: xác gió, xác mưa, đã đầy xác lá, xác ve... trôi. Tưởng như cái bờ hồ gió thổi đó ngàn năm sau vẫn còn quyến luyến bóng hình người yêu ở đấy, mãi mãi trong trái tim thương nhớ của nhà thơ.
     Xin trở lại để phân tích sâu thêm về khổ thơ thứ ba:
                     Nỗi niềm thao thức
                     Những đêm trăng nước...
                     Chùm trinh em hát: đấy chỗ thiên thai!
                     Người đàn bà ai mà định nghĩa?
     Hình ảnh đã được cách điệu hoá: Chùm trinh em hát: đấy chỗ thiên thai! /- Biểu tượng thơ mô tả tuy mang màu sắc trừu tượng nhưng vẫn rất gợi cảm.
     "Chùm trinh em hát...": Nó đã mang cái của nàng bay lên! Suy cho cùng vũ trụ và thế giới đều tồn tại, sinh ra ở đó. Vừa vĩ đại và man dại. Nếu không có cái chỗ thiên thai ấy của người đàn bà thì không có cả linh hồn lẫn sự sống, cũng không có ý nghĩa gì về lịch sử của thế giới này. Còn câu thơ:
                     Người đàn bà ai mà định nghĩa?
     Đại văn hào Lép-Tônxtôi -  Ông là một thiên tài xây dựng hàng trăm tính cách về đàn bà có những mẫu mực khác nhau. Người từng nói những câu đại ý rằng: Không thể đưa ra những nguyên lý có tính khuôn mẫu nhất định đối với người đàn bà, chỉ có những sự tìm tòi, tìm tòi và tìm tòi mãi...
     Nàng không thể nào định nghĩa được trong sự tồn tại của đời ta? Câu thơ treo trên đầu ta như một câu hỏi vĩnh cửu, lại như thể một định mệnh.
    Tôi bình khổ thơ thứ năm:
                     Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu
                     Anh cũng không làm chàng Trương Chi
                                                         suốt đời chèo sông vắng
                     Ta không đi theo Con Đường Lông Ngỗng Trắng
                     Dẫu hình hài khắc mãi tim nhau.
     Là một mảng thơ đời, đã triết lý về những mâu thuẫn giữa tình yêu và cuộc sống của nhà thơ với người-đàn-bà-trắng. Đó cũng là một nghịch lý cuộc đời: Em không biến thành đá để hoá Vọng Phu /- Còn anh cũng không đầy mình để làm mãi cái anh chàng Trương Chi suốt đời chèo thuyền trên con sông quạnh vắng, cô đơn, rồi tương tư nàng Mỵ Nương mà chết. Hay, cái con-đường-lông-ngỗng-trắng mà nàng Mỵ Châu đã rắc cho chàng Trọng Thuỷ theo, thần tượng thì rất đẹp, nhưng để cuối cùng chàng cũng nhảy xuống biển mà chết, hoá thành ngọc trai giữ tình son sắt với nàng. Nó bi ai quá!
     Cái hay của khúc triết lý trong bài thơ Người Đàn Bà Trắng là đã được viết như đời. Dẫu mối tình bị tan vỡ phải chia lìa năm tháng, nhưng tình thơ không kết thúc bằng sự bi thảm. Đôi trai gái vẫn phải sống và tồn tại, dù là theo chiều gió cuốn cuộc đời. Phải chăng đó cũng là một cuốn tiểu thuyết "cuốn theo chiều gió" như bao bi kịch tình-đời trên bờ bến nhân gian? Cả đoạn thơ thấm đẫm máu tim, được bật ra trong đời sống đầy mất mát và đau đớn của tình yêu.
     Đây là một trong hai mảng thơ xương cốt nhất - Mảng thơ thứ nhất như trên đã nói, chính là khổ thơ thứ ba:
                      Chùm trinh em hát: đấy chỗ thiên thai!
     Cùng với khổ thơ thứ năm này - Làm thành nền tảng, như tim óc, tuỷ sống cho cả tình thi. Nhà thơ vẫn thiết tha khao khát gặp lại người thiếu nữ:
                      Những đêm sao buồn, những đêm gió khát
    Bài thơ được kết thúc bằng một câu thơ đẹp nhất về nàng:
                      Người đàn bà ngậm cả vầng trăng...
     Đây là một câu thơ siêu thực chứa đầy trầm tích đã được thăng hoa. Một thiên tạo vĩ đại đang nép trong tấm thân người đàn bà trẻ hay chính nàng là một vầng trăng? Cái vầng trăng ấy của nàng nó cứ nguyên thuỷ như hang động thời tiền sử, lại huyền bí như thánh linh. Nhưng chao ôi, dù gì thì nàng cũng "ngậm" cả cái vầng trăng của nàng rời bỏ nhà thơ để đi rồi! Những tháng năm buồn nhớ người yêu, anh đã viết ra thiên tình ca Người Đàn Bà Trắng bất hủ này để lại cho thế gian.

                                                                         Trần Đức
                                                                           (Trích tập “ PNT chân dung nhà thơ lớn thời đại”, 2014) 
 
 

nhanvan

 
                                                                                            
                                           B.   CÁC BÀI THƠ HAY KHÁC
 
         ĐẤT NƯỚC TÔI YÊU
 
Ta nằm xuống thảm cỏ quê hương
Hát một bài ca về Đất Mẹ
Sông, núi, bàu trời qua bao thế hệ
Vẫn ngọt ngào như câu ca dao.
 
Mẹ đã nuôi ta trong mưa nắng dãi dầu
Ta lớn lên thành người con đất nước
Dân tộc tôi gặp nạn nhiều và cũng nhiều tủi cực
Nhưng rất giàu yêu thương bao la.
 
Việt Nam ơi!
Ta gọi tên hai tiếng của ông cha
Qua 4.000 năm dân vẫn còn nghèo đói
Hết giặc ngoại xâm, lại lũ quan tham giày xới
Đánh thắng bao quân thù mà mãi chửa “tròn Nhân”.
 
Ôi, đất nước ta yêu quí vô ngần
Thế kỉ XXI rồi, người ơi!
Chẳng lẽ cứ câu ca dao "ngày tám tháng ba" hát mãi.
Hãy mở thật rộng cửa trời Mỹ, trời Âu
Vừa lấy thế chống giặc phương bắc tràn vào
Vừa mở mang kinh tế.
Ông cha ta đã dậy rồi:
"Dân trị tức pháp trị"
Không có gì bằng "khai dân trí"! (*)
 
Ôi, đất nước tôi yêu!
Ta sống làm người của non sông. Chết làm ma đất nước.
Dẫu chưa theo được bước chân cường quốc
Hãy thương lấy ngọn cỏ quê hương
Đói khát, khổ nghèo, lòng nguyện thủy chung
Không theo gót Tàu Bang hại giống nòi, dân tộc
Để con cháu muôn đời không ô nhục.
 
                                    Tháng 6.2018
 
(*) Lời của Nhà yêu nước Phan Châu Trinh
 
 
 
                 EM SỐNG MÃI BÊN ANH
                                   . Tặng Ánh Tuyết
 
" Thế giới bảy tỉ người, sao anh lại yêu em "
Tiếng em nói nghẹn ngào, tha thiết
Hỡi ái nữ của dòng sông nước xiết
Người đàn bà chung thủy đời anh.
 
Em dịu dàng như một vầng trăng
Cứ xoa vuốt lòng anh rồi biến mất
Nỗi nhớ tràn đầy mà trăng lại khuyết
Thì có bao giờ em tròn hẳn lên đâu.
 
Không thể đến với anh để sống bạc đầu
Chỉ biết hẹn em làm vợ trong tiểu thuyết
Anh sẽ mang em theo sơn hà bất diệt
Những trang thơ sống mãi ngàn thu.
 
Đêm ngẩng nhìn thấy bóng trăng lu
Trăng em trong anh lại soi vằng vặc...
Ơi, cái vầng trăng khuyết!
Sáng hơn cả ánh trăng rằm.
 
Em vẫn về lấp lánh giữa sao băng
Da diết, cồn cào nỗi nhớ
Anh vẳng nghe trên Sông Tiền sóng vỗ
Ngày đêm không lặng tiếng bao giờ.
 
Rồi một mai… ta khuất để vào hư
Thơ anh viết cho em còn ca mãi
Người đàn bà của một trái tim huyền thoại
Bay qua mọi chủ nghĩa tới vạn niên.
 
- Hà Nội mùa này nhiều mưa gió lắm anh...
Anh nhớ giữ ấm mình: Em bảo thế!
Sống giữa cù lao (*) tháng năm đầy bão gió
Cứ lo cho anh hoài, người chốn thủ đô.
 
Em là vầng trăng và cũng là thơ
Ta muốn hỏi vũ trụ cùng sự sống:
Em ở chỗ nào trong chân trời khát vọng
Của đời ta, nơi thế giới con người.
 
Anh đã yêu gần hết kiếp rồi
Người đàn bà nay mang theo, dành em tất cả
Trong ngôi mộ ta mai sau, hậu nhân hãy nhớ!
Đặt thêm tấm ảnh Nàng, cạnh bóng hình ta.
 
Một mối tình đưa ngát hương hoa
Em sống mãi bên anh, thơm mát cõi thiên hà...
 
(*)  Ngày ngày em đi phà qua con Sông Tiền để về đến cù lao Lợi Quan: Nơi em sống.
 
 

nhanvan

 
 
          KHOẢNG TRÔI TRONG LÁ  

Bỗng cồn nhớ một thời dĩ vãng
Gió cứ trôi không hữu hạn bến bờ
Nhưng vẫn đó: Em, anh - cuộc sống
Xa nhau rồi, tình cũ đến bơ vơ…

Có bao lá cây rơi, em đã vào xa vắng
Lá nuốt em. Giờ sống thế nào rồi?
Em sung sướng? Ưu phiền? Lãng quên hay bụi cát?
Mặt trăng trên trời. Tim anh rất mồ côi!

Hỡi những hàng cây xanh! Những con đường lá đổ!
Chỉ dùm ta đôi gót đỏ thời thiếu nữ em xưa
Kỷ niệm về, trái tim đau thổn thức
Chỉ dùm ta. Nào, chỉ giúp ta đi!

Bài hát năm xưa, bên anh em đã hát
Giờ đây trong lá nẻo trời nào?
Anh đi qua chỉ thấy toàn mây trắng
Mặt trăng tít trên trời. Em ở tận nơi đâu?

Con đường ta đi có bao đôi trai gái
Ai cũng một thời yêu, em nhỉ! Để xa nhau,
Để được nhớ, được buồn, được khóc,
Được nghe quanh đời, những tiếng lá bay theo.

Hãy níu lại dùm ta! Một thời dĩ vãng…
Gió vẫn trôi, lá vẫn bay vèo
Nhưng vẫn đó: Em, anh - cuộc sống
Và một mối tình, ta đã tặng cho hết thảy trăng sao.
                                                                                     
Lời bình:       TÌNH TRONG KÝ ỨC
       Nhà thơ Phạm Ngọc Thái nhớ về kỷ niệm với một thiếu nữ. Năm tháng qua đi, lá rụng hết lớp này đến lớp khác:
                    Bỗng cồn nhớ một thời dĩ vãng
                    Gió cứ trôi, không hữu hạn bến bờ
                    Nhưng vẫn đó: Em, anh - cuộc sống
                    Xa nhau rồi, tình cũ đến bơ vơ...
      Người con gái ấy giờ đây ra sao? Cuộc sống thế nào? Nhà thơ không biết. Chỉ còn lại trăng sao trên trời với trái tim mồ côi, những làn mây trắng và tiếng lá bay đi xa, xa mãi:
                    Bài hát năm xưa, bên anh em đã hát
                    Giờ đây trong lá nẻo trời nào?
                    Anh đi qua chỉ thấy toàn mây trắng
                    Mặt trăng tít trên trời. Em ở tận nơi đâu? 
      Tình yêu ấy hát trong hư vô và trăng sao, dưới những hàng cây xanh, bên những con đường lá đổ. Đoạn cuối tình thơ được điệp lại như muốn níu kéo mối tình đã qua đi:
                    Hãy níu lại dùm ta! Một thời dĩ vãng…
                    Gió vẫn trôi, lá vẫn bay vèo
     Quấn trong tiếng lá rụng và bóng trăng hư ảo trên trời: “ Khoảng trôi trong lá “ là một bài thơ tình da diết, được viết bằng thứ ngôn ngữ giàu hình tượng, mang màu sắc trừu tượng. Vẳng ra từ trong ký ức và trái tim thương nhớ của nhà thơ! Lắng trong tình ý thi ca… sẽ làm xao động trái tim ta.

                                                          Phương Loan
                                                    (Trích tập “PNT phê bình & tiểu luận thi ca”, 2013)
 
 

nhanvan

 
 
     CÓ MỘT KHOẢNG TRỜI
                                                      
Có một khoảng trời để thương, để nhớ
Là khoảng trời ở đó có em
Những bóng cây trên đường phố thân quen
Đêm đêm chiếc lá nhớ lại bay về, xào xạc.

Có một khoảng trời không ai thấy được
Dẫu đêm nào chớp cũng loè lên
Có ánh chớp không kéo theo tiếng sét
Mà rung ngân, rung ngân trong tim…

Khoảng trời gió thổi xót đêm
Hoá sắc cầu vồng nối hai miền thương nhớ
Cây tình yêu lớn theo cấp số
Ngược trời về cho ta gần ta.

Cái khoảng trời khi anh và em đã cách xa
(xa thật đấy mà cũng gần thật đấy)
Trong đau đớn anh hoá bờ cát cháy
Thổi về phương em giữa chiều gió nổi
 
Hạt vô tư còn lại, những tàn tro.
 
 
 
 
      CHẾT CŨNG CHỈ NHƯ GIẤC NGỦ

Không than vãn, lòng chẳng hề hối tiếc
Nắm tro tàn. Thôi thế, đã là xong!
Cũng chỉ như giấc ngủ mơ màng
Đời sống vậy, đủ rồi! Em yêu mến.

Nghiệp đã làm xong, chẳng còn chi vương vấn
Tình cũng tàn, năm tháng kiếp phôi pha
Thì em ơi! Ta nằm xuống dưới mồ
Thanh thản chết, có gì đâu phải nghĩ.

Hồn thi sĩ, xin mang thơ gửi đời làm tri kỷ
Chốn trần gian sẽ ngợp áng thơ ta
Chỉ chia tay có thân xác thôi mà
Tình yêu ta còn muôn đời bất tử!

Cõi thế gian: Âu cũng kiếp đoạ đày phận số
Tiếc làm chi? Sống mãi chỉ mệt thân
Mãn nguyện rồi, cần chi nữa phân vân
Ta nằm xuống hoá mình vào “kinh thánh”!

Ta đã yêu em suốt đời trong hư ảnh
Dù có thời cũng sung sướng, đê mê
Nhưng tình em khác gì những chiếc lá bay kia?
Để năm tháng dài, hoang ru ta nơi bến lạnh.

"Tình và tiền"!
Tiếng nói đó làm trái tim đàn bà hưng phấn
Phụ nữ cả thế giới này, họ quí như nhau
Nhưng nếu ít tiền, tình cũng hóa cô liêu
Giọt lệ thi nhân,
               anh rỏ lên những trang thơ đời, làm liều thuốc ngủ.
 
Lời bình:           MỘT BÀI THƠ TRĂNG TRỐI
     Trước khi từ giã cõi đời ở Gành Ráng (Qui Nhơn), thi nhân Hàn Mặc Tử đã để lại những lời trăng trối:
               Ta trút linh hồn giữa lúc đây
               Gió sầu vô hạn nuối trong cây
               Còn em sao chẳng hay chi cả
               Xin để tang anh đến vạn ngày
                                (Trút linh hồn)
      Xuân Diệu thì nhắn nhủ lại đời, rằng:
              Hãy để cho tôi được giã từ
              Vẫy chào cõi thực để vào hư
              Trong hơi thở chót dâng trời đất
              Cũng vẫn si tình đến ngất ngư
     Pushkin thi hào Nga vĩ đại đã viết:
              Nơi đàn thơ thiêng liêng ta không chết!
              Hồn ta còn sống mãi chẳng tiêu tan
              Và trên đời dù chỉ còn một thi nhân
              Danh tiếng ta vẫn còn vang mãi mãi…
     “Chết cũng chỉ như giấc ngủ” của Phạm Ngọc Thái, cũng thuộc dạng bài thơ trăng trối như thế!
             Hồn thi sĩ, xin mang thơ gửi đời làm tri kỷ
             Chốn trần gian sẽ ngợp áng thơ ta
             Chỉ chia tay có thân xác thôi mà
             Tình yêu ta còn muôn đời bất tử!
                                        (đoạn thơ ba)
     Thi nhân thản nhiên để chuẩn bị cho mình đi vào cõi vĩnh hằng. Bài thơ đạt đến sự chí lí về cả nghĩa và tình. Ngay mấy câu mở đầu, ta thấy tâm trạng nhà thơ coi cái chết rất nhẹ nhàng:
            Không than vãn, lòng chẳng hề hối tiếc
            Nắm tro tàn. Thôi thế, đã là xong!
            Cũng chỉ như giấc ngủ mơ màng
            Đời sống vậy, đủ rồi! Em yêu mến.
     Mặc dù anh viết: Nắm tro tàn. Thôi thế, đã là xong! /- Nghe có vẻ như rũ bỏ? nhưng không phải. Sở dĩ lòng Người sẵn sàng ra đi thanh thoát vậy, ở trong đoạn thơ hai đã giải thích:
             Nghiệp đã làm xong, chẳng còn chi vương vấn
             Tình cũng tàn, năm tháng kiếp phôi pha
             Thì em ơi! Ta nằm xuống dưới mồ
             Thanh thản chết, có gì đâu phải nghĩ.
    Vâng, thêm một lần nữa, Phạm Ngọc Thái đón nhận cuộc đi vào vĩnh cửu… thật ung dung. Bởi anh biết, sự nghiệp thi ca cùng tên tuổi anh để lại cho đời... sẽ không bao giờ chết. Nhà thơ có nằm xuống dưới mồ, thì đâu phải “tất cả đã là xong”? – Như Pushkin từng nói:
               Nơi đàn thơ thiêng liêng ta không chết!  
    Thi nhân coi cuộc ra đi đó chỉ như là một giấc ngủ mơ màng. Bài thơ đi sâu lý giải về đời:
              Cõi thế gian: Âu cũng kiếp đọa đày phận số
              Tiếc làm chi? Sống mãi chỉ mệt thân
              Mãn nguyện rồi, cần chi nữa phân vân
              Ta nằm xuống hoá mình vào “kinh thánh”!
                                               (đoạn thơ thứ tư)
     Một quan niệm phật giáo. Nói về hai chữ “kinh thánh” – Trong bài “Khúc xuân tuổi bảy mươi”, tác giả cũng viết:
               Đi giữa mùa xuân
                                  đã thấy vĩnh cửu ở trên đầu 
               Cõi Phật rước ta về đất thánh…
     Nghĩa là, cuộc đi này của thi nhân không phải để… chết? Mà Người hóa mình vào “kinh thánh” đó thôi!
     Cuộc đời gồm cả “tình yêu và cuộc sống” – Bài thơ tràn sang lĩnh vực “tình”:
                Ta đã yêu em suốt đời trong hư ảnh
                Dù có thời cũng sung sướng, đê mê
                                               (câu 17-18) 
     Trong đời thường từ tư tưởng, tình cảm đến đời sống thực? Ai cũng quan tâm đến tiền bạc. Nhưng với người phụ nữ thời hiện đại thì, tiền bạc chỉ đạo họ về mọi phương diện: Kể cả lĩnh vực... tình! Cái quan niệm “một mái nhà gianh, hai trái tim vàng” cổ xưa lắm rồi! Thời nay, tuy cũng có nhưng rất hiếm.Tình thì tình, họ yêu trước hết phải là… tiền! “tiền” gần như là một chủ nghĩa, một lý tưởng sống của người phụ nữ bây giờ. Bởi vậy,  những chàng thi sĩ với tâm hồn lãng mạn, mộng mơ, chỉ giàu tình mà nghèo tiền? Rất dễ bị rơi vào “bến cô liêu”! Thi nhân viết:
                "Tình và tiền"!
                Tiếng nói đó làm trái tim đàn bà hưng phấn
                 Phụ nữ cả thế giới này, họ quí như nhau…
                 Nhưng nếu ít tiền, tình cũng hóa cô liêu!
     Tức là, những tình yêu chỉ xây dựng trên nền tảng theo “tiếng gọi của trái tim” như của các nhà thơ, hầu hết trước sau cũng… tan vỡ! Nên Người mới than:
                 Nhưng tình em khác gì những chiếc lá bay kia
                 Để năm tháng dài, hoang ru ta nơi bến lạnh…
                                                               (câu 19-20)
     Thơ tình Phạm Ngọc Thái phần lớn được sáng tác từ các mối tình xưa. Thi nhân sống lại trong thơ bằng những kí ức của tình yêu.
     Cái thời mà người chồng là một nhà thơ nghèo, được bà vợ vẫn thủy chung như vợ của Tú Xương, Nguyễn Khuyến? Là chuyện rất... xưa. Thuở ấy, Tú Xương tự than trong bài thơ “thương vợ” nổi tiếng của ông rằng:
                 Quanh năm buôn bán ở mom sông,
                 Nuôi đủ năm con với một chồng.
                 Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
                 Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
 
                 Một duyên hai nợ âu đành phận,
                 Năm nắng mười mưa dám quản công.
                 Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,
                 Có chồng hờ hững cũng như không!
     Tất cả thơ tình Phạm Ngọc Thái hoàn toàn xuất phát từ sự rung động trái tim (ngoài phạm trù tiền), cảm xúc mà thành, cho dù tan vỡ vẫn đẹp.
     “Chết cũng chỉ như giấc ngủ” không chỉ là một bài thơ có tính tự sự bản thân? Nó đã mang cả ý nghĩa thời đại, trong mối quan hệ giữa “tình và tiền” của đời sống xã hội. Phản ảnh nhân sinh quan tác giả.
     Bài thơ ôm trùm rất nhiều mặt, giữa riêng tư với tính hiện thực xã hội. Khúc chiết và hay. Có những câu thơ đột biến: 
                   Ta nằm xuống hoá mình vào “kinh thánh”!
     Huyền bí mà hiển linh. Nhiều người cho rằng, câu thơ: “Nhưng nếu ít tiền, tình cũng hóa cô liêu” là hay nhất! Để rồi tác giả buông một câu tự xoa dịu lòng mình:
                   Giọt lệ thi nhân, 
                              anh rỏ lên những trang thơ đời làm liều thuốc ngủ.
      Và bài thơ đã kết thúc ở đó!
 
                                                                  Việt Phương
                                                                (trích “Cánh đại bàng của thi ca đương đại VN” 2019)
 
 

nhanvan

 
        TIẾNG ANH GỌI
                   Viết theo giọng "thơ điên"  Hàn Mặc Tử
 
Ta gọi tên em trong bao la trời đất
Tên một loài hoa thơm nhất quê hương
khắp núi rừng tới miền sông nước mênh mông
Chính trong tim ta, tên em còn vọng mãi...
 
Ta đi tìm em với tâm hồn hoang dại
Từ lúc chim ca đến mãi đêm thâu
Em ở đâu? Em ở đâu?
Nàng thôn nữ mặc chiếc áo xanh màu cỏ biếc.
 
Ôi rồ dại! Hỡi linh hồn rồ dại!
Đi tìm hoài mà có bóng em đâu
Sông trăng kia cũng hóa vũng máu đào
Cùng với huyết của tim ta loang chảy.
 
Ta bay qua các nóc nhà cao ngất trời Hà Nội
Về miền quê đồng trắng, nước mênh mang
Những bóng dừa, khóm trúc thắm màu xanh
Mà chẳng thấy em ta ra đón đợi?
 
Ôi thượng đế! Tâm hồn con chới với
Trên núi cao ngã nhào xuống vực sâu
Người sinh ra con làm anh thi sĩ chốn bèo dâu
Sao còn bắt chịu nỗi đớn đau, trong bể ái tình máu lệ.
 
Thời gian hãy trôi đi! Trôi nhanh đi! Đừng chậm trễ
Cuốn cả thân ta, linh hồn ta... vào cõi tha ma
Trí não ta đã tàn, đâu còn phải là ta
Ừ cũng được. Ta sẽ làm ma bất tử!
 
Anh còn tim em ở kiếp sau, em nhé!
Nhớ chờ anh, đừng trốn bỏ như nay
Anh sẽ bế bồng em, giống thuở vẫn còn trai
Dành cho em cả tình yêu chung thủy.
 
Tiếng anh gọi! Có nghe thấy không, em yêu quí?
Rền vang bàu trời, sâu thẳm đại dương
Về với anh đi em! Ta cùng bay khắp nhân gian
Hòa tiếng thơ ngân, hai trái tim chung nhịp điệu.
 
                                                                      
 
           LÀM MA EM VỢ               
 
                    Viết theo quan điểm phật giáo
                       trong Kiều của Nguyễn Du
 
                                     *
Em kết liễu! Tự giải thoát mình khỏi " kiếp"
Chết thật hèn, nhưng sống thế càng ôi
Anh thắp cho em một nén nhang đời
Và lễ tạ: Nam-mô-di-phật!

Người sống đưa chân người chết đây
Đầu bạc làm ma mái xanh này
Mẹ, cha... queo quắt còn ham thọ
Em nhởn thanh xuân lại vội quay.

Em ơi: chữ “kiếp” trước chữ “người”!
Sống cần cố gắng. Chết rồi thôi
Hãy đi, yên nhé! Coi hết nợ… (*)
Anh ở vì chưng trả nợ đời.
……       

(*) Nàng Kiều trẫm mình trên sông Tiền Đường muốn quyên sinh, nhưng lại được Giác Duyên vớt cứu. Theo thuyết bản mệnh Phật giáo trong Kiều của Nguyễn Du: “ Nàng chưa thể chết vì chưa trả hết nợ đời! ”.
 -  Câu thơ này ý muốn vấn an linh hồn em: Em đi coi như đã trả hết nợ đời rồi, đó em!

 
Lời bình:        VIẾT THEO THUYẾT BẢN MỆNH CỦA KINH THÁNH
     “Làm ma em vợ” là một bài thơ khóc. Đứng trước bao cảnh đời khốn khổ trên bờ bến nhân gian, với tâm khảm xót xa một người em vợ, nhà thơ đã viết ra bài khóc tang này:
                        Em kết liễu! Tự giải thoát mình khỏi "kiếp"
                        Chết thật hèn, nhưng sống thế càng ôi...
        Hai câu mở đầu cách thức cảm xúc của tác giả, giọng điệu tựa như những lời khóc van khi đưa đám trong dân gian. Ta xem trong câu hai, nửa vế đầu viết: " Chết thật hèn", nửa vế sau lại nói:"... nhưng sống thế càng ôi" - Như thế là ngay trong một câu thơ đã đưa ra hai nhận định về cả lẽ sống và cái chết của người em vợ. Chết như nó thì dở, thì hèn. Còn sống mà sống kém, sống tệ như vậy cũng…? - Bởi đây là bài thơ khóc trước vong linh em, có thể trách nó về sự chết uổng, chết phí... thì còn được, nhưng nếu đem cả cách sống tệ ra trách móc trước mồ mả em, e sẽ trở thành bất nhẫn?
     Thế là lòng nhà thơ mâu thuẫn? Ý thơ muốn đặt ra một giác độ nhìn nhận trách nhiệm của một con người trước xã hội, mà ở đoạn cuối tác giả có nói:
                        Sống cần cố gắng. Chết rồi thôi...
       Bởi vậy để đỡ cho hai câu thơ khóc rất thật đầu tiên ấy, nghĩa tử là nghĩa tận, lệ của nhà thơ đã nhỏ xuống, anh xót xa thắp nén hương lòng khấn cầu cho vong hồn em  sớm được siêu thoát:
                        Anh thắp cho em một nén nhang đời
                        Và lễ tạ: Nam-mô-di...phật!
      Dù sao thì em cũng đã chết rồi! Hãy để cho vong hồn em được an ủi, yên nghỉ nơi suối vàng. Ý tưởng bao trùm tình thi đã được tác giả khai phá ngay từ câu thơ đầu. Tôi quay lại để bình xét về câu thứ nhất:
                      Em kết liễu! Tự giải thoát mình khỏi "kiếp"
      Ba chữ "tự giải thoát" là tiếng kêu trong trời đất và xã hội, từ dưới đáy hạ tầng của lớp chúng sinh. Cuộc đời đến mức phải tự kết liễu để giải thoát mình ra khỏi "kiếp sống", thật là bi thương! Nhìn theo quan điểm nhân đạo, suy cho cùng nó cũng chỉ là một nạn nhân đáng thương của xã hội mà thôi. Tiếng kêu chúng sinh đó đòi hỏi, thậm chí chất vấn...cả thượng tầng kiến trúc kia?
      Đến câu thơ thứ chín, ta thấy nhà thơ còn nhắc lại chữ "kiếp" ấy một lần nữa:
                          Em ơi: Chữ “kiếp” trước chữ “người”!
     Huống hồ cảnh đời còn bao thương tâm, oan nghiệt, phi lý, bất công vẫn đè nặng lên lớp nhân quần lương thiện. Chữ "kiếp" đã được vọt trào ra chính vì nỗi đau đời đó! Tôi bình sang đoạn thơ hai:
                         Người sống đưa chân người chết đây
                         Đầu bạc làm ma mái xanh này
      Cái lời tiễn người đã chết ở đây nó ngược cảnh: đầu bạc lại làm ma mái đầu xanh, nghe rền rĩ như tiếng kèn đám ma. Đó là sự bi ai của cuộc sống. Trong dân gian lắm khi cảnh gia đình lục đục, cha mẹ già hay ông bà tính khí trái nắng giở giời...thường rít lên rỉa rói con cháu: Đến con giun, con dế nó còn muốn sống nữa là con người? Tâm lý cảnh đời thường ấy đã được tác giả vận vào hai câu sau của đoạn thơ hai, để nói lên nỗi xót xa đối với người em:
                        Mẹ, cha...queo quắt còn ham thọ
                        Em nhởn thanh xuân lại vội quay.
       Quay là quay lơ, lăn ra chết... đi liền với "nhởn thanh xuân" (nhởn nhơ tuổi thanh xuân): nghĩa thơ có ý trào lộng. Ngôn ngữ, nhịp điệu hợp với sự cúng điếu của cảnh khóc tang. Lời than ấy giống như những người đi theo xe tang khóc viếng, đưa linh hồn kẻ chết về nơi chín suối. Nghĩa là, một cái chết tội tình đáng thương thay! Mẹ, cha đã phải chịu đựng bao nhiêu khốn khổ, tủi nhục, đắng cay mà vẫn sống đó? Em còn trẻ, dù có cảnh đời thế nào đi nữa, cũng việc gì phải phẫn chí tìm cách quyên sinh!
      Bài thơ tuy cũng dựa trên một nỗi đời cụ thể, nhưng nó có cấu trúc của một bài thơ tượng trưng, nhuốm đầm sắc thái theo quan điểm của nỗi kiếp đoạn trường,  nơi bể khổ dân tình của cụ Nguyễn Du. Bởi vậy, tác giả đã kết:
                        Hãy đi, yên nhé! Coi hết nợ...
                        Anh ở vì chưng trả nợ đời.
      Để cho rõ ý nghĩa hàm súc của hai câu cuối đó, xin liên hệ đôi nét về thân phận nàng Kiều: trải qua bao khổ ải, nhục nhã ê chề phải trẫm mình xuống dòng sông Tiền Đường để chết, nhưng lại được Giác Duyên vớt cứu - Nàng chưa thể chết vì chưa trả hết nợ đời! Như thế món nợ Kiếp của Kiều, dù đã phải trải qua hai lần thanh lâu, mấy lần muốn tự vẫn không thành:
                        Làm cho sống đoạ thác đầy
                        Đoạn trường cho hết kiếp này mới thôi!
                                                                  ( Kiều )
      Còn cái việc nàng đã được cụ Nguyễn Du cho tái hợp lại với chàng Kim Trọng để cuộc đời bi thảm của Kiều có phần kết hậu, âu đó cũng chỉ là món nợ đời cuối cùng mà nàng phải trả nốt đó thôi: món nợ tình! Bởi 15 năm khổ ải định chết, chết không xong. Tới khi được Giác Duyên cứu sống lại rồi, Kiều chỉ muốn đem tấm thân đã "dơ" của mình:
                        Trông hoa đèn chẳng thẹn mình lắm ru?
      Để mà yên thân nơi cửa chùa:
                        Đã đem mình bỏ am mây...
                        Mầu thiền ăn mặc đã ưa nâu sồng
      Thế mà phận cũng có được yên đâu? Khi Kiều từ chối duyên tái hợp với chàng Kim kia, từng thốt ra than:
                        Nói chi kết tóc xe tơ
                        Đã buồn cả ruột mà nhơ cả đời...
      Thế mà Vương Ông vẫn còn trì triết , mắng con gái rằng:
                        Tình kia, hiếu nọ ai đền cho đây?
      Vì "hiếu" đã phải bán cả tấm thân trong trắng, ngà ngọc của mình để chuộc cha. Với "tình" lòng vẫn thuỷ chung son sắt, cũng đành phải dứt duyên nhờ em là Thuý Vân thay mình!... Hiếu, tình sâu nặng đến thế, mà vẫn chưa đủ trả? Cuối cùng Kiều vẫn cứ phải đem cái tấm thân mình, như nàng đã nói:
                        Ong qua bướm lại đã thừa xấu xa...
      Để mà đền nốt cho chàng Kim. "Món nợ kiếp người" tưởng cũng chỉ khổ đến thế là cùng.
     Trở lại với bài Làm Ma Em Vợ, câu thứ ba của đoạn thơ này:
                         Hãy đi, yên nhé! Coi hết nợ...
     Cái nạn kiếp người nơi hạ tầng của chúng sinh thời nào mà chẳng khổ? Trải qua những thăng trầm bể ải trong nhân tình thế sự, chiêm nghiệm trong thẳm sâu tâm linh cuộc đời mình, thấm đẫm về chữ "kiếp" luân hồi ấy để nỗi xót thương từ trong lòng tác giả trào ra: Em chết, là coi như đã trả hết nợ đời đó em!
     Vì muốn nó cũng có sống lại được nữa đâu? đồng thời đó cũng là lời an ủi, xoa bớt nỗi đau cho vong hồn người em nơi chín suối. Mặt sau của bản thơ là tiếng kêu cứu xã hội, tiếng khóc nấc bật ra từ trong khối cộng đồng của thời hiện đại này!
   Ta trở lại với câu thơ đầu tiên:
                        Em kết liễu! Tự giải thoát mình khỏi "kiếp"
    Lời khóc tang của bài Làm Ma Em Vợ là tiếng khóc bật ra từ trong nỗi kiếp nhân gian:
                        Anh ở vì chưng trả nợ đời.
       Anh còn phải sống tiếp, cũng chả sung sướng gì đâu? Bao khổ nạn ê chề, chẳng qua vì đời chưa hết nợ, trả hết nợ rồi anh cũng đi thôi! Bài thơ chỉ như một lời khấn cầu từ bi nơi cửa phật để thắp cho đứa em tội nghiệp, cùng những kẻ đáng thương đã sinh ra ở trên cõi sống trần ai đây, một nén nhang đời!
 
                                                     Đào Viết Minh
                                               (Trích tập “PNT chân dung nhà thơ lớn thời đại”, 2014)
 

nhanvan

 
        TIẾNG HÁT ĐỜI THƯỜNG
                        . Thơ viết trên thư gửi về cho vợ
 
Trong một phố nghèo, có người vợ trẻ                                                          
Vẫn đón con đi, về... như thường lệ                                                          
Vóc em thanh cũng thể mùa xuân                                                         
Đôi mắt em: Đôi mắt ấy màu đen. 
 
Ngôi nhà nhỏ bên đền
Gốc đa, quán báo
Nơi ngày xưa ai bán chiếu gon (1)
Đêm hồ nước trăng soi
Chiều lá me, lá sấu
Cung thành xưa dấu đại bác còn. (2)

Ôi quê hương!
Cái phố nhỏ cứ mưa là lầy lội
Cháu gái nhà bên, tuổi không đoán nổi
Chưa tối đã khêu đèn, bê mẹt thuốc rao đêm
Ngày hai bữa, bữa nào cũng vội.

Miền đã theo tôi vào cuộc Trường Sơn
Hành quân rừng già, võng treo sườn gió...
Ai biết chiều nay người vợ trẻ
Đứng mong chồng bên đứa con thơ
Giọt lệ cháy xót lòng mang sắc xanh thu!

Tuyết bạc quê người... xứ sở mưa cau...
Đi đâu, đến đâu: Nhớ về phố ấy!

Đôi mắt em buồn cho bài hát anh ca
Con sẻ hót mênh mông đồng nước
Người hát rong hát vui sân ga
Tiếng Hát Đời Thường thường lẫn vào bụi cát
Anh hát cho đời...
Anh hát em nghe...
                               
                              Berlin, 2.1989
 
 (1) Gợi lại câu chuyện bà Thị Lộ thời con gái đi bán chiếu gon ở Hồ Tây, gặp ông Nguyễn Trãi. Những vần thơ đối đáp của hai người còn truyền tụng đến ngày nay.
 (2) Hình ảnh mặt thành Thăng Long trông ra phố Cửa Bắc, Hà Nội: Đến nay vẫn còn in dấu đạn đại bác từ thời giặc Pháp bắn vào. Thành Thăng Long thất thủ, quan Tổng đốc Hoàng Diệu phải thắt cổ để tuẫn tiết.
                     
Lời bình:   NGHĨA VỢ CHỒNG VÀ TÌNH QUÊ HƯƠNG THA THIẾT 
     Truyền kể lại rằng : Trong một khu phố nhỏ có người vợ trẻ cùng đứa con thơ, ngày tháng chờ chồng ra đi nơi đất khách vì miếng cơm manh áo: 
                      Trong một phố nghèo, có người vợ trẻ
                      Vẫn đón con đi, về… như thường lệ
                      Vóc em thanh cũng thể mùa xuân
                      Đôi mắt em, đôi mắt ấy màu đen.
      Một bài thơ về quê hương. Những hình ảnh rất thân thuộc nhưng vẫn mang tính điển hình, khái quát. Từ căn nhà bên ngôi đền cổ quanh năm rợp bóng đa chùa, cái quán báo trong phố, đến cảnh sóng nước Hồ Tây... được gợi lại bằng câu chuyện cổ của nàng Thị Lộ từng bán chiếu gon, đã gặp ông Nguyễn Trãi và những vần thơ đối đáp giữa hai người - Hình ảnh mà người ra đi ở phương trời xa thường hay nhớ: những đêm trăng hồ, những chiều lá sấu, lá me rơi... Cả chiếc cổng đá của cung thành cố đô xưa, vẫn còn in dấu đạn đại bác từ thời giặc Pháp bắn vào. Thành Thăng Long thất thủ, quan tổng đốc Hoàng Diệu đã phải thắt cổ để tuẫn tiết:
                     Cung thành xưa dấu đại bác còn
                                                (câu thơ 10)
     Đó là một bức tranh quê. Tiết tấu thơ đầy chất trữ tình. Những hình ảnh sinh sống trước đây, nhà thơ nhớ lại:  
                    Cái phố nhỏ cứ mưa là lầy lội                                                            
                    Cháu gái nhà bên tuổi không đoán nổi
                    Chưa tối đã khêu đèn, bê mẹt thuốc rao đêm
                    Ngày hai bữa, bữa nào cũng vội.
       Người chồng ấy vẫn đau đáu nhớ về nơi vợ con đang trông đợi:
                    Tuyết bạc quê người... xứ sở mưa cau...
                    Đi đâu, đến đâu: Nhớ về phố ấy!
      Cái miền quê một thuở nào, theo anh ra trận trong cuộc chiến tranh xưa:
                    Miền đã theo tôi vào cuộc Trường Sơn
                    Hành quân rừng già, võng treo sườn gió...
      Bài thơ được viết trong nỗi nhớ mong hiu hắt của kẻ đang lưu lạc ở xứ người. Đó là những tiếng nói yêu thương, xao xiết thường tình chốn dân gian, càng làm cho tình thơ thêm tha thiết:
                    Đôi mắt em buồn cho bài hát anh ca
                    Con sẻ hót mênh mông đồng nước
                    Người hát rong hát vui sân ga...
      Cái tiếng hát đời thường ấy: Có thể là một khúc đàn dạo của người hát rong trên sân ga, tiếng rao của em bé bán báo, hoặc tiếng gọi đò trên dòng sông trong đêm vắng... Nó máu thịt như người vợ quê ta, như bà mẹ già tóc bạc, như nồi khoai, củ sắn, ngày tám tháng ba. Có khi ánh lên niềm vui bên bếp lửa hồng của những người thân, ngày ngày ta vẫn từng nghe đâu đấy, vọng lên thảng thốt:
                    Tiếng Hát Đời Thường thường lẫn vào bụi cát
                    Anh hát cho đời...
                    Anh hát em nghe...
     Rồi bay đi lẫn vào trong cát bụi cuộc đời. Bài thơ Tiếng Hát Đời Thường, một tình thi da diết máu tim, khép lại ở đó.

                                                     Phạm Thành Công         
                                                     (Trích từ tập “PNT chân dung nhà thơ lớn thời đại”, 2014)
 

nhanvan

 
                          SÁNG XUÂN NAY

Sáng xuân nay không chít khăn tang, không mang áo cưới
Gió đi đâu, không thấy thổi trên đường
Thơ nằm khóc trong nấm mồ êm ái
Anh chỉ ngồi thầm lặng bên em.

Hương phảng phất bay lên từ mái tóc
Tình trắng tinh như ngửa đôi bàn tay
Đôi mắt em hóa thành mây, trôi đi mất
Hồn anh chao dưới những lá cây rơi.

Cứ yên lặng!
Ông lão Giăng Van Giăng yên lặng… (*)
Tôi cũng như ông, chỉ thấy lá vàng thôi
Người đàn bà ấy đẹp giống cô Cô Dét
Nàng yêu tôi, nhưng nàng đã đi rồi!  

Em về nơi bờ-bãi-con-người
Anh trở lại viết thơ tình rồi rót lệ
Đời là thế! Thế thôi, đời là thế!
Mối tình mình chẳng thể cưới, cũng không tang.
…              
 
(*)  Trên đời này có bạc bẽo nào hơn cái bạc bẽo đối với lão Giăng Van Giăng cơ chứ? (tiểu thuyết " Những người khốn khổ" của Victor Hugo). Gặp lại em buổi sáng xuân ấy. Ngồi bên em giây lát - Tôi lại nhớ tới cái lão Giăng Van Giăng kia! Lão có khác tôi không? 
 
 
 
           KHÓC BÊN HỒ NÚI CỐC       
 
Anh đã đến bên Hồ Núi Cốc
Gửi hồn theo dòng nước trôi thây...
Gió gào thét trong lặng chìm tim óc
Em khoả thân nằm trên bóng bến xưa bay.
Nước mắt nàng Công khóc tan ra suối
Cốc chết bên sồi lại hoá thành non... (*)
Nhưng để làm gì khi tình vô vọng?
Chút hương nàng vẫn ấm khoảng-đời-con.
Bóng ngàn than, huyền thoại tang trắng phủ
Mà miệng còn muốn cắn vú người yêu!
Ôi, hồ núi cứ xanh rì muôn thuở
Máu ta đổ đầy cho tạo hoá tạc phù điêu.
Anh đến bên Hồ Núi Cốc giữa chiều
Thơ rỏ đôi hàng, lệ tràn một chén
Khóc chuyện tình xưa là khóc mình lắm lắm
Mai chết rồi làm nước tắm cho em
 
                                  Mùa hè 1997
                               Viết tại Hồ Núi Cốc
 
 (*)  Huyền thoại kể: Nàng Công (con gái quan lang dân tộc) thương nhớ chàng Cốc, khóc mà chết. Nước mắt nàng chảy thành suối nay biến ra hồ. Chàng Cốc (chỉ là một tiều phu đốn củi), thương nàng Công cũng chết dưới gốc cây sồi, hoá thành non bao bọc lấy hồ - Nên mới có tên gọi: Hồ Núi Cốc!
 
 Lời bình:        MỘT BẢN TÌNH ĐAM MÊ MAN DẠI
      Vào một đêm mưa gió. Không gian hồ núi huyền thẳm, hoang dại và vô tận. Con người cô đơn! Từng làn gió rít vút qua ngàn, mưa táp trên mặt hồ nước mênh mang màu xanh thẫm. Niềm hạnh phúc lớn nhất của đời chàng là được sống bên nàng. Một niềm đam mê man dại.
        Có phải chăng: Con người sinh ra trên thế gian này, chỉ tình yêu gái trai là bất diệt! Toà Thượng Đài ngự trị cả trên triết học và chính trị. Tâm hồn và thể xác hoà quyện nhau đưa chàng về cõi cực lạc, vô biên. Bài thơ Khóc Bên Hồ Núi Cốc được dựng lên bên câu chuyện tình bất hủ trong truyền thuyết của Nàng Công, Chàng Cốc vọng về. Và… chính giữa đêm mưa gió, tình thi diễm lệ ấy đã ra đời!
      Gọi là "Khóc bên Hồ Núi Cốc" nhưng bài thơ không phải là tiếng khóc, mà là một khúc tình ca:
                    Anh đã đến bên Hồ Núi Cốc
                    Gửi hồn theo dòng nước trôi thây...
      Hồn chàng theo dòng nước cuốn đến với nàng. Thiên nhiên đang bao trùm sự lạnh lẽo, hoang vắng. Nhà thơ đứng đây nhìn ra dòng nước mênh mang trôi dạt kia, chỉ còn lại một thế giới trong anh vô vi và trống rỗng. Mà cái "thây" nó cũng đang trôi về phía vĩnh cửu đấy chứ? Biểu tượng "trôi thây" đã dược thăng hoa từ trong cảm xúc mãnh liệt của thi nhân. Mở đầu cho bản tình luyến ái gái trai ngàn năm vô bến, vô bờ. Xin bình tiếp câu ba:
                     Gió gào thét trong lặng chìm tim óc
     Trong cái tiếng gió mưa cào xé đất trời kia (bên ngoài) , lại đang bao bọc một thế giới tĩnh lặng của tim óc con người (bên trong), cùng chứa đựng một khát vọng mãnh liệt tột cùng cả tình yêu trong nó. Đẩy nỗi thơ đi đến điểm cực đại, bắn vọt ra một bức tranh hoành tráng, hoàn bích nhất về nàng:
                    Em khoả thân nằm trên bóng bến xưa bay...
      Ta chạnh nhớ tấm thân nàng Kiều được Nguyễn Du mô tả:
                    Rõ ràng trong ngọc trắng ngà
                    Dày dày sẵn đúc một toà thiên nhiên.
      Nhưng bức tranh Nguyễn Du mô tả là bức tranh mĩ miều có thật của Kiều đang khoả thân trong khi tắm, còn bức tranh khoả thân của "Khóc bên Hồ Núi Cốc" chỉ là bức tranh ảo. Bởi ấn tượng từ kí ức, cồn cào trong trái tim nhà thơ mà bật ùa ra. Ta thấy tác giả không tả một nét gì trên thân thể, mà nàng vẫn hiển hiện lên vẻ đẹp không kém kiêu sa. Tình thơ tuy có bạo loạn nhưng trong sáng. Rõ ràng đây là một khúc tình ca, đâu phải là một bi kịch tình.
      Những yếu tố cảm xúc của bài thơ này, theo thi pháp dòng thơ tượng trưng hiện đại Pháp cuối thế kỉ XIX sang đầu thế kỉ XX, hoà phối với dòng thơ lãng mạn. Ngôn ngữ, hình tượng hàm súc, cô đọng.
      Sang đoạn thơ hai, là sự liên kết giữa câu chuyện huyền thoại xưa, nói về cái chết chung tình của một đôi trai gái – Với câu chuyện đời nay:
                    Nước mắt Nàng Công khóc tan ra suối
                    Cốc chết bên sồi lại hoá thành non...
      Mối tình đôi trai gái ấy đã bị các quan lại và lễ giáo phong kiến ngăn cấm. Họ quyết quyên sinh để giữ trọn lòng chung thuỷ sắt son. Nàng thì biến ra hồ nước, còn chàng hoá thành non. Tình yêu là ý nghĩa tồn tại của đời ta:
                    Nhưng để làm gì khi tình vô vọng?
                   Chút hương nàng vẫn ấm “khoảng đời con”!
     Ba chữ "khoảng đời con" ở đây mang theo ý nghĩa ẩn dụ. Ý nói rằng, không có sự ấm áp trong tình yêu của người đàn bà mang lại cho những "khoảng đời con" ấy, thử hỏi: Sự sống tồn tại trên trái đất này để làm gì? Không có sáng tạo hay tiến bộ xã hội nữa. Không có ý nghĩa của cái "khoảng đời con", thì cũng không có sự vĩ đại !?
      Người than cho câu chuyện tình của nàng Công, chàng Cốc trong trời đất?  Cũng là để than cho chính mình. Mượn người xưa mà nói nỗi đời nay. Ý, tình cứ rền xiết lên nhau, như hai câu trong đoạn thơ cuối:
                    Thơ rỏ đôi hàng, lệ tràn một chén
                    Khóc chuyện tình xưa là khóc mình lắm lắm
      Tôi bình sang đoạn ba - Đoạn thơ máu thịt nhất của bài:
                    Bóng ngàn than huyền thoại tang trắng phủ
                    Mà miệng còn muốn Cắn Vú người yêu!
                    Ôi, hồ núi cứ xanh rì muôn thuở
                    Máu ta đổ đầy cho tạo hoá tạc phù điêu.
      Khi mưa gió phủ táp xuống hồ núi, nghe như tiếng của câu chuyện tình xưa đang nghiền xé: Bóng ngàn than huyền thoại tang trắng phủ /-  Tình đời là một dải băng tang trắng ư? Tình yêu gái trai cho ta nguồn suối yêu thương hạnh phúc, song cũng gieo lên cuộc đời những bất hạnh đớn đau.
      Nghĩa là, trời đất cũng để tang cho những linh hồn son sắt của tình yêu! Nói về thủ pháp nghệ thuật sáng tác của tác giả trong đoạn thơ ba: Lấy ba câu thơ ảo (câu 1-3 và 4) là thơ trừu tượng, nuôi một câu thơ thật - Thật và rất đời. Chính là câu thơ hai trong đoạn:
                    Mà miệng còn muốn Cắn Vú người yêu!
      "máu ta đổ đầy..." là biểu tượng nói về tình yêu. Thơ ngả sang màu siêu thực. "Bức phù điêu" đã được sáng tác trong thiên nhiên kì vĩ kia? Bởi có máu và nước mắt của đôi trai gái tắm vào trong nó - Nghĩa là cả trong bất hạnh đau thương, tình yêu cũng là bản tình ca bất hủ… trong vũ trụ và cuộc sống con người. Đoạn thơ ba như một bức hoạ dựng sững giữa trời.
       Chế Lan Viên đã định nghĩa về thi ca:
                    Anh phải mang tiếng hát từ bờ này sang bờ kia đấy
                    Bờ bên kia hư ảo - Bờ thơ.
                                            (trích di cảo CLV - Bờ bên kia )
      Nhưng sự hư ảo ở đây phải là cái hư ảo thấm đầy huyết, đầy hồn, đầy sự sống và ma lực trong thế giới của nó!
      Xin trở lại để nói tiếp về câu thơ hai của đoạn: Nếu không có "Vú người yêu”? Thử hỏi - Hồ núi có xanh thắm hơn thế nữa, thiên nhiên có đẹp hơn thế nữa, để làm gì? Cả chiến tranh và hoà bình trong thế giới này: Nếu không có Vú Người Yêu, thì loài người gây ra nó cũng để làm gì?
    "Cắn Vú người yêu…"  là một hình tượng rất đời được đưa vào trong thơ. Hình ảnh thơ đọc vẫn không thô, không sượng. Viết được câu thơ như thế là một thành công trong thi ca, đưa bài thơ đi xa trên bến-bờ-thi...
      Chỉ xin nói thêm một chút nữa về câu thơ cuối cùng:
                    Mai chết rồi làm nước tắm cho em...
      Xuân Diệu thì nói rằng:
                    Anh không xứng là biển xanh
                    Nhưng cũng xin làm bể biếc
      Còn đây, tác giả lại viết: "mai chết rồi làm nước tắm…" - Phải, con người có thể làm bao chuyện phi thường? Lên cả vũ trụ mà chinh phục sao hoả, sao kim… Sáng tạo những phát minh khoa học vĩ đại… Chế ra cả tên lửa xuyên lục địa, bom nguyên tử, đầu đạn hạt nhân để tiêu huỷ hoàn cầu - Ấy thế mà, liệu còn gì có thể cao xa hơn là làm một dòng suối mát, một hồ nước xanh… hay chỉ một bồn nước trong nho nhỏ, tắm cho cuộc đời và thân thể của người yêu?
      Đấy, nhà thơ của bài "Khóc bên Hồ Núi Cốc" này chỉ muốn kết tình thơ ở đó !?
                                                            Diễm Loan
                                                          (Trích tập “PNT phê bình & tiểu luận thi ca”, 2013)
 
 

nhanvan

 
 
                 NỖI TRĂN TRỞ
             NGƯỜI ĐI TÌM VÀNG
                           Viết trong đám người xuất khẩu
                                 lao động ở nước ngoài.
 
                                               *
Tôi sống âm thầm trong một đoàn người hỗn hợp
Rời quê qua bên kia biển sóng
Kẻ tìm vàng - Người vì cảnh nghèo đi
Đạo lý có hoá thừa, đành giả dại làm ngơ
Đứa mách qué lại vân vi dễ sống

Hạt muối xót tháng năm và lòng ai đắng
Tôi nhận chìm tôi vào những lãng quên.

Ai mang bán vàng mười giữa phiên chợ đông (1)
Tôi tìm chắt những bụi vàng như anh lính lê-dương,
                                           lọc sàng từng đống rác (2)
Dầu kẻ bán - Người tìm vàng có khác
Nhưng giá vàng tính cũng như nhau

Nhìn cánh dơi đen xao xác trời chiều
Cứ để cho tất cả lãng quên !?

Cây lý chiều xưa gió còn đưa lại
Bông đại ở quảng trường, hương vẫn giăng tơ
Chút thơm thảo đoá phù du ngắn ngủi
Giả dại ở đời thường mà khôn lại trong mơ

Rồi một ngày, sẽ có một ngày qua
Những năm tháng, không bẩn đấy cũng rộm vàng khói cột
Nhưng tôi đã có một thỏi vàng, thứ vàng rất thật
Đánh một đoá hồng vàng, trao đứa con thơ
Người vợ quê hương mỏi mắt đợi chờ
Một chút nữa với bạn bè thân hữu
Và khi đó, tóc có ngả mầu chút xíu
Dù cho tất cả đã quên tôi !?

                     Nước Đức, đêm 11.9.1989

(1) Mượn ý trong câu thơ của Nguyễn Duy: "Còn chút vàng mười mang ra bán nốt"
(2) Phỏng theo tích truyện Bông Hồng Vàng của nhà văn Nga Pau-Tốp-xki.
Lời bình:     CẢNH XUẤT KHẨU LAO ĐỘNG Ở NƯỚC NGOÀI 
        Vào mấy thập kỷ cuối cùng của thế kỷ XX, các đoàn người xuất khẩu lao động ồ ạt đổ ra nước ngoài. Bối cảnh trong nước hỗn độn. Nền kinh tế xã hội sa sút. Đời sống dân tình, nhất là nhiều vùng quê rơi vào cảnh nghèo khổ đáng báo động.
     Thế giới đảo loạn. Sang thập niên 90 Xô Viết Nga tan vỡ, rồi hàng loạt các nước trong phe XHCN Đông Âu bị sụp đổ. Sương mù chủ nghĩa bao phủ bàu trời. Như trong bài “Trở về” của tập thơ “Người đàn bà trắng”, Nxb Thanh niên 1994 – Phạm Ngọc Thái đã viết:
                        Đông Âu bão giật xiêu Thành Mác
                        Bốn bể chân trời lạc khói sương...
       Bấy giờ, nhà thơ còn là một cán bộ ngành ngoại thương Việt Nam. Anh được điều động từ trong nước ra nước ngoài, tham gia công tác quản lý một đơn vị xuất khẩu lao động. Đó chỉ là thực cảnh của những đám dân dã đi tha phương kiếm sống. Những trăn trở riêng chung của tác giả trước một thực tế đầy phức tạp? Để vào một đêm “Nỗi trăn trở người đi tìm vàng” đã ra đời:
                        Tôi sống âm thầm trong một đoàn người hỗn hợp
                        Rời quê qua bên kia biển sóng
                        Kẻ tìm vàng - Người vì cảnh nghèo đi
      Bài thơ phác lên một bức tranh được khai thác cả bề diện lẫn bề sâu. Những lớp người này, phần lớn đều thuộc con em các gia đình nghèo khổ. Tình cảm quê hương gắn bó rất tha thiết. Song cảnh tượng diễn ra nơi đất khách quê người thì thật kinh khủng, đến mức đạo lý sống tưởng chừng như không còn chỗ để dung thân. Nhiều nơi, nhiều chỗ tranh giành, dối lừa nhau làm ăn không kém gì cảnh chợ giời. Nó đã thuộc vào hàng là những lớp chúng sinh, tận cùng đáy xã hội rồi:
                        Đạo lý có hoá thừa đành giả dại làm ngơ
                        Đứa mách qué lại vân vi dễ sống...
     Lòng anh luôn bị dày vò, xa xót:
                        Hạt muối xót tháng năm và lòng ai đắng?
                        Tôi nhận chìm tôi vào những lãng quên.
       Sử dụng những cụm từ như: giả dại, làm ngơ, mách qué, vân vi... mà vẫn giữ được phong cách của dòng thơ trữ tình chính thống, bản sắc thêm đậm đà chất văn học dân gian. Người đã phải hoá mình thành giả dại, ngây ngô, cười cợt... mà sống. Nén mình nuốt cái "đạo lý có hoá thừa" kia đi, tự nhận chìm bản thân như là không tồn tại để lãng quên.
      Tiếng thơ từ trong trái tim đau bật ra mặn đắng hơn cả dòng nước mắt.  Đó là sự mở đầu bi hài của cuộc sống trong Nỗi Trăn Trở Người Đi Tìm Vàng này. Ta hãy nghe xem cái giá phải trả, của những kẻ đi xuất khẩu lao động đó như thế nào:
                        Ai mang bán vàng mười giữa phiên chợ đông? (1)
                        Tôi tìm chắt những bụi vàng như anh lính lê-dương
                                                             lọc sàng từng đống rác...(2)
                        Dầu kẻ bán - Người tìm vàng có khác
                        Nhưng giá vàng tính cũng như nhau.
         Câu (1) - Sử dụng ý thơ của nhà thơ Nguyễn Duy: Còn chút vàng mười mang ra bán nốt/-  "vàng mười"ở đây chính là thứ vàng của lương tâm. Nghèo cực quá thì đến cả tâm hồn cũng phải mang mà bán cho quỉ sứ! Nền tảng xã hội quá thấp thì cá nhân làm sao có thể giữ cho mình trong sạch được? Huống hồ quan hệ cuộc đời còn có cả gia đình và những người thân. Nếu nhà thơ kia có lúc còn phải mang cả "một chút vàng mười" còn sót lại trong mình ra phiên chợ người mà bán? thì hẳn cái thứ vàng kiếm được của đám người lao động tha phương, giá đổi chua chát hơn nhiều.
      Còn câu (2):
                        Tôi tìm chắt những bụi vàng như anh lính lê-dương
                                                                                   lọc sàng từng đống rác...
       Phỏng theo tích truyện Bông Hồng Vàng của nhà văn Nga Pau-Tốp-xki: Có người lính lê-dương làm cận vệ cho một viên tướng Pháp. Trong chuyến sang chiến trường Đông Dương, viên tướng ấy mang theo một cô con gái nhỏ. Trước khi bị tử trận, viên tướng còn kịp dặn lại người lính cận vệ của mình: Hãy mang cô con gái của ông về trao lại cho mẹ nó ở Pa Ri!
     Trên đường về Pháp lênh đênh qua đại dương, bé gái ngây thơ cứ thầm ao ước có một Bông Hồng Vàng. “ Bông hồng vàng “ chính là biểu tượng cho ước mơ hạnh phúc của cuộc đời bé gái. Những tháng năm sau đó, cuộc sống cực khổ đã xô đẩy anh lính trở thành một người quét rác nghèo hèn, sống trong một túp lều xiêu vẹo dưới gầm cầu ngoại ô Pa Ri. Ngày ngày khi quét qua các cửa hiệu kim hoàn, người quét rác lại chắt vét lấy những nắm cấn rác có dính chút bụi vàng mang về nơi mình ở. Năm này qua năm khác, dần dà anh ta cũng tích được một ít vàng đủ để nhờ người thợ kim hoàn làm cho cô bé gái một bông hồng vàng nhỏ. Cô bé ấy giờ đã trở thành một thiếu nữ xinh đẹp ở Pa Ri!
      Trớ trêu, bông hồng vàng chưa kịp gửi đi cho cô gái, thì người quét rác đã chết trong đói nghèo và tủi nhục. Xác anh nằm trên một manh chiếu mục, đầu vẫn gối lên bông hồng vàng nhỏ, sau đó bị người thợ kim hoàn đến lấy đi mất… không đến được tay cô gái.
       Vậy là - Thứ vàng mười lương tâm mà nhà thơ kia đã phải mang ra chợ người để bán, cũng như vàng của kẻ quét rác lăn lộn kiếm từ trong rác bẩn cuộc đời, với loại vàng mà đám người lao động làm thuê ở nước ngoài kiếm được:
                        Dầu kẻ bán - Người tìm vàng có khác
                        Nhưng giá vàng tính cũng như nhau.
       Nó đã phải đổi bằng cả sự tủi cực và nhục nhã. Đem cả ba thứ vàng đó đặt lên chiếc bàn giá của lương tri, thì chúng đều phải trả cái giá đổi như nhau mà thôi. Ý thơ thật xót xa. Nó phục lại một bối cảnh xã hội đầy mâu thuẫn, nền đạo lý bị tha hoá, dung lượng thơ có sức chứa tính thời đại rất lớn. Đây là những câu thơ hay nhất bài, như lời một nhà bình thơ đã nhận xét: Nó có thể đạt đến những câu thơ trở thành kinh điển!
       Thông qua sự trăn trở bản thân, tác giả đã khai thác vào nỗi lòng, tâm linh của những người lao động, đưa tính nhân bản thơ lên đến tột cùng:
                        Cây lý chiều xưa gió còn đưa lại
                        Bông đại ở quảng trường hương vẫn giăng tơ
                        Chút thơm thảo: đoá phù du ngắn ngủi
        Sự khao khát những chiều hương lý trong kỉ niệm, nhớ đến những bông đại nơi quảng trường quê hương - Nỗi đau và tình thương yêu giằng xé trong lòng những con người ấy, càng thấy sự phũ phàng thực tế mà những kẻ đi tìm vàng đã phải chịu đựng. Kịch tính biết bao khi chính họ lại phải sống với nhau như hài kịch:
                        Giả dại ở đời thường mà khôn lại trong mơ...
       Câu thơ điệp trở lại hai lần để nhấn mạnh, thật là một màn bi hài của xã hội và cuộc đời. Bài thơ tuy là tự sự bản thân, nhưng đã trở thành đại diện cho một lớp dân sinh đông đảo nhất xã hội... dù cuối cùng tác giả lý giải về mục đích mà những nỗi đời trớ trêu ấy đã phải chịu đựng.
       Chỉ với hơn hai mươi câu thơ: “Nỗi trăn trở người đi tìm vàng” phục lại không khác gì một pho tiểu thuyết. Một tấn đời! Bài thơ có giá trị nhân văn sâu sắc và tính điển hình xã hội - Trong một giai đoạn với rất nhiều biến động xẩy ra trong nước, và cả trên thế giới.
 
                                                                Khánh Hòa
                                                            (Trích từ tập “PNT chân dung nhà thơ lớn thời đại”, 2014)
 
 

nhanvan

 
               CHIỀU PHỐ GIÓ VÀ
       MỐI TÌNH LÔNG NGỖNG TRẮNG

Một chiều nắng đỏ
Gió đi dưới các hàng cây
Biết bao nàng thiếu nữ qua đây
Giờ này người con gái xưa, có về trên phố cũ?

Chiều phố gió, trái tim ta náo động 
Ôi hôn hoàng, run khe khẽ hồn ta
Những cành lá đánh đu lẩy bẩy
Trời đã xin cưới đâu mà nắng vội lên xe hoa

Chiều phố gió như thể rừng thu động
Lá thì bay, mây đám thì tan
Liễu xác xơ như buổi tối tân hôn
Níu giữ cảnh hoang tàn diễm tuyệt

Em chìm đắm nẻo nào cuộc sống
Để trái tim anh vỡ vụn, biến tan
Những mảnh tình bay tứ tung, theo dòng-lông-ngỗng-trắng
Nàng Mỵ Châu năm xưa đã rắc hộ trên đường

Tình tan vỡ anh cạn ly cuộc sống!
Gạn cả sướng vui lẫn với khổ đau
Con tim hát tháng năm, luyện thành trai ngọc
Sáng long lanh trong biển sóng gầm gào.

Chiều phố gió tan dần, bóng xế
Các nàng thiếu nữ cũng đi xa
Trong số đó, liệu có ai đã mang theo lông-ngỗng-trắng
Để cho tình được hát ngọc chia ly?
 
       TÌNH THƠ GẶP LẠI Ở TÂY HỒ

Em trút lá hay hoa rụng cánh
Nước hồ xanh ngắt cả mùa đông
Hỡi người con gái thời xa vắng
Sớm mai này, anh gặp lại em

Cái tuổi học trò ngủ quên vào gió cát
Sáng Tây Hồ đánh thức lại trong nhau
Anh xin được đưa em về bến hát
Phơ phơ mây đã bám hai đầu

Nếu có thể anh sẵn sàng đánh đổi
Cả cuộc đời để lấy lại em
Em vẫn trẻ như hồi thơ dại
Vô tư nhè nhẹ tựa vầng trăng

Anh vẫn ngủ giữa lòng em, em biết đấy!
Tháng năm qua, một cuộc chiến chinh dài
Bao dĩ vãng xanh thềm rêu gió thổi
Lửa bỏng chân trời xé nát cuộc đời trai

Anh đã đi những miền quê xứ sở
Gặp những con người và những yêu thương
Tình trong trắng trong lòng không xoá nổi
Bụi thời gian rơi rã xuống tâm hồn

Xin giữ lại xinh tươi thời con gái
Tạo hoá cho mình để mà yêu!
Gặp nhau vẫn biết rồi xa mãi
Xa bao nhiêu càng nhớ bấy nhiêu

Xin giữ lại dấu hoen, trên làn môi nước mắt
Vòm ngực đàn bà lắm lúc có xanh xao
Những kỉ niệm như thu về, lá trút
Ta hôn nhau mưa đẫm trắng hai đầu

Anh lặng lẽ hớp lấy từng sợi nắng
Giọt mưa tuôn hay lệ em rơi?
Tình em thắm hay lòng em rã cánh
Hồ xanh ơi, ướt hết cả đông rồi!

Ba mươi năm… thời gian trôi qua trôi...
Anh quì xuống giơ hai tay đón lấy
Những cái lá: lá xanh, lá vàng
Những cái lá như mầu hoa lửa cháy

Của một đời người con gái đã tàn phai
 
                                                   1996 
 
 
     PHÚT CÔ LIÊU DỪNG LẠI NGÓNG NGƯỜI XƯA

 Em xưa đó - Tình tao khang tha thiết
Anh không thể tìm ở bóng xuân nay
Cánh chim hải hồ ta lang thang bay
Anh lại gọi? Nghe không, em yêu quí!
 
Đứng trên đỉnh thi sơn kỳ vĩ
Thấy tim mình rỉ máu xuống thẳm sâu
Vết thương em đau. Anh cũng đau.
Người đàn bà trẻ vùng sông nước.
 
Duyên kỳ ngộ giữa đường tan tác
Em vẫn là tình cuối của đời ta
Năm tháng phôi pha. Kỷ niệm cũ không nhòa.
Vóc hình em, ta mãi còn cất giữ.
 
Em là áng thi ca của hồn thi sĩ
Người vợ hiền trong mộng mị ta mơ
Mang tình em xây cả Đài Thơ
Cho muôn sau đời ngưỡng vọng.
 
Bao giây phút cuồng say, tình nóng bỏng
Đã cùng anh ân ái những canh khuya
Mất em rồi. Năm tháng, gió mưa
Lời hứa cũ tạc lòng anh khuya sớm.
 
Trời Hà Nội sáng nay nắng ấm
Mà trong ta vẫn rét cóng, Cưng ơi!
Em từ miền quê ấy xa xôi
Có khắc khoải, nhớ về anh thuở trước?
 
Đường thiên lý một mình ta mải bước
Phút cô liêu dừng lại, ngóng người xưa.
 
 
 
 

nhanvan

 
           EM BÁN XOÀI  
                       Nhớ về người con gái sống giang hồ,
                         đã gặp sau chiến tranh 1975
 
                                *
- Anh trai mua xoài cho em đi?
Nha Trang! Ta nhớ Nha Trang!

Em bán xoài đi đêm trên cát trắng
Bãi biển chập chờn, kiếp đời các cô gái lang thang
Dưới hàng dừa se sẽ gió ru êm
Dãy cột đèn đứng đêm côi lạnh.

Xoài em chín. Đêm tàn canh em đón khách…
Giọt thơ buồn như ngọc sương rơi
Em bán xoài thơm! Em bán xoài thơm!
Biển to lớn. Bóng em nhỏ thẫm.
Linh hồn treo ngoài thế giới em đi
Trên những cành dừa, hay trong đám mây qua?

Thế giới em đi “vòng thiên la địa võng“
Tóc còn xanh, em bán kiếp đời trôi
Xoài em thơm, hương toả mát thân người
Ai mua xoài? Còn ai có mua em?
 
Các cô gái đi đêm như các cột đèn
Bóng nuốt lẫn vào bờ cát ấy...
Biển ru ta và ta ru em
Dưới hàng dừa xứ sở gió ngàn năm.
 
Lời bình:      CẢM THƯƠNG NGƯỜI CON GÁI SỐNG GIANG HỒ 
       Nhà thơ kể lại: Trong dịp đi qua thành phố Nha Trang những ngày sau chiến tranh 1975 - Vào một buổi tối. Anh cùng một nhóm sĩ quan quân giải phóng  ra chơi trên bãi biển, và đã gặp những cô gái "bán xoài".  Một em gái trẻ dễ thương, thân hình bó lẳn trong chiếc áo cánh chẽn mềm tới mời anh - Cũng không hiểu sao lúc đó anh lại từ chối? Để rồi bao năm tháng qua đi, hình ảnh người con gái ấy với kiếp đời sương gió cứ đọng mãi, in sâu vào kí ức anh. Tới một ngày, những xúc động xưa lại quay về? Bài thơ "Em bán xoài" đã ra đời:
                    Em bán xoài đi đêm trên cát trắng
                    Bãi biển chập chờn, kiếp đời các cô gái lang thang
      Đó là những thân phận lạc loài, nổi trôi trong bể nhân tình thế thái này. Linh hồn gần như không có nơi bám víu, nhỏ bé và yếu ớt, trong cả biển đời đầy sóng bão chỉ muốn nuốt chửng lấy chúng:
                    Biển to lớn. Bóng em nhỏ thẫm.
                    Linh hồn treo ngoài thế giới em đi
                    Trên những cành dừa, hay trong đám mây qua?
     Cái thế giới mà các cô gái đang đi, đang sống trong đó? Chính là thế giới của chúng ta, sao nó thật hãi hùng:
                    Thế giới em đi “vòng thiên la địa võng“
                    Tóc còn xanh, em bán kiếp đời trôi...
      Phải chăng cái thế giới đó cứ muôn đời vùi dập lên những kiếp cảnh chúng sinh? Phải chăng bài thơ chính là sự lên án sự bất công, tàn độc còn tồn tại trong xã hội này? Nó giống như con bạch tuộc cứ bủa vây đám dân dã, những lớp người nghèo hèn, sống hôm nay không biết đến ngày mai. Mặc dù sự tồn tại của thế giới đó chính phải nhờ vào hương thơm trái xoài và sự tươi  mát của những người con gái kia. Thế mà:
                    Ai mua xoài? Còn ai có mua em? 
     Biển càng to lớn mênh mang thì bóng hình những người con gái bé nhỏ ấy càng côi cút. Bên bóng của những chiếc cột đèn đứng trong đêm thành phố cũng thật lạnh lẽo, nhập hoà vào những thân phận tội nghiệp, đáng thương, để cùng vô vi trong cát bụi cuộc đời:
                    Các cô gái đi đêm như các cột đèn
                    Bóng nuốt lẫn vào bờ cát ấy...
     Hay là:
                    Dãy cột đèn đứng đêm côi lạnh
     Thơ từ những hình ảnh hiện thực chuyển sang siêu thực. Cuối cùng chỉ thấy một bờ cát trắng là tồn tại. Những giọt thơ buồn của nhà thơ rơi lên các linh hồn bèo bọt ở chốn nhân quần:
                   Xoài em chín. Đêm tàn canh em đón khách...
                   Giọt thơ buồn như ngọc sương rơi      
    Những thăng trầm của lịch sử và xã hội, cũng giống như chiếc túi càn khôn cứ nghiến xiết đám dân lành tội nghiệp. Bài thơ được kết thúc trong những lời ru, sự cảm đồng của hàng dừa quê hương cùng với nỗi lòng nhà thơ, bên người con gái bán xoài:
                    Biển ru ta và ta ru em
                    Dưới hàng dừa xứ sở gió ngàn năm.
      Ba chữ "xứ sở gió..." diễn tả sự da diết gắn bó của trời đất quê hương với con người. Nhưng nó cũng thật hoang lạnh, vô tình… Em Bán Xoài vừa là một bài thơ đời vừa thơ tình. Cảm xúc thơ mạnh và súc tích. Giàu tính nhân ái, thương người của nhà thơ.
 
                                                                    Trần Ngọc Lâm      
                                                                    (Trích tập “PNT chân dung nhà thơ lớn thời đại”, 2014)
 
 

nhanvan

 
 
               KHÓC HÀN MẶC TỬ

Tôi khóc Tử, khóc hào quang, khóc huyết
Khóc gió mưa, cây cỏ đến chân trời
Khóc tạo hoá: Từ thiên và địa
Rồi khóc người: Đời, con tạo quay chơi...

Hàn Mặc Tử ơi! Ớí, Tử ơi!
Sống chơi vơi cũng giống người
Khác chi là con chim cánh lá
Giọt thơ này hoà lệ máu tôi rơi.

Nơi Tử nằm trong mồ hoa thơm nở
Đầu Tử gối lên sườn sóng gió
Với sao sương vằng vặc trăng ngàn năm
Nỗi đau đè nặng cõi dân gian.

Hỡi biển Đông, núi cao Gành Ráng
Thơ của Tử mai sau còn sáng láng
Sóng nước non, non nước vỗ ngày đêm
Quạnh hiu buồn, rờn rợn bóng thi nhân.

Ngồi đọc Tử, tim vỡ toang máu đỏ
Tôi khóc biển, khóc trời xanh, khóc gió
Chúa ở đâu? Thượng đế có trên đời?
Người Thơ Xưa hoá chốn nao rồi…

Thì tham vọng vinh quang: Ai chẳng muốn?
Ngu cũng buồn. Tài lại lắm tai ương.
Giữa đời - Nhiều khi phải cười nhăn răng mà sống
Thương nhau để mặc lệ rơi tuôn.

Tử dù đau nỗi đau ngang bể
Nhưng đã có bao người khóc Tử
Suy cho cùng: Tuyệt đến thế thì thôi
Trên này nhiều chuyện lắm, Tử ơi!

Rót mắt thành thơ, khóc Tử lại khóc đời
Chúng tôi đang quần cuộc sống
Có khi phải tập nén mình như bánh nén
Thỉnh thoảng cũng thương nhau, phần lớn chỉ đấu tranh.

Niềm sướng đau, khôn dại dại khôn
Em gái - Nhà thơ - Nhà chính khách
Tuốt tuồn tuột mấy ai không bất trắc
Buồn làm chi? Đời, sắc sắc không không.

Đời vậy mà. Người thế, chuyện thế gian 
Suy cùng lý, chẳng gì phải chán
Lại thương Tử không được dự phần bon chen, xô lấn
Giây phút khóc cho nhau, hoá hạnh phúc lớn trên đời!

Hàn Mặc Tử ơi! Ới, Tử ơi!
Bao đêm nghiền ngẫm chữ thơ Người
Châu rỏ đầm đìa trang giấy trắng
Bay về Gành Ráng đẫm hồn tôi.

Thắp nén nhang chùa, tôi khấn anh
Tài hoa xuất sắc, vóc giai nhân
Vung tay búng bút xô báu ngọc
Chữ thơ như tuyết, máu lênh đênh.

Qui Nhơn biển sóng vỗ mây lừng
Tài này, phận ấy! Những bi thương
Nay đã yên mình khe nước ngọc (*)
Hẹn nhau mai mốt, bữa tương phùng.

Tôi khóc Tử, khóc hào quang, khóc huyết
Khóc gió mưa, hoa cỏ lẫn sao sương
Tử có nghe! Thơ Người, tôi viết tiếp
Cúi lậy không gian cả tám phương.
….
 
(*) Ý thơ của Hàn Mặc Tử.
 
 
               TA KHÓC CHO TA
 
                     Bất tri tam bách dư niên hậu
                     Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như (*)
                                                Nguyễn Du
 
                                         *
Một đời ngang dọc trên thơ
Thiên tài đẫm lệ, tình bơ vơ tình
Yêu toàn là những em xinh
Cuối cùng vẫn chỉ một mình, đơn côi!
Thế sự coi như sóng thôi
Quê hương trong máu, suốt đời thủy chung
Mặc cho mưa gió bão bùng
Chân trời khát vọng nấu nung bên lòng
Theo thơ cho đến tận cùng
Cũng may thượng đế (không) phụ công đã làm
Trở thành bậc thánh thi nhân
Niết-bàn chắc sẽ có phần cho ta
Quan san muôn dặm sơn hà
Nguyễn Du người trước, tôi là người sau
Hôm nay rỏ chút lệ sầu
Thương Người rồi lại chạnh đau phận mình
Đời tàn. Thân nát. Áo manh
Nghêu ngao vài chữ gửi tình bốn phương.
 
                            *
Nguyễn Du ơi! Đón tôi cùng
Một mai tôi sẽ lập hương khói thờ
Người Đường Cổ - Tôi Tân Thơ
Ngàn năm văn hiến xin thưa cùng Người.
 
                                Hà Nội, 29.6.2019
      (Trích “Tuyển thơ chọn lọc” và “64 bài thơ hay”, Nxb Hồng Đức 2019 – 2020)
 
(*)  Ba trăm năm sau nhân thế, liệu ai người khóc Tố Như?
 
 
      KÝ ỨC MÙA THU

Mùa thu khuấy lên bao ký ức
Xác thời gian trôi trên tóc em
Em đi trong trăng, mùa thu thổi gió
Lá vàng rơi mênh mông.

Em đi qua mùa thu không gian
Trăng rãi đồi con gái
Nhớ đến lâu cái hương con gái
Nó thơm say và rất nhẹ nhàng.

Đường dạo ấy trên đồi trăng sáng
Đêm chia tay em dúi cả vào anh
Để bóng lạc suốt đêm ngoài phố
Mây lãng phiêu mãi không về…

Giờ đây chắc trên đồi thông đó
Gió vu vi và trăng vu vơ
Em đi trong trăng, mùa thu thổi gió
Mùa thu lang thang chẳng bến bờ.
 
 
                                                        
 

nhanvan

 
 
 
      NGƯỜI THÔN NỮ MIỀN SÔNG NƯỚC
 
Nén hương lòng, anh tưởng niệm mối tình em
Bóng trúc vắng, làng quê xanh viễn vọng
Giọt lệ đắng, em hòa cùng anh uống
Chốn xa vời. Người lữ khách đứng dừng chân.
 
Xin để lại cho đời vài khúc ca ngân
Nghìn năm sau: Thế nhân ơi, hãy nhớ!
Tấm hình ta cùng nàng một thuở
Và cuộc tình nước mắt lẫn yêu thương.
 
Anh không thể mang em theo trọn kiếp thi nhân
Giúp em vượt qua đời bể dâu khốn khổ
Mai có đến gặp lại anh bên nấm mồ, nơi chân trời xứ sở
Xõa tóc mà than khóc cõi dương gian.
 
Anh vẫn chờ em ở dưới suối vàng
Ta hãy quên đi thế giới đầy bạo loạn
Để cùng em kết trăm năm tình bạn
Của tình yêu tự trái tim anh!
 
Anh vẫn thương em dù duyên phận bẽ bàng
Chẳng phải vì em, chẳng phải anh không muốn
Nhưng em ạ! Kiều đã nói rồi, đó là bể sống
Tình giữa trần ai, nước mắt trộn cơm chan.
 
Dẫu phải biệt xa. Anh có hạnh phúc đâu em?
Vẫn biết đời em cũng hòa dòng lệ đắng
Ừ, thì trang nam anh khinh thường kiếp nạn
Chỉ thương em là phận nữ nhi.
 
Hãy vững bước lên em, vào thế giới của ca thi
Sẽ giúp em quên mọi điều sầu muộn
Anh chỉ tiếc, không thể dìu em tới bến
Mong đất trời có thượng đế đỡ em đi.
 
                          *
 
Thơ viết đã dài, mà chẳng thỏa nỗi tình si
Ta lại cất tiếng gọi tên em:
-  Người thôn nữ miền sông nước...
Mai dân tộc có đặt ta nằm ở nơi nào, dưới gầm trời tổ quốc
Hãy đưa mộ nàng về chôn cạnh nấm mồ ta.
 
Để con cháu đời đời cất cao bản tình ca:
" Không có chiến tranh, chỉ có tình yêu bất diệt! "
Anh sẽ nâng hình em bay trên đất trời nước Việt
Vượt qua mọi chủ nghĩa tới muôn năm.
 
Hãy đi cùng anh, mình không chết đâu em!
Kinh thánh đã dậy rồi: Nay chỉ là "cõi tạm"
Khi biết vượt qua đủ buồn đau, khổ nạn
Mới vào được ngôi đền: Tòa Thánh của tình yêu!
 
Ôi, người thôn nữ anh thương
Cuộc tình mình dù đắng đót bao nhiêu
Nhưng hãy nghe lời anh: Ta được nhiều hơn mất
Đã giúp em nhìn ra nghĩa sống, trong bể đời khốn kiếp
Vượt lên bão táp, phong ba.
 
Em hãy hòa nước mắt vào, viết những bản tình ca
Nó vĩ đại hơn các luận ngôn đảng phái
Ta sẽ là ánh sao băng trên thiên hà sông núi
Anh đợi đón em về, trong thế giới bên kia.
 
Lời bình:    MỘT THIÊN TÌNH CA TUYỆT VỜI
      Đây là thiên tình ca từ biệt của một mối tình, một cuộc chia tay đầy nước mắt, song, xem ra hai người vẫn đang còn yêu nhau rất tha thiết! Vậy, vì một lý do nào đó ta không biết? Như lời chàng đã than:
                    Anh vẫn thương em dù duyên phận bẽ bàng
                   Chẳng phải vì em, chẳng phải anh không muốn
                   Nhưng em ạ! KIỀU đã nói rồi, đó là bể sống...
                   Tình giữa trần ai, nước mắt trộn cơm chan.
                                                                            (câu 17 - 20)
     Nhà thơ đưa câu chuyện của nàng Kiều ra để vấn an cho cuộc tình, cũng chỉ có tính chất phỏng dụ đó thôi. Chàng nói với người thôn nữ rằng: Thôi em ạ, trần ai là bể khổ, em cũng đừng đau lòng quá vì anh vẫn rất thương em.
     Giờ ta hãy đi vào khổ thơ mở đầu:
                   Nén hương lòng anh tưởng niệm mối tình em
                   Bóng trúc vắng, làng quê xanh viễn vọng
                   Giọt lệ đắng, em hòa cùng anh uống
                   Chốn xa vời. Người lữ khách đứng dừng chân.
     Đọc bốn câu thơ này, tôi bỗng liên tưởng tới bài "Đây thôn Vĩ Dạ" của Hàn Mặc Tử, đã viết gửi cho người con gái ở phương trời xa:
                    Sao anh không về chơi thôn Vĩ?
                    Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên.
                    Vườn ai mướt quá xanh như ngọc
                    Lá trúc che ngang mặt chữ điền.
     Thi nhân nhớ đến những hình ảnh về thôn hương, nơi nàng Hoàng Cúc đã ở: Những hàng cau trong nắng sớm mai với vườn cây xanh mướt. Cái màu xanh trong trí tưởng, nên "xanh như ngọc" vậy - Còn trong bài thơ "Người thôn nữ miền sông nước", Phạm Ngọc Thái cũng nhớ về quê em:
                    Bóng trúc vắng, làng quê xanh viễn vọng
     "xanh viễn vọng" là màu xanh của sự cách biệt nghìn trùng, xa vời vợi... Hình ảnh " trúc" trong câu thơ của Hàn Mặc Tử, là biểu tượng về làng quê.
     Bài thơ của Phạm Ngọc Thái cũng nói tới biểu tượng "bóng trúc vắng" - Ta chưa biết hình ảnh bóng trúc ở đây có mối liên hệ thân thiết như thế nào với người thôn nữ miền sông nước kia? Ý nhà thơ muốn nói rằng: "bóng trúc" ấy với anh giờ đây mãi mãi thành xa cách - Hai cái mảng màu giữa "bóng trúc vắng" và "làng quê xanh viễn vọng" kết hợp với nhau, để diễn tả về sự chia ly giữa anh và nàng, cả về không gian và tình yêu… Tạo nên một sự cách ngăn thăm thẳm. 
     Còn giọt lệ đắng đót mà cả hai cùng hòa vào uống chung đó: Giọt lệ đắng em hòa cùng anh uống /- Nghĩa là, một cuộc chia ly mà trái tim họ cùng đau. Nhà thơ như một người viễn khách bồn chồn nhìn về phía xa xăm, nơi người yêu ở:
                    Chốn xa vời. Người lữ khách đứng dừng chân
     Một khổ thơ có bốn câu, hình tượng thơ lóng lánh mà sâu xa, câu nào cũng mang đầy ý để khái quát cả khung cảnh và nghĩa tình của cuộc chia biệt thắm thiết này.
     Tôi bình sang khổ thứ hai - với giọng thơ trầm bổng, lâm ly, nhà thơ tiếp tục gẩy cây đàn tình ngân vang, tạo thành một khúc ca bi tráng:
                    Xin để lại cho đời vài khúc ca ngân
                    Nghìn năm sau - Thế nhân ơi, hãy nhớ!
                    Tấm hình ta cùng nàng một thưở
                    Và cuộc tình nước mắt lẫn yêu thương.
     Bài thơ có 12 khổ 48 câu: Hai khổ thơ ba và bốn, nói về sự ân hận trong lòng nhà thơ: Anh đã không thể giúp cho người yêu thoát ra khỏi nỗi khổ đường đời:
                    Anh không thể mang em theo trọn kiếp thi nhân
                    Giúp em vượt qua đời bể dâu khốn khổ
     Chỉ đành hẹn với em sẽ chung tình ở kiếp sau:
                     Anh vẫn chờ em ở dưới suối vàng
                     Ta hãy quên đi thế giới đầy bạo loạn
                     Để cùng em kết trăm năm tình bạn
                     Của tình yêu tự trái tim anh
     Những dòng thơ ấy thể hiện tình yêu tha thiết trong trái tim chàng, một tình thương trọn vẹn trước sau không thay lòng đổi dạ, dù xã hội thăng trầm và cuộc sống có rối ren. Đọc những dòng thi trào ra từ tâm linh nhà thơ, tôi chạnh nhớ tới những lời thơ trăng trối của các thi sĩ xưa nay, để lại cho người yêu. Nhà thơ Hữu Anh từng viết:
                      Nếu tôi chết dương trần em ở lại
                      Lúc xây mồ hãy đắp đất cho tôi
                      Chút luyến lưu phàm thế của người đời
                      Tôi cảm nhận chút hương tình còn xót.
                                                    (Nếu tôi chết)
     Còn trong bài "Người thôn nữ miền sông nước" này, thi nhân Phạm Ngọc Thái nhắn nhủ với em:
                Mai có đến gặp lại anh bên nấm mồ, nơi chân trời, xứ sở
                Xõa tóc mà than khóc cõi dương gian...
     Chà, khúc tình ca mới thật dào dạt làm sao! Ý tưởng của bài thơ nói về cõi trần ai... nhuốm mầu kinh Phật. Dẫu phải chia xa, lòng chàng vẫn xót thương cho cuộc đời người thôn nữ vô vàn. Anh an ủi nàng:
                    Dẫu phải biệt xa. Anh có hạnh phúc đâu em?
                    Vẫn biết đời em cũng hòa dòng lệ đắng
                    Ừ, thì trang nam anh khinh thường kiếp nạn
                    Chỉ thương em là phận nữ nhi.
        Từ trong sâu thẳm cuộc tình ấy, họ đã hòa chung để đến với nhau bằng một nỗi cảm thông về cuộc đời. Hẳn em yêu của nhà thơ Phạm Ngọc Thái cũng là một nữ thi sĩ. Tôi bỗng nhớ về mối tình của thi nhân Hàn Mặc Tử với nữ sĩ Mai Đình? Bởi vậy, anh mới khuyên nhủ người tình:
                    Hãy vững bước lên em vào thế giới của ca thi
                    Sẽ giúp em quên mọi điều sầu muộn
                    Anh chỉ tiếc không thể dìu em tới bến...
                    Mong đất trời có Thượng đế đỡ em đi !?
     Như đã nói, tính tôn giáo trong bài thơ mang mầu sắc của kinh thánh: Nhà thơ cầu nguyện với đất trời, thượng đế phù hộ cho em yêu, cất cao thế giới của thi ca, để vượt qua mọi nỗi sầu bi cuộc đời. Suốt khúc tình ca, tràn ngập lòng nhân ái trào ra từ trong trái tim chàng.
     Bài thơ được chia làm hai phần, cách nhau bởi một "hoa thị" (*).
     Tôi xin phân tích phần hai:
              Thơ viết đã dài mà chẳng thỏa nỗi tình si
              Ta lại cất tiếng gọi tên em:
                               -  Người thôn nữ miền sông nước...
              Mai dân tộc có đặt ta nằm ở nơi nào, dưới gầm trời tổ quốc
              Hãy đưa mộ nàng về chôn cạnh nấm mồ ta.
     Lòng thi nhân da diết bên hình bóng người yêu đến mức độ, mai nếu chết đi vẫn mong được đời chôn chung bên mộ nàng. Chàng hẹn kiếp sau, sẽ cùng nàng kết duyên trăm năm chồng vợ. Ở đây ta còn thấy, bài thơ mang ý nghĩa lên án chiến tranh, ca ngợi tình yêu trong cuộc sống con người:
                    Để con cháu đời đời cất cao bản tình ca
                    Không có chiến tranh, chỉ có tình yêu bất diệt 
                     Anh sẽ nâng hình em bay trên đất trời Nước Việt
                     Vượt qua mọi chủ nghĩa tới muôn năm.
     Đức nhân ái của con người đứng trên mọi tuyên ngôn đảng phái. Các chủ nghĩa có thể thay nhau, nhưng tình yêu muôn đời bất diệt! Cùng với thi ca, anh sẽ mang tình em đi khắp bàu trời tổ quốc, qua mọi thời đại tới mai sau. Cuối cùng nhà thơ đã kết:
                     Em hãy hòa nước mắt vào, viết những bản tình ca
                     Nó vĩ đại hơn các luận ngôn đảng phái
                     Ta sẽ là ánh sao băng trên thiên hà sông núi
                     Anh đợi đón em về trong thế giới bên kia.
     "Người thôn nữ miền sông nước" là một áng thơ tình sâu lắng, mang dáng dấp của một bản trường ca về "tình yêu và cuộc sống"! Tình thi mang đậm tính nhân văn sâu sắc.
                                                      
                                                        Tuyết Nga
                                     (Trích tập "PNT cánh đại bàng của thi ca đương đại VN', 2019)
                                                                                       
 

nhanvan

 
 
       CHIỀU HOÀNG HÔN
 
Chưa đi đến tuổi già
Mà yêu hoàng hôn đỏ
Chợt nhìn, chợt nhận, chợt xôn xao.

Soi mặt nước xanh veo
Trầm tư và lặng lẽ
Đàn muỗi phố đã kêu
Quanh bàn nơi quán nhỏ
Chiều đang buông dần chiều.

Sợi tóc mình ngơ ngác
Có nên bạc hay không?
Tuổi trẻ sợ già nhanh
Giờ điềm nhiên đến lạ
Cái màu hoàng hôn đỏ
Cháy như là khai sinh!

Ôi, hoàng hôn hoàng hôn
Trái tim là bất diệt!
Ngày mai anh có chết
Cũng nhẹ như lá vàng.
 
Hồn mây gió lang thang
Mà đầm đìa mưa bão
Đời - tư lợi không tham
Chán trò danh bốc hão.
 
Mang suối tóc của em
Đi rồi yêu vĩnh viễn
Anh sẽ hoá rừng thông
Ngàn năm reo cát, sóng.
 
 Lời bình:        SỰ THĂNG HOA CỦA BUỔI TÌNH CHIỀU 
       Vào một chiều trước khi trời tối, bóng hoàng hôn hắt trên nền trời qua làn mây xa đỏ rực. Nhà thơ ngẫu cảnh tình mà viết ra:
                    Chưa đi đến tuổi già
                    Mà yêu hoàng hôn đỏ
                    Chợt nhìn, chợt nhận, chợt xôn xao...
     Con người sớm yêu bóng chiều hoàng hơi cô liêu này, hẳn cõi lòng cũng đã đi vào độ sâu lắng của cuộc đời. Nhưng đây là cảm xúc trước cái màu đỏ cháy rung rinh như sắp muốn nổ tung trong trời đất, hoà cùng tâm trạng bồi hồi, suy tư của nhà thơ:
                    Chợt nhìn, chợt nhận, chợt xôn xao... 
      Bắt đầu vào thơ nó đã tiên báo về sự bùng nổ của nội tâm tác giả. Sang đoạn hai: Có một cái gì đó hình như hơi đìu hiu, quạnh quẽ đã hắt lên trong hồn anh:
                    Soi mặt nước xanh veo
                    Trầm tư và lặng lẽ
     Rõ ràng sự trầm tư lặng lẽ này đã không hề còn trầm lặng? Xung quanh thì:
                    Đàn muỗi phố đã kêu
                    Quanh bàn nơi quán nhỏ
                    Chiều đang buông dần chiều
      Những con muỗi kêu vo ve ở ngoài đời khi nó đốt ta đến khó chịu, nhưng được đưa vào trong thơ lại trở thành hình ảnh rất thi vị - Tạo cho Chiều Hoàng Hôn nằm trên một bức phông cảnh đời rất thực. Đời sống ấy thường nhật. Những nét thơ phố này càng làm cho tình thơ thêm sống động. Đến đoạn ba thì nỗi lòng sâu kín nhất trong tác giả như mạch suối ngầm được bắn oà ra:
                    Sợi tóc mình ngơ ngác
                    Có nên bạc hay không? 
     Nhân cách hoá mái tóc nhà thơ là câu thơ hay! Nó ấp ủ tâm tư thầm kín của tác giả chạnh nuối về thời tuổi trẻ? Khi nhà thơ tự hỏi: Có nên bạc hay không?/-  Có nghĩa là, chính đầu anh đã chớm bạc mất rồi. Phải chăng cũng như Xuân Diệu đã viết:
                    Mau với chứ! Vội vàng lên với chứ!
                    Em, em ơi... tình non sắp già rồi!
      Nhưng không, bên một chút buồn vừa thoáng qua lòng tác giả - Ta lại thấy một mảng đời khác đang xô đến, vụt phá trong tâm hồn. Đó chính là cái nửa cuộc đời chiều đang khai hoa, kết trái và đầy niềm tin yêu đẹp đẽ:
                    Cái mầu hoàng hôn đỏ
                    Cháy như là khai sinh! 
      Để lòng nhà thơ bình thản, ung dung mà đón nhận tuổi hoa niên của đời mình. Sở dĩ tác giả đã có một triết lý sống an nhiên, thanh thản… còn xuất phát từ một nỗi lòng sâu xa khác? Trong đoạn thơ sau đó đã nói tới:
                    Hồn mây gió lang thang
                    Mà đầm đìa mưa bão
                    Đời, tư lợi không tham
                    Chán trò danh bốc hão.
      Anh trở về với sự yên tĩnh thanh tao để sống cho trọn nghĩa. Nếu có phải từ giã cõi trần ai này, thì lòng cũng chỉ nhẹ thoảng như một làn gió bay, hay bóng chiều hoàng dần tắt sau một ngày đã đốt hết mình để nắng. Khi trái tim anh đã đập trọn vẹn với đời:
                    Ôi, hoàng hôn hoàng hôn
                    Trái tim là bất diệt!
                    Ngày mai anh có chết
                    Cũng nhẹ như lá vàng
      Hình ảnh chiếc lá vàng rơi mang ý nghĩa của sự vô vi, cát bụi. Song điều đáng nói ở đây là “tình yêu và cuộc đời”! Chỉ có tình yêu trường cửu mãi không già. Nó đã được vụt lên trong bốn câu thơ kết, tạo thành một bức phông cảnh hoàn bích nhất của bài:
                    Mang suối tóc của em
                    Đi rồi yêu vĩnh viễn
                    Anh sẽ hoá rừng thông
                    Ngàn năm reo cát, sóng...
      Đó chính là bản tuyên ngôn của “Chiều hoàng hôn”: Bài ca “tình yêu và  cuộc sống”! Cát và sóng - Phải, trên biển cả mênh mang trường tồn vô định kia? nó xoá đi bao hạnh phúc lẫn khổ đau của con người. Cát cứ xoá… Nhưng ngàn năm thì sóng vẫn xô… vẫn vỗ… vẫn thét gào trên biển cả - Sự sống mãi mãi còn tồn tại. Bản tuyên ngôn về tình yêu bất hủ đã kết lại tình thơ. Nó đi về phía mặt trời, mặt trăng của sự sống vĩnh hằng, bất diệt!
                                                    Kiều Tuấn
                                        (Trích tập “PNT chân dung nhà thơ lớn thời đại”, 2014)
 
 

nhanvan

 
 
 
        CÔ QUÉT LÁ ĐÊM HỒ
 
Một đêm hồ nước đầy sương gió
Người đi không rõ mặt người
Liễu ru nhè nhẹ quanh bờ vắng
Em thầm thì quét lá, bên tôi…
 
Em quét lá lẫn đời lẫn kiếp
Tiếng chổi mòn kêu xiết vào tim!
Em hóa thành thơ rơi lặng lẽ
Trong cõi lòng tôi buồn triền miên.
 
Trăng như đứa không nhà, trôi lạc lõng
Con nai vàng chết bóng thu xưa
Tôi đứng trông em mịt mờ ảnh vọng
Cô quét lá đêm hồ... khe khẽ vào khuya...
 
Lời bình:     NỖI ĐỜI TRONG CHỐN NHÂN QUẦN 
      Vào một đêm sương gió. Nhà thơ đã gặp "cô quét lá" bên hồ nước (chính là người quét rác trong phố khuya) - Đó là những con người lao khổ. Cuộc sống cũng giống như những chiếc chổi tre ngày tháng quét lê trên đường, mòn vẹt dần đi: 
                     Em quét lá lẫn đời, lẫn kiếp
                     Tiếng chổi mòn kêu xiết vào tim!
       Cái tiếng chổi đời, chổi kiếp ấy kêu xiết vào trái tim người thi sĩ, và những giọt thơ từ trong anh rơi ra. Thông qua bức chân dung "Cô quét lá đêm hồ", nhà thơ muốn phản ánh cuộc sống, nhân ảnh của những con người lao động trong cõi dân gian. Giữa khối lòng buồn, tình buồn của tác giả - Nhưng lại ở trong cõi mộng: Nó mơ mộng đến mức, hình ảnh cô quét lá trên đường hóa thành như tiên nữ từ trong tranh bước ra, lặng lẽ đi vào bến bờ thi:
                    Em hóa thành thơ rơi lặng lẽ
                    Trong cõi lòng tôi buồn triền miên
      Tấm hình bức chân dung trở thành siêu thực. Cảm giác vừa xa xót, vừa mộng mơ hòa quyện trong tâm hồn tác giả, như ở đoạn thơ hai ta vừa phân tích: Tạo thành nhân cốt rất đời của bài thơ.
    Sở dĩ tôi nói “nhân cốt đời", bởi vì: Nếu ta phân tích tới hai câu đầu của đoạn thơ thứ ba, sẽ lại gặp một nhân cốt khác nữa? Nhưng nó đã là hình ảnh mang tính tượng trưng, ra khỏi bến trần ai thường tình:                           Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng
                     Con nai vàng chết bóng thu xưa…      
    Nhà thơ tâm sự: Nhìn sâu vào trong đêm đó… giữa anh và cô quét lá đêm hồ ấy,  như có hai khoảng đời cách biệt? Một đằng anh thi sĩ mộng mơ, còn em lại đang quét lá rơi. Nói một cách khác, em đang lao động kiếm tiền vì miếng cơm manh áo, còn tâm trí nào mà cảm đồng với những xúc cảm lãng mạn của nhà thơ?
      Chung quanh tiếng lá cây reo nghe bình thản một cách lạnh lùng. Bóng trăng trên đầu cũng trở nên nhợt nhạt, côi cút trong cả khoảng không gian vô tận, vô bờ… Cô quét lá có cô đơn không? Nhà thơ không biết! Em cứ thầm thì lặng lẽ quét, chẳng hề để ý đến sự có mặt của anh lúc đó. Nhà thơ thấy chính lòng mình cô đơn. Câu thơ:
                    Trăng như đứa không nhà trôi lạc lõng 
      Đã ra đời như thế! Bóng trăng trên đầu đã được hóa thân để kết hợp với câu thơ dưới:
                    Con nai vàng chết bóng thu xưa...
      Nhưng vì sao lại có cảnh con nai vàng bị chết giữa bóng của rừng thu? Từ nỗi đời mà ra. Hình ảnh cô quét lá cứ quét ngày, quét tháng như chiếc chổi tre… năm tháng mòn vẹt dần đi - Còn con người những kẻ bần khổ ấy làm gì có "nhân ảnh" trong xã hội? Họ làm gì có tâm trí mà mộng với sầu như cố thi nhân Lưu Trọng Lư, mơ đến cảnh bóng con nai vàng của Tiếng Thu kia? Thế là từ cảnh ngang trái của đời nảy ra ý ngược thơ: Con nai vàng trong rừng thu phải chết !?          
     " Con nai vàng ngơ ngác / Đạp trên lá vàng khô " /- Trong thơ cố thi nhân: Nó bọc chứa cả thế giới huyền ảo như cổ tích, nằm bên trong tình thơ - Còn hình ảnh "con nai vàng chết" của bài thơ  "Cô quét lá đêm hồ" này: Ý nghĩa xã hội lại nằm bên ngoài tình thơ. Nó phản ánh sự mất mát, cả giá trị đời sống cũng như tinh thần của người lao động. Đây là hai câu thơ hay nhất bài, nâng tầm vóc của bài thơ cao lên!
       Tôi xin quay trở lại bình đoạn thơ mở đầu:
                     Một đêm hồ nước đầy sương gió
                     Người đi không rõ mặt người
     Miêu tả cảnh trời sương gió (nghĩa đen), để phản ảnh cảnh lầm lụi gió sương của những con người lao động (nghĩa bóng). Hình ảnh hồ nước: Biểu tượng về nước non xứ sở, mảnh đất mà mồ hôi họ đã tắm vào trong đó. Thế mà họ lại:
                     Người đi không rõ mặt người…
     Đấy chính là nhân ảnh của nhân gian? Chẳng khác nào những kiếp phù du -  Nghĩa là, bài thơ không dừng lại ở thân phận cô quét lá. Nhà thơ đã chạnh lòng nghĩ đến những kiếp đời của chốn nhân quần. Cái lớp người thời nào mà chẳng phải chịu những sự bất công? Sống vật vã suốt đời chỉ để lo miếng cơm, manh áo. Đến cuối bài, hình tượng nhân ảnh mờ mịt này, còn được tác giả nhắc lại một lần nữa:
                     Tôi đứng trông em mịt mờ ảnh vọng
     Suốt dọc bài thơ: Từ không gian gió sương đến cuộc sống con người, cái chổi tre, vầng trăng, rồi cả bóng con nai vàng... đều là những hình ảnh làm biểu tượng. Ta hãy nghe tác giả tả về cảnh liễu hồ:
                     Liễu ru nhè nhẹ quanh bờ vắng
                     Em thầm thì quét lá, bên tôi!
     Cái tiếng liễu đìu hiu ru quanh hồ vắng, bên những bước đi âm thầm của cô quét lá: Cảnh ấy, đời ấy... như Nguyễn Du đã viết:
                     Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ
      Đã được hòa tấu bằng một giọng thơ lắng đọng và hơi hiu hắt. Có lẽ chỉ những rặng liễu kia đã cùng thức để cảm đồng với nhà thơ mà lặng lẽ ru cuộc đời cô quét lá? Đưa ta vào khoảng không gian thật mơ hồ: Nửa thực, nửa không. Nhà thơ xót với nỗi đau đời mà hóa buồn chăng? Chính trong tâm trạng ấy, cô quét lá đêm hồ thành thơ rơi vào cõi lòng anh.
     Ở ngoài kia, xa kia… Cô quét lá vẫn đang lặng lẽ quét, lặng lẽ đi, khuất dần vào trong sương tối. Khoảng không gian giờ đây, chỉ còn nghe thấy những vần thơ của thi nhân vọng lên, với bóng trăng ngàn thu cô đơn soi mãi trên đầu…  đi vào cõi muôn năm.
 
                                                        Hoàng Ngọc
                                                 (Trích tập “PNT phê bình & tiểu luận thi ca”, 2013)
 
 
 

nhanvan

 
                                                                                 
 
         TRÁI TIM TAN VỠ
                  . Tặng người nữ sinh Trường SPNN năm xưa
 
Em có biết, trái tim anh tan vỡ!
Chẳng phải do em, chẳng lẽ lại do mình?
Chuyện đã qua rồi, sau mấy mươi năm
Tóc lạt bóng thì tình càng sống lại.
 
Ôi, tình yêu cái thời còn khờ dại
Lấp lánh trăng sao, tưới mát tựa mưa rào 
Lòng ngơ ngẩn như ngàn vạn mũi dao
Chém vào tim cho máu trào, ngực xé.
 
Làn môi em ngọt thơm đến thế
Làn môi người sinh nữ đáng yêu ơi!
Em dịu dàng, thơ mộng giữa mây trời
Đã bao lần cùng anh say đắm nhụy.
 
Trái tim anh nay đã thành hoang phế
Mơ em về, sống lại những khát khao
Cho linh hồn đang chết lại tươi màu
Anh ôm ấp cả dáng hình thuở ấy!
 
                           *
 
Một thời trai yêu nhiều biết mấy
Đậu lại còn đôi bóng – Chính là em!
Phút cuối cùng em tha thiết đến bên
Anh rũ bỏ như một thằng điên loạn.
 
Không! Một thằng ngu, khờ vì ngạo mạn
Em trẻ xinh mềm mại biết bao nhiêu
Một người vợ: với chồng, sẽ rất mực thương yêu
Sao lỡ bỏ? để suốt đời tiếc nuối.
 
Anh đã chết vạn lần, hồn đau nhói
Phí cả đời trai từng bão táp, phong ba
Một chữ “yêu” thành dài dặc, lê thê
Em ơi! Trái tim vỡ rồi, làm sao còn vá lại?
 
                        *
 
Nhớ buổi ấy cùng nhau đêm trăng sáng
Ánh mắt thơ xinh mà chứa bầu trời
Nụ hôn nào còn đọng trên môi
Anh xin uống cạn bàu em trắng mịn.
 
Đi dưới trăng, hai đứa lòng bịn rịn
Em áp vào anh như hoa ép vào tim
Một vũ trụ ngát hương, trao cho anh đón nhận.
 
Hết rồi, em ơi! Chắc sẽ làm em giận
Ngay từ lúc anh quay đi…
Trước hững hờ, giờ đau khổ nhường ni
Một người vợ! Lẽ ra, với đời ta là tốt nhất.
 
Thôi, đành để quỉ sa tăng moi gan, móc mắt
Lỗi lầm này giá đắt quá, em ơi!
Ta ngửa mặt kêu lên cùng với đất trời
Bằng trái tim tan vỡ!
 
 
         EM NGHE 
 
Em nghe trong sương khuya
Cứ im ắng... thầm thì... đằm thắm...

Em nghe trên phố vắng
Bác xích lô già yên lặng ngủ trong xe

Em nghe nơi cỏ hoa
Lời ân ái lũ bướm vàng chiều còn vương phấn

Em nghe dẫu đã thành dĩ vãng
Tiếng của ngày xưa, đôi ta…
 
 
 

nhanvan

 
 
 
      EM ƠI! THÀNH PHỐ LẠI MƯA
 
Nghe không em, lại mưa lên phố...
Bao năm rồi, chiều ấy cũng mưa rơi
Gió se sắt đưa anh vào nỗi nhớ
Mối tình thời trinh nữ, xa xôi.

Thuở xưa ấy, em ơi! Như hoa nở
Say như mơ và mộng như thơ
Anh đã gặp em những tháng năm cát bụi
Khi trái tim yêu trong cõi vắng vật vờ.

Thành phố lại mưa…
Có nghe không em? Con chim trời, cá nước
Khúc nhạc chiều dìu dặt bay qua
Tình êm dịu bên em mơ màng quá
Thôi hết rồi! Tan vỡ bến bờ xa.

Tiếng mưa rơi não nề, thao thức
Bóng hoàng hôn đỏ cũng xua tan
Bèo dạt sông trôi, buồm anh không bến đỗ
Chân trời vương vấn dải mây lan.

Ôi, cuộc sống! Tình chỉ như màn kịch
Nào phải lỗi do anh? Đâu phải lỗi do em?
Anh đứng giữa trời mưa, làm những vần thơ xao xác
Người con gái năm nào về, như một bóng chim hoang...
 
Lời bình:    MỘT TÌNH THƠ MƯA HAY VÀ MỘNG
      Nhà thơ Phạm Ngọc Thái có một "chùm thơ tình trong mưa" rất nổi tiếng. Ở  chùm thơ đó, tôi thích nhất bài “Em ơi! Thành phố lại mưa” này:         
                     Nghe không em lại mưa lên phố
                     Bao năm rồi, chiều ấy cũng mưa rơi
    Ta nghe thấy tiếng mưa rơi rất mau và bóng người con gái từ thuở nào đó? Nói về hình ảnh người yêu trong mưa, ở một bài khác anh viết:
                    Em bước nhẹ, những tháng năm hoang dại
                    Về bên anh mái tóc rối tơi bời
                    Anh hôn mãi những giọt mưa em thuở ấy
                    Dẫu chỉ thấy còn bong bóng vỡ đầy môi
                                                             (trong mưa)
     Đọc thơ mưa của Phạm Ngọc Thái, sao mà nhớ da diết về thuở ấy! Thuở của thời thiếu nữ đang yêu: Mưa rơi lên tóc, ướt vai và ướt cả áo em. Tôi cũng thấy bồi hồi không khỏi chạnh lòng, khi nghe giọng thơ anh:
                    Gió se sắt đưa anh vào nỗi nhớ
                    Mối tình thời trinh nữ xa xôi…
      Theo ý trong bài, thiếu nữ đó tác giả đã gặp vào những năm tháng phong trần, dâu bể cuộc đời. Không phải thời vẫn còn mộng mơ trên giảng đường đại học:
                    Anh đã gặp em những tháng năm cát bụi
                    Khi trái tim yêu trong cõi vắng vật vờ
      Nhưng những thông tin về đời tư tác giả bộc lộ qua các tác phẩm và dư luận? Thời trai trẻ của nhà thơ, từng trải qua cả cuộc chiến tranh ngoài chiến trường. Vậy phải chăng, cô thiếu nữ của bài “Em ơi! Thành phố lại mưa” này: Anh đã gặp và yêu sau cuộc chiến tranh? Khi từ đời lính trở về. Cuộc đời đang trong một nỗi buồn, trống vắng bởi cô đơn - Như lời thơ đã viết:
                        Khi trái tim yêu trong cõi vắng vật vờ
      Một người lính trận lăn lộn qua cả cuộc chiến. Tuổi trẻ phải vùi trong bom đạn, lại có tâm hồn lãng mạn của một nhà thơ? Hẳn khi gặp một nàng thiếu nữ duyên dáng, trẻ xinh... Trái tim ắt phải rung động mãnh liệt lắm! Tình yêu ấy giúp cho tuổi trẻ nhà thơ tưởng đã cỗi cằn, nay sống lại:
                     Thuở xưa ấy, em ơi! Như hoa nở
                     Say như mơ và mộng như thơ
    Theo năm tháng được biết thì bài thơ tác giả sáng tác đã vào cái tuổi cập kề lục tuần rồi. Nghĩa là đến mấy mươi năm sau, vào một chiều thành phố mưa rơi? Đã đánh thức trái tim anh, trở về với mối tình xa xưa:
                      Thành phố lại mưa...
                      Có nghe không em? con chim trời, cá nước
                      Khúc nhạc chiều dìu dặt bay qua
     Hình ảnh "con chim trời, cá nước" ở đây, muốn nói về sự xa cách và tình yêu đã trôi vào dĩ vãng. Như con chim bay trên bầu trời mênh mang. Con cá ở ngoài sông xa tít tắp. Dẫu thế, bên tai anh vẫn văng vẳng tiếng yêu thương ngày nào tựa khúc mưa chiều dìu dặt. Em có nghe thấy và còn nhớ tới không? Trái tim thi nhân thổn thức hoà lẫn trong tiếng mưa thành phố, để cõi lòng bật lên thảng thốt:
                     Thôi hết rồi! Tan vỡ bến bờ xa...
      Những dòng thơ trào ra nỉ non, tha thiết:
                     Tiếng mưa rơi não nề thao thức
                     Bóng hoàng hôn đỏ cũng xua tan
                     Bèo dạt sông trôi, buồm anh không bến đỗ
                     Chân trời vương vấn dải mây lan
       Lòng người thì hoang vu với vài đám mây trôi. Tất cả hoà quyện nhau để khắc hoạ tình yêu ở trong mưa. Tôi xin phân tích đoạn cuối cùng:
                       Ôi cuộc sống! Tình chỉ như màn kịch...
                       Nào phải lỗi do anh? Đâu phải lỗi do em?
     Các văn nghệ sĩ thường hay nói: Cuộc sống như một cái sân khấu lớn. Ở trên đó, mỗi con người là một nhân vật hay một vai diễn? Có phải vậy nên nhà thơ Phạm Ngọc Thái mới viết:
                       Ôi, cuộc sống! Tình chỉ như màn kịch…
     Tôi nghĩ: Chẳng qua chỉ vì mối tình đã tan trong tiếc nuối, nên tác giả mới buông ra lời ca thán như thế? Bởi vì, nếu mối tình xa xưa ấy cũng chỉ như màn kịch thật -  Và nhà thơ với người con gái cũng chỉ là vai diễn? Thì sự chia tay là tất nhiên, khi cái sân khấu đã đóng màn và tình yêu đã hết. Đằng này, mấy chục năm trôi qua nhưng lòng nhà thơ vẫn còn lưu luyến đến thế? Tưởng như máu tim anh vẫn đang rỏ xuống mỗi dòng thơ...
     Anh đã quá yêu người con gái đó nên mới buông ra lời qui tội cho cuộc sống đó thôi! Với những dòng tri kỷ ở trong thơ, hẳn cô gái cũng rất yêu anh - Vậy, vì sao cả hai người cùng yêu nhau mà mối tình lại tan? Ta không biết. Chỉ biết tác giả đã phân bua:
                     Nào phải lỗi do anh? Đâu phải lỗi do em?
     Phải chăng bởi duyên trời, hai người không có phúc phận được sống bên nhau? để cho con tim năm tháng phải dày vò, tiếc nuối? Để những chiều mưa rơi thành phố - Anh thi sĩ lại thổn thức vì thương nhớ người yêu, mà sáng tác lên những áng tình ca bất hủ để lại cho đời.
     “Em ơi! Thành phố lại mưa” là một bài thơ tình mưa hay và mộng.
 
                                                Nguyễn Thị Hoàng
                                       (Trích tập “PNT cánh đại bàng của thi ca đương đại”, 2019)
 
 

nhanvan

 
 
 
                     TRƯỚC NÚI MỸ NHÂN 
             Núi Mỹ Nhân nằm giữa biển Nha Trang, gần Hòn Chồng. Truyền
           kể: Nàng Mỹ Nhân nằm ở đó nhiều năm tháng, chung thuỷ chờ  
           chồng. Chồng nàng là một tướng cướp trẻ, dẫn theo một đạo quân
           cướp bể. Thuyền bè của họ bị bão biển đánh đắm, đi đã không về.   
           Nay vẫn còn bãi đá ven bờ sát Hòn Chồng làm di tích.

Bờ Hòn Chồng, quán gió, một trưa chiều
Anh đứng dưới bóng dừa xứ sở
Nghe cả biển, tình yêu và đời vỗ...
Nhúm cỏ lòng xé rách bụi thơ bay.

Em nằm đây, em hỡi! Em nằm đây
Làm núi đợi ngàn năm cùng với bể
Tình yêu vỗ muôn đời trong sóng vỗ
Không vấn vương bụi bặm cõi trần đời.

Cho anh hôn lên đôi vú đá tơi bời
Dầm dãi nắng mưa, ru em trong giấc ngủ
Xin lỗi những mảng đời ta đang có
Đôi lúc thèm được bám rêu xanh.

Gió hút Hòn Chồng, bể sóng mênh mông
Ta, con chim đã trúng bao vết đạn
Dừng chân nghỉ bên bờ xanh hữu hạn
Chốn vô cùng, ta muốn hỏi Mỹ Nhân?

Bóng nàng nằm trơ mãi cái nước non
Lòng nguyệt tỏ tháng năm, mòn đá sỏi
Niềm vĩ đại lại vô cùng man dại
Cây-thánh-giá-cuộc-đời anh đặt dưới chân em!

Nếu có thể sống chung đầu bạc răng long
Anh nguyện với nàng cả đời vui thú
Hồ yêu tinh và đàn bà nơi trần thế
Vừa là tiên vừa là quỉ, nàng ơi!

Cô gái bán hàng trong quán gió chơi vơi
Cứ nhìn khách đôi mắt tròn đen láy
Đã kể tôi nghe, chuyện về nàng Mỹ Nhân thuở ấy!
Nghe trong chiều gió cuốn, bụi đường bay...
 
Lời bình :      MỘT TƯỢNG THẦN THỦY CHUNG 
       Đứng trên Hòn Chồng vào buổi sớm mai, mặt trời lan toả những ánh nắng vàng rực rỡ. Nhìn ra một dải núi nằm giữa biển Nha Trang - Người ta thấy nổi lên đôi gò núi, giống như đôi gò vú của một nàng thiếu nữ. Nàng đang ngả mình phơi nắng. Triền núi xanh thoai thoải làm nên thân thể nàng. Khe núi xanh chạy dài xuống mặt sóng, như mái tóc nàng xoã ra biển. Người Sài Gòn lên chiêm ngưỡng cảnh đẹp, gọi là Núi Mỹ Nhân! Nàng Mỹ Nhân nằm ở đó chung thuỷ chờ chồng. Chồng nàng là viên tướng cướp trẻ của một đạo quân cướp bể. Trong một chuyến đi xa, thuyền bè của họ đã bị bão biển đánh đắm. Xác dạt vào bờ hoá thành bãi sỏi đá. Hiện vẫn còn dấu tích tại đó:
                    Bờ Hòn Chồng, quán gió, một trưa chiều
                    Anh đứng dưới bóng dừa xứ sở
                    Nghe cả biển, tình yêu và đời vỗ...
                    Nhúm cỏ lòng xé rách bụi thơ bay.
      Cái bóng nàng Mỹ Nhân vẫn nằm ở đó để làm một tượng thần trong trắng,  giữa chốn đời thường xô bồ mà tạc vào năm tháng:
                    Tình yêu vỗ muôn đời trong sóng vỗ
                    Không vấn vương bụi bặm cõi trần đời
      Những ngày sau chiến tranh. Nhà thơ đã lên đây. Anh còn là một người lính từng trải nghiệm cả tuổi trẻ của mình, trong chiến trận đầy máu lửa. Bài thơ đã được anh nhớ lại để viết vào gần 20 năm sau đó.
      Đứng trước tượng thần Mỹ Nhân trong trắng kia - Anh chính là sự minh chứng của lịch sử. Những thương tích chiến tranh, dù bao bom đạn đã bắn vào thân thể cũng chỉ là nỗi đau thể xác, nhưng nỗi đau nơi nhân tình thế thái này đã bắn vào cả trái tim, tâm hồn anh… còn đau đớn nặng nề hơn. Đó mới chính là vết đạn ngàn thu, bao giờ lành lại được? Cho nên, dừng chân nghỉ lại trước bờ biển đầy sóng gió mênh mang, ngước nhìn nàng Mỹ Nhân - Anh mới thốt lên rằng:
                    Ta, con chim đã trúng bao vết đạn
                    Dừng chân nghỉ bên bờ xanh hữu hạn
                    Chốn vô cùng ta muốn hỏi Mỹ Nhân?
      Anh muốn ngả vào lòng nàng, trong vòng tay êm ái của tình yêu nàng. Phải! Chỉ có nàng, chỉ có tình yêu của người đàn bà mới xoa bớt được vết thương sâu nhói tận trái tim anh:
                    Cho anh hôn lên đôi vú đá tơi bời
                    Dầm dãi nắng mưa ru em trong giấc ngủ.
     Nhưng trong cuộc đời thực này: Tình yêu của nàng Mỹ Nhân âu lại cũng chỉ là mộng ảo? Dẫu vậy, anh vẫn muốn ngủ trong tình yêu ấy để quên đi chốn nhân tình thế thái. Quên hết đi cái cõi đời mệt mỏi, hỗn loạn và đầy rẫy những lo âu:
                    Xin lỗi những mảng đời ta đang có
                    Đôi lúc thèm được bám rêu xanh...
    Tôi xin đi sâu phân tích vào đoạn thơ thứ năm của bài:
                    Bóng nàng nằm trơ mãi cái nước non
                    Lòng nguyệt tỏ tháng năm mòn đá sỏi
                    Niềm vĩ đại lại vô cùng man dại...
      Hình ảnh của đỉnh núi Mỹ Nhân nằm giữa biển khơi xanh, chờ người chồng đi xa mãi, không trở về? Tình của nàng chỉ có vầng nguyệt tháng năm soi tỏ. Dù sông cạn, đá mòn, nàng vẫn thuỷ chung. Ôi, sự hoang dại tạo hoá chẳng phải là đỉnh cao hùng vĩ muôn đời, trong thế giới hỗn mang mà chúng ta đang sống hay sao? Đó cũng là chính kiến của nhà thơ trứơc thần tượng vĩnh hằng! Sự thần tượng tình yêu với người đàn bà đã được tác giả dồn nén vào trong câu thơ cuối đoạn:
                   “Cây thánh giá cuộc đời" anh đặt dưới chân em!
      Người Nhật thì đặt thanh gươm trên đầu người đàn bà. Người Pháp lại đặt thanh gươm dưới chân người đàn bà. Cho nên, nhà thơ mới phát biểu quan niệm, chính kiến của mình về sự tồn tại trong thế giới này: “Cây thánh giá cuộc đời"  anh đặt dưới chân em!/- Đến đây tình thơ đã được đẩy cao lên ý nghĩa thời đại, hình ảnh thơ bốc lửa và cháy sáng. Cùng với đoạn thơ thứ sáu, làm thành hai đoạn thơ trung tâm, cốt lõi nhất của bài. Tôi phân tích tiếp về đoạn thơ thứ sáu ấy:
                    Hồ yêu tinh và đàn bà nơi trần thế
                    Vừa là tiên vừa là quỉ, nàng ơi!
      Đàn bà, đúng là cuộc sống không thể thiếu được họ. Thiếu họ, cuộc đời ta sẽ trở nên hoang tàn, vô nghĩa. Nhưng chính đàn bà cũng đem đến cho ta bao mệt mỏi. Có nhiều khi ta chỉ muốn vào quách trong chùa để đi tu, sống cho yên. Có họ và không có họ đều dở cả. Họ là thiên đường trong cuộc đời ta, nhưng cũng là âm phủ. Họ vừa là tiên nữ, lại vừa là quỉ dạ xoa. Chả trách, thi sĩ Tản Đà đã từng một thời tìm đường lên núi định tu tiên, dứt bỏ chốn hồng trần. Nhưng rồi ông vẫn lại phải quay về với cõi đời thường, để sống tiếp cuộc đời chán chường với bao nỗi đoạ đầy. Vì lẽ đó, đứng trước đỉnh núi Mỹ Nhân thanh cao, nhà thơ mới thốt lên:
                    Nếu có thể sống chung đầu bạc răng long
                    Anh nguyện với nàng cả đời vui thú
      Tình chan chứa, hình ảnh sinh động làm cho bài thơ sâu sắc nghĩa đời,  gắn liền vào cuộc sống. Trước Núi Mỹ Nhân thật sự là một bích phẩm. Tình thơ đã đạt đến độ viên mãn để lưu lại cho nền văn học nước nhà.
 
                                                       Trương Vũ Tiến
                                                (Trích tập “PNT chân dung nhà thơ lớn thời đại”, 2014) 
 
 
 

nhanvan

 
 
        THIẾU NỮ ĐI TRONG CHIỀU MÂY

Hoàng hôn buông tím đổ mặt hồ
Gương nước xôn xao với nhà thơ
Lá bay xào xạc khua vọng gió
Một cõi lòng ai tận bến mơ.

Em đi bảng lảng bên Hồ Tây
Đôi mắt huyền trong gió heo may
Dáng em mềm mại như nhành liễu
Cô gái chiều mây khuất đám cây.

Tiếng mõ chùa buông, nơi ngả vắng
Thiếu nữ nghe mà vẫn lặng thinh
Để cả lòng ai thầm vương vấn
Nào phải mình anh bước cô đơn?

Ôi, Hồ Tây! Chiều mây sương buông
Thiếu nữ đi rồi, trời khóc không
Thơ anh từng giọt tan trong nước
Hồn trôi vào gió, tới nơi em.

 
 
 
        NGHE TIN EM SỐT
 
Nghe tin em sốt, anh thương quá!
Không thể về thang thuốc, chăm em
Chốn xa vời... ngồi, đứng chẳng yên
Niềm yêu dấu, anh gửi nhờ mây gió.
 
Có trời đất soi tỏ lòng anh đó!
Chữ chung tình, khắc dạ nào phai
Phải xa em biền biệt tháng năm dài
Bước chân giang hồ, đâu ngừng nhung nhớ.
 
Nơi thành phố phồn hoa, ồn ã
Tâm hồn vẫn buồn bã, đìu hiu
Chả khi nào nguôi nghĩ tới em yêu
Thăm thẳm lòng anh, soi cùng tới đáy.
 
Đường chủ nghĩa dù sâu xa biết mấy
Max hay Tư Bản cũng hư không 
Nếu trên đời này chẳng có em
Để cánh chim anh, nước non vùng vẫy.
 
Rồi anh sẽ về bên em mãi mãi
Cùng nhau hạnh phúc, giữa sao trăng
Sống với tình trọn đến trăm năm
Khi ốm đau, cưng không còn lẻ bóng.
 
Tin em sốt, làm tim anh tê cóng ...
 
        TẠ TỘI TRƯỚC TÌNH YÊU
                     Tặng người sinh nữ yêu dấu của đời tôi
 
Đã xa lắm! Tình xưa bùng cháy lại
Thuở mơ màng đâu còn nữa, em ơi!
Tóc anh nay nhiều sợi bạc rồi
Em ở tận phương trời, biệt tích.
 
Nhớ những đêm trăng cùng nhau dạo bước
Nụ hôn nào đang dính giọt sương đêm
Người nữ sinh, anh không thể quên
Dù đã yêu bao nhiêu lần khác.
 
Tình đổ vỡ. Trái tim anh tan nát!
Tháng năm qua, hàn vá được đâu em?
Đời trôi đi, trăm nỗi u phiền
Cuộc sống phong trần. Tình nhạt nhòa, tẻ ngắt.
 
Có lỗi lầm không sao xóa được
Là phút giây, anh gạt bỏ tình em
Ánh mắt thơ xưa tha thiết nhìn anh
Vết thương cũ xiết mãi lòng đau nhói.
 
Em hiển hiện, người thiếu nữ dịu dàng biết mấy
Bao áng thơ ta từng viết về em
Nhìn thấy không gái ơi? Mảnh trăng khuyết bên thềm
Ta thao thức gọi tên nàng, trong hoang vắng.
 
Anh quì xuống giữa không gian sâu thẳm
Tạ tội với đất trời! Vì đã bội phản cuộc tình em.
 
 
 
           BÀI CA XỨ SỞ

Con tàu vô tư cứ chạy
Qua cánh đồng nước Đức, những hàng cây
Có một con tàu cũng đang chạy trong tôi
Tiếng nghiến rít trên đường ray máu rỏ!
Tôi muốn viết bài ca xứ sở
Không kêu than mà hát giữa lòng đau

Quê hương tôi yêu! Tổ quốc tôi yêu!
Đất có nghèo đâu, sông núi có nghèo đâu 
Nền văn hiến cũng ngàn năm phong nhụy
Đến hoa lá bốn mùa mưa gió
Biển xanh trời, cá đầy khơi...

Tính mẹ cần cù từ buổi mới xa nôi
Khi chống gậy còn lựa từng bông thóc lép
Cha đánh giặc về lại bền tay cầy cuốc
Nắng xém ruộng chiêm, lúa xanh đồng

Em gái mười năm chung thuỷ chờ chồng
Bông hoa tặng ai hương xa vậy?
Cái cửa sổ ngỏ cô nhà hàng phố
"Mà hương thầm thơm mãi bước người đi"… (*)

Con tàu tôi vẫn chạy lắc lư
Dẫy phố tôi lớn lên còn nhỏ nghèo lắm bụi
Ngôi chùa cổ mái cong, vườn đầy cỏ dại
Bức tường ngăn nay đã xanh rêu

Bóng mẹ còng, một đời còng mãi
Thân cò khuya tần tảo những đêm đêm
Mẹ trở về, mẹ trở về… trong nỗi cô đơn
Thắp nén nhang chồng
Lấy nước mắt xoa lòng già héo.

Em ở lại với con ở lại
Anh ra đi tấm áo bát cơm
Đau xé ruột vẫn đành rời đất !

Tôi đi giữa quê người
Những thành phố đèn nê-ông chói mắt
Nhớ quê nhà dãi nắng, dầm sương
Giàu đất, giàu người, giàu bể, giàu non
Người ơi người! Tình thương đừng vợi cạn…

                           Viết trên chuyến tầu lên Berlin nước Đức
                                        29.12.1988

(*) Thơ của Phan Thị Thanh Nhàn
 
 
 
            TRONG MƯA

Mưa rơi nhẹ như là tóc ấy
Giống dải lụa mềm quấn nỗi buồn bay
Mưa rơi khẽ như hoa vậy
Vỗ vào đêm hoá các nốt đàn gày.

Em có thầm nghe mưa bay ngoài đó
Em có buồn, khi gió thổi đêm đêm
Đứng trong mưa, hồn anh tràn bão tố
Mưa rơi vào anh, tan ra nơi em xa không?

Em bước nhẹ, những tháng năm hoang dại
Về bên anh mái tóc rối tơi bời
Anh hôn mãi những giọt mưa em thuở ấy
Dẫu chỉ thấy còn bong bóng, vỡ đầy môi…
 
 
 
    ĐÊM TRUNG THU VÀ ĐỨA ĂN MÀY

Trước đứa ăn mày, tất cả chúng ta Hoá Thánh!
Nó đói lòng, cúi lậy rất từ bi
Đêm trung thu, đèn hoa giăng sáng
Không che nổi cái bóng gầy đi của đứa ăn mày.

Nó còn địu một bé em còm cõi
Ăn mày từ thuở khai sinh
Hai đứa ăn mày, mặt lạnh như trăng
Hoà phối cảnh vào bức tranh xứ sở.

Tôi đang đắm hồn say tìm thi tứ
Gặp cảnh tình, lòng bỗng rối ren
Biết trên đời còn lắm nỗi thương tâm
Cố trốn quên, cũng không trốn nổi.

Dưới gầm trời này, có phải đã muôn năm như vậy?
- Kẻ cần cơm bên những đứa cần vàng...
- Lũ cần tình thương, sống lẫn giống bạo tàn...
Và gộp lại, gọi chung là Nhân Thế!

Con chim thơ ngửa cổ lên trời cao để
Hót chơi hay là vứt bút đi?


           TIẾNG ẾCH


Đêm nghe tiếng ếch vọng đền sang (*)
Mấy đám mây đàn bay lang thang
Nguyệt cũng cười tình đi tứ xứ
Sân nhà có kẻ đứng trông trăng.

Đêm nghe ếch trầm trầm hồ nước
Buồn như con trống cô đơn 
Tóc ai vương trong gió êm đềm
Tình năm ấy, em về quyến luyến…

Cái tiếng ếch kêu hoang mà yêu mến
Để cuộc đời đang sến bỗng xôn xao
Với đôi hồn ong bướm nghiêng chao
Hoá mây trắng trôi mãi vào vô định.

Em đã đi! Rất xa, không thể nào cứu vãn
Anh nhặt lên đôi mảnh vỡ, hoang tàn
Cái tiếng ếch lẫn vùi vào bụi cát
Giọt thơ lòng
Anh xõa tóc
Áp môi hôn...
……                                     

(*)  Đêm mưa gió. Cái tiếng ếch vọng sang từ đền Quán Thánh, bên kia Hồ Tây… nghe thật não nùng. Trên đầu bóng nguyệt trôi nhàn nhạt. Đêm hoang sơ. Em lại về với tôi: Mái tóc em bay, tình em quyến luyến giữa một đống tro tàn, đổ nát cuộc đời. Hồn mây trắng tôi trôi mãi vào nơi vô định…
 
 

nhanvan

 
 
 
          XEM TRANH BÁN LOÃ THỂ
                      Tưởng nhớ bài thơ "Tranh loã thể" nổi tiếng
                                         của thi nhân Bích Khê
 
Nàng để hở một vòm trời tuyệt mỹ
Thế giới là đây! Cuộc sống là đây!
Nàng gieo hoa và ý nghĩa loài người
Nhưng cũng đẻ cả chiến tranh và hoà bình, ra từ trong bụng.

Lui xuống dưới nàng: Một rừng sâu um tùm che hang động
Lên trên nàng: Đôi mỏm núi trắng vô biên
Thân thể nàng tràn đầy hương nhụy phấn
Thiếu nữ mặc hở quần? Hơn bao lời hoa mĩ phát ngôn…

Em như gió trăng mà rung động cả vua chúa, thánh thần
Cuộc sống cần em
Đâu có cần chiến tranh và bom nguyên tử
Khi em cởi ra nhiều: Điểm báo thế giới càng hiện đại văn minh (1)
Nhưng điều đáng đớn đau: Là tính nhân loại
Con người ngày càng nhiều dã tâm, gây tội ác !? (2)
………..                        
 (1)  Thế giới càng hiện đại, văn minh: Khuynh hướng triển lãm thân thể của các thiếu nữ càng phát triển, tới mức gần như cởi truồng.
(2)   Nhà văn Nga Ai-Ma-Tốp đã cảnh báo trong tác phẩm "Đoạn đầu đài" nổi tiếng của ông rằng: Thế giới, cái ác vẫn lấn át cái thiện! Và, con người hiện đại còn ác hơn con sói.
 
Lời bình:           MỘT KỲ TÁC THI CA
      Bài thơ viết rất "nghệ" và táo tợn! Táo tợn đến mức đọc lên hơi rợn người, nhưng chính lại càng làm cho tình thơ thấm thía, hàm chứa. Thí dụ:
                          Nàng gieo hoa và ý nghĩa loài người
                          Nhưng cũng đẻ cả chiến tranh và hoà bình, ra từ trong bụng
     Sâu sắc và hay. Ý của câu trên ta thấy rõ rồi. Còn câu dưới:
                          Nhưng đẻ cả chiến tranh và hoà bình, ra từ trong bụng
      không phải chỉ muốn nói rằng: Em có khả năng mang thai trong bụng, rồi sinh đẻ. Tất nhiên là ra con người… và giống người ấy, sẽ mang đến cả chiến tranh và hoà bình !?
     Mặc dù phải có cả đàn ông thì em mới đẻ được. Nhưng trong ý nghĩa nhân sinh,  người ta thường chỉ nói về đàn bà. Ở một phạm trù rộng hơn, tức là: "Tình yêu và đàn bà" sinh ra cả khổ đau lẫn hạnh phúc? cũng như chiến tranh và hoà bình?
      Ta hay nói, thơ Hồ Xuân Hương tả tục nhưng mà thanh. Xin lấy vài thí dụ :
                          Quân tử có thương thì đóng cọc
                          Xin đừng mân mó nhựa ra tay
                                                      (Quả mít)
       Hay là:
                          Quân tử có thương thì bóc yếm
                          Xin đừng ngó ngáy lỗ trôn tôi
                                                       (Con ốc nhồi)
     "mân mó" rồi "ngó ngoáy" - hình tượng như búa bổ, đọc mà "sợ" đấy chứ? Chẳng qua người đã có danh thì nói cho có vẻ nguỵ biện thế thôi, thực ra bà chỉ mượn hình ảnh quả mít, con ốc nhồi để tả thẳng vào cái tục đó! Có chăng thì nên nói: Thơ Hồ Xuân Hương tả trần tục nhưng ngôn ngữ siêu đẳng. Trở lại với bài “Xem tranh bán loã thể” của Phạm Ngọc Thái - Sau hai câu đã nói trên, tác giả miêu tả về cái đó:
                      Lui xuống dưới nàng, một rừng sâu um tùm che hang động
                      Lên trên nàng, đôi mỏm núi trắng vô biên...
       Hình ảnh thơ như thế không phải là không sướng và hay sao? Bích Khê thì miêu tả:
                       Hai vú nàng! Hai vú nàng! chao ôi
                       Cho tôi nút một dòng sâm ngọt lộng
                       Ôi lồ lộ một tòa hoa nghiêm động
                                                   (Tranh loã thể)
     Nhưng trong bài "Xem tranh bán loã thể", tác giả không chỉ dừng ở sự miêu tả. Thơ được phát triển một cách sâu sắc:
                      Em như gió trăng mà rung động cả vua chúa, thánh thần
                      Cuộc sống cần em!
                                    Đâu có cần chiến tranh và bom nguyên tử?
      Có thể nói, thơ đã đi đến tận cùng về tính nhân loại. Trở lại với mấy câu thơ trên, ta còn thấy hình ảnh hàm chứa cả tính vũ trụ:
                      Nàng gieo hoa và ý nghĩa loài người
                      Nhưng cũng đẻ cả chiến tranh và hoà bình, ra từ trong bụng
    Ngay câu thơ đầu tiên của bài, cũng mang ý nghĩa liên kết giữa cuộc sống với thế giới:
                      Nàng để hở một vòm trời tuyệt mỹ
                      Thế giới là đây! Cuộc sống là đây!
      Rồi tác giả kết luận về cái kiệt tác thiên thai mà tạo hoá đã đúc trên thân thể người đàn bà ấy:
                       ... Hơn bao lời hoa mĩ phát ngôn!
      Câu thơ:
                    Cuộc sống cần em!
                               Đâu có cần chiến tranh và bom nguyên tử?
      Ngôn ngữ nghe có vẻ to tát nhưng hợp cảnh, hợp tình, nên khi đọc ta vẫn thấy nhuần nhuỵ, tự nhiên. Bài thơ còn mang ý thức lên án chiến tranh. Nó cô đúc tới mức, mỗi câu thơ như một nút bấm để bắn ra những tia lửa… vừa mang ý nghĩa nhân sinh, vừa khái quát tính xã hội. Ta hãy nghe những câu cuối:
                    Khi em cởi ra nhiều: Điểm báo thế giới càng hiện đại văn minh (*)
                    Nhưng điều đáng đớn đau, là tính nhân loại…
                   Con người cũng ngày càng nhiều dã tâm, gây tội ác? (**)
        Vì những câu thơ này nhà thơ đã có chú giải sâu sắc - Xin xem lại lời chú giải ở cuối bài thơ.
    Có thể nói: “Xem tranh bán loã thể” là một thi phẩm rất sâu sắc tính nhân loại. Nó xứng đáng là một kỳ tác thi ca! Bài thơ còn có khả năng tồn tại với thời gian cũng như nền văn học nước nhà.
 
                                             Anh Trần
                                   (Trích tập “PNT chân dung nhà thơ lớn thời đại” 2014 )
                                                                        
 

nhanvan

 
 
          ĐÊM TÓC ĐÁ
 
Nửa đời tóc hoá thành đá cả
Rụng vãi thềm, đầy phủ quanh trăng
Nhớ một thuở cùng bao thiếu nữ
Mà nay gò mả, ma rừng…

Tai nghe tóc ve bên bà gái goá
Nhặt câu thơ rơi, lệ lã chã mùa thu
Có của nhà? Vẫn còn ham tơ nhú
Ngồi chẳng yên. Hồn, dạ cứ vi vu.

Trên kia nguyệt không quần, như đã
Đêm thơm chùa. Trắng dã tấm thân nga
Trinh tiết thời nay em mở cửa
Ngai vàng còn dưới cái em ta.
 
Lời bình:     KHÁT VỌNG TUỔI HOA NIÊN
      Dường như ban đầu - Nhà thơ chỉ có ý định viết chơi. Mái tóc thời tuổi trẻ của anh, đã từng dan díu với bao nàng thiếu nữ xinh đẹp. Thế mà giờ đây:
                     Nửa đời tóc hoá thành đá cả
                     Rụng vãi thềm, đầy phủ quanh trăng
    Chỉ còn biết ve vãn bên các bà gái goá. Buồn đến chảy nước mắt:
                    Nhớ một thuở cùng bao thiếu nữ
                    Mà nay gò mả, ma rừng…
     Đau xót lắm chứ! Nhưng câu thơ sau thì lại thật thi ca:
                    Nhặt câu thơ rơi, lệ lã chã mùa thu 
     Nhịp thi ca khá uyển chuyển và phong hoa. Tuy mô tả những dòng nước mắt lã chã rơi xuống mùa thu của đất trời, nhưng lời thơ du dương. Nó đối lập với câu thơ khốc liệt trên mà tạo thành tứ hay. Ta hãy đọc lại cả hai câu:
                    Tai nghe tóc ve bên bà gái goá
                    Nhặt câu thơ rơi, lệ lã chã mùa thu
      Sự chuyển đổi giọng và nhịp của những câu thơ như thế, mang nhiều tính nhạc. Kết hợp với nghĩa thơ gây một âm hưởng của sự rung cảm, đưa thi phẩm trở thành một bản thơ trữ tình. Những câu thơ rơi được tác giả nhặt lên ấy, hoà với dòng lệ đời chảy xuống mùa thu xao xiết buồn: Mùa thu của  tình yêu… muốn được mơn trớn, vuốt ve:
                     Có của nhà, vẫn còn ham tơ nhú
                     Ngồi chẳng yên. Hồn, dạ cứ vi vu
     Đành rằng “của nhà” thì lúc nào cũng sẵn! Song, trong dân gian thường nói: Trai nào mà chẳng ham của lạ cơ chứ? Chẳng phải chỉ của lạ mà còn thích em trẻ nữa. Bởi vậy, dù bước vào tuổi hoa niên, thi sĩ vẫn còn “ham tơ nhú…” là vì thế! Nhưng đọc lên, ta chẳng những không chê trách mà còn cảm đồng với nhà thơ.
       Sang đoạn thơ cuối của bài – Được biết, nhà thơ Phạm Ngọc Thái cùng gia đình ở ngay bên đền Quán Thánh, nên mới có hình bóng chùa chiền trong bài thơ này. Nhưng hình tượng “chùa” ở đây, còn để nói về tính thiền của thi ca. Lúc này nhà thơ đã luống tuổi. Cái tuổi ham thú cảnh sống thiền, hương khói chốn phật đài. Song tác giả lại là một anh thi sĩ, tâm hồn lãng mạn. Bởi vậy, cái hình bóng nguyệt ở trong đêm chùa này đã được hóa thân, để hòa hợp với tâm trạng khao khát tình ái của Người:
                    Trên kia nguyệt không quần như đã
                    Đêm thơm chùa, trắng dã tấm thân nga
     Hình ảnh “trắng dã” là để biểu tượng cho sự khỏa thân của nguyệt – Ý của câu thơ: Vào đêm chùa thơm hương khói. Nhìn lên thì thấy chị Hằng Nga lại đang... cởi truồng bay trên bàu trời. Nếu ta bóc câu thơ ra, có nghĩa: Sau một cuộc tình trăng gió? Chị Nguyệt trên không trung vẫn chưa kịp mặc quần... nên mới để lộ cả tầm thân “trắng dã”. Hình ảnh của hai câu này rất hay! Thông qua cảnh để diễn tả khát vọng tình của thi nhân.
     Có thể coi “Đêm tóc đá” là một bài thơ tình lãng mạn, ẩn chứa một nỗi lòng hiu hắt và khát vọng tình yêu !? Của một con người khi bước vào tuổi hoa niên: Tuổi của sự cô liêu!
     Nhưng ngòi bộc phá của bài thơ lại nằm ở câu thơ kết? Nó chứa cả tính “nhân tình thế thái”:
                     Ngai vàng còn “dưới” cái em ta!
     Một câu thơ cay độc rất Hồ Xuân Hương !? Mang cả ngai vàng vua chúa… đặt dưới “cái” của đàn bà - Ngai vàng là biểu tượng cho quyền lực tối cao của một chính thể: Suy cho cùng, chẳng có cái gì bằng… “cái ấy” của đàn bà.
     Ý trong nghĩa đen: “cái ấy” là khởi điểm cho cội nguồn của sự sống - Về nghĩa bóng: Câu thơ bọc chứa một ý nghĩa xã hội. Chính câu thơ kết ấy, đã nâng tầm vóc thi phẩm “đêm tóc đá” lên cao trong hàng bậc của thi ca.
 
                                                  Ngọc Bích
                                  (trích tập “PNT cánh đại bàng của thi ca đương đại VN” 2019)
 
 
                                                                                                    
 

nhanvan

 
 
           MỘT GÓC HỒ TÂY
 
Anh đến mình anh trong chiều muộn    
Nhặt thơ tình ở một góc Hồ Tây    
Ngắm mặt gương hồ vào chập tối   
Mặt trời lại ngỡ bóng trăng soi.
 
Lơ đễnh đọt mây qua phớt trắng    
Vừa đơn côi mà không đơn côi...    
Thiếu vắng em nên anh lẻ bóng    
Lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi.
 
Chiều lễnh loãng bóng đa gù bên phố    
Mõ chùa buông thay tiếng nói của tình yêu!    
Trong sân gạch sư già quét lá    
Bước người đi thầm lặng cõi hư hao.
 
Chiều Hồ Tây - Chiều Tây Hồ lộng gió    
Ta và người: cõi mộng khác chi nhau?    
Người quên hết! Còn ta yêu tất cả    
Trong tiếng lá bay… chầm chậm bóng ta theo...
 
Lời bình:    BẢN TÌNH XÔ NÁT CHIỀU HOÀNG HÔN CUỘC ĐỜI
       Thỉnh thoảng ta bất chợt bắt gặp cái bóng mặt trời khuất muộn trong cảnh chiều chập choạng, giống như bóng trăng sáng trắng vừa hơi viên mãn, vừa như ảo. Phạm Ngọc Thái đến bên hồ, một người một cảnh trăng nước vơi đầy:
                      Anh đến mình anh trong chiều muộn
                      Nhặt thơ tình ở một góc Hồ Tây
                      Ngắm mặt gương hồ vào chập tối
                      Mặt trời lại ngỡ bóng trăng soi.
      Rõ ràng cái bóng mặt trời như bóng trăng sáng hơi bàng bạc kia, đã hòa điệu với tâm hồn và nỗi lòng u uẩn của nhà thơ. Khi anh nhìn lên, đọt mây bay ngang qua ấy cũng mang màu phớt trắng:
                     Lơ đễnh đọt mây qua phớt trắng
     Nhưng tại sao lại "lơ đễnh"? Bởi vì tâm trạng của nhà thơ lúc ấy:
                    Vừa đơn côi mà không đơn côi...
     Nó chơi vơi, nửa vời. Lơ đễnh đấy mà đâu có phải là lơ đễnh? Tình thơ da diết như muốn níu kéo một hồi ức nào đó đã xa xăm, vẫn còn tha thiết ở trong anh.
     Sau đó tác giả có nhắc đến một người con gái nào đó, nhưng hình như không phải là một cô gái cụ thể, hay một cái tên cụ thể? Đó là nỗi khao khát của một con người đang bước vào tuổi hoa niên:
                    Thiếu vắng em nên anh lẻ bóng
                    lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi
     Nó không chỉ còn là cảnh chiều trời đất nữa, mà là buổi hoàng của cuộc đời anh. Hình ảnh chiếc lá vàng lại rơi vào đúng chỗ ngồi của người con gái năm xưa, đằm thắm mà xót xa. Thì có mấy ai đã vui mãi, yêu mãi được suốt đời? Hạnh phúc gái trai mà nhà thơ từng có, theo thời gian nay đã trôi vào dĩ vãng. Buổi hoa niên của đời anh trở nên vô vi, hư ảnh. Nhà thơ đi giữa cuộc đời như một cái bóng. Thế giới này với anh đã trở thành vô nghĩa rồi chăng? Hình ảnh “Lá vàng rơi thay vào chỗ em ngồi” là một câu thơ hay!
     Nhưng buồn hơn nữa, giữa cảnh chiều tà người nước vơi đầy ấy, thì tiếng mõ chùa lại vang lên? Từ chiếc lá vàng rơi thay vào chỗ ngồi của người yêu đến tiếng mõ chùa, như một bản sám hối cuộc đời. Tạo cho bài thơ Một Góc Hồ Tây từ một bản tình xô- nát mơ mộng pha thêm chút thê lương. Đáng lý ra tiếng nói bên nhà thơ phải là tiếng nói ngọt ngào, âu yếm của người con gái, thì giờ đây chỉ còn vẳng lên tiếng cầu nguyện của chùa chiền:
                    Chiều lễnh loãng bóng đa gù bên phố
                    Mõ chùa buông theo tiếng nói của tình yêu!
                    Trong sân gạch sư già quét lá
                    Bước người đi thầm lặng cõi hư hao.
       Cái cây đa bên phố cũng trở nên "gù", thật đầy bóng phật đền. Phố xá trong thời buổi kinh tế thị trường mà cảnh cứ như chiều thôn quê. Lòng nhà thơ đã bay vào chốn cửa thiền. Rồi lại hiện ra bóng của nhà sư già đang quét lá sân chùa? Thì giữa hai cảnh đời: một bên là anh thi sĩ cô đơn, với một người đã trốn tránh nơi trần tục để đi tu - Hai mà như một. Cảnh tình thật hư hao, có mà cũng hoá không, đến hàn huyên nơi cửa phật nhưng lòng vẫn nuối nả tình trai gái.   
                    Trong tiếng lá bay… chầm chậm bóng ta theo...
      Lòng anh mênh mang, u hoài như những chiếc lá đang bay. Mặt sau của tình thơ chứa cả một khát vọng tình.
     Những hình ảnh cảnh chiều lễnh loãng, bóng đa gù bên phố, mặt trời cũng giống như vầng trăng sáng nhạt và bóng người hư hao...  tạo cho bài thơ tựa như một bức tranh thủy mạc. Tình mà đời, tất cả đều quyện trong một buổi chiều hoàng ở bên hồ, buồn tẻ, chênh vênh. Bởi cõi lòng nhà thơ đang cô đơn, vì thiếu vắng bóng em yêu.
 
                                                       Như ý
                                           (Trích tập “PNT phê bình & tiểu luận thi ca”, 2013)
 
 

nhanvan

 
 
          MẸ QUÊ HƯƠNG
                  Bài thơ viết trong chiến tranh
 
Gió đưa cánh võng lưng đèo
Thoảng như tiếng mẹ buông vào canh sâu
"Trải qua một cuộc bể dâu
Những điều trông thấy mà đau đớn lòng"

Mẹ ru Kiều giữa đêm giông
Cho con say giấc mơ nồng tuổi xanh
Mẹ ru Kiều giữa năm canh
Nuôi con trong mái nhà gianh phố nghèo

Con qua trăm núi trăm đèo
Còn nghe tiếng mẹ chiều chiều vẫn ru
Đường dài theo nhịp võng đưa
Trăng mơ bóng núi, con mơ bóng chiều

Con ăn một búp măng vầu
Đã quen như lá rau bầu quê hương
Những ngày lạt muối, đói cơm
Con lùi thêm khúc sắn thơm lửa hồng

Mẹ ơi! Trời rộng vô cùng
Thương con mẹ nhớ đừng buồn, mẹ nghe!
Sương rơi ướt vạt cỏ khuya
Chỉ lo mẹ ở miền quê thức hoài

Mẹ giờ tóc đã hoa mai
Sáu mươi đời mẹ hai vai nước, nhà.
 Một thân mẹ sống trọn già
Tiễn chồng rồi (lại) tiễn con ra chiến trường

Mẹ hiền muôn nỗi nhớ thương
Đêm nay con trẻ tìm đường thăm quê
Mẹ đừng khóc nhé, mẹ nghe!
Chín năm xa một lần về trọn vui

Ngẩn ngơ nên gió bồi hồi
Nhìn trăng bóng đã ngả dài núi xa.

                              Sài Gòn, xuân 1975
 
 
         THIẾU NỮ ĐÊM TRĂNG (*)
                                   
               Trống Trường Thành lung lay bóng nguyệt
               Khói Cam Tuyền mờ mịt thức mây
                                         (Chinh phụ ngâm) 
                                           *
 Nhìn trăng anh thấy thèm thơ
Bâng khuâng em đứng ngẩn ngơ bên đèo

Có thiếu nữ tựa cổng chờ ai đó?
Dưới trăng soi cái lán nhỏ ven rừng
Bước lặng lẽ, đoàn quân không kịp ngó
Nhưng trong đêm, tim bỗng cũng ngập ngừng...

Ta muốn hỏi: Cô ơi, đây là nơi nào nhỉ?
Đã xa rồi, có kịp trả lời đâu 
Vẫn vội vã đường dài không nghỉ
Bên ven rừng, im đứng... một giây lâu...

Chắc em có người thân nơi tiền tuyến?
Mới đứng làm chiếc bóng tạc trong đêm
Không giọt lệ, chỉ lặng cười đưa tiễn
Đoàn quân đi! Em ở lại cùng trăng

Giờ anh đã thôi đi. Nửa đời về với xóm
Các cuộc chiến tranh thế kỉ vẫn chập chờn
Vầng trăng sáng năm xưa, vọng Trường Thành bóng nguyệt (**)
Và bao người con gái đã cô đơn!
 
                         Cảm tác trên đường ra trận
                               Hoà Bình, xuân 1968
                                 
 (*)  Vào một tối trong những năm tháng còn chiến tranh, trên đường ra trận. Chúng tôi đã hành quân qua một triền đồi núi. Dưới trăng đêm vằng vặc... Bóng một thiếu nữ đang đứng tựa mình vào chiếc cổng tre của một nông trường nào đó? Cô đơn, lặng lẽ nhìn đoàn quân đi qua.
      Cảnh tình  thơ mộng. Quay lại nhìn bóng người con gái côi cút, bơ vơ? Bao cảm xúc dâng lên trong lòng - Tôi đã lẩm nhẩm làm bài thơ ngay trên dọc đường hành quân ấy...
          (Hai đoạn thơ cuối sau này tôi viết thêm)
(**) Trích ý trong Chinh Phụ Ngâm     
 
              BIỂN HÁT
 
Biển tít tắp sao sóng còn vỗ mãi   
Anh nhặt chút tình vương lại thời xa    
Treo hồn lên nửa vành trăng lấp    
Thả lòng bay lặng bến bơ vơ…
 
Biển có thể không biết mình hóa sóng    
Để cho bờ chìm đắm giữa lênh đênh    
Em có thể không còn nhớ đến...    
Như làn mây trôi mãi vô tình.
 
Biển ba phần cho trái đất tươi xanh    
Em trong anh một mùa thu huyền ảo    
Khi anh hóa hàng phi lao trong sóng bão    
Là đã hòa biển cả với cô đơn!
 
Trời đêm nay không mưa nhưng mà gió    
Gió đêm nay không mạnh nhưng mà xô    
Trăng đêm nay hơi vàng, xao và động    
Anh lại nằm nghe biển hát, ngày xưa…
 
 
   TÌNH CHẾT RỒI! GIỮ LẠI CHO THƠ
 
Anh viết về em như truyền thuyết
Tình chết rồi! Giữ lại cho thơ…
Bởi ta yêu trong viễn tưởng, cao xa
Đã hóa nàng trở thành nữ thánh.
 
Trong thơ anh, bóng hình em đẹp lắm!
Chợt giật mình: Có được gì đâu?
Rồi nhân gian sẽ ca mãi đời sau
Nơi cuộc sống bọt bèo, em lên Đài Bất Tử!
 
Nếu mai nhớ về ta, hỡi nàng thôn nữ
Đến bên mồ, dành ít lệ tiếc thương
Than nghĩa đời từng với gã tình lang
Đau thân phận, chàng thi nhân tội nghiệp.
 
Ta đi đây!
Cưng ở chốn trần gian, héo hắt
Phút giây buồn thì hát khúc tình xưa
Kẻ cùng em trong một mối duyên hờ
Chỉ còn gió cõi thiên thu, trôi vô tận…
                                                                   
 
 
 

nhanvan