Chuyện đời chuyện người - Tuyết Minh

Đang theo học Đại học Văn Khoa. Hiển cũng mơ mộng như ai, cũng bạn bè vui chơi, tâm sự, cũng kẻ đưa người đón, các chàng mời đi ăn, đi ciné nếu nàng muốn. Duyên dáng lịch sự, Hiển chú tâm rèn luyện học hành mong năm nay lấy xong bằng Cử nhân Văn khoa để đi dạy học như ý cha mẹ mong muốn.
 
Ngày 30-4-75 ập đến cũng như bao gia đình hoang  mang, lo sợ. Ra đường thấy người chạy đi chạy lại, xe cộ đủ thứ di chuyển, xe đạp, xe gắn máy, xe hơi, xe ba gác, tay ôm, vai vác cuống quýt gọi nhau, trong lòng người nào cũng bồn chồn lo lắng, gặp ai quen cũng hỏi bây giờ đi đâu? Có đường nào để đi không?
 
Gia đình Hiển gồm cha mẹ các anh các chị các cháu, cũng gọi nhau hẹn gặp tụ họp ra bến Bạch Đằng. Người ta chen chúc xô đẩy xuống tàu. Khi ba mẹ Hiển tìm được chỗ ngồi, quay lại điểm mặt các con, các cháu, lúc đó mới thấy thiếu gia đình người con gái lớn. Hiển, người con gái út cũng vừa tới với chiếc xe đạp, mẹ Hiển liền hỏi Hiền trở lại tìm gia đình người chị.
 
Khi gia đình người chị và Hiển tới bến, tàu đã nhổ neo đem theo cha mẹ, các anh chị và các cháu. Không còn đường nào đi được, hai chị em nhìn nhau nước mắt lưng tròng đành kéo nhau trở về.
 
Anh chị Chân phàn nàn ái ngại nhìn Hiển, tự trách chỉ vì anh chị chậm chân để lụy cho Hiển, cả nhà đã đi còn Hiển bây giờ lạc lõng thân gái một mình. Anh chị Chân đều nói:
 
-Em về ở với anh chị rồi tìm đường đi sau.
 
-Đã lỡ rồi, em không phiền trách anh chị, em có thể tự lo được. Bây giờ em phải trở về nhà xem ra sao, rồi sẽ liệu sau.
 
Một cảnh tượng tiêu điều hoang vắng khi Hiển bước chân vào nhà, cách đây vài tiếng đồng hồ, mọi người vội vã thu dọn, tiếng gọi tiếng hối thúc ầm ĩ, giờ đây không một người, không một tiếng động. Hiển cảm thấy cô đơn, buồn phát khóc được, giờ đây chắc cha mẹ cũng đang lo buồn thương các con còn kẹt lại.
 
Một lần nữa anh chị Chân nài nỉ:
 
-Bây giờ lỡ rồi, chúng ta bình tĩnh đợi thời thế xoay đổi, thực tế còn phải sống, anh chị may mắn vẫn còn cửa hàng, em về ở với anh chị, các cháu, tiếp tục đi học đợi tin bố mẹ, anh nghĩ phải một thời gian lâu mới có tin gởi về.
 
Hiển không muốn làm phiền anh chị, trở về nhà thu dọn không đồ đạc còn lại mà trong khi vội vã cha mẹ nàng đã mang theo và chưa kịp bán. Hiển cũng còn may, từ ngày mai sẽ đem ra chợ bán dần, chỉ để lại ít đồ cần dùng cá nhân. Bây giờ mình phải đổi khác, nàng tự nghĩ phải tự túc lo lấy thân, không thể ý lại vào anh chị, anh chị còn lo cho các cháu, đó là bổn phận của anh chị.
 
Hiền đi thăm tất cả những bạn bè, những nhà họ hàng, quen biết để xem ai đã đi được, những ai còn ở lại. Người bạn thân nhất là Thu. Cả gia đình không có ý định đi, như lời bác Tài, bố Thu, nói:
 
-Nghề buôn bán của mình không dính dáng gì đến chính trị, không động chạm gì đến ai, chưa có sự gì cần phải đi.
 
Ông bà Tài và cả Thu đều nói:
 
-Hiển đã lỡ không đi được hãy ở lại đây với Thu là chỗ bạn thân cho có bạn cho đỡ cô đơn.


Mọi người đều trấn an Hiển đừng lo ngại sợ hãi, dù chế độ nào luật lệ có đổi khác, mình là người làm ăn trung thực rồi cũng thích ứng được. Suy nghĩ ít lâu, Hiển nói:
 
-Cám ơn hai bác và Thu. Cháu phải ở lại nhà trông coi và sẽ bán dần đồ đạc chi tiêu, chờ tin tức bố mẹ cháu, chắc rồi ra cùng liên lạc về và còn anh chị cháu cũng ở gần đây. Có chuyện gì cần, cháu xin nhờ hai bác giúp đỡ sau.
 
Cả Hiền và Thu xin phép ông bà Tài đi lên nhà thương Cộng Hòa vì cả hai từ trước vẫn công tác với các bà trong hội Phan Sinh để thăm nom giúp đỡ các thương bệnh bình, giờ đây ai ai cũng lo cho mình và gia đình, không thấy ai nhắc tới việc xã hội. Mấy ai nghĩ tới những thương bệnh binh đang nằm chờ những bàn tay săn sóc, nghe những lời an ủi cho với bớt sầu khổ.
 
Còn khổ hơn nữa, những anh bị mất cả hai tay đến giờ chia cơm không tự ra lấy được phần ăn, thân nhân không có ai, nhờ anh bạn cùng phòng ra lấy giúp để bên cạnh, nhưng phải đợi có người giúp lấy thìa đưa cơm, thức ăn vào miệng. Họ cứ ngồi chờ cô một người nào đi qua thăm hay những anh cùng phòng ăn xong trước, bấy giờ mới giúp cho ăn. Thật là cám cảnh!
 
 Còn những anh thương binh mấy hôm nay đã được gội đầu chưa, nhất là những bị thương ở đầu bê bết máu dính vào tóc đã khô, vừa đau vừa ngứa ngáy. Hiển  hình dung nhớ đến từng phòng mà chiều thứ Sáu nào cả hai cô cũng đều  có mặt để dành phần lấy nước, bưng từng thau nước tới từng thương binh, người múc nước đổ lên đầu, người gỡ tóc, an ủi thương binh.
 
Tới cổng nhà thương, các bà các cô đều thất vọng không ai được vào thăm thương binh Mỹ Ngụy. Hiển và Thu buồn bã nhìn nhau, cả hai cùng trao đổi ánh mắt nhìn xót xa khi nghĩ đến những người thương bệnh binh.
 
 
Mấy tháng đầu nếp sống chưa thay đổi nhiều. Từ lúc đổi tiền, chính phủ Cộng Sản phơi bầy bộ mặt giả trá, tìm đủ cách hạ mức sống trong Nam xuống bằng mức sống ngoài Bắc, nghĩa là để cho đói rách bằng nhau. Họ thực hành chính sách bóc lột, tìm cớ tịch thu nhà. Hiển có một mình ở rộng quá, phải thu xuống ở dưới bếp nhường nhà trên cho cán bộ ngoài Bắc vào ở.
 
Gia đình ông bà Tài thuộc diện đi vùng kinh tế mới, của hàng bị tịch thu theo chế độ mới không được buôn bán, riêng Thu xin cha mẹ ở lại với Hiển để tiện vừa học thêm và kiếm việc làm.
 
Ông bà Tài đã trải qua một cuộc bể dâu, những điều trông thấy mà đau đớn lòng. Một túp lều tứ bề trống hốc, một mảnh đất khô cằn để làm vườn mà người ta chia cho mỗi gia đình với câu “Hãy khắc phục, sỏi đá cũng thành cơm” hay “Đừng tin những gì Cộng sản nói, hãy nhìn công việc họ làm”. Không thể nấn ná ở lại được, ông bà Tài đành đưa gia đình về Sàigòn móc nối tìm cách ra đi.
 
Đôi bạn Hiển Thu rất tâm đầu ý hợp, bàn nhau tìm một ý hướng trong cuộc đời. Can đảm phấn đấu sẽ là phương thức duy nhất nếu không muốn thấy mình phải vùi thân dưới làn nước đục, trong nơi hắc ám. Đôi bạn cùng ý hướng đã tìm vui sống và ý nghĩa cho cuộc đời trong cách thức đó.
 
Sau khi đã xin được việc làm, Hiển đi dậy học. Thu làm ở bệnh viện. Cả hai thường nâng đỡ an ủi nhau bởi vì những kỳ thi, chèn ép, những lời nói, hành vi thô bỉ đã diễn ra hàng ngày nơi làm việc, không làm các cô chùn lòng thoái chí. Các cô cố tạo bầu không khí  hòa đồng thích hợp, làm tròn bổn phận. Các cô can đảm chịu đựng, tha thứ, nhẫn nhục, giúp đỡ những tha nhân chung quanh bằng những việc làm.
 
Dần dà đã thấm, có tác động làm mềm lòng những quả tim độc ác chai đá. Mỗi khi nhận thấy kết quả những nghĩa cử mình làm được ở bệnh viện, ở nhà thương, các cô về tới nhà vui vẻ kể cho nhau nghe trong bữa ăn luôn là rau muống, ít tép rang mặn mà cả hai thấy ngon như những bữa sơn hào hải vị.
 
Sau khi tới nhà thương Cộng Hòa các cô không được vào thăm giúp đỡ thương binh như mọi khi vì những người của Mỹ Ngụy đã bị đuổi đi.
 
Một cuộc triệu tập họp bí mật của những người đầy lòng bác ái đã khuyến khích phân công. Lời của bậc đáng kính mà các cô luôn nhớ trong buổi linh thao trước khi Người bị trục xuất. “Lúc nào cũng mãn nguyện khi thấy được sinh làm người cao quý hơn muôn vật khác, là dịp chia sẻ cùng tha nhân, trong cố gắng và trau dồi, để được dễ dàng mà gần gũi họ hơn trong cải tiến tình yêu thương cao đẹp giữa người với người”.
 
Đôi ba lần Thu cương quyết xin phép bố mẹ ở lại với lý do muốn phục vụ đồng bào xấu số, bệnh tật đau yếu. Nàng nói:
 
-Xin bố mẹ hãy tin con, được bố mẹ sinh ra, dậy dỗ, với vốn học vấn con có đủ nghị lực để thích ứng đối phó với những bất trắc ở đời, đừng lo cho con. Xin bố mẹ cứ đưa các em đi vì tương lai. Với chế độ tối tăm này không còn tìm đâu ra ánh sáng, xã hội băng hoại mầm non cứ thui chột dần.
 
Các cô đã nhận rất nhiều thư của cha mẹ, anh chị em thúc giục làm giấy tờ xin đoàn tụ đáp ứng với đơn xin ở ngoại quốc do cha mẹ bảo lãnh. Các cụ muốn các cô đi sớm còn kịp lập gia đình, hay nếu muốn tu thì ra nước ngoài cũng sẵn có nhiều dòng tu phục vụ như ý.
 
Các cô đều trả lời một luận điệu xin đừng thắc mắc vì chúng con đã chọn con đường ở lại với các em mồ côi, với anh chị em tàn tật, thiếu thốn, với những cha mẹ già không cơm áo, bệnh hoạn. Con muốn tu, chúng con đã chọn thứ nhất tu chùa, thứ hai tu chợ, thứ ba tu ở nhà là con đường đã chọn.
 
Các cô đều luôn luôn nhận được những thùng đồ tiếp tế do gia đình ở ngoại quốc gởi về, mỗi lần nhận đồ về là một dịp các cô bận rộn phân chia, đâu là phần các em mồ côi ở Long Thành, những gia đình có người tàn tật ở Thủ Thiêm, những ông bà già đau yếu ở Nguyễn Duy Khánh, ở Cầu Ông Lãnh v.v…. vẫn không đủ chia, cứ băn khoăn mấy người này đói quá, còn mấy chị thiếu nợ đong gạo chịu nấu cháo cho con chưa có trả bị người ta mắng chửi tàn tệ, chỉ biết khóc, nơi nào cần hơn hãy đến trước.
 
Các cô đã dùng những ngày nghỉ đến tận hang cùng ngõ hẻm mà không biết mỏi mệt, không chê hôi hám, bẩn thỉu, coi ai cũng như ruột thịt.
 
Ôi cao quý thay, đáng phục thay, những người ở lại với tâm hồn cao thượng, nhường cơm sẻ áo, an ủi người đau khổ chịu đựng những khinh bỉ, chế riễu, bị thiệt thòi đủ đường mà vẫn can đảm coi thường, tha thứ vì mục đích hướng thượng giúp đỡ tha nhân làm vui.
 

 


2-  Ngọc Tìm Trong Đá, Vàng Đãi Trong Cát


 
 
Trời  còn mờ sương chẳng biết mấy giờ, có mỗi cái đồng hồ lại hỏng phải đem đi chữa, người ta hẹn hôm nay mới chữa xong. Tết nhất đến nơi, hôm nay đã là ngày 28 phiên chợ cuối cùng, mua bán gì còn có ngày hôm nay nữa thôi, rồi còn nghỉ ăn Tết. Miệng nói, chân đi, tay làm, mấy phút sau Bà Tràng hối thúc cả nhà mọi người tới ăn cơm. Bữa cơm nhà quê thanh đạm không cầu kỳ, chỉ cần nồi cơm nóng, đĩa tôm hay cá kho mặn làm sẵn từ hôm trước với đĩa rau luộc, chén nước mắm cho bữa ăn buổi sáng.
 
Nhà ông bà Tràng tọa lạc bên chân đê đường chặn nước mặn từ bể Thái Bình Dương tràn tới. Nơi đây cũng là ngã ba giao thông bằng đường thủy cho ba miền Nam Định, Ninh Bình, Thanh Hóa. Chung quanh nhà là ruộng cấy lúa trừ một con đường đất nhỏ chạy thẳng từ nhà tới mặt đường đê ở vào một địa điểm tiện cho nghề chăn nuôi vịt, gà, cấy lúa, trồng rau.
 
                                        ***
 
Trước đây Tràng lớn lên trong một gia đình đông con; thôi bú, mẹ đã để ở nhà cho anh hay chị bế ẵm, có khi là ông bà nội, ngoại hay hàng xóm, bất cứ ai có thể gửi được con, để đi làm từ sáng tới chiều mới về. Khi con lớn đến đâu đã có việc với tuổi như sai vặt, biết nấu cơm quét nhà, tưới cây, dần dà cho tới lúc đã đủ sức theo cha mẹ ra đồng cầy cấy làm ruộng.
 
Tràng đã thay bố đưa trâu ra đồng, thay bố cầy bừa phá rẫy, nhận những công việc nặng. Khi người em kế tiếp đủ sức thay thế cho anh, cũng là lúc bố mẹ bàn tính đến chuyện “cây cả ra hàng”, tìm nơi hỏi vợ cho con. Không cần đi đâu xa, cô thợ cấy Lệ ở xóm trên, mỗi khi ra đồng, buổi trưa nghỉ ăn cơm, mọi người kéo nhau lại dưới bóng cây đã trò truyện hỏi thăm nhau. Từ hôm cha mẹ đôi bên nói cho con biết ý định của cha mẹ, cả hai chỉ liếc mắt nhìn nhau e thẹn quay đi ngay, họ theo ý cha mẹ, không thắc mắc tìm hiểu tính xấu nết tốt của nhau, hay có yêu nhau không, cho đến ngày cưới nên vợ nên chồng.
 
Ba tháng sau ngày cưới, bố mẹ cho vợ chồng Tràng ra ở riêng, lấy cớ nhà chật còn phải lo cho các em. Vâng lời bố mẹ, Tràng đã tìm được mảnh đất bên chân đê vì là nơi xa xóm làng không ai muốn canh tác, với một cơi trầu chai rượi đến xin với hương chức trong làng, họ cấp giấy cho Tràng được tự do khai khẩn.
 
Có sức lực  sung  mãn, với tính cần mẫn, cả hai vợ chồng ban ngày đi làm thuê, tối về, họ cố gắng đào ao lấy đất làm nền, chẳng bao lâu đã có một mái nhà nhỏ, nói cho sang với mọi người, chỉ là túp lều che mưa che nắng, lấy chỗ nghỉ ngơi qua đêm cho một tiểu gia đình chỉ mong muốn được an cư lạc nghiệp.
 
Ngoài những ngày đi làm thuê cho xóm làng, họ trồng rau nuôi heo, gà, vịt; ở vào địa điểm khoáng đãng, không khí trong lành, súc vật họ nuôi đẻ sinh sôi nẩy nở. Có chút vốn liếng, cả hai vợ chồng ở nhà trông coi những đàn vịt, đàn gà nhiều hàng trăm con.
 
Khởi nghiệp với hai bàn tay trắng, bây giờ ông bà Tràng đã có nhà cửa khang trang, vườn rau ao cá, ruộng đồng cũng nhiều ngày mùa tấp nập thuyền ra thuyền vào chở lúa đến. Các con đã gửi trọ học gần trường.
 
Cả hai ông bà Tràng thuở thiếu thời đã không được học hành, chỉ nhờ vào các buổi tối mùa hè hàng năm nhà thờ Công Giáo tổ chức dậy giáo lý cho trẻ con đồng thời cũng dậy vần quốc ngữ cho những người lớn nào muốn học, nên cả hai cũng biết đọc, chữ nào khó quá thì phải đánh vần.
 
Vì ít học, cả hai ông bà gặp ai nói năng hoạt bát tỏ ra có học đều được ông bà kính trọng  quý mến; tính tình dễ dãi, có người quen giới thiệu gửi gấm, những người khách tới nhà, ăn nói lễ phép lịch sự tỏ ra là người có địa vị, học hành nên ông bà vui vẻ kính trọng, rồi hết người này lại giới thiệu người khác, nên trong nhà ông bà Tràng lúc nào cũng có khách, khi ít khi nhiều, có người đến rồi đi ngay, có người ở lại lâu một hai tuần lễ hay hết lộ phí cũng được ông bà cung cấp luôn.
 
 Nhà sẵn gà vịt, thức ăn, ông bà khoản đãi những người lạ mặt càng ngày càng nhiều, người ta đã hứa hẹn khi cách mạng thành công sẽ trả ơn ông bà nào chức quyền lợi lộc. Tọa thực sơn băng, mắc bận vào thù lao tiếp khách, công việc làm ăn bỏ bê, lợi tức ngày một kém, khách khứa cũng tự rút bớt, không còn những bữa ăn nhậu nhẹt đầy nhà như trước.
 
Vợ chồng người nông dân chất phác tin tưởng vào người học hành giỏi giang, không ngần ngại dốc hết túi tiền để dành từ bao lâu nay đưa ra giúp vào công cuộc cách mạng cứu dân cứu nước chưa có tia hy vọng.
 
Đã thấy chiến sự lan tràn, trong dân chúng thỉnh thoảng nghe nói người bị bắt cóc, người bị thủ tiêu, hoang mang chán nản, bị đe dọa vì trong nhà thường có người lạ mặt lui tới ở nhà, lại ở vào nơi đồng không mông quạnh, xa xóm làng. Ông bà suy đi tính lại các con còn nhỏ phải kiếm chỗ an toàn cho các con ăn học, nên quyết định thu nhặt những gì có thể mang đi được rồi xuống thuyền tìm vào khu an toàn Phát Diệm có người bà con quen thuê giúp gian nhà làm nơi tá túc lần hồi.
 
Năm 1954, Hiệp định Genève ra đời chia đôi đất nước. Gia đình ông bà Tràng cũng vội vàng thu xếp đưa con theo làn sóng người đi tị nạn xuống tàu há mồm vô Nam. Lần này được sự trợ cấp của chính phủ đi định cư trên cao nguyên, được bảo vệ an ninh, với hai bàn tay cần cù mẫn cán, đã quen khởi nghiệp bằng nghề canh tác, ngày qua ngày, hai ông bà sung sướng nhìn nương vườn, thửa ruộng xanh mướt thoai thoải dưới chân đồi thay thế cho vườn rau, ao cá, ruộng lúa tốt um do hai bàn tay trắng vợ chồng đã tạo lập nên ở ven đê thuở thiếu thời. Quê hương cũ ngoài Bắc bây giờ chỉ còn những hạng lục lâm thảo khấu, những lũ chó nhảy bàn độc chiếm ngự ăn trên ngồi trốc, bần cùng hóa nhân dân biến dân thành nô lệ cho chúng, ru ngủ dân với mỹ từ tự do, độc lập, hạnh phúc.
 
Đang yên ổn sống trong vùng tự do, các con nhỏ có chỗ học hành, các con lớn tản mác các quân khu thi hành nghĩa vụ giữ nước thì ngày 30-4-75 ập đến, cơn hồng thủy khắc nghiệt tràn vào bao phủ toàn dân. May mắn thay, qua thời gian lo âu ông bà đã nhận được tin các con từ Mỹ, tứ Úc lần lượt báo tin về. Rồi ông bà Tràng luôn nhận được những thùng quà từ các nước văn minh gửi về kèm với lá thư thương nhớ phát xuất từ tâm hồn hiếu thảo trung trực thừa hưởng di truyền của cha mẹ chúng, lòng chân thành rộng rãi, với dòng chữ dặn cha mẹ giúp đỡ những người thiếu thốn chung quanh.
 
Không cần những lời con dặn trong thư ông bà Tràng cảm ơn Trời đã cho mình gặp may mắn, chỉ để đủ dùng cho hai vợ chồng còn bao nhiêu phân chia cho bà con lối xóm không phân biệt thân sơ. Muốn sự giúp đỡ hiệu nghiệm và lâu dài hơn, ông chia tùy từng người có nghề gì như thợ mộc, thợ nề, thợ cưa, sửa xe v.v… giúp mua cho dụng cụ theo nghề. Hay không có nghề thì cho thuê xích lô với giá tượng trưng, ít lâu sau có tiền muốn làm chủ sẽ bán lại với giá rẻ.
 
Tại nhà, ông bà mướn người mở dậy may miễn phí cho các bà các cô, tập may bằng thứ vải xấu rẻ tiền. Rồi đem mớ quần áo này vào các thôn xóm xa thành phố phát quần áo này cho những nhà quá nghèo, có người ốm đau thì giúp đỡ gạo, thuốc men. Ông bà cứ âm thầm giúp đỡ tha nhân.
 
 Những hành động từ bi bác ái đã làm gương khích động được mấy ông bà khác họ tới hợp tác, tiến lên giúp đỡ đồng bào một cách hữu hiệu và sâu rộng hơn như đã kiếm được một căn nhà bỏ không, họ sửa sang lại biến thành trung tâm y tế, thuê một ông bác sĩ, một nha sĩ lương chưa tới 10 mỹ kim mỗi tháng  chữa miễn phí cho dân nghèo, một ngôi trường có 9 lớp, thuê các giáo sư dậy miễn phí cho các học sinh nghèo, lại có một cổ đòn đám ma cho mượn không lấy tiền.
 
Ông bà hăng say với công việc giúp đỡ tha nhân; vì các con thúc giục phải đi đoàn tụ, nhưng trước khi đi ông bà giao lại công việc cho các ông bà bạn điều hành với lời hứa ra ngoại quốc sẽ tìm nguồn tài trợ gửi và khuếch trương rộng để giúp đỡ được nhiều người hơn.
 
Ngọc tìm trong đá, vàng đãi trong cát, tình thương ẩn trong tim những người chất phác, không khoe khoang kêu gọi ầm ĩ. Đúng như câu Tổng Thống 4 không đã nói hãy nhìn việc người ta làm, đừng nghe người ta nói. Linh hồn nhân loại chỉ có thể mua được bằng tình thương yêu, rộng rãi và chân thành.

 
Tiếng chuông điện thoại reo vang, thằng cháu nhỏ mới lên 5 tuổi, bụ bẫm, trắng trẻo, hai mắt đen như hai hạt nhãn, một tay ôm  con gấu nhồi bông, một tay kéo xe từ trong nhà chạy ra sân đảo mắt tìm bà, miệng kêu “Bà nội, có điện thoại”. Bà Hạnh nở nụ cười tươi nhìn cháu hỏi:
 
-Có điện thoại ai gọi bà hay người khác?
 
-Không phải người khác – thằng cháu trả lời – người ta hỏi nội cháu đâu hãy đi tìm nội.
 
-Bác Mạnh hả, khỏe chứ?
 
-Tôi rầu muốn chết, khỏe gì? Bác có bận không, đang làm gì đấy?
 
-Ồ, muốn bận thì bận, không có việc gì gấp, sáng hôm nay ở đây đẹp trời quá, cuối hạ sang thu rồi, tôi ra vườn xem luống cải còn ít cây đã có bông nở vàng óng định để giá lấy hạt làm giống thì cháu gọi về. Thế nào, có truyện gì mà kêu buồn rầu quá vậy?
 
-Khổ quá, tôi chỉ còn biết nói chuyện than thở với bác cho đỡ khổ, chứ biết nói với ai bây giờ. Như bác biết tôi lo lắng chạy hết chỗ này đến chỗ kia tìm mối lo cho con đi chui tị nạn, bán từ của tốt tới của xấu, đồ đạc trong nhà không dám để dùng, tần tiện từng đồng mới đủ tiền đóng cho chủ thuyền, lo lắng đêm ngày nhỡ hở ra công an họ biết là tiêu tùng. Mà có phải một lần đi được đâu, biết bao tháng ngày, lần thứ ba mới trót lọt, tôi cũng chỉ gắng được hai cháu lớn đi, đành để lại ba cháu nhỏ ở nhà rau cháo nuôi nhau.
 
Qua giai đoạn vất vả và các cháu vừa đi học vừa đi làm cũng dành được chút ít gởi về để nuôi các em chúng. Mấy cháu ở nhà cũng biết thân phận thời buổi khó khăn, sống với cộng sản khổ mọi đường, nhưng chúng biết thương bố mẹ, chiều chuộng hiếu đễ với bố mẹ, tôi dậy bảo các cháu biết đường ăn ý ở, dù thiếu thốn nhưng cũng không có điều gì đáng phàn nàn.
 
Từ hôm được giấy đi gọi đoàn tụ, chúng tôi mừng hết sức. Tuy buồn vì phải xa các con ở nhà, nhưng đi được là may, đỡ cho các cháu bớt được hai miệng ăn, còn hy vọng thôi thúc chúng tôi ra đi. Lúc đi hồ hởi biết chừng nào, thương nhớ biết mấy. Tới phi trường Los Angeles gặp các con lại thêm dâu, tay bồng tay dắt các cháu nội mà chúng tôi chỉ biết qua các lá thư gửi về, bây giờ mới biết mặt.
 
 Lòng chúng tôi vui mừng rộn rã, thật là thiên đường hạ giới hay trong giấc mơ, có thực hay chăng? Rồi những lời chào đón hỏi thăm tíu tít của những người quen biết khi còn ở nhà. Chúng tôi như bất động trước cảnh lạ, người qua lại, phục sức lạ hoắc, xe cộ ngược xuôi, một cảnh văn minh chỉ nghe nói và tưởng tượng, bây giờ mới mục kích nhãn tiền.
 
Các con cháu đưa bố mẹ ông bà ra tận xe, mới tận hưởng sự êm ái, nhanh chóng của xứ văn minh. Về tới nhà đã sẵn một bàn tiệc linh đình, món ngon thức ăn lạ, các con tôi dành cho chúng tôi phòng riêng đủ tiện nghi, chỉ cho biết dùng cầu tiêu, nhà tắm có nhiều cái rắc rối phải hỏi đi hỏi lại mới nhớ hết. Qua hôm sau theo con đi làm giấy tờ, đi shopping chúng nói gì đi đâu chỉ biết theo chúng.
 
Ôi, ngày vui chóng tàn. Đến tối trước khi đi ngủ, con tôi dẫn bố nó đi chỉ các chỗ bật và tắt đèn như máy điều hòa không khí, cách mở, đóng cửa lớn, cửa sổ, còn tôi thì con dâu nó dẫn vào bếp chỉ cho biết cách nấu nồi cơm điện, vặn nước nóng, nước lạnh, nó nói nếu ba má không thích ăn cơm thì có bánh mì đồ hộp, chỉ việc khui ra mà ăn, khỏi phải làm, tiện hơn. Vì sáng mai các con phải đi làm sớm, trước khi đi còn phải đưa cháu lớn đi học, cháu bé đi gửi, lâu dần quen sẽ để cháu bé ở nhà chơi với ông bà.
 
 Sáng hôm sau, chúng dậy sớm ăn qua loa miệng bánh mì với ly cà phê, trước khi đi dặn chúng tôi tự động ăn uống. Thế là hai vợ chồng già lủi thủi đi thu dọn lau chùi cửa, làm lấy mà ăn. Chúng tôi cố nhẫn nại, buồn tủi chỉ biết thở dài, tôi nghĩ muốn đi khỏi nhà con không biết đi đâu bây giờ. Tiếng nói không biết, tiền không có. Đành phải nhẫn nhục chịu đựng chờ vài ba năm nữa có tiền già dành dụm lại rồi trở về nước nhà cho khỏi cảnh trái tai gai mắt nhục nhã với con và dâu. Nghĩ đến đây tủi thân tôi đã khóc nhiều lần.
 
Bẵng đi mấy tháng sau, cậu Đức, con bà Mạnh tới mời bà Hạnh lại nhà chơi với mẹ.
 
Gặp nhau hai bà bạn già ôm nhau vui vẻ thăm hỏi. Bà Hạnh nhìn bà Mạnh khen:
 
-Trông bác độ này hồng hào khỏe mạnh vui vẻ lắm.
 
Nở nụ cười tươi, bà Mạnh khoe và kể:
 
-Bây giờ tôi sống thoải mái lắm, tôi hiểu các con tôi, không còn buồn phiền trách móc con trai và dâu nữa. Cách đây ít lâu, một hôm gặp ngày nghỉ, vợ chồng nó mời một số khách đến chơi ăn uống đàn hát từ sáng tới chiều, rồi cả chủ lẫn khách kéo nhau đi hết, tôi ngao ngán nhìn từ phòng khách tới nhà bếp, trên bàn dưới sàn nhà ngổn ngang chai lọ bát đĩa khăn ăn giấy lau tay dơ bẩn mọi chỗ. Trước khi đi không đứa nào nói với tôi một lời, thôi tôi cũng ráng thu dọn được tới đâu hay tới đó.
 
 Khi tôi đang làm thì các con tôi trở về. Quá tức, tôi gọi con trai lại nói: “Má nghĩ các con đón ba má đến ở với các con để phụng dưỡng, không ngờ các con muốn má làm vú già hầu các con phải không?” Con trai tôi sửng sốt, nó nói con không có ý như vậy, chúng con đưa bạn đi rồi trở về nhà thu dọn, xin má đừng làm gì cả, tất cả công việc lớn nhỏ làm bếp thu dọn là phần việc của vợ con, nếu làm không hết con cũng phụ vào làm, chúng con không có ý để ba má phải làm gì hết,  nếu có gì sai trái ba má cứ nhắc lại, dậy lại cho chúng con biết. Con dâu tôi cũng xin lỗi: “Xin má đừng giận con, có điều gì lầm lỗi má cứ nói cho con biết để con sửa lại.” Thực ra bấy lâu nay tôi buồn vì tôi hiểu lầm, không chịu nói ra những điều khó chịu, các con tôi làm sao biết được.
 
Tôi có gặp ông bà bạn thân quá già lại hay đau yếu có bảy người con đều bận công ăn việc làm,  họ họp nhau lại chia nhau góp tiền đủ thuê nhà và mướn một người giúp việc trông coi nấu ăn hầu hạ bố mẹ ở riêng, mỗi buổi chiều đi làm về lần lượt một người phải đến thăm và ăn cơm với bố mẹ. Xứ sự như vậy rất công băng không con nào phải phàn nàn kêu ca.
 
Hai ông bà khác nữa chỉ có một con, ở nước nhà là một đại thương gia, ông bà có đầy đủ người giúp việc, tới đoàn tụ với con cũng hiểu con và dâu không thể cung ứng được như ý bà mẹ chồng muốn và bà lại mắc một số tật hay nói, mở mắt ra bà đã kêu nhà cửa lôi thôi dơ bẩn, nào là con dâu không chịu thu dọn, rồi đến ăn mặc nay bộ này mai mốt khác, mỗi ngày đi làm lại thay một bộ, ở nhà mặc quần áo hở hang, không thèm mở miệng nói cứ như người câm hay giả điếc, nếu có mở miệng nói thì toàn những câu cộc lốc không lọt lỗ tai rồi quăng mèo ném chó, hay đem cháu của bà ra chửi mắng, có lẽ gây khó chịu để bố mẹ dọn đi chỗ khác.
 
Cụ ông đã khuyên và giải thích cho bà hiểu người con dâu của bà khi tới đây chỉ mới có 9, 10 tuổi, đâu đã hiểu gì về lẽ giáo phong tục ở nhà. Năm tháng lớn khôn với sự hiểu biết học ở trường với bạn bè toàn là Mỹ, đã bị Mỹ hóa từ tư tưởng lới nói cư xử tự do theo như người Mỹ. Hai nếp sống trái ngược nhau, tuy nhiên bên nào cũng có cái hay, cái dở của nó. Bà có yêu con thương cháu thì hãy chấp nhận hoàn cảnh hiện tại, rồi từ từ đưa ra ý kiến dung hòa của hai phong tục, những cái hay của người nên học hỏi, những cái dở của mình nên bỏ đi.
 
Đứng giữ thành kiến cố chấp thì giữa cha mẹ và các con mới thông cảm nhau được. Bây giờ chúng ta kiếm căn nhà ở riêng với ước lệ cứ cuối tuần các con cháu hãy về thăm ba má, ở lại hàn huyên ăn cơm với ba má hay đón ba má đi chơi giải trí, đây là cách giải quyết lưỡng tiện.
 
Nhiều nơi nào có đông người Việt các cụ đã thành lập hội Cao Niên, hội Bô Lão cốt ý để các cụ đến đây giải phiền tìm bạn, vui chơi, có sẵn bữa ăn trưa khỏi gián đoạn cuộc vui.
 
Tiếng cười tiếng ồn ào, người mới bước vào cửa cũng không mấy ai để ý, cứ tự động trông tìm đảo mắt xem khu nào góc nào có người mình quen hợp với mình thì tới chào hỏi trò chuyện dù đã biết tất cả những người thường xuyên đến đây cũng có người lâu lâu mới đến. Tất cả những ồn ao nói cười ấy chia ra nhiều khuynh hướng khác nhau, có nhóm gọi nhau lại chơi bài, nhóm ngồi xem phim chưởng, nhóm nói chuyện thời sự, có các cụ thích văn chương tao nhã, xướng họa bình thơ, bình văn, một số cụ thời mẫn bàn về chính trị chính em phỏng đoán bao giờ trở về quê nhà.
 
Đời người kể từ khi có trí hiểu biết trải qua  cuộc đời đầy gian nan, gai góc, lắm đau khổ nhiều thất vọng, đến tuổi già có quyền được nghỉ ngơi an dưỡng tuổi già.
 

Luân phiên về chiều mỗi cuối tuần chúng tôi trong nhóm bạn hữu, tổ chức những cuộc họp mật bỏ túi về bất cứ vấn đề gì thuộc đời sống, chính trị, kinh tế.
 
Hôm nay chúng tôi rủ nhau đi chơi, thả bộ đi xem người; xem các cửa hàng mãi cũng chán, đói bụng, chúng tôi rủ nhau vào tiệm ăn. Còn đang đứng xếp hàng chờ người tiếp viên đưa vào chỗ ngồi, chợt nghe có tiếng người nói: “Hạnh, Ô Hạnh! Các bạn được đi chơi sướng quá, chả bù….” Tới đây tiếng nói khựng lại không nói tiếp. Tôi quay nhìn người vừa nói, anh Mạnh, cũng là bạn của cả trong nhóm. Chúng tôi ngầm hiểu Mạnh muốn nói gì nhưng đã kịp ngưng lại và hỏi sang câu khác:
 
 “Các anh còn ở chơi đây bao lâu, bây giờ ở đâu cho biết địa chỉ, tối nay gặp nhau được không?”
 
Hạnh trả lời thay:
 
-Được quá, thế thì còn gì vui vẻ bằng, bạn hữu gặp nhau còn tâm tình chứ.
 
Hạnh đưa địa chỉ hẹn tám giờ tối. Chúng tôi bắt tay Mạnh rồi kéo nhau vào bàn ăn, để hưởng những món ăn mùi vị Việt Nam với món chả giò nổi danh quốc tế, ăn cơm với canh chua, cá kho tộ cứ nhắc đến đã làm mọi người bắt thèm.
 
Sau bữa ăn chúng tôi chia tay để tới thăm ai có bà con bạn bè quen biết. Tới tám giờ tối ai nấy đều trở về bản doanh như đã hứa với Mạnh tới thăm rồi cùng nhau đi ăn theo chương trình đã định trước.
 
Tám giờ hơn, mọi người đã về tới nhà, Mạnh đã tới với hai tay hai bịch bia đưa lại để góp vui với các bạn. Rượu vào lời ra sau những tràng cười cởi mở, nói đùa hỏi thăm nhau về công việc làm ăn, học hành như anh Nhu vừa đi học vừa đi làm sống độc thân cũng cố dành dụm dè sẻn để có tiền độ vài ba tháng gửi về cho cha mẹ các em một thùng quà.
 
 Nhu than không có gì khổ bằng ngày thứ Bảy, Chúa nhật đi mua đồ, trên tay cầm lá thư dò lại xem các em trong thư dặn mua những thứ gì, có thứ vừa túi tiền mua được, có món viết trong thư giá tiền nhiều quá không đủ tiền mua lại phải chọn thứ khác hay nơi nào bán rẻ trong khi túi tiền mình có hạn, mua thứ này thiếu thứ kia, cho đến lúc gửi xong thùng quà mới thấy nhẹ thở khoan khoái. Ngày hôm sau đi học đi làm mới hết thắc mắc.
 
-Ồ thế là mày sướng đó Nhu.
 
 Nhu đáp:
 
-Còn Hạnh không sướng sao. Có gia đình hạnh phúc mấy ai đã được như anh.
 
-Tôi có hạnh phúc gia đình như anh nói nhưng như Nhu chỉ lo có việc mua quà gửi về nhà cho cha mẹ các em tùy ý mình gửi nhiều ít không cần đắn đo tính toán. Như tôi phải lo cho cả đôi bên cha mẹ còn kẹt lại. Mỗi khi ra thùng thơ lấy thư thấy phong bì Việt Nam chưa đọc là mình đã đoán được phần nào, thư bên vợ hay thư của gia đình tôi cũng chẳng khác là mấy, cũng một ngôn ngữ túng thiếu, cần hết thứ này đến thứ kia cần gửi về v.v..
 
 Đi làm chỉ mong ngày cuối tuần được nghỉ lại phải đi mua đồ gửi về cho cả đôi bên gia đình, mà gia đình bên tôi lại đông người hơn bên vợ tôi, nếu tôi muốn mua đủ đồ cho các em, tôi lại phải chi nhiều hơn thùng đồ bên vợ. Cứ cuối tháng trả bill xong còn lại bao nhiêu tiền lại đã nghĩ đến đi mua đồ. Mỗi khi đi mua đồ gửi về lại có màn cãi nhau ầm cửa  ầm nhà giận dỗi chỉ vì gửi quà về bên nhiều bên ít. Chúng tôi mong sao cho chóng được đoàn tụ tất cả thì gia đình tôi mới có thể êm ấm được. Tôi vẫn mang trong người một  khổ là vậy.
 
-Còn anh Thiệu thì sao?
 
Thiệu nói:
 
-Hoàn cảnh tôi khác các bạn, vợ chồng tôi mới cưới nhau vài tháng là di tản cùng với cha mẹ tôi, tới Mỹ các cụ tìm cách buôn bán nuôi vợ chồng tôi tiếp tục đi học; khi chúng tôi học xong tìm được việc làm, lại có cháu nhỏ, vợ chồng tôi xin các cụ ở nhà trông nhà chơi với các cháu để chúng tôi yên tâm đi làm. Nhưng cũng phải khéo lắm, phải hiểu nhau giữa cha mẹ và vợ chồng tôi phải hiểu tính nhau, tôn trọng lẫn nhau, tôi là con thế nào cũng được nhưng giữa mẹ chồng nàng dâu đã có mấy ai chịu hiểu nhau.
 
Nhưng gia đình tôi dễ thông cảm với nhau lắm. Vì đi làm cả ngày chỉ có bữa cơm chiều mới là lúc họp mặt mọi người, là lúc mẹ chồng nàng dâu giúp nhau mau có bữa ăn, mọi người vừa ăn vừa chuyện trò, trong sở gặp chuyện gì chúng tôi đưa ra nói, ở nhà cha mẹ tôi gặp chuyện gì cũng nói cho chúng tôi nghe, rồi bàn tán cái hay cái dở trong câu chuyện, nhất là chuyện thời sự nước nhà, nước tạm dung, tình hình thế giới mà ông bố tôi hay xem báo rồi đoán những  việc sẽ xảy đến, nhiều lúc tranh luận thiệt là vui, đồng ý kiến hay bất đồng ý kiến cũng vậy. Vì ai cũng hiểu phải tôn trọng tự do của nhau.
 
Chúng tôi cởi mở, tất cả mọi người trong nhà không có ai muốn giấu nhau điều gì, chúng tôi đều thành thật, nếu khó chịu điều gì cứ việc nói ra giải thích cho mọi người hiểu, được như vậy là nhờ biết tha thứ yêu nhau thật lòng.
 
Cuối cùng còn anh Mạnh, vẻ mặt dầu dầu, Mạnh nói:
 
-Tôi không có được diễm phúc như các bạn. Trước kia cũng như anh Nhu có dư bao nhiêu tiền tôi gửi về cha mẹ tôi theo yêu cầu, thỏa mãn đỏi hỏi, tôi làm giấy bảo trợ gửi tiền về lo lót ở nhà để chóng được đi đoàn tụ. Tôi không dám lấy vợ, sợ gặp phải người vợ có tính chặt chẽ, mình sẽ không giúp được gia đình rồi lại còn sinh ra lắm chuyện lôi thôi, lại còn phải mua căn nhà rộng rãi có đủ phòng ở cho cả gia đình; muốn được vậy tôi phải bỏ hết sở thích.
 
Khi được tin ra phi trường để đón gia đình, tôi sung sướng  được các bạn cùng đi đón cho thêm long trọng vui mừng, gặp cả gia đình đầy đủ bố mẹ anh em; muốn dành sự ngạc nhiên cho cả nhà tôi đưa cả gia đình đến căn nhà mới mua có đủ tiện nghi. Chẳng được bao lâu, bố mẹ khi đã quen chỗ ăn chỗ ở là lúc bố mẹ tôi thi hành chủ quyền, bắt đầu bố tôi bắt kê lại đồ đạc trong nhà thậm chí mấy cây kiểng cũng đào lên theo ý bố tôi, nhà cửa cũng đục chỗ  nọ bít chỗ kia, tôi có phản đối là bố tôi giận, chửi tôi là đồ bất hiếu, đã dám chống lại ý bố mẹ.
 
 Mẹ tôi cũng theo như bố tôi, hỏi lương tôi kiếm được bao nhiên, tiền nhà phải trả bao nhiêu, tiền điện tiền nước v.v… nghĩa là mẹ tôi muốn nắm lấy sự chi tiêu trong nhà, điều khiển chúng tôi theo ý mẹ tôi. Như các bạn biết, anh em chúng tôi đã lớn khôn cả, cũng muốn trai có vợ gái có chồng. Tôi muốn mời cô bạn nào về nhà chơi có ý để bố mẹ tôi biết mặt làm quen để hiểu nhau hơn, tuy mẹ tôi đã bằng lòng mời cô bạn tôi tới, sau khi cô bạn tôi về là mẹ tôi chê: “Quá tự do, không biết ăn nói, mặc không kín đáo.” Như vậy làm sao tôi lấy được vợ.
 
Đến như em gái tôi có bạn trai đến nhà xin phép bố tôi mẹ tôi cho em tôi đi chơi thì mẹ tôi bắt phải có anh trai hay em trai đi kèm không để cho chúng tôi có tự do trong vấn đề lựa chọn. Bố mẹ tôi  quá nghiêm khắc và thường nói bố mẹ làm thế là có lợi cho các con chứ cho ai.
 
Các cụ áp dụng quy tắc thật chặt chẽ không cho phép chúng tôi bào chữa và cũng không thèm nghe chúng tôi nói. Ra lệnh là phải theo, không lôi thôi gì hết, không được có ý kiến gì. Như vậy làm sao chúng tôi có vợ có chồng?
 
Người xưa đã nói, quá giang tùy khúc, nhập gia tùy tục. Gạt bỏ những điều không thích hợp với hoàn cảnh với địa vị, đồng thời  nên duy trì những cái hay cái đẹp riêng của nó. Văn minh Âu Mỹ dựa trên giá trị khoa học, đặt nặng vật chất vào đời sống  trong khi nền văn minh của Á Đông lại chú trọng giá trị tinh thần đạo đức. Hai bản chất khác nhau xa nên ta chỉ tìm tòi học lấy những cái hay của người. Một nhà hiền triết đã nói: “Nguyên tắc căn bản trong cuộc phát triển tương lai con người là nằm trong tình yêu.”
 

“Tâm ơi, cháu đi đâu sớm thế.” “Thưa Bác cháu không đi đâu, trông thấy bác ra sân tự nhiên cháu muốn gặp bác, cháu nghĩ chắc chả bao lâu nữa cháu không còn ở đây và rồi ra không chắc cháu có dịp gặp bác.” Tôi khựng lại nhìn em. Với nét mặt buồn man mác, Tâm uể oải nhặt từng hòn đá nhỏ ném vào bụi cây. Khác với mọi ngày em vui tươi da mặt hồng hào nhẩy nhót, mỗi chiều đi học về em thường hay chạy qua đường rủ bạn em, Tân, con ông Thái hàng xóm ở cạnh nhà tôi, cả hai bằng tuổi nhau, 15 tuổi, học lớp Mười, cùng học hay cùng chơi.
 
Vừa thương cảm vừa tò mò muốn biết tại sao bỗng dưng em Tâm gặp cảnh ngộ bi đát cuộc đời em sẽ ra sao.
 
-Cháu cho bác biết qua câu chuyện nhà cháu.
 
-Thưa bác cháu cũng chả biết rõ tại sao. Đêm qua ba mẹ cháu cãi nhau to tiếng, cháu cũng tưởng như những lần trước, ba mẹ cháu thường hay xích mích. Làm bài xong cháu đóng cửa phòng đi ngủ quen như thường lệ, mỗi buổi sáng cháu dậy sớm làm vệ sinh xong cháu xuống bếp làm sẵn mấy gói sandwich cho cháu và các em ăn đi học, đợi ba cháu chở đến trường trước khi đi làm. Nhưng sáng hôm nay trước khi cháu dậy, không thấy mẹ cháu đâu, ba cháu ngồi hút thuốc, cháu có hỏi, ba cháu nói mẹ cháu bỏ nhà đi từ sáng sớm, còn cháu, không cho cháu đi học nữa, ba cháu lại nói nay mai người ta tịch thu lấy nhà, các cháu sẽ phải tạm đi ở nhờ hay ai có thể nuôi được cứ đi.
Cách đây 3 năm khi gia đình tôi tới ở khu này rất mừng gặp sẵn có hai gia đình đồng hương ở gần. Khi đi tìm nhà để mua vợ chồng tôi đồng ý ước muốn tìm khu nào có người Việt để có bạn bè dễ thông cảm nhau, cùng dòng giống, tiếng nói, nếp sống, phong tục cùng nhau giữ được văn hóa Việt, cần cho tụi nhỏ có dịp luôn nghe tiếng Việt, dễ hòa hợp hơn người khác chủng tộc.
 
Dọn nhà vào ngày cuối tuần thấy là người mình, cả hai gia đình ông bà Thái, ông bà Phan cùng tới tự giới thiệu thăm hỏi, nhận nhau tỏ tình tương thân,  tương trợ, rồi mỗi khi có dịp đồng hương hội họp chúng tôi không quên rủ nhau cùng đi, luôn gặp  nhau khi khi nhà có ngày kỵ hay sinh nhật để tỏ tình lân lý, bạn bè mật thiết hơn.
 
Nghĩ bạn hàng xóm gặp cảnh không may, tôi lại nhà ông bạn Thái để bàn về cách giúp đỡ gia đình ông Phan, ba mẹ của Tâm. Tôi nói:
 
-Như lời cháu Tâm thực đáng ái ngại, chúng ta góp ý kiến có thể giúp đỡ bạn được chút nào không? Giúp cách nào, nói như thế nào mà không chạm lòng tự ái tới bạn chúng ta.
 
-Theo tôi, ông Thái đáp, chúng ta phải biết rõ tính tình và nếp sống nhà anh chị Phan. Tôi ở đây đã lâu trước khi anh chị Phan tới, tuy chơi với nhau nhưng chúng tôi không muốn bắt chước lối sống, suy nghĩ như anh chị Phan. Là một người giởi có chí, vừa làm vừa học, Phan lấy được bằng kỹ sư điện, dễ tìm việc lương cao. Đang ở chung cư anh chị muốn có nhà riêng; sau khi đi làm được mấy tháng để dành đủ tiền ký quỹ hợp lệ mua ngôi nhà vừa tầm mức số lương đủ để chi tiêu ăn, tiêu lặt vặt và trả tiền nhà hàng tháng, còn dư chút ít để dành như anh Phan đã tính để phòng khi có việc bất ngờ xẩy đến.
 
 Chị Phan đi làm với số lương khiêm nhường chỉ đủ để chi tiêu mua sắm quần áo, son phấn, đi ăn đi chơi vào ngày nghỉ. Nếu cứ dùng vào mức sống và hạn chế ước muốn xa hoa cũng được đi. Nhưng anh chị thích giao thiệp, thích đua đòi. Trong số người quen ai có  xe  mới đẹp, một số người không chịu kém cũng đổi xe mới đẹp bằng hay hơn mới được, rồi đến nhà cũng thế, người ta có nhà to hơn, dĩ nhiên đồ đạc cũng phải sắm theo với nhà rộng lớn. Rồi cũng muốn nhiều người biết để hãnh diện, lại phải tổ chức ăn uống nhân dịp này dịp nọ mời các bạn quen thân sơ, mục đích khoe nhà đúng hơn. Số tiền vợ chồng kiếm được chỉ có hạn, mà chi ra không đủ. Đúng với câu bóc ngắn cắn dài.
 
Ít lâu sau chị Phan mất việc, không có tiền mà nhịn tiêu khổ quá, quen tính đua đòi nay bộ này, mai bộ khác không nhường ai, mỗi khi đi dự hội hè, party,  các bà khoe nhau hãnh diện có bộ y phục mới, đắt giá trong đám các bà các cô chưa ai có, rồi đảo mắt xem bà, cô nào mặc bộ đồ nào tầm thường với cái nhìn  phớt qua. Họ chú ý vui vẻ với những bộ mã bề ngoài, bàn chuyện góp ý về những hàng xa xí phẩm.
 
Vốn tự phụ là người biết ăn diện xưa nay không thể dừng lại, phải tiêu vào tiền lương để dành, biết thế anh Phan tự cắt giảm nhiều thứ còn chị vẫn phải giữ sĩ diện với bạn bè. Mấy tháng nay anh Phan không có đủ trả tiền nhà, vợ chồng hay gấu ó nhau. Sở anh Phan làm tạm thời cho nghỉ việc, anh chị không hy vọng giữ được chỗ ở. Tôi cầu mong anh chị Phan sớm tìm được lối thoát có việc làm sẽ suy nghĩ chín chắn thực tế hơn, tái lập đời sống có căn bản không phù phiếm xa hoa đua đòi.
 
Ông Thái ngừng một lúc rồi nói tiếp:
 
-Vậy chúng ta nên gặp anh Phan yên ủi, anh và tôi cũng xin anh Phan cho tôi được đón cháu Tâm sang ở bên nhà tôi cùng đi học với con tôi cùng lớp cùng trường rất tiện, đừng để cháu Tâm phải gián đoạn niên học của cháu, tôi coi cháu Tâm như con tôi, cháu Tâm là một học trò giỏi, rất ngoan, ai cũng mến cháu, bao giờ anh chị Phan ổn định công ăn việc làm lúc ấy anh chị hãy đón cháu về.
 
Chúng tôi đều đồng ý giải pháp đó và rủ nhau sang thăm gia đình ông Phan. Ông Thái trình bày với bạn một cách khéo léo để ông Phan khỏi xấu hổ hay tự ái.
 
-Rất cám ơn các anh chị đã chia sẻ nỗi bất hạnh của tôi và đặc biệt anh Thái có nhã ý đón cháu Tâm về nhà anh để anh đưa đi đón về cùng học với con anh. Thật là một sự may mắn cho cháu Tâm và đỡ cho tôi khỏi ăn hận về sự học của cháu Tâm khỏi dang dở. Nhận thấy gia đình các anh hạnh phúc vui vẻ, tôi thầm phục các anh các chị là những người biết sống an phận.
 
Như gia đình anh Thái tôi biết rất rõ, khác nghề, khác sở, số lương chắc ít hơn tôi và chị Thái đi làm ở chỗ phải đi lại giao dịch nhiều mà lúc nào tôi gặp anh chị cũng thấy anh chị ung dung, xe đi vừa phải, phục sức tươm tất nhã nhặn, không se sua, các nơi ăn chơi tôi cũng không hay gặp các anh chị, tôi phải bắt chước các anh chị, có bí quyết nào xin cho tôi biết thêm. Tôi muốn biết muốn học muốn có gia đình hạnh phúc và hướng về tương lai cho các con.
 
-Thưa anh chẳng có bí quyết, nhưng cũng có sự tính toán của cả hai vợ chồng, khi chúng tôi kết hôn với nhau, cha mẹ đôi bên cho ở riêng được tự do, chúng tôi thuê ở trong chung cư cho đỡ tốn, khi cả hai số tiền để dành được kha khá, lại thêm các cháu đến tuổi đi học cần tìm chỗ  nào gần trường tốt, một căn nhà hợp với số tiền để dành sẵn có đủ để trả trước càng nhiều càng tốt chừng đó, để bớt số tiền phải vay, hàng tháng chỉ trả ít, hạn vay trong năm năm tính đến khi các cháu vào đại học phải tiêu nhiều, bấy giờ không phải trả tiền nhà hàng tháng sẽ có đủ tiền cho các cháu học lên.
 
Thực ra trong đời sống các thứ chi tiêu có thể bớt, tiền nhà trả hàng tháng không thể thiếu mà có “an cư mới lạc nghiệp”, nghĩ thế chúng tôi không muốn đổi nhà lớn, xe mới, phải vay nhiều lúc nào cũng phải nợ, cuối tháng lo trả bill nhiều mệt quá. Ngay đến sự đua đòi ăn chơi phung phí cũng phải nhắm mắt cho qua, tránh môi trường, giữ cho tâm trí được thanh thản.
 
Thực đời tôi chẳng có gì đáng nói, chỉ âm thầm làm việc nuôi gia đình, luôn an vui với điều đang có, không oán hờn ai, không ham muốn chi lạ, sao cho giữ được công bình, khiêm nhường, bác ái, tiết độ, thành thật. Và nghĩ rằng không ai sống mãi ở đời, cái chết sẽ chấm dứt ảo tưởng.
 

Cuối tuần lại về, cuối năm có nhiều giấy mời, chúng tôi phải xem lại những giấy mời hội họp, hiếu hỉ của các bạn người đồng hương và các bạn người Mỹ. Có trùng ngày không? Nếu cùng ngày phải cân nhắc nên đi đám nào, thân, sơ, chỗ nào cần phải đến hơn?
 
Trong giấy mời là một buổi họp để bàn thảo về một vấn đề gì. Thường thì nhường cho đàn  ông đi, tuyệt đối không nên đưa theo trẻ con. Nếu nội dung có bàn về chính trị hay một công ích về xã hội, có người trong bạn bè, người quen tỏ ý muốn đi cùng để được giới thiệu làm quen, trước khi mời họ đi theo, phải hỏi ý gia chủ có bằng lòng không mới nên mời người ta cùng đi. Nếu không hỏi ý trước, chẳng may ông bạn tháp tùng đến nơi, lại phát biểu ý kiến trái ngược với tôn chỉ đường hướng của cuộc hội họp, tính nóng nảy đưa ra những lời chỉ trích thiếu lịch sự, làm cho ta cảm thấy có sự cẩu thả trong sự nhận xét.
 
Thiệp đám cưới hay dạ hội, chúng tôi cần biết gia chủ có dự chỗ cho trẻ em ngồi riêng, mới nên đưa các cháu đi thêm cho vui. Hay chỗ ngồi, phần ăn chỉ có hẹn, cho những phiếu hồi âm, mà đưa thêm trẻ con đi thật làm phiền cho gia đình chủ, ngoài dự tính của chủ nhân, lại thêm các em nhõng nhẽo đòi ngồi bên cha mẹ làm mất chỗ ngồi của người lớn, đòi ăn món nọ bỏ món kia như ở nhà, cha mẹ chiều ý chúng làm cho những  thực khách ngồi bên cạnh vì lịch sự không nói gì, nhưng trong lòng không ai đồng ý về cử chỉ cha mẹ chiều con, lại còn khoe khoang nết tốt của chúng để mọi người chú ý, và cũng phải khen chúng một cách giả tạo cho qua.
 
Gặp thiệp người bạn Mỹ mời dự party theo đúng tập quán của họ trong thiệp đã nói rõ số người nhiều ít, không thể tự tiện đưa thêm người đi, tới nơi đã  có người chỉ chỗ hay giấy ghi số bàn, ghế, cứ tự động tìm tới chỗ ghi trong giấy, gặp người quen hay có người lạ cũng chẳng sao, nếu muốn nói truyện với người quen ở bàn khác, hãy rủ nhau ra sân, ra hè một góc nào đó nói chuyện, chỗ ngồi của mình không có ai chiếm, phần nhiều cuộc hội họp có ăn uống với thói quen tự động đi lấy thức ăn uống tùy ý, rất hiếm những bữa ăn uống có người hầu bàn. Đó là phong tục tốt chúng tôi để ý bắt chước cho trường hợp khi hữu sự.
 
Đây là thiệp mời mừng người con tốt nghiệp văn bằng cao học và cũng là ngày sinh nhật ăn mừng  thọ cha mẹ của người bạn thân. Chúng tôi phải thu xếp cho cả gia đình tới chia vui với bạn cho đúng giờ vì trong thiệp có ghi rõ đưa hết các cháu đi.
 
Tới nơi cũng đã có một số người đến trước, chúng tôi được gia chủ đón tiếp vui vẻ lại còn khen đã đến đúng giờ, các con tôi đem theo đã được người hướng dẫn vào chỗ dành riêng cho các em để chúng được tự do làm quen chơi với nhau. Tất cả những khách đến dự tiệc đã tiếp tục cùng lúc hay sớm hơn, muộn hơn một chút. Tất cả đã được mời vào bàn có số chỉ định. Mọi người đang vui vẻ đi tìm số bàn của mình.
 
Cùng lúc đó có hai ông bà dắt hai em nhỏ tới cùng đi tìm bàn. Người đàn ông phục sức sang trọng, cũng complet, cravate, gặp ai ông cũng cười, bắt tay không biết lạ hay quen, tôi là X, ông tự giới thiệu. Bà thì diện đúng mode thời trang, tay ôm ví dắt con, đi tới giữa nhà, bà dừng lại đảo mắt như tìm chỗ ngồi. Một bàn trống nhiều ghế có thể chắc rằng đây là bàn đặc biệt dàng riêng cho các cụ hay người thân của chủ nhà, mới có bốn cụ cao niên đạo mạo ngồi nói truyện như còn đang chờ cho đủ người ngồi.
 
Chắng thấy ai mời, bà X tự đưa con cùng ngồi vào các ghế trống, khi tự giới thiệu xong ông X cũng kéo ghế ngồi bên cạnh bà vợ. Liền sau đó, mấy cụ tìm đến số bàn của mình, đứng ngơ ngác vì bàn đã ngồi đủ người. Người nhà đến nói với ông bà  xin dẫn em nhỏ đi tới các bàn các em nhỏ ngồi cho vui, khốn nỗi các em cứ bám lấy mẹ không chịu đi.
 
Thực là khổ tâm cho gia chủ phải loay hoay xê dịch mãi mới có chỗ khả dĩ cho mấy vị chậm chân, với những lời xin lỗi vì sơ ý, làm cho các vị thực khách ngồi gần đưa mắt nhìn nhau như ngầm hiểu đồng ý chê ông bà X thiếu lịch sự làm cho gia chủ mất vui. Cũng chưa hết, khi đã an vị được chỗ tốt như ý, ông bà X bắt đầu mở máy khoe khoang. Về nhà cửa ông nói khu A sang đẹp nhưng thiếu an ninh, khu B nhà nhỏ, cũ, giá lại mắc, chỉ có khu C nhà mới xây nhiều kiểu đẹp và ông bà định đổi nhà sẽ tìm vào đấy, tương đối có thể chọn được căn nhà như ý.
 
Nói về gia súc chó, mèo, các loại chim, ông đã từng nghiên cứu phải nuôi ra sao?  Các giống cây, rau trồng vào mùa nào ngày nào. Bây giờ ông chán không đủ thời giờ chăm nuôi súc vật, hay trồng cây; nói sang chính trị ông thao thao chê hết hội đoàn này, chê bai người trong hội đoàn kia, rồi ra vẻ ưu thời mẫn thế chán ngán cho người đời, tuổi ông chưa già, có dịp ông sẽ hợp tác với bạn bè gánh vác việc xã hội. Bây giờ ông còn để thì giờ nghiên cứu về khoa học, ông đã phát minh được vài tiện ích, có người hỏi muốn xem tận mắt những sáng chế mới của ông nhưng ông nói phải chờ thời gian nữa cho hoàn hảo hơn nữa sẽ trình làng.
 
Đồng bệnh tương lân, bà X sau khi hỏi thăm xã giao mấy bà ngồi gần làm quen rồi bà nói về các kiểu áo, kiểu giầy, các  hàng của Pháp, Nhật, Ý, Mỹ, Hương Cảng, Đài Loan, áo của bà mặc toàn thứ mắc tiền, nói đến vàng, ngọc, hạt xoàn, bà khoe có nhiều những đồ trang sức đắt giá mà chung quanh đây không bà nào có. Đúng là một cặp ông thì kiêu căng và bà thì hợm mình, chỉ biết say sưa nói về mình và không chú ý, thiếu nhận xét những người chung quanh. Khi nghe ông bà X nói làm họ thiếu tin tưởng, hồ nghi những lời nói không thật. Có một số ông bà đã biết rõ tông tích, nghề nghiệp của ông bà X, họ mỉm cười tỏ vẻ khinh bỉ.
 
Càng làm lớn càng phải hạ mình, khiêm nhường. Những bậc chính nhân quân tử, có thực tài làm nên những công việc hiển hách, thi ân, bố đức, không biết đến khoe khoang, kiêu hợm.
 
Trái lại bạn bất tài vô tướng, thuổng, cóp được lời nói, công việc của người lấy làm của mình, đem đi lòe thiên hạ còn tìm cách hạ giá những người đáng kính, cố ý đưa cái “tôi” lên. Cũng bởi thâm  tâm họ có mặc cảm dốt, thiếu hiểu biết, kém người, sợ người khinh chê nên cần phải đóng kịch để nhiều người biết mình khôn, giỏi, không thua ai.
 
Như trong Kinh Thánh viết: “Tai họa dành cho những kẻ kiêu căng thì vô phương cứu chữa. Ai nhắc mình lên sẽ phải hạ xuống, và ai hạ mình sẽ được nhắc lên.”
 

Mỗi buổi sáng, như thường lệ tôi mở cửa ra sân nhặt báo mà người phát báo đã để sẵn từ 5 giờ sáng. Một mảnh giấy nhỏ trong thùng thơ gần đấy chìa ra bên ngoài một nửa, cố ý cho có người trông thấy. Nhìn trong giấy viết địa chỉ, số điện thoại, nhận làm bất cứ một việc gì, thù lao $30 cho mỗi công việc.
 
Tôi đưa mảnh giấy vào nhà hỏi mọi người có việc gì cần người giúp. Việc vặt có nhiều… như sơn lại cửa, quét mái nhà đã từ lâu lá rụng đầy làm nghẹt máng chảy nước khi trời mưa, ống máng bị hoen rỉ phải thay, đào gốc cây bị tróc, sửa vườn, hàng rào ngã nghiêng, đổ hồ chỗ sân bị tróc, lối đi chung quanh nhà cần lát gạch lại v.v… Những việc vặt có nhiều mà phải mướn thợ chuyên môn từng việc  rất khó tìm mà lại tốn phí, vì mỗi khi gọi người ta phải tới lượng giá trước, thấy công việc ít họ không muốn làm, hay có làm họ tính thật mắc.
 
Chúng tôi điện thoại theo trong giấy quảng cáo. Tiếng một bà trả lời: “10 giờ sáng hôm sau sẽ có hai người tới làm.” Ngày hôm sau, 10 giờ đúng hẹn, hai thanh niên lái xe tới làm. Họ mặc áo T-shirt, quần ngắn, dụng cụ mang  theo có chiếc thang dài để trèo lên mái nhà và thêm cái chổi, cái bay, thước để làm hồ. Tôi đoán chừng không phải là những người chuyên môn trong nghề. Thôi cũng chẳng sao, tôi nghĩ thầm. Thiếu đồ dùng hay cần gì sẽ nhờ một trong hai người đi mua.
 
Không phải là người quen từ trước hay là người của công ty gửi đến nên chúng tôi vẫn dè dặt, đề phòng, chỉ để thợ làm bên ngoài. Nhận thấy họ làm việc cần mẫn, nhanh nhẹn, có lương tâm, khi làm xong việc gì họ chờ ý kiến chủ nhà, chỉ làm việc khác hay sửa đổi theo ý chủ nhà.
 
Vào giờ nghỉ trưa, tôi hỏi chuyện hai anh thợ. Một anh tên Bill, còn anh kia tên John. Các anh nói là sinh viên, nhân nghỉ hè có thì giờ đi làm cả ngày. Đến tối họ còn đi làm ở nhà hàng ăn. Nhà các anh không giàu, cha mẹ chỉ đủ sức  nuôi các anh ăn học.
 
 Nhưng cha mẹ khuyên các anh nên dùng những ngày nghỉ để đi làm nhất là kỳ hè có nhiều ngày nghỉ, đi làm có nhiều cái lợi, biết tôn trọng sự làm việc, lấy tiền công xứng đáng lúc tiêu tiền, hiểu được giá trị đồng tiền sẽ không tiêu bậy, phí phạm, biết tự lập. Tiền kiếm được họ gửi vào nhà băng, mở trương mục  riêng để chi vào tiền học, tiêu vặt. Họ có sáu anh em. Hai anh này đã vào đại học, cha mẹ các anh không muốn các anh vay tiền chính phủ để học. Có vay sau này đi làm cũng phải trả lại. Cha mẹ các anh khuyên nên chịu khó đi làm, có thiếu cha mẹ sẽ bù thêm.
 
Người trả lời điện thoại là mẹ các anh. Tùy công việc bà chia việc nặng trèo cao cho các anh lớn, việc nhẹ cho các em nhỏ. Các em nhỏ đi làm, bà cho các anh chị lớn phụ giúp. Tất cả đưa tiền công về khoe với cha mẹ. Bà mẹ rất hân hoan và thường cho những món ăn mà các con ưa thích hay một chầu xi-nê.
 
Nhận thấy John và Bill làm việc giỏi không kém những thợ lành nghề, có nhiều việc cần sửa chữa, tôi yêu cầu các anh đưa thêm người đến cho chóng. Ngày hôm sau tăng cường thêm người anh cả là Jack, ngày kế có thêm một em. Gần về chiều, bà mẹ tới xem có cần chỉ bảo thêm và khuyến khích các con.
 
Tiện dịp, chúng tôi hỏi chuyện bà mẹ. Bà ta cho biết, người con cả 22 tuổi, Jack, năm tới học luật với ý định ra làm luật sư sau này. Bill, thứ hai, năm nay 19 tuổi, tháng 9 sẽ đi Tulsa học phi công lái máy bay. John 17 tuổi, vừa học xong trung học. Bà có sáu người con đi học, cứ mùa hè tất cả đều đi làm do bà hướng dẫn, đốc thúc. Bà kiểm soát không muốn các con để phí thì giờ vào sự ăn chơi, đua đòi với các bạn xấu dẫn dắt vào đường xì ke, ma túy.
 
Bà nói: “Các con tôi hiểu được tinh thần trách nhiệm, ý thức được việc học, việc làm. Không phải bây giờ tôi mới khuyến khích các con tôi Tôi đã để ý dậy bảo chúng từ lúc còn nhỏ mới bắt đầu đi học. Mỗi ngày tôi phải biết các con tôi học ra sao, chơi với bạn bè nào tốt, xấu. Tôi theo dõi rất sát để hướng dẫn chúng.”
 
Tôi cám ơn  bà Mỹ đã cho tôi biết về phương pháp giáo dục các con của bà. Tôi cũng đã gặp một số các con ông bà du học tại Mỹ từ trước 1975 là những anh chị em được học bổng và một số anh chị em được cha mẹ giầu có cho đi du học đã kể lại về kỳ nghỉ hè. Một số phải đi làm để lấy tiền ăn học, đã không nề hà một việc gì, như về các vùng quê hái trái cây, nhổ rau, giữ em, làm vệ sinh lau chùi nhà cửa… Anh chị em chóng thích nghi với phong tục, nếp sống, không có mặc cảm khi phải làm những công việc bằng chân tay.
 
Biến cố 30-4-75 xẩy đến. Trên miền đất xa lạ, mọi người còn hồi hộp ít lâu rồi cũng phải kiến tạo lại đời sống. Người lớn vừa đi làm vừa đi học, trẻ con cũng đi học. Nhưng một số người quý phái, sang trọng không động gì đến tay chân, nay chạm vào thực tế phải kiếm việc làm.  Thật khổ tâm cho những người không có nghề  chuyên môn, đi làm nhà hàng phải bưng đồ ăn. Nghe khách gọi lấy làm xấu hổ. Làm hãng, làm sở, phải khuân vác nhọc nhằn cho là nghề của những người hạ cấp. Giữ trẻ, lau chùi nhà cửa, các bà các cô sợ mất giá trị, xấu hổ.
 
 Những công việc khác lại không có khả năng, chỉ có cách đi xin trợ cấp xã hội. Những người này vì mặc cảm tự ái vặt đã không thức thời, không tiến lên được mà còn ảnh hưởng đến con cái họ.  Khi con cái họ đi học, chúng thiếu thốn đủ thứ mà bố mẹ chỉ trông vào tiền trợ cấp, lấy đâu để chu cấp cho con cái. Do đó chúng phải tự kiếm  với mánh lới gian dối, dần dần sa ngã vào vòng trộm cướp, du đãng, băng đảng.
 
Kế tiếp, một số người tới sau tuy ở nhà mất tự do, thiếu thốn đủ thứ, khi tới đây không có gì nhưng vẫn mang theo trong tâm trí tự ái, mặc cảm không đúng chỗ đã làm khổ cho những người thân, bà con, anh em như trường hợp sau đây:
 
Gia đình người anh đi trước nay đã ổn định với công việc. Ông làm trong siêu thị với việc xếp đồ, đủn xe theo khách hàng, bà chọn rau, khoai làm cho cửa hàng bán thực phẩm. Trước kia ông đã từng là bậc chỉ huy cao cấp trong một binh chủng nhưng nơi xứ lạ, hoàn cảnh khác biệt, ông bà đều ý thức được đời sống thực tế ở đây nên chịu khó làm việc, dành dụm, chẳng bao lâu đã có xe mới, nhà riêng.
 
Cách hai năm sau, ông bà được tin mừng đón tiếp một lúc hai gia đình; một người em ông, một người em bà. Lấy kinh nghiệm đi trước, ông anh bà chị thuê sẵn hai căn nhà trong chung cư đón các em. Mừng rỡ, hàn huyên, vài ngày sau ông anh bà chị đưa tặng mỗi gia đình em $1.000 và nói: “Anh chị đã tìm sẵn cho các em việc làm.” Người em hỏi chị: “Sở em làm ở đâu? Làm công việc gì? Lương bao nhiêu? Có người đưa đón không?”
 
Ông anh từ tốn giải thích: “Ở đây phong tục, nếp sống khác xứ mình. Muốn làm công chức các sở phải có bằng cấp chuyên môn, học lực khá, có quốc tịch. Có chí cầu tiến thì ban ngày đi làm, tối về đi học thêm (ở đây sẵn có lớp học tối). Như gia đình anh còn nặng gánh vì đông các cháu nhỏ, cả anh chị đều phải đi làm như các em đã thấy.”
 
 Mặc anh chị giải thích, ông em không chịu đi làm những việc tầm thường, ít lương vì trươc kia ông là công chức cao cấp ngành hành  chính, còn bà vợ lại tỏ vẻ chán đời, bất mãn, luôn nghĩ về quá khứ ‘vang bóng một thời’. Vậy tìm đến sở xã hội cho được nhàn hạ. Ông anh bà chị chán ngán, biết nói nhiều chỉ thêm xích mích. Và từ đây những người quen biết thêm một danh từ “bất cần đời” của các ông, bà em này.
 
Khi về già, bố tôi đã gọi các con mà nói: “Nếu các con thiếu tiền tiêu, hãy bán những gì không cần thiết trong nhà. Không nên đi vay phải trả lời. Tiền lời sẽ làm con mất thứ gì con đem bảo đảm hay phải mang ơn người ta nếu người ta không lấy lời, rồi cũng phải tìm cách trả ơn người ta. Hãy nhớ không ai cho không mình vì người ta phải làm vất vả mới có. Nếu có đói, con hãy đổ mồ hôi mà kiếm sống, chớ có mang lụy ai về đồng tiền cả. Như thế mới có thể ngẩng mặt nhìn trời mà không thẹn, nhìn người mà không nhục.”
 

 
Bằng vào truyền thống văn hóa của dòng Lạc Việt vững chắc, có hệ thống, có căn bản mà bao nhiêu đợt tấn công đô hộ hàng ngàn năm của nước láng giềng hùng mạnh, đông người và tàn ác đã cố ý đồng hóa một dân tộc nhỏ bé như nước ta, đã không thành công mà còn bị bao nhiều lần phải ôm hận, cúi mặt chạy dài bởi sự trừng phạt của những tướng Việt như Hai Bà Trưng, Bà Triệu, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Nguyễn Huệ v.v..
 
Những người ngoại quốc tới thăm nước Việt Nam khảo sát về văn hóa rất ngạc nhiên thấy những gia đình quần tụ từ ông bà, cha mẹ, các con, cháu, có cả hàng chắt đã được sống gần ông bà cố nội, cùng là một nét đặc thủ của nền văn hóa Lạc Việt.
 
Một nền văn hóa bất thành văn, chỉ truyền khẩu dậy dỗ, nhắc nhở từ người trên xuống dưới trong căn bản tinh thân gia đình: nhân, nghĩa, lễ, trí, tín, năm đức tính cao quý của người Việt Nam.
 
Văn hóa tập tục của mình đã từng bị pha trộn nhiều cái tốt cũng như nhiều các xấu bởi ảnh hưởng của người du mục phương Bắc. Xấu như đem tròng ách nô lệ vào cổ người đàn bà với mỹ danh tam tòng mà chỉ có một số gia đình hủ nho khư khư giữ lại, những cái dở xấu đã không phổ biến rộng rãi vào quần chúng. Tiền nhân ta rất tinh tế biết loại cái dở, thu dụng cái hay để truyền thụ cho con cháu.
 
Trên đất nước tạm dung nơi đây có nếp sống văn hóa khác biệt làm chúng ta ngỡ ngàng, nhưng ít lâu rồi ai cũng nhận thấy phong tục có khác, có nhiều cái hay cũng có nhiều cái dở.
 
Những gia đình cẩn trọng đã không lóe mắt với tự do quá đáng, với bình đẳng mà bỏ mất tự trọng  gia đình, đã không đua đòi ăn tiêu xa xỉ, biết quân bình đời sống, chú tâm vào giáo dục con cái từ còn nhỏ mới dễ uốn nắn chúng, từ lời nói cử chỉ lễ độ, khuyên  làm điều hay, tránh điều dở. Còn nhỏ chúng dễ hấp thụ mọc rễ trong tâm hồn chúng, lớn lên chỉ cần kiểm soát nhẹ nhàng chúng vẫn giữ được trong vòng gia giáo, đã dung hòa hội nhập vào đời sống mới mà vẫn giữ lại nền nếp cũ tốt đẹp của mình.
 
Hàng năm, bằng vào những thủ khoa, á khoa các trường học được phỏng vấn các em thường đề cao công ơn hy sinh, giáo dục của cha mẹ và muốn cho cha mẹ được nở mặt nở mày, đấy là lý do  các em đã cố gắng học hành thành công.
 
Nhưng có nhiều em vị thành niên, tuổi đang đi học đã phải ra tòa vì tội trộm cướp. Xét đến lý lịch, không kể những em bất hạnh mồ côi hay cha mẹ ly dị không được săn sóc dậy dỗ, còn phần lớn cha mẹ bỏ bê hay không biết cách dậy con,  nuôi cho con ăn cho mặc rồi mặc chúng lớn lên theo tuổi, tự ý tìm hiểu theo chúng bạn xấu tốt không cần biết.
 
Cũng có nguời quá nuông chiều con theo thị hiếu chúng đòi gi cũng cho; có những em gái 12, 13 tuổi đã phấn son lòe loẹt ăn mặc hở hang theo chúng bạn bỏ nhà đi chơi đêm mà cha mẹ cũng mặc, những em trai thường bỏ học theo bạn đi chơi hay đưa bạn về nhà hát hỏng nhảy nhót. Cho đến ngày, con gái vác bụng về nhà hay bỏ nhà theo kép mất hút, con trai xì ke ma túy rạc rài trộm cướp, bấy giờ cha mẹ đổ lỗi cho ai?
 
Cha  mẹ không biết thương con: có con buồn tủi nói: “Em không muốn về đến nhà, bố mẹ gây gổ với nhau, cứ em mà đánh chửi thay thế con cơn giận, giao việc bắt em làm không còn thì giờ để học bài. Hay ông bố uống rượu say đập phá đồ đạc, mẹ lại đi cờ bạc tối ngày.”
 
Sau đây cũng là một trường hợp đáng suy ngẫm: “Cha tôi cứ nói về ngày xưa bên Việt Nam. Ông uống rượu mời bạn bè đến nhà. Mẹ tôi thì không thích phải hầu hạ họ. Mẹ tôi đã đi làm và có vẻ thích công việc ở sở. Mẹ tôi có vẻ trẻ và đẹp hơn. Cha tôi ghen và hay gây gỗ. Ở Việt Nam mẹ tôi không phải đi làm, ở nhà lại có người làm. Sáng dậy không có ai lo lắng cho cha tôi, ông càng bất mãn. Tôi buồn quá vì nhà tôi như cái hỏa ngục. Tôi học không được.”
 
“Tôi muốn chơi thể thao, tôi được tuyển vào đội Football của trường, nhưng cha tôi bắt tôi phải về nhà sau giờ học để giúp đỡ công việc  trong nhà. Tôi muốn bỏ nhà ra ở bên ngoài mà không biết phải đi đâu.”
 
“Tôi phải nấu ăn cho cha tôi để ông có thể đi làm vào lúc 5 giờ chiều mỗi ngày. Đây là lý do tôi không thể ở lại trường để học thêm”. (Trích báo Dân Chúa).
 
Trường hợp một em khác: “Tôi ít thấy cha mẹ tôi. Các ngài đi làm về trễ mỗi ngày sau khi tôi đã đi ngủ và bố mẹ tôi ra khỏi nhà trước khi tôi thức buổi sáng. Vào ngày thứ bảy, chúa nhật cha mẹ tôi dậy muộn, rồi hối chúng tôi pha cà phê hay làm đồ ăn sáng cho cha mẹ và mời các bạn của cha mẹ đã tới nhà, sau khi ăn vội vã họ chia nhau ngồi, đàn ông chơi xì phé, tổ tôm, các bà đánh chắn, đánh bài.
 
Chúng tôi rất vui tuy phải hầu khách để họ sai vặt vì có khách mà chúng tôi được ăn uống  thả cửa những đồ ăn ngon, cả uống rượu nữa, mà mẹ tôi đã mua sẵn để đãi khách. Ngày thường chúng tôi không được ăn ngon, bây giờ lại được thêm tiền công chia bài, tôi có tiền tiêu vặt, chị em gái có tiền đi mua phấn son. Chúng tôi đã học được  cách đánh bài, đánh chắn, cả xì phé đều thành thạo, tập cả cách uống rượu của người lớn.”
 
Tình trạng bối cảnh gia đình các em kể trên, bất mãn từ cha mẹ một lúc nào đó có môi trường từ bạn bè xấu, các em sẽ bỏ nhà đi theo gia nhập băng đảng hư hỏng cả một đời em, trách nhiệm cả cha lẫn mẹ  đã không ý thức được bổn phận nâng đỡ con cái. Cha mẹ  chỉ biết tìm khoái cảm riêng cho mình, không nghĩ gì đến sự học hành giáo dục con cái, cho đến lúc chúng bê tha rượu chè cờ bạc. Cha mẹ đã làm gương xấu cho con cái bắt chước, khỏi cần bạn bè xấu rủ rê. Cha mẹ chưa biết tu thân, còn nói gì đến tề gia, tổ quốc còn hy vọng gì vào tương lai con cái của họ.
 
Năm 1987, em T. 17 tuổi, sau khi tòa tuyên án, em quay lại nhìn bố mẹ em với con mắt oán hận mà nói: “Nếu mẹ dành cho con ít thời giờ mà mẹ đi shopping, đi đánh bạc, và bỏ bớt đi với bạn bè uống rượu, bớt đi phòng trà, thì đới con đã không có giờ phút này”. Tất cả mọi người trong tòa án quay nhìn bố mẹ em nạn nhân bằng con mắt khinh bỉ lẫn xót xa với em. Đây là một bài học đã đánh động lương tâm những bậc làm cha mẹ thiếu trách nhiệm, thiếu lòng nhân với con cái, đang tâm ích kỷ chỉ nghĩ đến vui sướng thỏa thích cho riêng mình.
 
Nhưng cha mẹ sắp ly thân, ly dị, xin hãy hồi tâm thương về mấy con thơ vô tội mà mình đã có công cưu mang, đẻ đau, nuôi nấng, đừng để những tâm hồn ngây thơ, non nớt, lo lắng, buồn tủi vì sẽ phải xa bố hay mẹ, phải thiếu tình thương thiêng liêng, thiếu sự đùm bọc, dậy dỗ, chỉ có bố mẹ mới có lòng quảng đại trìu mến, dẫn đưa cuộc đời con mình đến chổ thành  công. Các con của mình chính là món quà đặc ân Thượng Đế ban cho mình với trách nhiệm yêu thương và dậy dỗ chúng.
 
Gia đình là nền tảng xã hội, gia đình có yên vui trên thuận dưới hòa thì xã hội sẽ thái bình thẳng tiến, có những thanh niên nam nữ ưu tú tiếp nối công cuộc kiến quốc, đáp ứng giải tỏa những thao thức lo lắng của những bậc thức giả đang lo cho tiền đồ dân tộc, muốn giáo dục cho thế hệ Việt Nam được hoàn mỹ.
 

9-   Phong Tục Miền Bắc Quê Hương Tôi


 
 
Trước Đệ nhị Thế chiến, ở thôn quê miền Bắc Việt Nam phụ nữ thường thất học, nên chỉ có một số biết đọc biết viết, nhưng phong tục lề thói vẫn truyền khẩu từ đời này sang đời khác.
 
Khi con cái đã lớn, nhất là con gái thường được dậy cho biết thế nào là tam tòng tứ đức, biết ăn trông nồi ngồi trông hướng, ăn cơm chan canh không quá ba thìa, ăn xong để đũa xuống cho êm nhẹ, uống nước từ từ đừng để cho kêu ùng ực, xỉa răng phải lấy tay che miệng, khi đi qua trước mặt ông bà cha mẹ hay những bậc tôn trưởng phải cúi đầu đi thưa về trình, nói với người giúp việc phải nhỏ nhẹ đừng quát mắng hách dịch, ăn mặc xứng kỷ đức, không được xe xua làm xốn con mắt người ngoài.
 
Khi đến tuổi cặp kê các bà mai đến thăm nom nói với phụ mẫu cô con gái hẹn ngày cho nhà trai tới chơi, coi mắt, các cô lại được dậy bảo cặn kẽ, nào khi người nhà trai đến họ bắt đầu xem từ cổng tới sân có được quét tước sạch sẽ hay không, trong nhà họ xem đồ đạc có được lau chùi sạch bóng không, mấy người đàn ông ngồi ở phòng khách nói chuyện, còn đàn bà nhà trai đi với bà mai thường là mẹ, cô, dì của chàng rể lấy cớ xuống tận nhà bếp.
 
 Họ chú ý nhất tới nhà bếp vì cho rằng người con gái có ngoan ngoãn, siêng năng, cứ trông căn bếp có ngăn nắp sạch sẽ hay bẩn thỉu lôi thôi sẽ hiểu tính nết. Người con gái nào cũng thế, vào thời đó đều có tính e thẹn, họ sẽ trốn mất cho tới khi bà mai nói với ba mẹ cô gái xin cho nàng ra để đàng trai coi mặt, nhà trai giả bộ đi mua hay bán các thứ nông phẩm như lúa, gạo, đậu, lạc, bắp v.v…. để nói truyện làm quen.
 
Mấy ngày sau bà mai trở lại rồi tin đi mối lại đến khi đôi bên thỏa thuận định ngày “chạm ngõ” hay là cơi  trầu thứ nhất nhà trai chính thức tới thăm nhà gái biếu ít quà tùy tiện để xin đi cơi trầu thứ hai là để biếu trong họ gần xa như ông bà, cô, dì, chú, bác, không cần nhiều cau bánh, nhà trai tùy iện đưa tới. Bà mẹ cô gái thường nói: “Chúng tôi không muốn bày vẽ nhưng cháu là con tôi thật nhưng còn là cháu  của bà con trong họ nên phải thỉnh ý cho có sự đồng ý.”
 
 Sau đôi bên định ngày lễ ăn hỏi, tức cơi trầu thứ ba. Cơi trầu này quan hệ, đây là dịp nhà gái “thách cưới” phải xin bao nhiêu phần bánh, rau, trà, rượu để biếu trong họ thân sơ, làng xóm bạn bè. Nhà trai thấy quá nhiều không lo nổi đành phải bỏ hay nhà gái muốn gả phải bỏ tiền ra mua bù vào, thành bại tùy tài bà mai điều đình thuyết phục.
 
Sau khi  thu nhận lể vật chàng rể được trình diện cha mẹ họ hàng bên nhà gái theo bậc, và bữa ăn do nhà gái thết họ hàng nhà trai. Có trường hợp đôi bên cha mẹ lựa chọn sẵn, làm lể vấn danh ăn hỏi rồi để đấy “giữ  chỗ” chờ cho đôi bên cô cậu lớn đủ tuổi. Thời kỳ chờ đợi nhà trai phải đi sêu  tết, biếu của đầu mùa tất cả các thứ trái cây như nhãn, mít, cam, hồng, cốm, tết Đoan Ngọ, tết Trung Thu, gọi là làm rể có khi tới hai, ba năm mới làm lễ cưới.
 
Tục này đông tây quả có giống  nhau. Như trong Cựu Ước sách Khởi Nguyên trang 6, 7, ông Jacob tới ở rể nhà ông Laban trông coi đàn cừu, để hết bảy năm mới lấy được bà Lea, muốn lấy cả bà Rachel lại phải ở rể thêm bảy năm nữa (tức tổ tiên dân Do Thái ngày nay).
 
Sau đó đôi bên chọn ngày lành tháng tốt cử hành lể dẫn, đưa dâu. Trước ngày cưới nhà trai phải đưa đến nhà gái một con heo nếu nhà khá giả lại ở xa, hay nhà gần nhau sáng sớm đã đưa đến một số mâm cỗ đã làm sẵn tùy nhà gái cho biết để biếu những ông bác, chú, cô, dì ở gần gọi là “cỗ dựa” tuy những người này sẽ đi đưa dâu và ăn cỗ.
 
Nhưng cái màn “thách cưới”  bỏ quả khem cũng cần bà mai nhắc lại cho chắc tuy điều kiện đã thỏa thuận từ trước, tục lệ chỉ có bỏ vào trong quá khem 100 miếng trầu quế 100 đồng tiền ngoài ra nhà trai muốn bỏ thêm đồ trang sức cho cô dâu và vàng bạc muốn khoe của phải nói trước, gặp phải cha mẹ cô gái tham lam sẽ lấy hết hay cho lại cô dâu ít nhiều. Phần nhiều nhà gái thương con dễ dãi hứa không lấy món gì để trong quả khem và còn nói trước sẽ cho của hồi môn có khi gồm cả trâu, bò, nông cụ để  cô dâu đưa về nhà chồng như tục cổ của mấy nhà giầu ở vùng Yên Khánh.
 
Cũng một miền có nơi cô dâu đem theo gối và chiếc mền bông, rương quần áo một người gánh theo sau, có nơi cô dâu không đem theo vật gì. Bà mẹ đã nói con gái là con người ta, con dâu mới thật là con cha mẹ mua về. Từ đây thuộc về nhà chồng, ấm no đã có nhà chồng lo cho.
 
Đến giờ xuất hành rước dâu, đi đầu là một cụ già mặc áo thụng xanh nhà trai đã chọn là người có địa vị giầu sang bề thế có đầy đủ con trai con gái để bưng quả khem có người người che lọng xanh, đi sau đến cha mẹ họ hàng bạn hữu chú rể có hai người phù rể chọn trong bạn hữu đi hai bên. Khi đám rước dâu đi tới đầu làng phải dừng lại vì tục chăng dây đón đường đám cưới để đòi tiền mới cho qua, vì thế đám rước dâu mới phải chậm lại gần nửa giờ điều đình nộp tiền mới đi được.
 
Đây là một “tệ tục” còn sót lại bởi trưới kia nước Việt Nam ta còn chịu ảnh hưởng nặng nề của văn hóa phong tục Trung Hoa mà người Tầu đã chính thức bỏ từ đời nhà Đường Huyền Tông (713-742) vì tục ấy thành tệ tục. Sách Thông Diễn chép đời vua Đường Huyền Tông, Đường Thiệu dâng sớ tâu vua: Trong ngày sĩ thứ nghênh hôn những kẻ hèn hạ quê mùa đem xe ra chặn đường đòi cơm rượu. Tục ấy trở nên thịnh hành đến cả những bậc vương hầu nhóm nhiều bè lũ ra chặn đường giữ đám cưới lại làm mất nhiều thì giờ đòi tiền của đến nỗi tiền cho bọn ngăn đường nhiều hơn tiền cưới. Vậy xin cấm đoán hẳn, vua phê chuẩn việc ấy. (Lê Qúy Đôn, Văn Đài Loại Ngữ).
 
Mọi người tới trước cổng nhà gái đứng lại. Ít người nhà gái ra đón tới trước cửa chính, một ông trong nhà gái cũng áo thụng xanh bước xuống thềm đỡ quả khem ở tay ông cụ nhà trai trịnh trọng đặt trên bàn: khi hai bên chào hỏi yên vị, một ông nhà trai đưa chú rể ra trình diện và giới thiệu với họ nhà gái. Tới lượt nhà gái một bà dẫn cô dâu ra chào họ nhà trai và đưa  cô dâu tới trật quả khem rồi bà xướng lớn cho mọi người biết trong quả khem có tiền trăm bạc ngàn có trăm giầu quế, đấy là câu nói của tục lệ, tiếp đó mới kể đến vàng bạc, nữ trang từng thứ một rồi thứ nào bố mẹ chồng định cho sẽ được một bà nhà trai đeo ngay cho cô dâu, lại đến lượt mẹ cô dâu lại quả cho chú rể một món gọi là một chút cho các con làm vốn gọi là của hồi môn.
 
Sau khi cô dâu chú rể làm lễ gia tiên, chú rể còn phải lậy cha mẹ vợ, thường được cha mẹ vợ miễn chước, gặp phải ông nhạc gia khó tính phải nhất định bắt chú rể phải lậy, gặp ngay chú rể ngang bướng không chịu lậy, cô dâu phải ra xi lậy thay mới xong.
 
Đám cưới về tới cổng nhà trai. Những người bên họ nhà gái đứng lại với cô dâu, một bà lên tiếng gọi “Mẹ đâu ra dắt con vào”. Bà mẹ của chú rể trong nhà đi ra cầm tay cô dâu dẫn bước qua nồi than hồng đã được đốt sẵn từ trước. Cô dâu lại được dẫn tới trước bàn thờ làm lễ tơ hồng, trên bàn thờ có hương hoa, nến, một chai rượu nhỏ, một cái ly, một ông tới rót rượu đầy vào ly sau khi đôi tân hôn đã vái trước bàn thờ. Cả hai thay nhau uống hết ly rượu bà mẹ chồng đưa hai con vào trong buồng nhận nhà.
 
Phòng chú rể được trang hoàng theo ý, nhưng mắc màn và giải chiếu phải có một bà đứng đắn vui vẻ mau mắn có nhiều con trai con gái lãnh phần, sau khi giải chiếu sẽ để vào giữa giường 12 quả trứng vịt ngụ ý  để sau này cô dâu sẽ đẻ nhiều như vịt.
 
Đến lễ gia tiên, cô dâu nhận tiên tổ họ hàng nhà chồng. Sau cùng đến lể động đũa, đúng thủ tục thì phải làm trước mặt hai bên họ hàng. Để tránh e thẹn cho cô dâu mới, bà mẹ chồng xin với hai họ hai bên để đưa mâm cỗ vào phòng cô dâu chú rể ăn với nhau  với ý nghĩa: “Vợ chồng như đũa có đôi. Mình với ta như đôi mà một, ta với mình như một mà đôi.” Cô dâu so đũa xới cơm nâng bát mời nhau cùng ăn có nghĩa ở với nhau cho hết cuộc đời.
 
So đũa là chọn hai chiếc đũa thật bằng bặn không cọc cạch so le có nghĩa đũa không bằng bặn hoặc  chiếc cong chiếc thẳng, chiếc nhỏ chiếc lớn, chiếc dài chiếc ngắn, chiếc mới chiếc cũ. Một đặc điểm khác là ta gọi cả hai đầu đũa là “đầu đũa”, chứ không phân biệt là đầu đuôi. Đũa tuy một mà hai là hai vợ chồng tuy hai lại là một. Đây là sự bình đẳng bình quyền bình sản tuyệt đối của xã hội Việt Nam, bình đảng về tư cách cá nhân, thành vợ thành chồng rồi ai có nhiệm vụ nấy. Nam là ngoại tướng, nữ là nội tướng.
 
Tài sản dù chồng hay vợ tạo ra cũng đều là của chung, của chồng công vợ, cùng nhau lao tác cùng nhau chia sẻ ngọt bùi như chim liền cánh, như cây liền cành. Bữa cơm Việt Nam bao giờ cũng bắt đầu bằng xới cơm so đũa. Một người cầm cả nắm  đũa dộng xuống mâm cho đều rồi mới chia mỗi người một đôi đũa. Đũa so rồi nhưng người lớn nhất trong bữa cơm mới là người cầm đũa trước với nghĩa tỏ sự  thương yêu công bằng cùng ăn một mâm.
 
Những phong tục rườm ra từ sau Đệ nhị Thế chiến đã đổi thay tuy nhiều nơi vẩn còn giữ lại ít mỹ tục. Ở hải ngoại nhiều người vẫn còn giữ được phong tục, nhiều người đã bỏ. Ở nhà có câu “Cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy”, bây giờ trái lại “con đặt đâu cha mẹ ngồi đấy.”
 
Tất cả những lễ nghi phong tục của tổ tiên ta để lại đều mang những ý nghĩa đặc biệt sâu xa, gìn giữ chẳng được, mai một dần quả thật đáng tiếc. Sự ràng buộc trong nghĩa hôn nhân gói ghém biết bao nhiêu trong từng phong tục lề thói. Ngày nay lễ nghi càng bỏ bớt bao nhiêu, nghĩa hôn nhân cũng nhẹ bấy nhiêu.

10-   Một Bước Lên Đài Danh Vọng
 
 
 
Vào thập niên 30 nạn kinh tế khủng hoảng lan tràn khắp nơi. Việt Nam dưới chế độ bảo hộ, Nho học ngày càng tàn lụi, tân học với phong trào chữ quốc ngữ chưa phổ biến tới nơi tới chốn. Nơi thành thị trường ốc còn khả quan, miền quê thì cả một phủ, huyện mới có một hai trường tiểu học. Những làng ở gần trường, nhà khá giả mới cho con đi học, dù miễn phí, dân quê quá nghèo nên con cái đến tuổi đi học cũng là lúc các em có thể giúp đỡ cha mẹ những việc lặt vặt ở nhà như coi em, nấu cơm, xay lúa, giã gạo, vì thế nạn mù chữ không giải quyết nổi.
 
Nhỏ Chung nhà nghèo, đông anh em, mỗi khi có dịp di qua trường học chỉ biết nghễn cổ nhìn vào trường học thèm thuồng ước ao được đi học như cac em học sinh.
 
Bố mẹ Chung thương con có ý muốn tìm người nuôi đỡ các con vì ở nhà các con ăn không đủ no, mặc không đủ ấm. Vừa lúc một cô Đội Tây về thăm quê muốn mướn một đứa nhỏ giúp việc. Chung được bà hàng xóm giới thiệu. Cô Đội còn hứa với gia đình Chung sẽ cho nhỏ Chung đi học. Ngày hôm sau Chung từ giã bố mẹ theo cô Đội đi Đáp Cầu ở với cô. Đáp Cầu nguyên là một căn cứ quân sự của người Pháp. Chung quanh Đáp Cầu người ta mở nhiều tiệm buôn bán, hàng ăn, cung ứng nhu cầu cho quân đội Pháp, dĩ nhiên có nhiều hàng trá hình buôn hương bán phấn trong số có cửa hàng nhà cô Đội.
 
Khi còn ở nhà với cha mẹ, Chung hàng ngày phải đi chăn trâu, cắt cỏ hay mò cua, bắt ốc suốt ngày ở ngoài đồng, dù có nước da trắng cũng thành đen xạm, chân tay bị chai cứng nứt nẻ, thân hình gầy guộc quần áo rách trên vá dưới.
 
Ngã rẽ cuộc đời nhỏ Chung bắt đầu từ đây. Nhỏ Chung không được đi học như cô Đội đã hứa, nhưng được ăn mặc sạch sẽ để hầu các khách ra vào toàn là người Pháp, bắt buộc Chung cũng phải cố gắng nghe và nói, lâu dần Chung cũng hiểu và nói tiếng Pháp trôi chảy nhưng rất “bồi”. Sau đấy ít lâu, Chung tìm việc làm hầu bàn ở các hàng ăn. Với dáng dấp lanh lẹ, khổ người cao ráo, da trắng, đẹp trai bặt thiệp. Chung được một người Pháp đưa đến làm bồi bếp cho phủ Thống sứ Bắc kỳ. Đem hết sở trường khéo léo nấu bếp, lại biết đòn ý chiều chuộng từ các cô các cậu, dần dà Chung đã lấy được cảm tình cả gia đình ông Thống sứ.
 
Một anh cò mồi thính mũi, đã dắt khách đến với Chung để làm ăn. Khách là những tri phủ, tri huyện tham tá, thông phán, địa vị bị lung lay muốn thăng quan tiến chức. Không ai hiểu bằng cách nào, trong khi hầu bàn mang thức ăn, Chung đã nói được việc cho những bọn cầu danh bằng cửa hậu.

 
                         ***

 
Hồi này Chung đã thành cụ Cửu Chung… Phủ Thống sứ đặc cách cho anh hàm Cửu phẩm văn giai. Sau khi cởi cái “tạp dề”, Chung đi giầy tây bóng loáng, mặc áo sa-tây, đội khăn xếp với chiếc nón dứa cầm tay đúng với phong tục cụ Cửu. Sau khi ra khỏi phủ Thống sứ, một chiếc xe tay đã đợi sẵn trờ tới đón. Trên xe bước xuống một đấng dân chi phụ mẫu vui vẻ mời cụ Cửu đi chơi, đi đâu bao giờ cũng có một ông quan phán cò mồi “tự phong”, cặp bài trùng Chung, Văn như bóng với hình vì kẻ tung phải có người hấng, ra giá, mà cả, gợi ý là phần vụ của cò mồi.
 
Đến cả những miền quê các ông lý, phó trưởng, chánh, phó tổng sắp phải thu hồi đồng triện, được người mách, chỉ có quan phán và cụ Cửu chịu về tận nơi, nói một lời với quan phủ, huyện việc sẽ xong. Nạn nhân có khi phải bán nhà bán ruộng mà lo lót cả hai nơi vừa quan bản hạt vừa cụ Cửu đầu bếp. Gặp những món nhà quê, cặp bài trùng ăn ngon cả đôi bên, chỉ tốn ít nước bọt xin quan phủ hay huyện một đặc ân cho nạn nhân. Trước khi ra về, quan phủ, huyện có một chút làm quà đưa chân cho cụ Cửu và ông phán, rồi tài xế của quan lái xe đưa cụ Cửu về Hà Nội để cụ còn làm bếp, hầu bàn cho gia đình phủ Thống sứ.
 
Vinh qui bái tổ, được nở mặt với dân làng, hàng xóm họ hàng ai ai cũng đều mong có một ngày, huống nữa Chung thuộc vào gia đình cùng đình, cần phải cho mọi người  biết đến. Lệ làng ai có chức tước muốn cho làng công nhận, phải làm tiệc khao cả làng  trước khi làm phải có cơi trầu trình các cụ trong làng, xin phép để các cụ hổ trợ và sai phái đàn em trong làng tới giúp.
 
Tiên chỉ làng này là cụ Bảng Do, cụ là bậc thức thời, có tiết tháo, không xuất chính để khỏi chịu sự chi phối của ngoại bang, đau lòng vì chính sách hà khắc của bọn thực  dân độc quyền bán muối, bán rượu, ru ngủ dân bằng thuốc phiện cho bán tự do. Cụ  khinh những bọn lên mặt quyền quý ra vẻ giầu sang, chỉ là những bọn cúi mặt theo voi hít bã mía, tiến thân bằng cửa hậu lạy lục với bọn Tây bồi bếp. Sau khi đỗ đạt cụ không xuất chính, trở về cố hương làm ruộng, dân làng ai thiếu thốn đều được cụ giúp đỡ, mọi người đều quý mến.
 
Khi Cửu Chung đưa cơi trầu tới xin phép cụ tiên chỉ, cụ Bảng cười nói: “Đúng là nước lụt chó nhảy bàn độc. Anh không biết đọc biết viết đi bồi Tây nói được tiếng Pháp chưa làm giúp ích gì cho ai ở làng. Anh muốn khao làng  phải biếu làng 100 bạc. Đây là ngoại lệ xung quỹ để sửa đường.” Sau bữa ăn khao, Chung hãnh diện được cả làng gọi là ông Cửu, còn tiếng cụ để gọi những cụ bô lão từ 60 tuổi trở lên, đó là lệnh cụ Bảng. Cửu Chung cũng khôn khéo phóng tiền tài mua nhân tâm, hắn hiểu tất cả chức dịch ở làng, người đôi giầy, chiếc dù ô, hay xấp vải tùy thứ đặc biệt, ngay đến quan phủ bản hạt cũng phải e dè Cửu Chung.
 
Thời trước bồi Tây thành quan phán, cụ Cửu ngàn năm một thuở được các vị phụ mẫu chi dân bị thất sủng  hay tham nhũng bị lộ diện phải hạ mình đến cầu cạnh cụ bồi, vừa được tiền, được tâng bốc thật hãnh diện sau khi được việc, vẫn còn được vi nể mỗi khi gặp nhau.
 
Sau ngày 30 tháng Tư đen, đến giờ gặp buổi giao thời nhiễu nhương, lại thêm nhiều thảm trạng. Người Việt mình đi di tản trên khắp thế giới sau khi định cư yên ổn sống nơi xa lạ, chẳng mấy ai biết rõ tông tích mình lúc ấy, tha hồ nói khoác. Sự thật có một nói thành mười, vẽ thêm hoa lá cho xôm trò. Chẳng ai vô công rồi nghề đi điều tra hay đánh thuế những người dương dương tự đắc nói khoác.
 
Có biết đâu vương tướng quyền quý nào có nghĩa gì, trong hoàn cảnh nước mất nhà tan, đã bỏ nước bỏ nghĩa vụ mà đi không lấy thế làm hổ thẹn mà còn khoa khoang vênh váo, chức tước danh vọng chỉ là phù du, chỉ có phẩm cách con người là căn bản và tồn tại mãi mãi.

11-   Câu Truyện Ông Dần
 
 
 
Đoàn khách hành hương từ các nơi tới tập họp ở phi trường Kennedy, New York để đi Do Thái thăm Thánh Địa. Trước khi chuẩn bị giấy tờ thông hành lấy vé lên tầu, trong khi chờ đợi, chúng tôi đi làm  quen, tìm bạn đồng hành để giúp nhau khi cần có việc gì xẩy ra. Nhất là ngồi lâu giờ trên phi cơ xem sách xem báo mãi cũng chán, có người ngồi nói truyện cho nghe thật là thích thú, mau qua thì giờ.
 
Tôi nhìn sang hai bên ghế trước ghế sau, các bạn mới quen đều ngồi cách xa chỗ tôi. Còn bên phải là ông Dần trong số bạn vừa quen. Ông ta trạc ngoài 50 tuổi, da ngâm đen, vẻ mặt chất phác. Sau một giấc ngủ dài, vừa tỉnh dậy ngơ ngác nhìn sang tôi ông hỏi: “Này bạn giờ là mấy giờ?”, “5 giờ, giờ Nữu Ước”, tôi đáp. Sau mấy câu hỏi thăm nhau về quê quán trước khi ở Việt Nam, ông Dần kể tôi nghe về đời của ông.
 
Quê tôi ở Thái Bình, nơi đất hẹp người đông, tôi sinh ra và lớn lên trong cảnh nghèo nàn, không được đi học, dù mơ ước của cha mẹ tôi chỉ muốn các con biết đọc biết viết cũng đã mãn nguyện rồi. Hồi còn nhỏ mỗi khi đi ngang qua trường học ở phố phủ bao giờ tôi cũng  đứng lại nghe tiếng học trò đọc bài, nghe thầy giáo giảng nghĩa: nào là hiếu cha mẹ, rồi học trò đọc: “Công cha như núi Thái Sơn, nghĩa mẹ như nước  trong nguồn chảy ra”. Để đối anh em như câu: “Nhường anh nhường chị lại nhường người trên”, nghĩa đối với bạn vè với câu: “Duyên  phải duyên kim cải, nghĩa phải nghĩa giao hòa”. Tôi nhớ hết những câu ca dao ấy và lấy làm hay.
 
Dạo đó tôi phải đi ở đợ để trừ nợ cho bố mẹ. Nhưng lúc đi ngang trường học  tôi thường đứng ngoài nghe tiếng thấy giảng. Về nhà muộn là bị chủ la mắng, có khi bị đánh đập. Tôi phải làm việc luôn tay luôn chân. Có lúc nhớ mẹ trốn về lại bị bố mẹ la mắng, dẫn lại nhà chủ xin lỗi. Bị nhục nhã, đánh mắng  vì miếng cơm, manh áo, đem sức lao động ra làm cho chủ được bao nhiêu chủ giữ lại trừ nợ mà bố mẹ tôi đã mượn trước. Đến năm 18 tuổi làng cấp điền lại, tôi được chia cho năm sào ruộng công điền. Thật là sung sướng cho tôi và cả gia đình, đã bao năm nay bây giờ chúng tôi lại được làm chủ năm sào ruộng.
 
Trước kia bố tôi cũng có phần công điền như tôi bây giờ, mà lại còn nhiều hơn, những sáu sào lận. Bố tôi được nhiều hơn tôi bây giờ là vì số người được chia còn ít. Bố mẹ tôi làm chủ số ruộng này được vài năm thì xẩy ra biến cố: ông nội tôi rồi đến bà nội tôi được mồ yên mả đẹp, cũng là lúc bố mẹ tôi phải đem phần ruộng làng chia bán đứt cho người ta để trả nợ. Bố mẹ tôi thường nói buồn vì bán mất phần ruộng, lại hả hê đã giữ trọn bổn phận hiếu thảo với ông bà tôi.
 
Còn tôi khi nhận phần ruộng xong tôi cũng xin tùy bố mẹ định đoạt. Bố tôi nhìn tôi nói: “Con đã lớn đủ sức vác cầy làm ruộng, hãy ở nhà cùng với bố tự cầy cấy lấy phần ruộng của mình, và đi làm thuê cho người ta cũng đủ sống. Mà gia đình tôi, từ bố mẹ đến tôi là khôn lớn hơn cả có bao giờ nghĩ đến làm giầu, chỉ mong sao được ngày hai bữa ăn no, có đủ áo ấm mặc về mùa đông là mãn nguyện rồi.
 
Cứ đến bữa ăn ngồi quây quầy chung quanh mâm cơm  bố tôi thường nói: “Các con hãy nhớ: ‘Đói cho sạch rách cho thơm’ đừng bao giờ nói dối, nói xấu ai, đừng tham lam lấy của ai, của phi nghĩa không giữ được lâu đâu. Làm được có đồng tiền, bát gạo phải khó nhọc, đổ mồ hôi xót con mắt. Người không làm tìm đủ cách cướp lấy của người ta đấy là bọn đạo tặc, vô lại, tham nhũng.
 
Gia đình tôi sống an phận, cái nghèo vẫn không tha. Tới khi bố tôi chết gia đình thiếu một tay lao động. Lại gặp năm 1944 mất mùa, người Nhật thu mua lúa gạo, làm thuê không ai mướn, quá tháng 10 hết ngày mùa, gần hết cả miền tôi, chúng tôi đều đói, bữa ăn bữa nhịn. Tôi là con lớn ngồi nhìn mẹ và các em đói, không thể chịu được tôi đem đồ đạc có thể bán được, tôi bán tất cả phần ruộng công điển. Gom được số tiền tôi tính cứ ngồi ăn, không được bao nhiêu ngày sẽ chết đói nếu không tìm được việc làm.
 
Tôi bàn với mẹ tôi còn chút tiền để làm lộ phí ra nơi tỉnh thành may ra tìm được việc làm sống qua ngày. Tới Hà Nội cũng thấy người đói đi lang thang xin ăn đầy đường, đêm nằm vỉa hè hay quán chợ gầm cầu, chúng tôi bỏ Hà Nội đi lần tới Tuyên Quang, tương đối còn có công việc làm, có khoai có sắn hay vào rừng đào củ mài cũng còn có chỗ để sống.  Nhưng lúc cùng quẫn tôi đã có ý nghĩ phải biết nói dối, lường gạt nếu muốn sung sướng, như tôi đã từng gặp nhiều người quen có, lạ có mà có sao đâu, nhiều lúc tôi nói hở ra, mẹ tôi biết ý xấu manh  nha trong lòng tôi, tôi thấy mẹ tôi buồn lắm, cứ hay nói khi bố còn sống vẫn dặn các con phải ăn ngay ở lành đừng có quên lời bố dặn.
 
Qua mấy tháng chịu rét và đói ở Tuyên Quang, mẹ tôi đòi về làng quê Thái Bình, vả lại nay đã gần đến mùa gặt chúng tôi có thể trở về làng đi gặt thuê được. Tôi thu xếp đưa mẹ và các em tôi tới Hà Nội, mẹ tôi bị sốt thương hàn chết không kịp về tới quê, tôi đành chôn cất mẹ ở nghĩa trang Khương Thượng. Trước khi chết mẹ tôi nắm lấy tay tôi mà nói: “Hãy nghe mẹ, nhớ lời bố con đã nói: Đói cho sạch, rách cho thơm. Đừng bao giờ nói dối, lừa gạt, ăn cắp, ăn cướp, của phi nghĩa, không bền đâu con, giữ được lòng ngay thẳng, rồi con sẽ được sung sướng.” Khi nói mẹ tôi ứa hai hàng nước mắt và tôi đã hứa để mẹ yên lòng nhắm mắt.
 
Khi về tới quê tôi, một cảnh thương tâm, nhiều nhà bị rỡ đi bán làm củi, nhiều người đã chết, có gia đình chết hết. Mùa lúa đã chín người gặt thì thiếu. Anh em tôi lần hồi làm ăn khá giả, năm 54 bỏ hết mọi thứ vào Nam nơi đất tốt người thưa tôi làm ăn phấn chấn, rồi tới 75 lại bỏ lại hết, di tản tới đất nước người. Chúng tôi lại làm lại từ đầu. Cứ tuần tự nhi tiến có nhà có xe, con cái học hành thi đâu đỗ đấy. Đúng như lời mẹ tôi căn dặn trước khi chết “giữ được lòng ngay và những lời bố dậy kia rồi con sẽ được sung sướng”. Nếu muốn nghe thêm tôi xin kể thêm câu truyện của người em họ tôi.
 
Chôn cất mẹ xong anh em tôi trở về quê biết chắc đã đến mùa gặt sẵn việc làm, về tới nơi không còn nhà vi cột kèo thứ tối đã đem bán, còn lại làm củi đốt hết, trơ đám đất cỏ mọc, việc đầu tiên anh em tôi chia nhau đi tìm họ hàng quen biết, tìm chỗ trú ngụ qua ít ngày sẽ cắt túp lều cư ngụ. Đang xớ rớ đứng nhìn mảnh đất hoang tàn, nghe tiếng em tôi từ xa gọi, lại đi bên một người đàn ông, đến gần nhận rõ người đàn ông chính là em họ: Hiền con bà cô tôi. Hai anh em ôm nhau khóc kể về gia cảnh, em tôi bị thảm hơn tôi, cũng như mẹ tôi, cô tôi kiếm được củ khoai miếng sắn cũng nhịn bớt cho con nên chóng chết, khi chết chỉ có manh chiếu để bọc đem chôn: Ôm nhau một lúc cho lắng đọng bi thương, rồi Hiển đưa anh em tôi lại nhà Hiển, nhà chú em tôi chỉ là một cái lều.
 
Hiển nói với tôi: “Anh ạ, em cũng mới về được năm ngày nay, trước khi về vợ em đã đi nhặt được mấy cành cây mấy tấm ván xấu gỗ mục, người ta vất đi để sẵn, lúc em về hai vợ chồng em đã dựng túp lều tạm này lấy chỗ che mưa đụt nắng. Rồi Hiển kể tiếp: “Sau khi mẹ em chết (tức bà cô tôi) em vừa đói vừa lo buồn lấy gì mà ăn cầm hơi sống cho ngày mùa. Vợ em đi ăn mày cũng không ai cho, phải đi hái các thứ lá cây về luộc ăn cho đầy bụng đến nỗi em  vốn là thanh niên khỏe mạnh, bây giờ đi không nổi, em cũng cố lần ra tới đường làng thấy có một đám đông người đứng bao quanh một người thanh niên trẻ tuổi và ông lý trưởng ở làng.
 
Em vừa tới nơi là lúc người thanh niên bỏ giấy vào cặp, cậu thanh niên vừa trông thấy em, cậu ta liền hỏi tên em là gì và bảo: tôi nhận thêm anh này nữa. Nói rồi, cậu ta kêu mọi người có tên theo cậu về trại. Tới nơi chúng tôi biết đây là trại cứu đói. Bắt đầu, chúng tôi được ăn ngay mỗi người một bát cháo loãng, bữa tới bát cháo đặc hơn dần dần. Sau ba ngày, chúng tôi mới được ăn cơm, sau này tôi mới biết nếu những người đói quá như chúng tôi lại kiệt sức, không thể ăn cơm hay cháo đặc ngay được, phải ăn từ từ là thế, khi đã lại sức, chúng tôi được tập thể dục ban sáng, được phân công làm việc tùy khả năng, khi vợ  tôi biết tôi đã được nhận vào trại cứu đói cứ đến bữa ăn, tôi giấu được một nắm cơm tìm cách đưa cho vợ nên cả hai vợ chồng được cứu sống đến bây giờ.
 
Ngừng một lát ông Dần thở dài nói tiếp: Chú Hiển em tôi là người có nghĩa biết nhớ ơn, mỗi khi nhớ đến cậu thanh niên đã nhận mình về trại khỏi chết đói, trong khi còn bao nhiêu người chết đói vì không được nhận, chỉ vì trại không đủ sức nuôi. Chú em tôi nói muốn gặp cám ơn cậu thanh niên mà không biết làm thế nào; khi tôi vào trại được ít lâu, một hôm có toán lính Nhật đến bao vây trại tìm bắt cậu, rất may cậu ta trốn thoát.
 
Rồi người Nhật đưa một khác đến làm trại trưởng thay chỗ cậu thanh niên. Khi chia đôi đất nước, di cư vào Nam chú Hiền làm trại trưởng một trại tiếp cư ở Cà Mau. Một hôm đi phố chú Hiền  đã gặp lại cậu thanh niên trại trưởng trại cứu đói cách đây 11 năm, chú nói em mừng quá em quỳ xuống giữa đường tạ ơn cậu đã cứu đói khỏi chết, cậu ta nâng em đứng lên chỉ cười hỏi thăm mấy câu.
 
Ý em muốn mời cậu về nhà nhưng cậu nói thế là quá đủ rồi từ giã vì có việc cần phải đi, từ đấy không  bao giờ gặp được cậu ta để cám ơn cậu vì bấy giờ em làm ăn khá giả  muốn có vật gì làm quà gọi là để cám ơn. Cho đến bây giờ chú em tôi vẫn thường cầu nguyện xin ơn trên phù hộ cho người đã làm ơn cho mình.
 
Nghe xong câu chuyện của ông Dần, một người nhà quê chất phác, cả quãng đời thiếu niên không được học hành, chịu thiếu thốn, đói khát lao khổ, vẫn giữ được giá trị con người, giữ được lòng hiếu thảo biết vâng lời cha mẹ, khi cùng quẫn đã nghĩ đến nói dối, lường gạt nhưng thấy mẹ buồn và câu nói của mẹ “phải ăn ngay ở lành”, “đói cho sạch rách cho thơm” của bố đã làm cho ông tin tưởng bỏ được tà tâm. Đến như chú Hiển trong câu truyện đúng là người “ăn quả nhớ kẻ trồng cây” tuy không trả ơn bằng vật chất được, trả ơn bằng ý cầu nguyện, xin ơn trên phù hộ cho người đã cứu mình khỏi chết đói. Và người thanh niên khi nhận Hiền vào trại không nghĩ có ngày Hiền tìm đến cám ơn.
 
Khi làm việc thiện là tận dụng làm cho trọn, không đòi hỏi mục đích gì, thành hay bại, mang lại danh tiếng hay không, miễn sao giúp được người yếu, kẻ thiếu thốn.

 
 
12-   Một Mẩu Ký Ức
 
 
 
Cuối thu vào đông gió Bắc thổi xuống miền đồng  bằng bắt đầu rét lạnh lại thêm giời mưa lất phất cộng lại càng lạnh hơn. Cũng là lúc mùa màng gặt hái đã hết, lúa, rơm, rạ được phơi khô, lúa vào cốt, rơm rạ lên đống gọn ghẽ. Trong những ngày mùa rất nhiều việc, những cụ già cũng phải giúp đỡ con cháu các việc nhẹ, không ai bình tâm đứng nhìn con cháu quá vất vả mà không ra tay giúp việc.
 
Bây giờ không còn việc nhẹ cần đến các cụ nên có nhiều thì giờ nhàn rỗi để đi chơi sắm sửa hay đi thăm họ hàng, bạn bè, để tỏ tình liên ái dù xa xôi cũng tới nhà bạn ở có khi đôi ba ngày mới về.
 
Làng Liên Quy, Hiếu Nghĩa, thuộc miền Nga Sơn là đất bồi bãi biển, người ta phá lác trồng cói ở ngoài còn nước mặn độ vài ba năm, trời mưa xuống đã rửa hết nước mặn, người ta lại đưa gốc cói ra trồng bên ngoài là những đất phù sa do lượng nước sông Hồng Hà và sông Đáy bồi lên. Những ruộng cói cũ đã thành ruộng lúa, người ở các vùng đông dân kéo nhau đến ở lập nghiệp, đất tốt, chim trời cá nước rất nhiều vì gần bờ bể.
 
Người ta sống rất thanh bình, tình lưu luyến hiếu khách rất cao. Nhớ đến người bạn già ở Liên Quy, cụ Huân chiều hôm trước đã ngỏ ý cho bà cụ biết sáng sớm mai cụ sẽ đi thăm bạn cụ  An Hòa, và ở lại chơi mấy ngày. Sáng  hôm sau cụ dậy sớm đưa xe đạp ra sân nắn lại hai bánh xe xem có rắn chắc, tay lái, đĩa răng cưa có đầy đủ dầu mỡ. Chiều hôm qua cậu con trai khi nghe bố nói đi chơi đã tự động xem lại xe cẩn thận.
 
 Phương tiện giao thông ở nhà quê đi xe đạp rất phổ thông, khi không cần mang  đồ nhiều quá, một vài bộ quần áo, ít quà để biếu bạn, xếp trên porte-bagage rất tiện. Vả lại con đường từ nhà cụ Huân tới Liên Quy nơi cư ngụ nhà cụ An Hòa xa chừng 20 cây số. Nhà cụ Huân ở thuộc Bắc Kỳ, nhà cụ An Hòa thuộc Trung Kỳ. Thời Pháp thuộc chia ranh giới hai miền là con sông Điển Hộ, một cây cầu bắc qua cho dân hai miền giao thông.
 
Từ khi quân phiệt Nhật tràn vào Đông Dương không bảo nhau nhưng cùng một ý hướng giống thực dân Pháp, đã lũng đoạn hết cách làm cho dân Việt Nam một cổ hai tròng khốn khổ về kinh tế, cấm cách giao thông tắc nghẽn, có ý cho dân đói khổ không còn ý chí quật khởi chống lại bọn chúng, nên chúng đặt ra những luật lệ rất vô lý.
 
Bọn Pháp chia nước mình ra ba kỳ như ba nước cho dễ cai trị, mỗi kỳ có luật riêng không giống nhau. Những nhà buôn vải từ Sàigòn về Hà Nội bán cũng bị cấm mỗi khi xe lửa dừng ở ga nào thuộc địa phận nào bọn cẩm phú lít ào lên khám xét toa chở hành lý hàng hóa dù nhà buôn xuất trình biên lai của nhà hàng ở Sàigòn… Đây thuộc đất Trung Kỳ không được phép đưa vải, len, sợi v.v.. qua đây. Bị tịch thu quan Tây bắt không chỗ kêu ca đành mất.
 
Những nhà buôn Việt Nam mình khôn lanh hơn, họ chạy khắp các toa xe tìm một ông Nhật nào, chẳng biết chức vụ lớn nhỏ, nhờ ông can thiệp lấy lại hàng ngay tức khắc. Không biết tiếng Nhật nhưng với cử động bằng tay ra dấu kéo ông tới toa hàng, thế là hiểu ngay, đế tránh xẩy ra lôi thôi nhà buôn tìm cách giao thiệp để hàng hóa vào toa có người Nhật, không một ông Tây nào dám đột nhập khám xét.
 
Trước thập niên 40, xứ Bắc Kỳ nền nông nghiệp tuy thô sơ vẫn không thiếu gạo mà còn thừa để xuất cảng qua cửa bể Hải Phòng, bằng chứng các phủ huyện thuộc miền duyên hải chỗ nào cũng có cửa hàng cân gạo của khách trú người Trung Hoa mua gạo để xuất cảng  do những người nhà quê xay lúa giã gạo bằng tay đem tới bán. Vì chính sách tàn độc của bọn Pháp Nhật bắt phá lúa trồng đay tích trữ lương thực để cho dân thiếu gạo, các nhà buôn quay về tỉnh Thanh Hóa nhờ được chương trình nông giang cách đây ít năm đắp đập Bái Thượng  khơi sông ngòi dẩn thủy nhập điền, mới có câu được mùa “Nông cống thì sống mọi nơi”.
 
Bị cấm phải tìm kẽ hở các nhà buôn gạo chở gạo tới hải phận gần Điền Hộ  chờ đêm tối mới vượt biển vào Tân Hải thế là thoát, đã vào tới đất Bắc kỳ tự do chở đi các nơi tùy ý. Có khi thuyền đang lênh đênh ngoài biển gặp bọn tuần duyên thuyền chỉ việc quay đầu trở lại đất Trung kỳ cách mấy chục thước cũng thoát nạn tịch thu.
 
Trong mấy ngày ở nhà các cụ trò chuyện ăn uống muốn đổi không khí các cụ đưa nhau ra bãi biển, nghe nói có vài thuyền buôn đậu ở ngoài biển cách bờ không xa. Vì tò mò hai cụ tìm chiếc thuyền nhỏ thẳng đường chèo tới thuyền buôn mà các cụ đã trông thấy khi đi trên bờ. Tới nơi các cụ biết là bất đồng ngôn ngữ. Cũng chẳng sao, người ta đã đưa giấy để bút đàm và cho biết họ là người Trung Hoa mà người ta thường gọi là Tầu ô, cả hai cụ đều là người hiểu Hán học, rồi họ đưa các cụ đi xem các mặt hàng trong thuyền, phần nhiều là đồ sứ như bát đĩa v.v… các thứ như thuốc bắc, đồ tơ lụa của Trung Hoa. Mục đích đi chơi, các cụ chỉ xem cho biết chớ không mua gì. Sau khi họ đãi một chầu nước trà các cụ cảm hơn rủ nhau ra về.
 
Vừa bước chân lên bờ, hai cụ đã được du kích trong làng rước với nghi vệ giao găm, lựu đạn nội  hóa đeo chung quanh lưng, trên vai, tòng teng kiếm hay gươm cùn, họ đưa các cụ về trụ sở ủy ban kháng chiến đặt ở đầu làng. Thật ngỡ ngàng, các cụ đưa ra lý do đi chơi, cụ An Hòa xin ủy ban xét tình người làng đưa bạn đi chơi.
 
Chủ tịch ủy ban phán rằng có ống viển kính đã trông thấy các cụ lên thuyền thông đồng với người ngoại quốc tức làm gián điệp, là Việt gian. Vào cuối năm 1946 chiến tranh bộc phát, quân Pháp định đổ bộ nhiều nơi đã tung gián điệp khắp chỗ, nên ta phải đề cao cảnh giác. Cụ An Hòa còn có thể châm chước, nhưng cụ Huân là người lạ, là người xứ Bắc kỳ theo đạo Công giáo rất đáng nghi ngờ. Đã buộc là gián điệp chẳng cần xét xử, không phải điều tra, cứ việc  đưa thẳng lên lao Thành Tín giam vào trại Lý Bá Sơ cũng như trại Đầm Đùn, không cần tả lại ai ai cũng có thể hình dung ra được những cực hình dã man đối với tù nhân.
 
Người nhà cụ An Hòa đưa tin cho gia đình cụ Huân biết cả hai cụ bị bắt, cũng không biết người ta đưa các cụ đi đâu, hỏi thăm ở đâu cũng chối không biết. Cụ bà Huân ốm yếu mấy người con còn nhỏ chưa quen đi xa ít biết giao thiệp ứng đối, khi được tin mấy người cháu lớn tuổi của cụ Huân tự động đến họp với đại gia đình tìm cách cứu cụ Huân. Việc đầu tiên là hãy dò la cho biết chỗ giam cụ Huân ở đâu mới có cớ đích xác để tìm cơ quan can thiệp; với Cộng sản lại đang thời kỳ chống Pháp làm gì có luật sư có tòa án mà kêu ca.
 
Rồi họ phản công. Đang lúc chiến tranh chỗ nào cũng có canh gác, có du kích hơi khả nghi người ta bắt giữ lại để xét hỏi, đàn bà đi lại còn dễ hơn, nên người cháu dâu được đề nghị giả làm người buôn bán, chị đi mua được vài chục bánh thuốc lào để bán lẻ vì hầu hết đàn ông nhà quê thích hút thuốc lào, từ thị xã Thanh Hóa chị lân la hết nơi này đến nơi kia hỏi thăm, chị đã tìm ra nhà lao Thành Tín trại Lý Bá Sơ là nơi giam cụ Huân.
 
 Sau một hồi bàn đi tính lại không dùng tiền, không dùng lý được, cụ bà Huân và các con tìm về  Phát Diệm, nơi ở của Cố vấn Giám mục Lê Hữu Từ kể hết tự sự, một lợi điểm cụ Huân đang giữ chức chánh trương hàng xứ là người Công giáo tốt. Giám mục Lê Hữu Từ sau mấy câu yên ủi gia đình cụ Huân, bảo người thơ ký thảo công văn bảo đảm xin tha cho cụ Huân, sau khi ký tên cố vấn Lê Hữu Từ đã cho người cầm tay đưa tới ông Đặng Thái Mai, chủ tịch hành kháng tỉnh Thanh Hóa.
 
Sau ít lâu chờ đợi không kết quả, cố vấn Lê Hữu Từ phải gửi thư tới Hồ chủ tịch nhờ can thiệp, tạm thời bỏ chính sách giết nhầm hơn tha nhầm. Bấy giờ Đặng Thái Mai mới báo cho Đức cha cố vấn biết ngày cụ được tha. Được tin bà cụ Huân lại họp gia đình cắt cử ai là người có thể đi đón cụ Huân từ nhà lao vì đường xa không có đường xe hơi, chỉ có cách đi xe đạp đón cụ về.
 
Một người cháu trai xung phong xin đi với chiếc xe đạp, anh đã đạp hơn một trăm cây số đường trường khúc khuỷu, ổ gà. Nhiều chỗ đắp mộ ngăn quân giặc phải đi bộ dắt xe. Lúc về anh nhường xe để cụ Huân đi xe đạp, anh chạy bộ theo sau và đun xe cho cụ đi đỡ mệt. Quá mừng mong cho chóng tới nhà, nhiều lúc cụ cố đạp nhanh, quên người cháu chạy theo sau dù mệt cũng cố chạy theo cho kịp.
 
Về tới nhà sau mấy lời thăm hỏi vợ con, cụ Huân chỉ vào người cháu trai và người cháu dâu, cụ nói vì tình gia tộc các cháu đã chẳng ngại nguy hiểm khó nhọc, bỏ công ăn việc làm giúp đưa cụ về tới nhà, nói với các con phải biết ơn hai người cháu.
 
Thực là một gương sáng thể hiện tình gia tộc thắm thiết của thời quốc gia.
 

13-   Một Truyện Xưa: Tình Gia Tộc

 
 
 
Một buổi sáng về mùa đông trong không khí êm đềm, im lặng, mấy người lớn, cha mẹ các anh các chị tôi đã có người thức nhưng vì thời tiết khá lạnh, chưa ai muốn tung mền ra khỏi giường trừ chị giúp việc phải dậy sớm nấu nước dưới bếp.
 
Bất thần một âm thanh vang vọng như thúc giục mọi người phải dậy. Tất cả nhà ai cũng giật mình đều tung mền ra khỏi giường, vội khoác áo dầy mở tung cửa để xem việc gì quan trọng đã xẩy ra. Tôi cũng vội vã mặc thêm áo ấm theo chân các chị tôi ra khỏi nhà.
 
Một đám người vừa đàn ông, đàn bà cả trẻ nít từ phía nghĩa địa trở về khu xóm vừa đi vừa kêu la chửi rủa… đứa nào đã đào trộm mất mả tổ của chi họ… Nhưng lời bâng quơ bóng gió ám chỉ bác Hai đứng đầu một chi họ.
 
Bác Hai là người giầu có nhất làng, hiền lành hào hiệp hay giúp đỡ người nghèo túng nhưng tính cương trực dễ làm mất lòng những kẻ thích xu nịnh. Bác đã là nạn nhân của mấy người chức dịch trong làng ở thôn quê nôm na gọi là bọn cường hào ác bá. Bọn họ chú ý đến nhà bác Hai. Cứ đến xin một hai con gà, mai đến mượn tạm ít tiền, mốt tới vay ít lúa hẹn sẽ trả sau. Thấy dễ ăn chúng làm tới nhiều lần nhưng nếu ai không chịu được lối làm tiền trắng trợn, vô lý đó và tìm cách từ chối chúng sẽ tìm cách trả thù.
 
Rồi một hôm tối trời chúng đào một lỗ huyệt để sẵn mấy tấm ván thôi, là thứ gỗ quan tài cũ lấy từ một bờ bụi trước kia có người vứt đi khi cải táng các ngôi mộ. Lúc đó mấy người đàn ông thuộc chi họ mất mả tổ kéo nhau tới hội đồng xã đưa cau rượu mời hương chức tới nghĩa địa xin chứng kiến để họ đi kiện. Bọn đàn bà và trẻ con đi rêu rao chửi bới cả chi họ bác Hai từ đầu làng cuối xóm bằng lời tục tĩu bóng gió. Hết mọi người đều nghe biết, làm cho những người họ hàng đều hiểu câu  chuyện thuộc gia tộc mình, họ tự động kéo nhau tới nhà bác Hai, từ người người ruột thịt đến những  người có họ xa tới hàng cháu chú cháu bác cháu cô cháu cậu những người mang cùng tên họ, thậm chí những bà cô đi lấy chồng các làng bên cạnh được tin cũng đưa theo các con mình tới nhà trưởng tộc để hỗ trợ.
 
 Mẹ tôi khi nghe biết sự việc trong họ đã đốc thúc tất cả mọi người bỏ việc nhà kéo tới nhà bác Hai. Trong nhà bác đầy người, kẻ đứng người ngồi ra tới ngoài hiên, để nghe các ông bà trưởng thượng bàn nhau xong, tức khắc phản công: một nhóm trai trẻ đi theo vài ông tới nghĩa trang trước, nhóm đàn bà con gái theo sau. Bác Hai gái dẫn đầu làm áp lực đối phương, cũng vừa đi vừa la hét chửi không đích danh những người bất lương vu oan giá họa cho giòng họ này.
 
Khi hai bên đều kéo tới nghĩa trang theo hương lý chứng kiến để làm  biên bản, bên nguyên, một người đại diện đứng ra trình bày là ngôi mộ tổ bị mất trộm hài cốt, sẽ làm cho cả họ ăn không ngon ngủ không yên, cả họ mắc tội với tổ tiên, làm thiệt hại cho trong họ, nhiều người phải bỏ công ăn việc làm đi tìm hài cốt.
 
Khi được hỏi bên nguyên có nghi cho ai là thủ phạm, một người  bên đó đứng ra trả lời: có hồ nghi cho ông Trần Văn Hai là thủ phạm vì ông này có tính đố kỵ, thấy họ chúng tôi có nhiều người khá giả có uy tín ở làng nên ông ta đào trộm mộ tổ của chúng tôi để trong họ chúng tôi sẽ làm ăn lụn bại không ngóc đầu lên được.
 
Bên ông Hai một người đàn bà đại diện rẽ đám đông đi ra, bà ta xắn tay áo chỉ mặt đối phương hỏi:
 
-Anh nhận chỗ này là ngôi mộ tổ của anh bị đào vậy anh có dấu vết gì làm bằng, chỗ này trước kia không là ngôi mộ, bằng cớ những cây lúa đã nhổ lên còn vất tung tóe chung quanh. Đây chỉ là một đám ruộng được đào lên rồi chôn xuống mấy mảnh ván thôi. Nếu muốn đào mộ lấy cổ quan tài dài rộng như ta thường thấy, thì ít nhất phải đào đất dài rộng hơn cỗ quan tài mới moi được quan tài lên khỏi mặt đất. Chỗ ruộng này phải sày xéo rộng gấp 5, 7 lần chỗ này mới đúng, mà dấu vết đào nào có lớn gì, chỉ đủ chôn con chó chết. Thế mà anh dám nhận đấy là mộ tổ nhà anh sao? Còn bảo rằng chúng tôi  đào trộm mộ tổ nhà anh lấy hài cốt về để bón vườn chăng?
 
Với những lời cay độc làm cho đối phương nổi sùng, hai bên như đã dàn thành thế trận, bọn hương lý đã phải huy động tuần tráng giữ trật tự. Tiếp sau là  bao nhiêu cái miệng các bà các cô đôi bên chửi nhau bằng tất cả những danh từ thật xấu xa.
 
Bên nguyên nhiều người trong họ nhận thấy sự bất chính dã man vu oan  cho người khác, họ bỏ về, rất ít người theo. Nhận thấy bên bị cả gia tộc cố kết  hỗ trợ nhau, quá ức nhiều người định xông tới đối phương dùng võ lực muốn ăn thua đủ, bên nguyên cảm thấy thế yếu không chống nổi đành hạ màn rút lui. Thấy đối phương đã rút nên cả đại gia tộc cho là đã làm xong nhiệm vụ bênh vực cho người trong họ cũng tự động giải tán. Còn lại mấy ông bà có địa vị trong gia tộc ở lại nhà bác Hai bàn về hậu quả sau khi hương chức đã đưa nội vụ lên phủ.
 
Mục đích mất mộ tổ chỉ là dụng ý của bọn tiểu nhân muốn kiếm món tiền nếu khổ chủ chịu điều đình, thấy không sơ múi gì cả hai bên yêu cầu hương lý để biên bản về phủ dường. Theo luật, tội đào trộm mộ của người khác là một trọng tội. Vụ án mơ hồ không đủ chứng cớ buộc tội, lục sự sơ thẩm phải đệ hồ sơ  về tỉnh, thấy vụ án cứ kéo dài mất thời giờ tổn phí đi lại lên tỉnh xuống phủ mỗi lần cứ bị bọn nha lại làm khó dễ nếu không chi tiền cho chúng, phần nhiều quan lại tham nhũng chỉ trông vào người có khả năng chi tiền bác Hai đành phải bỏ ra món tiền để vụ án chóng kết liễu dù bản án không đủ chứng cớ buộc tội.
 
Với tình gia tộc mọi người đều cho là có bổn phận giúp nhau khi hữu sự, không ai có hậu ý được hưởng lợi lộc gì. Trong họ hàng người nghèo khi cần đến vay người giàu vẫn trả lời, thuê ruộng vẫn nộp tô, mua lại đồ dùng, súc vật vẫn trả tiền, thuận ý cả đôi bên tình lý phân biệt. Nhưng khi cần hỗ trợ nhau, họ sẵn lòng bỏ công việc nhà, đồng áng, đến giúp nhau, không kể sự thiệt thòi về vật chất.
 
Người mình xem trọng tình gia đình, nghĩa gia tộc. Đó là một sợi dây thiêng liêng nối kết từng đại gia đình với nhau. Đây không phải là một điểm son trong văn hóa Việt hay sao?

14-   Bất Mãn

 
 
 
Mùa thu gió nhè nhẹ thổi làm cho những đám lá vàng rụng rơi từng hàng cây hai bên đường bay theo chiều gió đưa đám lá tản mạn khắp hè phố. Tính đi làm về đậu xe trước cửa, vừa ra khỏi xe đã bị lá bay vào mặt, vào cổ, như gây thêm sự bực bội trong lòng từ lúc gặp Côn, người bạn đồng hương, đồng học khi xưa.
 
Nhà Côn và nhà Tính cùng ở một con đường, mỗi buổi sáng, Côn, Tính cùng rủ nhau đi học, đồng tuổi, cùng trường, rất thân nhau, chia nhau từng chiếc kẹo, học bài chung với nhau. Ngày nghỉ hai đứa thường rủ nhau đi bắt  chim, đi câu, đi đá bóng, học hết tiểu học, lên trung học, càng lớn cá tính con người mỗi ngày một rõ: nhà Tính khá giả ít anh em, được cha mẹ chiều chuộng, được ăn ngon mặc đẹp theo ý muốn, vì vậy học hành không cố gắng, mỗi khi đi học có bộ đồ mới,  chàng có vẻ tự kiêu với các bạn đồng học, lười học không làm được bài lại nhờ bạn, mượn bạn để chép, rồi cũng cố gắng học xong cho hết trung học, vì thấy các bạn mình đã bỏ xa, lên đại học từ lâu gần hết.
 
Cảm thấy mình học kém, ham chơi, không muốn học, vả lại cha mẹ Tính một ngày một già, lợi tức kém, trong nhà sa sút. Tính phải xin đi làm để giúp đỡ cha me. Không có nghề chuyên môn, chàng không tìm được việc làm có đồng lương cao, sinh ra bất mãn, hằn học những sự không đâu, bạn cùng sở làm khá được tăng lương, cũng làm cho Tính bực tức, kèn cựa, gặp dịp là nói móc, hay chê bai người khác.
 
Ngược lại đi nịnh hót cấp trên, tìm dịp nói xấu người khác, gieo vào đầu người nghe làm cho người ta phân tâm, nghi ngờ, cốt ý hại người, vì người ta hơn mình. Với cái dã tâm ghen tị, Tính đi làm ở đâu cũng không được lâu vì những đồng nghiệp bị chạm tới nhân phẩm, quyền lợi, họ liên kết loại phần tử xấu tính. Tính cũng tham gia các hội đoàn lấy vui, nay hội mai họp bạn bè kéo nhau đi ăn uống. Chàng biết chàng không đủ tài làm được việc gì để người chú ý, nhưng không thể ngồi yên được, sáng kiến hay thì không có, sáng kiến đi dèm pha đặt điều nói xấu thì dễ quá.
 
 Mỗi khi có ai làm được việc gì lại là dịp cho chàng phát huy “ghen tị” bằng đủ mọi cách, kéo bè kéo cánh để hạ đối thủ, rỉ tai, nói xấu, với chủ trương không được ăn được tiếng thì đạp đổ, mới hả tấm lòng ti tiện. Tự cao tự đại, tự mãn quá ư tự tin, chả làm được tích sự gì, nhưng gia nhập hội đoàn nào cũng chỉ chăm chú đòi hỏi “đi đầu, đứng trước”, bởi vậy không ai muốn để Tính vào danh sách của hội mình.
 
Côn từ ngày lên trung học cũng nhận thấy Tính hay khoe khoang, phách lối, chàng không lấy thế làm phiền, tính hồn nhiên hay giúp đỡ, nếu thấy các bạn nào chưa hiểu bài học hay chưa tìm được đáp số cho bài toán, chàng sẵn lòng cắt nghĩa chỉ dùm. Chàng thanh thản tiến theo trong đường học vấn, đi vào chuyên nghiệp, và ra trường với bằng kỹ sư, được các công ty danh tiếng mời làm với lương bổng nhiều, xứng đáng lúc thức khuya dậy sớm đi học.
 
Có tiền tài danh vọng nhưng Côn không bao giờ biểu lộ ra ngoài với bất cứ ai, khoe khoang, hợm mình, lúc nào cũng vui vẻ hòa nhã; nếu ai cần giúp đỡ chàng mau mắn không từ chối ai, không tự mãn có thì giờ lại tìm tòi học hỏi thêm trau dồi kiến thức. Người bạn đường là người đã cùng học với nhau từ trung học, họ hiểu nhau gây dựng một gia đình hạnh phúc, an cư lạc nghiệp, họ tham gia, giúp đỡ những công tác xã hội, không nề hà bất cứ một việc nào có thể làm được.
 
Quả đất tròn, giờ đây Côn, Tính không hẹn lại gặp nhau cùng ở một thành phố, ở các nơi hội họp công cộng. Côn rất vui vẻ khi gặp lại bạn cũ, mời Tính về nhà chơi cho biết nhà và giới thiệu với vợ con cho thêm thân mật.
 
Từ ngày gặp lại Côn, Tính đã biết rõ địa vị nghề nghiệp gia cảnh của Côn hơn mình về mọi phương diện càng làm cho Tính xốn con mắt mỗi khi gặp Côn không còn nghĩ đến tình bạn, lòng ghen tị quái ác dâng lên. Tính tìm hết cách nói xấu phá Côn nhưng ngoài mặt lại ra vẻ thân tình, tâng bốc quá đáng khen ngợi vô lý làm cho Côn phải cảnh giác về những lời khen không chính đáng.
 
Có nhiều người được khen thấy lòng tự ái được ve vuốt bắt đầu thấy ngượng rằng mình chưa làm được điều người ta nói, hay không thể làm được, nhưng nghe đi nghe lại mãi lời tâng bốc nhiều lần “tự kỷ ám thị” cho là mình đáng được tôn quý. Người nghe lời sàm nịnh là người thiếu tinh thần tự chủ, giống như người cộng sản họ có cả một chương trính láo khoét, họ kiên nhẫn cứ ra rả nói đi nói lại ngày này sang ngày khác, lâu dần dân chúng tin theo cho đến lúc họ chụp được lưới lên đầu dân chúng.
 
Bậc chính nhân khi nghe lời khen không lấy làm hồ hởi mà còn xét xem mình có đáng nhận lời người ta khen hay không, chẳng tụ ti mà cũng chẳng tự đắc. Ở đời chỉ những người không biết phục thiện tự làm khổ mình mới đáng cho người chê trách. Hãy sống an vui tự tại bằng lòng với những gì mình có thể làm được, chẳng nên bất mãn cuộc đời.

15-   Lỗi Tại Ai? Đổ Lỗi Cho Ai?

 
 
 
Khi rời bỏ quê cha đất tổ, ngay khi vào Nam cũng như nay sống lưu vong trên đất khách quê người, phần mộ tổ tiên không thể mang theo được, nhưng  lề thói phong tục tốt cũng như xấu đã mang theo và đã ăn sâu vào đầu óc mà phần lời người Việt đều mắc phải cái bảo thủ cổ hủ của một số nhà Nho “nửa mùa” rồi gieo rắc vào đầu dân chúng, chỉ sợ người khác hơn mình, cái gì ở nơi mình cũng nhất, cũng hơn thiên hạ.
 
Ở nhà thường đem thuyết “ngày xưa các cụ”, “trai năm thê bảy thiếp, gái chính chuyên một chồng”, “phu xướng phụ tủy”. Cách xử thế “cá vú lấp miệng em” giữa con người với nhau cho đó là luân lý, đạo đức thánh hiền. Đã là đạo đức, luân lý thì phải dựa trên căn bản luân lý, sự thật công bình bác ái. “Phu xướng phụ tủy” cũng phải tùy theo loại phu, loại chuyên môn ăn hiếp, hơi một tí quát tháo, chửi bới, thượng cẳng chân hạ cẳng tay, đánh vợ chửi con, khi ra ngoài thì mắt la mày liếc, tán cô nọ theo bà kia, rồi về nhà phụ phải tủy hay sao?
 
Mỉa mai thay hiện nay vẫn còn những người khư khư ôm thói tục này và cho đó là kho tàng đạo đức thánh hiền để lại. Đã là người, ở địa vị hay tuổi tác nào cũng có lúc lầm lỡ, “nhân vô thập toàn”. Ai cũng có cái hay cái dở, nên học hỏi, bổ túc cho nhau trong tình yêu thuơng, kính trọng lẫn nhau.
 
Trước 75 cũng có nhiều đôi trong tình trạng gia đình nệ cổ, độc đoán bị “cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy”, cậu hay cô không bằng lòng, phản đối thì bị mắng chửi, quá nữa còn bị đòn, bất kể phạm đến nhân phẩm, tự do của các con. Đôi bên cha mẹ cứ việc mai mối định ngày vu quy, nghênh hôn bất kể nỗi lòng đau khổ của con với một câu của cha mẹ an ủi: “Bây giờ chưa yêu, rồi sau khi cưới sẽ yêu nhau, không sao đâu”.
 
Một số gia đình thiếu căn bản giáo dục từ trước, tới đất tự do đầy cám dỗ chóa mắt với nhiều mới lạ, lao đầu vào chốn ăn chơi, say mê ánh đèn mầu như những con thiêu thân tự cho mình biết ăn chơi văn minh chẳng kém ai. Về đến nhà gặp chồng hay vợ mình thiếu lời ngọt ngào tâng bốc vuốt ve, chỉ cắm cúi đi làm,  thu vén nhà cửa săn sóc các con để dành tiền mua nhà hay để khi các con lớn lên ăn học sau này tốn kém.
 
Ông chồng bà vợ chân chỉ đạo đức đã không chịu chiều theo thị hiếu của bọn suy đồi đã mắt căn tính, gia đình đối với bọn họ giờ đây là nơi tù đầy giam hãm họ, làm cho họ khổ, khi phải đối diện với vợ hay chồng cho rằng cổ hủ không còn chút khả ái nào như khi mới lấy nhau, là chướng ngại cản mũi họ bằng bổn phận bằng lời khuyên. Họ chán ngán gia đình chỉ tìm cách gây sự chống đối để lấy cớ xa gia đình “ma đưa lối quỷ dẫn đường”, bao giờ cũng vẫn sẵn những đồng chí như họ đang chờ đợi họ bên ngoài ngưỡng cửa gia đình.
 
 Những kẻ phản bội tận cùng lương tâm đôi khi cũng lóe sáng nhận biết tội lỗi, nhưng không đủ can đảm dứt khoát. Hồi đầu khi có thân quyến khuyến bảo, họ chỉ biết đưa ra luận cứ lỏng lẻo bào chữa  tội bằng cách đổ cho cha mẹ trước  kia đã ép duyên, đánh chửi bắt họ phải lấy chồng lấy vợ, người mà họ không hề yêu, họ đã phải khổ trong mười mấy năm trời nay, sống với nhau chỉ như cái xác không hồn. Một lối ngụy biện nguy hiểm ấu trĩ cho những người nghe đồng bệnh tương lân.
 
Thảm cảnh gia đình họ Vũ vừa mới xảy ra cách đây không lâu tại Houston, Texas, năm mạng người chết một cách tức tưởi, hỏi ai đã gây nên tội? Người cha quá tức tối người vợ và tình địch đã trút hận thù vào lũ con vô tội, bắn chết 4 đứa con rồi quay súng tự sát. Để tránh đau khổ nhục nhã cho gia đình, người chồng đã không đủ can đảm, nhẫn nhục chờ  thời gian hàn gắn lại. Thường tình người vợ và tình địch phải nhận hậu quả tội lỗi do họ gây nên mới đúng.

Làm vợ làm mẹ thời gian dài, quá đủ kinh nghiệm gìn giữ gia đình, còn đổ lỗi cho cha mẹ sao được. Không còn yêu chồng, yêu vợ cũng còn bổn phận đối với con cái, không còn chút tình thương nào đủ hy sinh cho con cái nữa sao? Đang tâm dứt tình mẫu tử, phụ tử để hệ lụy ảnh hưởng xấu suốt đời cho các con, Những kẻ phản bội là hạng người ích kỷ, chỉ biết tìm khoái cảm cho mình, khi chán người này lại tìm kẻ khác. Bọn người thiếu bổn phận làm cha mẹ không biết thương con, biết bao những trẻ con thiếu cha thiếu mẹ, mồ côi sống trong cảnh bi đát đã không lung lay nổi những con người trụy lạc.
 
Xin những bậc làm cha làm mẹ hãy nghĩ đến đàn con thơ đang sống trong vòng tay cha mẹ nỡ lòng nào hất  đổ hy vọng các con mình đã sinh ra, đang tâm xô chúng xuống vực thẳm hay sao? Chỉ vì tính ích kỷ, tìm khoái cảm nhất thời đến nỗi tan vỡ hạnh phúc để khổ lụy đến đàn con. Ít khi có trường hợp bị lỡ làng duyên phận một cách chính đáng.
 
Nhiều đôi đã lấy câu “duyên số” an ủi lẫn nhau, đôi bên thông cảm tạo dựng gia đình hướng về tương lai, dồn tình yêu bổn phận cho con cái và đặt nền tảng thăng tiến cho xã hội. Dù sống ở đâu cũng hội nhập, thu nhận lấy mỹ tục của người nhưng vẫn giữ trọn văn hóa gốc Việt.

16-   Dạy Con Từ Thuở Còn Thơ
 
 
 
Như thường lệ 5 giờ sáng tôi đã dậy, sau khi làm mấy động tác về thể dục cho dãn gân cốt, nhìn trời mây, cây cỏ còn đọng sương mai, vũ trụ bao la, huyền diệu, kỳ công xếp đặt lớp lang, vẻ đẹp thiên nhiên thấm nhuần trong tâm não, tinh thần sảng khoái, tôi thầm cảm ơn đấng Tạo Hóa đã dựng nên muôn loài, chỉ đặt để có loài người được thay quyền Tạo Hóa hưởng dùng, có quyền trên các loài thụ tạo khác. Thế mà nhiều người vẫn chưa vừa lòng, vẫn oán trách đấng Tạo Hóa.
 
Giòng tư tưởng chợt bị cắt ngang do nhiều tiếng động loảng xoảng như nhiều đồ bằng sứ bị ném xuống đất. Những tiếng động đó xuất phát từ bên kia đường, trước mặt nhà tôi là nhà ông bà Giáp. Tiếp theo tiếng động là tiếng bà Giáp the thé như xé vải:
 
-Cứ ngồi đấy mà chờ, nay bố muốn đổi cái Tivi mầu lớn hơn, mai đổi bộ salon, mốt đổi bộ bàn ăn, rồi khuyến khích, rồi tâng bốc nó tài, nó giỏi, thậm chí nó đưa hết con mèo này đến con mèo khác về cũng không dám nói động đến nó, ăn tiêu như phá, không hỏi nó lấy tiền ở đâu ra, nó biết in tiền hay sao? Bây giờ nó vào tù, khốn nạn một mình nó phải chịu đã đành, còn mình là bố mẹ nó còn dám ngẩng mặt nhìn ai.
 
Tiếng ông Giáp:
 
-Im cái miệng lại, còn đổ lỗi tại ai, quen ăn gian nói dối từ hồi nào đến giờ, có nói ra chỉ ầm cửa ầm nhà, mồm loa mép giải, nó có gan ăn cướp, có gan chịu đòn, còn phàn nàn nỗi gì. Hãy trách mình trước, nay kêu thiếu, mai kêu túng, nó có đem tiền đem đồ gì về nhà cho, thì lấy làm hả hê lắm, có biết những người mất tiền mất của vì nó, người ta khổ sở thế nào không?
 
Đã quen tai về những tiếng động bên nhà láng giềng bởi mấy cô cậu tuổi trẻ thường mở nhạc kích động, cười nói ầm ĩ, hay chửi nhau to tiếng bất chợt đã làm phiền hàng xóm khó chịu, phải nghe những lời thô bỉ. Nhưng lần này làm tôi chú ý vì tiếng ông bà Giáp cãi cọ trách móc nhau vào buổi sáng sớm, hẳn ông bà đang lo lắng cho cậu Ất mới bị bắt mấy bữa nay về tội ăn cướp.


                                ***

Khổ chủ là một bà già hơn 70 tuổi, gầy gò, mắt kém sáng mà cụ không chịu đeo kính lão. Biến cố đại nạn xảy ra năm 75, cụ may mắn theo đoàn người tỵ nạn. Cụ không có con, được người bảo trợ giúp đỡ đưa cụ đến ở một phòng trong chung cư, có vài người cháu thỉnh thoảng đến thăm viếng hay lối xóm các bà quen biết cũng đưa cụ đi chợ đi chùa.
 
Vào một buổi sáng khoảng 7 giờ, có tiếng gõ cửa, cụ yên trí một người quen nào đến thăm, cụ ra mở cửa thì một thanh niên khoảng 19, 20 tuổi chực sẵn ở ngoài. Nó cài cửa lại, đẩy cụ vào xó nhà, đe dọa bắt cụ ngồi yên. Nó lục soát lấy hết tư trang, tiền bạc cụ để dành từ trước, rồi còn đe dọa nếu đi thưa cảnh sát nó sẽ trở lại trả thù. Vì cụ đã nhận ra nó là người trong chung cư gần căn nhà cụ ở. Khoảng hai giờ đồng hồ sau, một người đàn ông đến cho cụ biết tên cướp nhà cụ là em vợ y, nếu cụ đi nói cho ai biết, gia đình tên cướp sẽ trả thù.
 
Theo như người viết tìm hiểu về gia đình này, ông bố trước kia là một công chức đưa được cả gia đình đi tỵ nạn, ông chăm chỉ đi làm, gia đình không phải thiếu thốn, tính tình chất phác, cuối tháng đưa đủ lương về để cho bà vợ chi tiêu mua sắm, cho các con có đủ tiền ăn học. Ông cho như vậy là đủ bổn phận đối với vợ con trong gia đình. Ông không hay để ý đến hạnh kiểm, sức học các con có tiến bộ không, cho đến khi có giấy lệnh truy nã con, ông mới sửng sốt kêu trời.
 
Bà Giáp chẳng hơn gì ông, đồng tiền đối với bà rất quý, dè sẻn tính toán làm sao để có nhiều tiền làm giầu như người ta. Các con bà ngày một lớn, phải có nhu cầu theo tuổi, theo ý bà miễn là nuôi chúng ăn no mặc ấm, có sách vở đi học thế là quý rồi, còn đòi hỏi chi nữa.
 
Trẻ con đến trường, ngoài giờ học ra, lúc ra chơi, khi tan trường, chúng có bạn bè chơi với nhau, nói truyện với nhau, nhìn nhau, rồi khoe nhau có đồ chơi mới, có áo mới, nay bạn này có cái nọ, mai bạn kia có cái khác.
 
Trẻ con, em nào cũng như em nào, đều thèm muốn những cái mới lạ, ao ước sao cho được có. Những em con nhà nghèo hiểu rằng bố mẹ không có tiền không dám xin, hay có xin bố mẹ nói không có tiền mua  cho con được, chúng hiểu rồi thôi. Nhưng trường hợp con ông bà Giáp lại khác, các em muốn thứ  này thứ nọ về xin không được bố mẹ đáp ứng, bao giờ bố mẹ cũng kêu không có tiền.
 
Chúng biết rõ bố mẹ có tiền mà không muốn cho chúng, chỉ tìm cách nói dối quanh để từ chối. Có khi các em đưa bài vở về khoe bố mẹ mong bố mẹ thưởng cho đồ chơi, đi xem phim v.v… bố mẹ cũng hứa “cuội”. Ở nhà chúng hay chứng kiến bố mẹ thiếu thành thực đối với họ hàng, bạn bè khi những người này cần giúp đỡ về tiền, về công việc, thất hứa từ việc lớn đến việc nhỏ.
 
Ảnh hưởng đó trực tiếp tác động trong gia đình ông bà Giáp. Ất đi học là một trò thông minh lanh lợi, nó thấy bạn bè có đồ chơi mà nó thích, đã tìm cách lấy chơi bằng được, hỏi mượn nếu bạn nó quên không đòi mà có đòi nó nói dối đã làm mất hay hỏng rồi. Có khi nó bỏ học rủ bạn đi các chợ tìm cách ăn cắp đồ ăn hay đồ dùng.
 
Dần dà tính xấu ăn sâu vào tâm trí nó, nhiều lần nó đưa đồ ăn cắp về nhà cho cha mẹ, ông bà Giáp đã không hỏi nó về của xuất xứ để tìm khuyên bảo ngăn chặn,  coi như của tự nhiên mà có, nhất là bà Giáp vui vẻ như thừa nhận con mình khôn ngoan lanh lẹ, như khuyến khích nó đi sâu vào vòng tội lỗi. Bây giờ hai ông bà thương con trách móc  đổ lỗi cho  nhau đã không biết dạy con. Muốn con nên người đức hạnh mình hãy làm gương tốt cho các con noi theo. Cha mẹ hay ăn gian nói dối lừa đảo người ta tất nhiên con cái sẽ thành ăn cắp ăn cướp, đi băng đảng phá hoại xã hội.
 
Chứng kiến về vụ con ông bà Giáp sa lầy mất tương lai, một bà mẹ trẻ hàng xóm đã nói:
 
-Tôi rất chú trọng về giáo dục con cái, mỗi buổi sáng đưa cháu đi học, cháu được 7 tuổi tôi cứ cắt nghĩa nhiều làn như thế nào là nói dối, nói dối là sự xấu ai cũng ghét người nói dối, rồi một hôm cháu gọi tôi: Mẹ ơi em bé nói dối, em có tội đấy. Tôi hỏi: Em nói dối như thế nào? Nó trả lời: Em lấy đồ chơi của con. Con hỏi thì em nói không lấy.
 
Tôi hỏi em nó: “Đồ chơi của anh đâu?” Bé chỉ ra sân với vẻ mặt ngơ ngác. Tôi phải cắt nghĩa cho thằng anh hiểu, em chưa biết nói dối và con phải hỏi em là đồ chơi của anh để ở đâu đi tìm cho anh.
 
“Nhân chi sơ tính bản thiện”. Trẻ con như tờ giấy trắng. Nhưng gương tối, lời nói phải, như in vào tâm trí chúng, khi lớn lên có tác dụng suốt đời. Thời Nghiêu, Thuấn dân chúng đi đường có trông thấy của rơi giữa đường cũng không ai lấy, cho rằng của người nào đã vô ý để rơi, rồi khi biết, người chủ sẽ trở lại tìm lấy. Dù nhiều ít không ai lấy của ai. Người người đã giữ được đức thật thà, không tham lam, nói dối, về đêm nhà nhà không ai phải cài cửa ngỏ, tôn trọng chủ quyền tư hữu là đời thịnh  trị, ngàn năm sau vẫn còn nhắc nhở ca ngợi người xưa.

17-   Đời Người Con Gái Chỉ Có Một Thời
 
 
 
Dậy dỗ con cái là bổn phận tự nhiên của cha mẹ, đến tuổi trưởng thành dựng vợ gả chồng. Vẫn theo tục lệ, con trai do cha mẹ đi tìm xem tông xem giống để kén vợ cho con, con gái cũng do cha mẹ đặt đâu ngồi đấy, họa hiếm mới xẩy ra một hai vụ tai tiếng, “tiền dâm hậu thú” hay cãi lời cha me, cho tới khi các con đã thành gia thất ở riêng,  tự lập, bấy giờ cha mẹ mới yên tâm phần nào. Lúc đó các cụ nói rằng: “Đời cua cua  máy, đời cáy cáy đào”, thế hệ này tới thế hệ khác nối tiếp dòng giống, giữ gìn gia phong.
 
Từ khi người mình tiếp xúc với văn minh Âu Tây, có óc phóng khoáng cởi mở, tự do, cầu tiến, bậc cha mẹ không còn giữ được ý niệm xưa và cũng không nên giữ một hủ tục không hợp thời. Nhưng rất tai hại thay, một số giới trẻ đã vượt ra ngoài vòng tự do giới hạn, bỏ lại truyền thống lễ giáo, đạo đức đáng bảo tồn.
 
Hãy nói về tâm trạng của các cô đến tuổi mơ mộng, biết e thẹn, khi đi qua chỗ nào có bóng nam giới tất nhiên họ nhìn, liếc, mỉm cười đôi khi quay lại, có anh chàng lẽo đẽo theo sau, khen cô đẹp, duyên dáng muốn làm quen hỏi chuyện vu vơ, xin một cái hẹn, mời đi ăn chơi, tặng quà v.v…
 
Những cử chỉ trên đã vuốt trúng tim cô. Với tâm trạng hân hoan bồng bột cô về soi gương, thâm tâm tự cho mình đẹp, có duyên làm người để ý theo tán. Cô quên không nghĩ tới cái đẹp của cô chỉ hợp với từng người, không phải ai nhìn cô cũng cho là đẹp. Nếu cô thiếu những đức tính cao quý, lòng vị tha, vui vẻ, hiền lành, lễ độ dù vẻ đẹp chim sa cá lặn cũng chẳng ai quý trọng.
 
Hết năm này tới năm khác qua đi vẫn cảnh trên tái diễn mơn trớn lòng cô, một ngày kia cô nhận ra những người con trai theo tán cô cứ ít dần đi, vì họ đã tìm được cô khác hợp ý, họ đã cưới vợ có khi mời cô đến chia vui với họ.
 
Ngược dòng thời gian cô mới nhớ biết bao dịp cô bỏ lỡ cơ hội, có người cô chê, anh chàng ít nói cù lần, anh này học kém, anh kia xí trai, anh nọ không hào hoa hay dốt ăn dốt mặc. Những chàng cho là hào hoa phong nhã, có thể chấm được, cũng vì cô tỏ ra kênh kiệu, bắt cá hai tay vì thế nên vuột tầm tay hết. Rồi cô đi đến thái độ tiêu cực bất cần đời, tự nghĩ mình vẫn đẹp, có công ăn việc làm, có tiền sống tự do, đến đâu hay đến đó, có tiền bao cho bạn bè nên vẫn có người quý mến, cho rằng ở với cha mẹ hay anh em hay ở một mình trong khu apartment cũng vẫn ấm cúng đủ.
 
 Nếu cô thực tế hơn hãy nghĩ về tương lai khi cô đau yếu, gặp tai nạn, sức khỏe kém, tuổi 50, 60 về già, nhìn vào cảnh các bà già cô độc, bắc ghế ra trước cửa ngồi trông trời trông đất, trông mây bóng hoàng hôn cuộc đời về chiều, sẽ hối tiếc, không có cảnh nào đầm ấm bằng cảnh gia đình có con có cháu, chỉ có ruột thịt thâm tình mới bền bĩ, ngoài ra vì lòng thương xót của lối xóm, bạn bè, thăm nom giúp đỡ cũng chỉ qua lần. “Có âm dương có vợ chồng, dẫu từ thiên địa cũng vòng phu thê”.
 
Câu chuyện cô Nhường dưới đây là một trường hợp diển hình. Cách đây năm năm, khi cô Nhường  bước vào tuổi 30, mặc dù vẫn còn nhiều người theo đuổi nhưng chạnh nghĩ đến cảnh già, đến sắc đẹp sẽ tàn tạ theo thời gian nên cô nhất định chọn lựa trong số người theo đuổi cô để kết hôn, cô không biết chọn lựa thế nào là người chung tình thật lòng, người nào cũng nói yêu cô, tặng quà mời đi ăn, mời đi chơi, khéo nói, khoe khoang giầu có bằng cấp v.v..
 
 Ngày nghỉ cô không đi ăn với anh này, lại đi chơi với anh kia, buổi tối hết anh này gọi đến cậu kia kêu điện thoại lấy hẹn. Cha mẹ cô không chấp nhận được hành vi cử chỉ của cô. Nhưng cô Nhường vẫn cho rằng cách sống của cô là đúng, là hợp thời trang. Và cũng chính vì thế cô vẫn mãi không chọn lựa được ai.
 
Cô tới vấn kế bà hàng xóm trẻ, bà hàng xóm mau mắn trả lời. Nếu cô tin tôi là người bạn giúp cô ý kiến chọn ý trung nhân, cô hãy nói rẽ cho tôi biết hiện giờ cô có để ý tìm hiểu người nào trong số những người cô quen biết không?
 
Cô Nhường trả lời:
 
-Em để ý hai người cũng dễ thương như nhau, nhưng trái ngược nhau về tính tình. Anh An trầm lặng ít nói, có vẻ thực thà đơn giản, mỗi lần điện thoại lại xin nói truyện tại nhà, anh cũng ít tặng quà, ngày nghỉ đi đâu anh vẫn nói cho em biết, cũng như hôm nay anh điện thoại hỏi thăm em và nói cho em biết ngày mai anh phải đi ăn cưới người bạn rất thân dù đau yếu cũng phải đi.
 
Còn anh Ba, rất đẹp trai có bằng cấp, mở văn phòng luật sư, nói khéo biết đón ý em hay mời em đi ăn đi chơi, đã  tặng em nhiều món quà có giá trị, anh có vẻ giao thiệp rộng rãi, có nhiều bạn bè trai cũng như gái và anh nói có nhiều cô muốn lấy anh. Em rất phân vân trong hai người này ai là người chung tình, có thể tin cậy để gửi cả cuộc đời mình vào tay họ.
 
Sau nghĩ một lúc bà hàng xóm trẻ đưa ý kiến:
 
-Như Nhường vừa nói anh An ngày mai đi ăn cưới người bạn rất thân, nhân dịp này hãy đo tình yêu của anh ta đối với Nhường. Anh An có nói 10 giờ sáng mai ra đi vậy vào lúc 7, 8 giờ Nhường hãy kêu điện thoại mời anh An lại nhà để cùng đi chơi, nếu anh An nhận lời, bỏ không đi ăn cưới người bạn thân, tôi tin rằng anh ấy là người thật lòng yêu cô, cô nên tiến tới đừng để lỡ cơ hội.
 
Nhường phàn nàn:
 
-Anh Ba đã tặng em nhiều quà, em muốn trả lại nhưng lần nào anh ta cũng từ chối không chịu nhận, em đã nói với anh ta có nhiều bạn nên tặng lại các bạn khác, em muốn dứt khoát trả hết tặng vật lại cho anh ta.
 
-Muốn trả lại có khó gì, Nhường gói hết tặng vật từ trước đến giờ rồi đưa ra bưu điện gửi về địa chỉ anh ta là xong.


                                  ***


Một tháng sau, chọn được ngày lành tháng tốt đám cưới Nhường – An được tổ chức theo nghi lể cổ truyền hợp với ý ba mẹ Nhường.
 
Bây giờ đi đâu Nhường thường dẩn theo ba con nhỏ xinh đẹp, gặp bà bạn, Nhường chỉ vào các con, cám ơn bà đã giúp ý kiến nên ngày nay Nhường mới có gia đình hạnh phúc bên người chồng có tư cách mà nàng kính phục. Nhường hay ái ngại thương mấy cô bạn đồng trang lứa, vẫn còn lận đận đã bỏ lỡ cơ hội bởi vì đời người con gái chỉ có một thời.

18-   Thiếu Công Bằng Đối Với Con Cái
 
 
 
Bà Dậu ngồi trước chiếc bàn rộng, trên đầy sổ sách, đang dò tìm những phiếu đặt hàng của các cửa tiệm gửi về, kèm vào chỗ thì chê phẩm chất hàng kỳ này kém, chỗ thì trách hàng giao chậm, thiếu hay thừa hàng, đổi trả lại hàng xấu, yêu cầu cải tiến theo nhu cầu của khách hàng.
 
Ông Dậu không ngẩng mặt lên, hai tay ấn máy chữ, nghe bà Dậu đọc con số ít đi, mặt nhăn lại mỗi khi hai ông bà trao đổi phàn nàn số thương vụ kỳ này trụt xuống trông thấy.
 
Kể từ hôm Lan, con gái ông bà đi lấy chồng, cả hai ông bà vất vả mà công việc vẫn không chạy được như khi Lan còn ở nhà. Nhất là bà Dậu, bà luôn phàn nàn với ông, mọi khi có Lan, bà không phải lo nghĩ làm gì, mọi việc đã có Lan quán xuyến đâu vào đấy.
 
Bây giờ cả hai ông thầm khen và phục con mình có tài tháo vát biết buôn bán, trong cửa tiệm có trục trặc điều gì Lan giải quyết rất nhanh, chả trách hết người này đến người khác tìm đến mai mối, không lẽ cứ giữ con ở nhà mãi sao. Trước sau rồi cũng phải lo liệu cho trai có vợ, cho gái có chồng. Lập gia đình phải ở riêng là lẽ thường. Nếu như Lan lấy chồng ở gần thì những lúc gặp nhiều việc khó khăn, Lan đến giúp bố mẹ cũng đỡ khổ.
 
Giòng tư tưởng của bà Dậu vừa lo lắng vừa nghĩ đến con, tiếc thương, phàn nàn công việc nhiều, bà nghĩ rất nhiều mà không tập trung vào một việc gì. Vừa lúc đó thì có tiếng xe hơi dừng trước cửa, rồi Mai, Cúc, Trúc gọi nhau ơi ới “Chị Lan đã về”. Lan hiện ra trước mặt ông bà Dậu làm cho ông bà mừng như bắt được vàng, như có cứu tinh đến với ông bà. Chưa kịp hỏi han, ông Dậu đã nhận thấy mặt con có nét buồn. Còn bà Dậu thì quá mừng, bà nghĩ đến công việc đang cần Lan nên bà vội nói:
 
-Con ở chơi lâu được không, bố mẹ cần con ở lại giúp bố mẹ mấy ngày được không?
 
Lan sốt sắng trả lời:
 
-Con ở nhà luôn với bố mẹ, và con không đi đâu nữa.
 
                           ***
 
Lan, Đức đều là phù dâu phù rể của bạn mình trong một đám cưới, họ quen nhau do cô dâu chú rể giới thiệu. Tiến những cuộc đi chơi gặp gỡ tìm hiểu nhau kéo dài cả năm. Đức là một kỹ sư khỏe mạnh, có nghị lực, có xu hướng cầu tiến. Lan là một thiếu nữ tốt nghiệp về thương mại, sẵn cha mẹ có cửa tiệm nên thôi học ở nhà giúp cha mẹ trong việc kinh doanh. Nàng có óc bén nhậy, tháo vát, đi vào thương trường rất hợp với khả năng, giúp đỡ cửa tiệm cho cha mẹ.
 
Là những người có học vấn, có óc suy xét, họ nhận thấy hai tâm hồn hòa hợp liên kết, lập gia đình sẽ hưởng được hạnh phúc bền vững và đã được đôi bên cha mẹ nhận thấy đủ điều kiện môn đăng hộ đối, hai gia đình đều là nhà buôn có cửa tiệm.
 
Tuy cha mẹ Lan biết thiếu Lan ông bà sẽ vất vả hơn trong công việc làm ăn, nhưng cũng chấp nhận vì nghĩ rằng  khi cần, Lan vẫn có thể về giúp đỡ được.
 
Cha mẹ Đức, ông bà Phúc, biết Lan là người hiền, đẹp, có tài buôn bán, ông bà hết sức hân hoan chỉ mong cho chóng đến ngày cưới được Lan về làm dâu. Tất cả những lễ nghi phong tục được đôi bên tổ chức đám cưới rất linh đình phần nhiều theo ý xếp đặt của cô dâu, vừa có tiền vừa có tài, ai cũng phải khen là một đám cưới vui vẻ hoàn hảo.
 
Qua tuần trăng mật, ông bà Phúc gọi hai vợ chồng Đức Lan và bảo:
 
-Cha mẹ đã già cũng muốn nghỉ ngơi nhưng hoàn cảnh chưa cho phép vì còn phải lo cho các em, khi nào tất cả các em trai có vợ, gái có chồng ở riêng, bấy giờ cha mẹ mới hưu trí được. Các con là trưởng, vậy cha mẹ giao cửa tiệm đang làm đây để các con điều khiển giúp cha mẹ.
 
Đức vì có việc làm ở sở nên chỉ giúp khi nào rỗi, còn Lan sẽ phải làm toàn thời gian, nàng vui vẻ nhận:
 
-Con xin hết sức làm với khả năng vì đã quen công việc như ở nhà.
 
Đúng ý với ông bà Phúc mong muốn, từ ngày có Lan giúp, cửa hàng phát triển, mở thêm chi nhánh. Trong gia đình, ông bà Phúc gả chồng cho hai con gái cũng đều nhờ tay Lan giúp đỡ các em chồng từ việc nhỏ đến lớn như trang sức rất chu đáo do tiền Lan bỏ chi không tiếc. Mỗi lần Lan hỏi ý kiến ông bà Phúc đều được ông bà khen ngợi và để tùy ý. Ông bà Phúc giao công việc cho Lan nhưng không giao tiền, coi như Lan có bổn phận phải bỏ tiền ra.
 
 Trong mấy năm nay, Lan ra sức kinh doanh, có bao nhiêu vốn liếng đưa về góp vào cửa tiệm của bố mẹ chồng để khuếch trương mở rộng thương trường như lời bố mẹ nói: “Của cha mẹ cũng là của con:, công việc thì Lan trông coi, chi thu thì ông bà Phúc giữ sổ, ông bà thường nói: “Đấy là bố mẹ giữ cho các  con”. Đức đi làm cuối tháng đưa hết lương về để góp với bố mẹ cho có thêm lời, Lan chỉ ra những số tiền nhỏ để chi tiêu không đáng kể.
 
Rồi một hôm, Lan khám phá ra rằng hai cửa tiệm chi nhánh đều đứng tên mỗi em gái của Đức; cả hai  cô em nghiễm nhiên thành bà chủ giữ sổ sách riêng. Lan đưa điều nghịch lý này ra hỏi ông bà Phúc thì ông bà trả lời:
 
-Các em mới ra đời, kém tài thiếu vốn, bố mẹ và anh chị cần giúp các em có cơ sở làm ăn, các em ăn nên làm ra là nhờ anh chị và cám ơn anh chị, còn các con là con trưởng ở đây với bố mẹ, muốn ăn tiêu thế nào tùy sở thích, của cha mẹ là của con.
 
Những điều ông bà Phúc giải thích không đáp ứng được sự đòi hỏi của Lan. Còn Đức, chồng Lan, nghe bố mẹ than thở giúp các em đỡ gánh nặng cho cha mẹ, cũng đồng ý với bố mẹ. Thấy chồng quá thiên về bố mẹ, các em, Lan để cho Đức suy nghĩ phân biệt tình là tình, lý là lý, phải có sự công bằng phân minh rõ ràng, bổn phận đối với cha mẹ và sự giúp đỡ anh chị em phải hợp tình hợp lý, trong khi những anh chị em khác không làm gì chỉ biết ăn chơi ỷ lại vào cha mẹ, vào người cặm cụi dè sẽn làm ăn thì thực là bất công.
 
Tất cả vốn liếng công lao đưa về góp với bố mẹ chồng để rồi bố mẹ đem chia giúp cho các em Đức. Lan công phẫn cho rằng bố mẹ chồng đã lợi dụng nàng, thiếu sự công  bằng với các con. Sau cuộc cãi vã giữa hai vợ chồng, Lan quyết định bỏ về nhà cha mẹ và đó là nguyên nhân đưa đến sự chia rẽ của vợ chồng nàng.
 
Người đời nhận định “nước mắt chảy xuôi”, bố mẹ thương nuôi con còn bé, khi lớn muốn giúp đỡ phải tự mình có thể giúp được, không nên rộng rãi lấy của con này san sẻ cho con khác khi không có sự đồng ý của chủ của. Lấy quyền cha mẹ áp đặt lên các con không đồng đều chỉ làm cho đại gia đình bất ổn, đưa đến sự chia rẽ.
 

 
 
19-   Bố Mẹ Chồng
 
 
 
Tiếng chim hót líu lo ngoài sân làm Tân tỉnh giấc thức dậy ra trước sân làm mấy động tác thể dục, trong người thấy khoan  khoái dễ chịu và yêu đời. Buổi sáng trời mưa nhẹ, lất phất như bắt đầu mùa xuân, chàng vào nhà rủ Ái Mỹ, vợ chàng, ra phố ăn sáng rồi đi chơi la cà cho hết ngày thứ bảy. Đã mặc xong quần áo, trước khi đi Tân ra lấy thư. Trong tập giấy có thư từ Việt Nam quen thuộc. Tân hồi hộp trong lòng khi nhận được chữ của bố đề ngoài bì thư. Chàng vội xé ra xem. Trong thư báo tin bố mẹ và các em chàng đã được gọi để phỏng vấn và đồng thời đã có giấy xuất cảnh, chỉ còn chờ ngày lên máy bay qua Mỹ đoàn tụ.
 
Nghĩ đến phút được gặp lại bố mẹ, các em và cả gia đình sum hợp. Tân thấy thật sung sướng. Chàng vội điện thoại cho các em ở thành phố khác biết tin chờ ngày đi đón bố mẹ, các em. Hai vợ chồng sau khi ăn sáng thay vì đi chơi đã đi tìm mua sẵn thêm giường, đồ dùng khi bố mẹ tới nhà sẽ có đầy đủ tiện nghi. Căn nhà có ba phòng  ngủ, vì chưa có con nên hai vợ chồng ở một phòng, bố mẹ ở phòng khác còn ba cô em gái ở phòng còn lại cũng vừa đủ khéo. Trong khi chờ đợi, cứ ngày thứ bảy, Chúa Nhật, cả hai vợ chồng lại đi chọn đồ mua về trang hoàng các phòng ngủ, phòng khách cho vừa ý.
 
Vượt biển từ năm 1976, ba anh em Tân, Tảo, Tú vừa đi làm vừa đi học, cả ba đã thành công, có bằng kỹ sư, có việc làm, hai anh Tân, Tảo đã lập gia đình, riêng Tú cũng làm một hãng với Tảo nên ở chung với Tảo.
 
Được giấy báo ngày giờ đi đón gia đình ở phi trường San Francisco, vợ chồng Tân-Mỹ, Tảo-Liên và Tú đã tề tựu đông đủ với một số thân thuộc bạn hữu, máy ảnh quay phim đã được chuẩn bị sẵn sàng để tiếp đón ông bà Thuần và ba cô con gái xuất hiện với bao mừng rỡ hân hoan đến trào nước mắt. Khi bố mẹ anh em ôm nhau, qua phút hồi hộp, hai người con dâu Mỹ, Liên được hai người chồng giới thiệu trình diễn với bố mẹ chồng.
 
Tuy đã có  thư kèm hình ảnh gửi về xin phép bố mẹ trước khi cưới, nhưng đây là lần đầu tiên gặp gỡ cả gia đình, thân thuộc bạn hữu sau những câu thăm hỏi vồn vã và tràn ngập ý tình thân thương với lời hẹn gặp lại sau. Vợ chồng Tân-Mỹ đưa bố mẹ và ba em về nhà nhận ở những căn buồng riêng đã được trang trí sẵn sàng đầy đủ đồ dùng.
 
Ái Mỹ đi chợ Việt Nam mua đầy đủ thực phẩm: thịt, cá, rau tươi, mắm muối, tiêu ớt, đồ khô bánh tráng, gói bún, phở, khô mực, khô bò, đồ hộp, củ kiệu, tương chao, nhãn, vải hộp v.v… Xong lại tới chợ Mỹ mua về nào là sữa tươi sữa ngọt các thứ đã được xếp đầy tủ lạnh và tủ đựng đồ. Vợ chồng Tân-Mỹ đã dẫn giải cho các em biết sự dụng các tiện nghi trong bếp cũng như ngoài nhà. Ái Mỹ xin nghỉ việc ở nhà một tuần lễ để đưa bố mẹ các em đi làm thủ tục giấy tờ, thăm hỏi những người thân thuộc, đi shopping v.v…
 
Cuộc sống của đôi vợ chồng bắt đầu xáo trộn. Mọi khi mỗi buổi sáng Ái Mỹ chỉ cần nấu ấm nước sôi pha cà phê sữa, kể như là hai vợ chồng đã ăn xong bữa điểm tâm. Muốn chiều bố mẹ chồng, Mỹ đã hỏi xem cả nhà muốn ăn gì tùy thích: ông Thuần uống cà phê lọc phin, bà Thuần và các em sau hai ngày đã chán đồ Mỹ đòi ăn bún mọc.
 
Tới hai bữa cơm chính, Ái Mỹ điên đầu không biết xoay xở làm món ăn thế nào cho vừa lòng mọi người, vì chính nàng không phải là người có tài nấu bếp, xưa nay chỉ quen ăn đơn giản theo lối Mỹ, muốn ăn món Việt phải chờ ngày thứ Bẩy cả hai vợ chồng hay cùng bạn bè tới ăn tiệm Việt Nam. Giờ đây bắt buộc phải làm bếp, nàng trông chờ các em chồng làm giúp lại bị ánh mắt bố mẹ chồng không thông cảm với một câu “chị cho ăn món gì cũng được mà”.
 
Hết hạn nghỉ, cả hai vợ chồng trở lại đi làm, chiều về vào bếp thấy yên lặng như tờ. Mọi người như chờ đợi nàng dâu về làm cơm; đi làm về đã mệt mỏi còn sức đâu để làm bếp hầu cả nhà, ăn xong ngồi ỳ ra cả đống để mình nàng thu dọn bát đĩa. Tân đành phải đưa cả nhà đi ăn tiệm, nếu cư kéo dài tình trạng này làm sao đủ trả chi phí cho các bill cuối tháng gửi về.
 
Tân đưa ý kiến với mẹ để tập cho các em làm cơm ăn ở nhà cho đỡ tốn trong khi các em chờ đợi đi làm. Không ngờ bà Thuần mỉa mai, “các em ở nhà đã khổ quá nhiều, phải để cho chúng nghỉ ngơi rồi còn đi học, chị ấy làm có một bữa cơm đã mệt nhọc gì lắm, người ta còn làm quần quật tới khuya mới đi ngủ mà có ai kêu ca gì đâu.” Rồi bà phán luôn: “Từ mai công việc nhà đã có bố mẹ lo liệu xếp đặt lại, các con cứ việc đi làm như thường, cuối tháng đưa hết tiền lương về để bố mẹ giữ chi tiêu, còn lại bao nhiêu sẽ giữ cho con.”
 
Ngày hôm sau ông bà Thuần gọi các con Tảo, Tú về họp gia đình, ông bà phán rằng Tảo đã có  con chia lương tứ lục và Tú trừ tiền chi tiêu góp với anh chị còn bao nhiêu cuối tháng đưa về nộp cho bố mẹ để phụ nuôi bố mẹ và các  em. Các cô dâu tròn mắt ngạc nhiên ngồi nghe ba người con trai thay nhau giải thích xin bố mẹ thông cảm và thích nghi với đời sống ở đây, các con vẫn hiếu thảo với bố mẹ, xin đừng tước đoạt hết tự do của các con.
 
Ông bà Thuần chỉ hiểu rằng đã có công sinh dưỡng, nay các con phải báo hiếu bằng vâng phục tuyệt đối giống như nếp sống ở nhà.
 
Người đầu tiên chịu búa rìu là Ái Mỹ. Bị nhiều lời chỉ trích cay đắng thô lỗ, Ái Mỹ ra điều kiện với Tân không thể sống chung. Tân không lay nổi lòng cố chấp của ông bà Thuần. Ái Mỹ đành từ giã ra đi. Từ đây Tân về nhà không còn cảm thấy gia đình đoàn tụ như chàng thường mong ước nên lại đi tìm chén rượu cuộc vui cho khuây khỏa qua ngày.
 
Vợ chồng Tân bỏ đi, ông bà Thuần đòi về ở chung với Táo và Tú. Đã có kinh nghiệm, cả hai anh em kiếm một căn nhà cách xa chỗ đang ở, đưa ông bà Thuần và các em ở riêng biệt, để các con lui tới thăm viếng giúp đỡ. Các con ông bà Thuần phàn nàn với nhau nếu biết bố mẹ còn giữ hủ tục quá tham lam, họ đã không bảo lĩnh tới đây, cứ gởi tiếp tế về nuôi bố mẹ lại hay hơn.
 
Đây là một trong những hoàn cảnh trớ trêu hiện đang xảy ra trên đất nước ăn tạm gửi nhờ này. Thế nhưng bên cạnh những câu chuyện khó nghĩ như kể trên lại có những hoàn cảnh khác xảy ra một cách êm đẹp để chúng ta phải suy nghĩ.
 
Câu truyện thứ hai xẩy ra như sau:
 
Chợ Việt Nam vào ngày Chủ nhật, thứ Bảy thường đông người từ sáng đến chiều, ai cũng chờ ngày nghỉ mới đi chợ mua thức ăn cho cả tuần. Đi chợ gặp nhau luôn để quen biết, nhất là các bà gặp nhau có đủ chuyện vui buồn phải xả ra cho thảnh thơi trong tâm hồn.
 
Tới chợ gặp mấy ông bà H.O. hay những ông bà đi đoàn tụ mới tới, rất dễ nhận vì vẻ mặt ngơ ngác, cách phục sức, lại là đầu đề cho các bà đã quen nhau từ trước. Trong số có bà Bát sẵn tính vui vẻ hay nói, bà kể:
 
-Các bà đừng nghĩ ai cũng như ai, như ông bà Phấn ở gần nhà tôi, từ ngày tới đây ở chung với con trai con dâu tôi chưa thấy gia đình nào hạnh phúc bằng. Ông bà Phấn còn đưa theo sáu người con vừa trai vừa gái, khi lãnh tiền trợ cấp cũng như bây giờ đi làm có lương được bao nhiêu, bà Phấn đưa hết cho con dâu để góp chi tiêu trong nhà, không bao giờ ông bà phàn nàn hay đòi hỏi điều gì, ông chỉ nói với đông người ăn có đủ chi tiêu không? 
 
Người con dâu thấy thừa tiền trả lại ông bà Phấn không nhận, chỉ nói cám ơn các con để cho ở chung tìm việc làm cho các em lớn, em bé được đi học, bố mẹ cám ơn các con, số tiền còn dư con cứ giữ lại để lo cho các em sau này khi cần đến.
 
Người con dâu nói với tôi rằng chưa bao giờ cháu được sung sướng như bây giờ, đi làm về tới nhà cơm đã dọn sãn trên bàn, các  cháu bé đã được ăn trước, đã tắm rửa sạch sẽ, các cô em đã bế dẫn đi chơi, và mẹ chồng thường hỏi cô muốn ăn món nào khác để chiều theo ý, ăn xong các em đã tự động thu dọn sạch sẽ ngăn nắp. Cha mẹ chồng cháu thật là những người hiểu biết lịch sự. Tuy nhiên cháu cũng cẩn thận những số tiền cháu giữ cho các em khi cần để trả lại.
 
Cha mẹ sinh con, nuôi nấng từ tấm bé đến lúc khôn lớn, không quản khó nhọc, thì sự hiểu đễ, kính yêu của con cái dành cho cha mẹ lúc tuổi già là một đền bù và càng làm tăng tình yêu thương giữa cha mẹ và con cái. Tuy nhiên, cha mẹ nên tôn trọng tự do cũng như nhân cách của con cái vì cha mẹ chỉ tạo ra xác thân phàm tục của con người còn chính tự do và nhân phẩm mới tạo nên con người.
 
Cha mẹ không nên lấy quyền làm phụ mẫu mà khống chế, tước đoạt tự do của con cái, ngay những lúc nóng giận cũng nên kềm chế, không nên dùng bạo lực trên thân xác con cái dù khi chúng còn nhỏ. Đây chỉ là một sự góp ý trước những hoàn cảnh xảy ra chung quanh, còn vấn đề áp dụng cho từng hoàn cảnh là tùy trường hợp cá nhân.
 

 
 
 
20-   Kiếp Người
 
 
 
Tâm đi học về tới nhà quăng vội cặp sách trên bàn, chạy vào rảo miệng nói:
 
-Mẹ ơi! Mẹ ơi! Con đi học về, mẹ ở đâu?
 
-Ờ, ờ mẹ đây, mẹ ra ngay. Sao con đói rồi hả? Mẹ dọn cơm nhé, hay đi tắm rồi thay quần áo cho mát mẻ rồi hãy ăn cơm.
 
Mẹ còn hâm lại đồ ăn. Tâm phụ mẹ lấy bát đũa để sẵn ra mâm. Biết con thích ăn cá chiên, hôm nào bán hết hàng sớm bà Năm cũng vào chợ tìm cá tươi về chiên cho con ăn. Cả hai cùng ngồi ăn cơm, nhưng mẹ hay đứng lên lấy cái nọ bỏ cái kia rồi nói con cứ ăn xong trước đi, có ý nhường cho con ăn rồi mẹ sẽ ăn sau. Ăn xong trước  bao giờ mẹ cũng bảo Tâm đi ra ngoài chơi.
 
Một hôm Tâm ra ngoài chơi nhớ đến quả bóng để quên ở nhà, về nhà Tâm xuống bếp vừa gặp mẹ ăn cơm với đĩa cá mà Tâm đã ăn hết thịt còn xương mẹ đang mút lại, tự nhiên nó thấy thương mẹ quá và hiểu ra từ trước đến giờ mẹ đã nhịn cho Tâm ăn. Từ hôm sau Tâm không chịu ăn cơm trước mẹ. Sau khi học bài xong bao giờ mẹ cũng bảo Tâm đi ngủ trước để mẹ còn làm nhiều việc.
 
Tâm có người cha đã bỏ mẹ con Tâm từ lúc  Tâm mới biết bò biết gọi bố. Mẹ Tâm âm thầm nuôi con. Thỉnh thoảng nó bắt gặp mẹ ngồi khóc một mình. Tâm định lại yên ủi mẹ thì mẹ nó cố gắng cười gượng đứng lên không muốn cho Tâm phải khổ lây. Tâm có hỏi sao mẹ khóc, mẹ cứ đánh trống lảng đáp: Không có sao cả, rồi đi lấy bánh kẹo mẹ đã mua sẵn để dành đưa ra cho Tâm ăn. Lâu lâu Tâm gặp bố, một người đàn ông khỏe mạnh đi xe đạp vô nhà, gọi Tâm ra, ôm Tâm vào lòng hỏi:
 
-Con có khỏe mạnh không? Con học đến đâu rồi? Lớp mấy? Con chịu khó học, lần sau bố về sẽ mua giầy mới cho con.
 
Nghĩ đến giầy trong lòng Tâm đã rộn rã mong muốn, mỗi khi đi học trông thấy các bạn có giầy mới, trong lòng nó ước ao có đôi giầy, đôi dép cao su con hổ cũng quý lắm rồi. Nó ngước mắt nhìn bố hỏi:
 
-Bao giờ bố về nữa bố mua cho con đôi giầy bata như bạn con nhé!
 
Đang lúc thích thú mơ tưởng về đôi giầy mới, thì bố nó bảo khẽ đi chơi chỗ khác lúc nữa hãy về.
 
Vâng lời bố, nó đi chơi một lúc, khi trở về, tới sân đã thấy bố dắt xe đạp ra đi, trông bố sao mà dữ thế. Mặt bố đỏ sẫm khác thường. Nó ngơ ngác nhìn bố không dám hỏi câu nào cho đến khi bố dắt xe ra khỏi nhà. Tâm vào nhà tìm mẹ, thấy  mẹ đang khóc sưng cả hai mắt, nó vội tìm khăn mặt nhúng nước đưa cho mẹ. Cứ cách ít lâu cảnh trên lại tái diễn. Lần thứ ba và cũng là lần cuối cùng nói hỏi mẹ:
 
-Sao bố không ở nhà, cứ mỗi lần bố về mẹ lại khóc?
 
Mẹ nó trả lời:
 
-Bố không muốn ở nhà với mẹ con mình nữa, bố đi theo người đàn bà khác rồi. Mỗi lần bố về chỉ muốn đuổi mẹ con mình đi về ở với ông bà ngoại, để bố bán nhà cho người khác, mẹ không chịu đi mẹ phải cố giữ căn nhà này để mẹ con mình ở, bố chửi, đánh mẹ cũng phải chịu, bằng giá nào mẹ cũng cố níu giữ lấy nhà.
 
Nói dứt câu mẹ lại khóc. Nó thấy thương mẹ vô cùng và không còn nghĩ tới hay mơ tưởng gì đến ngày bố  về cũng như đôi giầy mới.
 
Hiệp định Genève tới, người ta lo bán đồ đạc thu xếp vào Nam, mẹ con Tâm cũng thu xếp để sửa soạn đi, Tâm cũng được mẹ khoác lên vai cho chiếc bị cói trong có vài tập vở và quyển sách tập đọc thêm con quay là đồ chơi duy nhất. Trên đầu đội mũ cói, hai mẹ con ra tới sân bay  còn quay lại đứng tần ngần nhìn căn nhà đã bàn giao cho chủ mới.
 
Nhờ thế có món tiền để hai mẹ con làm vốn sinh sống khi vào Nam, món tiền mà mẹ nó đã cẩn thận để vào túi áo trong lấy kim băng cài thật kỹ, món tiền đã đổi bằng bao nước mắt, những lời hằn học chửi mắng, những cái tát tai xưng mặt  nổ đom đóm mắt mỗi khi anh chồng dại gái bị gái súc xiểm đã lấy đi những đồ vật thứ gì có thể lấy được, chỉ có căn nhà đòi bán không được đã vấp phải ý chí cương quyết của người vợ cố giữ lại cho con mình.
 
Vào Nam mẹ con Tâm yên định chỗ ở, được chính phủ giúp đỡ, Tâm có áo mới giầy mới đi học, lên 10 tuổi thi bằng Sơ học mẹ đã để dành mua cho Tâm chiếc xe đạp nhỏ, lên Trung học Tâm cũng được mẹ mua cho xe gắn máy như các bạn cùng lớp, đời Tâm thung dung không phải lo lắng gì để hết tâm trí vào sự học.
 
Chỉ một mình mẹ với gánh rau trên vai, ra đầu đường đón xe lam đưa hàng xuống các chợ thành phố để bán, chiều về mẹ đã nấu cơm Tâm cũng phụ mẹ. Sau bữa cơm Tâm vào bàn học, mẹ đã đi lấy hàng sẵn cho ngày hôm sau. Với lòng thương con, chịu khó thức khuya dậy sớm buôn bán chắt chiu, mẹ đã cung ứng cho Tâm đầy đủ thứ cần. Từ ngày lên Đại học Tâm còn được mẹ chiều hơn, mẹ hay bỏ tiền vào túi để Tâm tiêu vặt hay cần mua sách vở ít khi phải xin tiền, có khi mẹ còn giục đi xinê để giải trí.
 
Cả một cuốn phim dĩ vãng quay lại trong đầu Tâm, thương mẹ cả một đời vất vả khó nhọc, quạnh hiu, cô độc nuôi con một mình ăn học, về già, yếu đau chỉ trông nhờ tin cậy vào con. Nhưng cuộc đời không mãi mãi như thế.
 
Một hôm Tâm và Lựu gặp nhau trong tiệc cưới, người bạn giới thiệu mời Tâm đến thăm nhà Lựu. Tâm được cả gia đình chiều chuộng, vồn vã, cho phép Tâm lui tới làm quen tìm hiểu. Sau một thời gian chín mùi, Lựu giục Tâm tiến đến hôn nhân.
 
Cũng đúng lúc  ấy bà Năm đã có ý định tìm con dâu, gặp dịp Tâm thưa với mẹ đưa ý muốn lấy Lựu. Chàng nghĩ mẹ sẽ vui vẻ bằng lòng, trái lại bà Năm đã có ý định chọn một cô con bà bạn thân mà bà đã xem xét cẩn thận từ lời ăn tiếng nói đến cách cư xử, hiểu đễ với cha mẹ, thùy mị, nết na, chỉ chờ Tâm học xong có việc làm sẽ xin cưới.
 
Cả hai mẹ con đều bảo vệ lập trường của mình. Tâm thưa với mẹ:
 
-Con không thể lấy người mà con không yêu, ngoài Lựu ra con không lấy ai cả. Lựu cũng là con nhà nề nếp hiền thục.
 
Tâm đã nhiều lần năn nỉ mẹ, bà Năm vẫn không chịu, bà chỉ muốn Tâm lấy cô con gái bà bạn người mà bà đã để ý kén chọn bằng kinh nghiệm bà nhận thấy đây là người con hiếu thảo, có trung có nghĩa, biết thương yêu hay giúp đỡ người nghèo rất hợp với bà. Quyết liệt hơn, bà bảo thẳng Tâm:
 
-Mẹ chỉ có một con, nếu con lấy con Lựu theo mắt mẹ nhận xét mẹ không thể ở chung với con được.
 
Tâm thật buồn không còn dám đả động về việc hôn nhân. Ngày đại biến 30-4-75 ập đến, mẹ con bà Năm cũng như gia đình Lựu đã may mắn đều có mặt ở trại tỵ nạn ở Mỹ; Lựu và Tâm đã gặp nhau nối lại mối tình cũ. Tâm Lựu nhờ nhiều người quen nói giúp với bà Năm để hai người được về chung sống với bà Năm.
 
Cuối cùng vì thương con, nơi đất khách quê người không dễ gì tìm được người nào vừa ý mính, bà Năm đành chiều lòng con. Vốn tính cẩn thận, bà Năm đã nói trước cho Lựu hiểu gia cảnh hiện tại và bổn phận người con dâu với ít điều trái ý Lựu, vì hoàn cảnh khó khăn Lựu cúi đầu vâng lời.
 
Được bảo trợ ra khỏi trại, định cư an toàn, Tâm và Lựu sẵn có căn bản học vấn đã dễ dàng tìm được  việc làm, tối về học  thêm; bà Năm ở nhà giữ việc nội trợ, rồi mỗi năm bà lại có thêm cháu để bồng làm cho bà bận rộn thêm nhưng thích thú với việc hầu con hầu cháu. Bà vẫn cố gắng chu toàn công việc nhà coi sóc cháu để các  con đi làm.
 
 Nhưng rồi mỗi ngày bà lại nhận ra người con dâu có những lời nói thái độ đối với bà ít kính nể, dần dà coi bà chỉ là người vú già không công. Bà Năm cũng biết muốn đi đâu làm gì cũng phải lệ thuộc vào con vì bà không biết nói hay hiểu được luật lệ phong tục nơi đây. Rất may mắn bà được chính phủ trợ cấp một số tiền nhỏ hằng tháng bà cũng góp với con để khỏi mang tiếng ăn nhờ ở đậu. Bà cố gắng giữ lấy hòa khí trong gia đình, bà vẫn biết địa vị của bà không còn được kính nể như xưa.
 
Thời gian qua mau, các cháu lớn dần, nếu cháu này đi học lại tới cháu khác, bây giờ tất cả các cháu đã cắp sách đến trường, bà chỉ còn chờ đến ba giờ chiều, đứng chờ mở cửa cho các cháu đi học về.
 
Bất hạnh đã đến với bà, bà trượt chân ngã bị đứt mạch máu nhưng nhờ sự tận tình cứu chữa của bác sĩ, sau ba tháng nằm ở nhà thương bà trờ về nhà trên chiếc xe lăn. Giang sơn của bà nay chỉ thu gọn trong một căn phòng được dành riêng từ trước.
 
Với xe lăn từ phòng ra tới bếp, ngày hai lần ăn cơm một mình do Tâm đã nấu sẵn cho mẹ, ăn xong bà lăn xe ra nhìn trời đất, cây cỏ qua khung cửa. Bà sống bên cạnh một sự im lặng não nề, cái  im lặng huyền bí mông lung mà Đấng linh thiêng đã cấu tạo vũ trụ giao cho con người quản lý. Mà đời người sống được bao lâu? Nay còn mai mất, như một giấc mơ như đóa hoa sớm nở tối tàn.
 
Bây giờ con dâu không muốn nhìn thấy mặt bà, vô tình đôi bên có gặp nhau, là lại nhận được ánh mắt dữ dằn của con dâu và những lời cay độc chửi con để ám chỉ đến bà.
 
Trước nghịch cảnh ấy Tâm chết đứng trong lòng. Qua bao nhiêu năm mẹ anh cố gắng chịu đựng giữ hòa khí trong gia đình. Tâm không ngờ mình đứng trước cảnh ngang trái gai góc, bổn phận hiếu để thương mẹ, bổn phận gìn giữ gia đình để vợ khỏi chia lìa tan tác. Tâm hối hận đã không nghe lời mẹ, càng phục mẹ đã kinh nghiệm nhận xét tính nết Lựu và người chỉ nghĩ đến bề ngoài, tính toán vật chất.
 
Lựu lấy anh phần lớn vì mảnh bằng kỹ sư sinh hóa để tìm việc làm với đồng lương khả quan, chiều bà mẹ già để coi con, coi nhà, cho đến bây giờ mẹ tàn tật không còn giúp ích được việc gì, nên nàng trở mặt hỗn láo với mẹ, chỉ muốn đuổi mẹ ra khỏi nhà. Lấy cớ khi xưa bà ấy làm khó dể không chịu cưới mình thật đáng ghét, bây giờ được dịp trả thù. Chồng mà ra mặt bênh mẹ Lựu dọa ly dị, phần thua thiệt mẹ con Tâm ráng chịu. Lựu là con người lý tài dù đã bao năm qua nàng vẫn nuôi dưỡng sự thù ghét bà Năm trong lòng.
 
 Sự thù ghét chỉ gia tăng đến nỗi tình yêu và bổn phận vợ chồng đã không còn chỗ đứng. Nàng đã không tạo được hạnh phúc gia đình mà còn đẩy gia đình vào chỗ không còn lối thoát. Hạnh phúc gia đình không phải tự nhiên mà có mà mỗi người trong gia đình phải cố gắng vun trồng để tạo nên hạnh phúc thực sự.
 
Người ta quên hay cố ý quên rằng “Sóng trước đổ đâu, sóng sau đổ đấy”. Bố mẹ bất hiếu với ông  bà, con cái cũng sẽ bắt chước đối xử lại với cha mẹ y như thế.
 

 
 
21-   Tình Yêu Đã Băng Bó Được Vết Thương Lòng
Bé Cúc đang bầy đồ chơi với búp bê la liệt, phụ tùng đủ thứ, nào gương, lược, bình sữa, tã, áo, quần có mấy bộ. Nó cho búp bê mặc hết áo này rồi lại áo khác, mãi mới ưng ý. Nó lấy lược chải đầu, cho búp bê soi gương, nó hỏi búp bê rồi trả lời thay cho búp bê, ôm hôn chân chán lại quăng búp bế vào góc nhà. Con bé ngoài giờ đi học  về đến nhà phải ở trong nhà như lời mẹ thường dặn, trái lời bị mẹ mắng phạt quỳ quay mặt vào tường, hay ngày Chúa nhật nghỉ không được theo mẹ hay anh chị đưa đi chơi, nó chỉ quanh quẩn với ít đồ chơi trong nhà.
 
 Về chiều mẹ giao thêm việc cho bé như phải phụ với chị khi làm bếp nhặt rau, đậu, hành tỏi, dọn bàn đặt bát đĩa v.v… mẹ bảo phải tập làm cho quen. Có lỡ tay làm rơi bể chén, đĩa nó sợ lắm khi thấy mẹ nhăn mặt, không mắng bé mà lại mắng chị Lan tại sao không làm lấy lại để bé làm bể bát đĩa. Ăn cơm xong bé cũng phải đưa chén, đũa bỏ vào bồn rửa, uống nước xong bé phải ra bàn học để anh Xuân dậy bé học thêm. Bé thấy trái cây, kẹo để trên bàn thèm ăn lắm muốn lấy mà chị Lan hay anh Hạ nói để bao giờ mẹ chia cho mới được ăn.
 
Chợt nó nghe tiếng mẹ gọi: “Cúc đâu, gọi anh Xuân, chị Lan ra xe khuân đồ vào cất đi cho mẹ”. Mỗi lần bà Thảo đi chợ mua thực phẩm để dự trữ đủ ăn cho một tuần.
 
Không cần em Cúc gọi, nghe tiếng mẹ gọi, cả ba Xuân, Hạ và Lan  đều xuống nhà xe khuân đồ chia nhau đem để đâu vào đấy. Chúng không dám cười đùa mà cứ như cái máy. Công việc mẹ chúng cắt đặt đâu vào đấy, đồ đạc trong nhà  xếp đặt có thứ tự, nhà cửa phải sạch sẽ gọn gàng, mẹ chúng  đã chia cắt từng phần việc. Hàng ngày Lan là con gái lớn phải biết nấu ăn làm bếp là chính, các em đều phải phụ chị làm thêm, Xuân, Hạ phải thay nhau rửa chén lau bàn ăn. Còn hút bụi, lau các nhà cầu cũng được mẹ chúng cắt phiên lần lượt phải làm cho chu đáo.
 
Về ăn mặc khi mua sắm, bà Thảo làm  theo ý bà, không con nào được đòi hỏi theo ý riêng. Bà Thảo cũng rất cẩn thận về giờ giấc các con phải học, bà cũng luôn kiểm soát các con về phiếu điểm nhà trường. Theo ý nghĩ của bà Thảo, nuôi nắng dậy dỗ con cái như vậy là chu đáo, đầy đủ, có bố chúng nó chưa chắc đã được như vậy. Mỗi khi các con có làm điều gì không được như ý bà Thảo lại chửi con bằng câu: “Đừng có giống tính bố mày”, hay “đừng có bắt chước bố mày.”
 
 Bà vẫn còn cay cú với người chồng đã ly dị. Trong nhà bà ít khi nghe có tiếng cười, các con bà sợ bà ít dám đến gần bà, chúng có điều gì cũng không muốn chia sẻ với mẹ. Chúng chỉ mong có dịp mẹ chúng đi vắng để mời bạn bè lại chơi. Khổ thay! Dịp may hiếm có, muốn đến nhà các bạn cũng không được phép. Bà nói không có thì giờ đi theo kiểm soát các con, thay vì vậy bà muốn chúng ở nhà học bài hay bắt các con làm một việc gì khác.  Bà áp dụng quy tắc thực chặt chẽ, không cho phép chúng tự bào chữa và cũng không thèm nghe các con nói, mẹ đã nói là phải theo, không được có ý kiến gì.
 
Thấy các con ngày một khôn lớn học hành cần mẫn, bà lấy làm tự hào. Nhớ lại sau khi  ly dị phải nuôi bốn đứa con bà thấy trách nhiệm quá nặng vừa làm cha vừa làm mẹ, lo lắng chỉ sợ không đủ sức gánh vác. Bà oán trách số phận gặp phải người chồng thiếu chung thủy, chỉ biết tiêu pha hoang phí, không giữ bổn phận làm chồng làm cha. Bà nghĩ rằng bổn phận đầu tiên là phải tỏ ra hết sức nghiêm khắc đối với con cái thì mới dậy dỗ chúng nên người tốt được.
 
Một hôm Lan con gái lớn xin phép mẹ để đi làm thêm. Bà hỏi Lan tại sao phải đi làm thêm vì bà có đủ tiền cho con ăn học, không để con thiếu thốn. Lan nói: “Con muốn có tiền tiêu theo ý con.” Rồi đến Xuân: “Con muốn đi khỏi nhà vừa đi làm vừa đi học.” Thật là một tiếng sét đánh xuống đầu bà. Kết quả  sự dậy dỗ các con của bà đã làm bà đau khổ và xa bà dần dần. Bà kêu trời sao tôi khổ quá, đã mất chồng rồi sắp mất con nữa hay sao?  Một người bạn thân ái ngại dẫn bà tới một vị đáng kính để an ủi cố vấn.
 
Muốn chữa bệnh phải tìm căn nguyên bệnh lý – vị cố vấn hỏi:
 
-Bà có đủ tin tôi xin cho biết những điều tôi muốn biết như: Khi bà lấy ông cũng như mọi người mục đích là tiền tài danh vọng và gia đình êm ấm hạnh phúc. Bà muốn ông vừa đi học thêm có kiến thức hơn, lấy bằng chuyên môn lại vừa đi làm có tiền ăn học. Còn trẻ đang thời kỳ yêu nhau thắm thiết, trong mấy năm ông đã học xong có việc làm chắc chắn, đã có tiền ông cũng muốn hưởng thụ như các bạn bè: có nhà lớn, xe đẹp, đồ đạc sang trọng, giải trí du lịch, thể thao, văn nghệ đàn hát dễ dãi giao du bạn bè, hộp họp ăn uống v.v..
 
Tóm lại ông là người cởi mở, không muốn bị  gò bó, hạn chế, không chịu theo bà muốn chỉ huy. Trái lại bà là người có tính cương quyết, cầu tiến, cũng như ông học xong có việc làm có tiền, bà muốn tạo dựng một tương lai huy hoàng hơn người, không muốn thua ai, cần có tiền, phải nhiều tiền là căn bản mới khuếch trương trong các lãnh vực v.v.. Muốn vậy phải biết tiêu dè sẻn, căn cơ, ngăn nắp, mực thước, siêng năng làm việc có thời khóa biểu. Bà mong muốn hai vợ chồng thoát khỏi cảnh làm công để tiến lên làm chủ.
 
Ngừng một lúc như để do xét phản ứng của bà, ông tiếp:
 
-Đây là hai thái cực đã va chạm nhau, cả hai không chịu lùi bước tất phải đổ vỡ, tận cùng lương tâm vợ chồng đều tiếc nuối vì tự ái không ai muốn mở lời trước. Còn hy vọng cho ông bà các con sẽ là những gạch nối hàn gắn lại gia đình. Tiếc rằng bà đã vô tình trút lên đầu các con  bà tất cả nỗi thất vọng tràn trề của một người đàn bà đã bỏ chồng thay vì làm hay cho chúng. Bà đã áp dụng quy tắc chặt chẽ quá khắc khe, hầu như bắt chúng phải trả nợ thay về những lỗi lầm của mình và chồng bà.
 
Dù chúng không hiểu rõ điều đó hay có hiểu thì phản ứng chúng cũng như nhau. Kết quả là con cái bà đau khổ và xa rời bà dần dần. Chúng sợ mẹ, sợ người thân yêu, chúng muốn thoát ly khỏi tầm tay của bà, những đứa con mà bà đặt hết tương lai kỳ vọng vào chúng để hãnh diện và trả thù cho người chồng biết bà đã nuôi dậy con nên người. Bây giờ xin bà trở  về nhà bình tĩnh nhớ lại những cử chỉ, lời nói, việc làm của bà và các đối tượng là chồng, các con của bà cái lợi cái hại
 
Bà hãy cầu nguyện Thượng Đế Giúp bà thay đổi chính sách, bà hãy coi các con như người lớn, vui vẻ hỏi han, truyện trò với chúng chứ không phải như những gánh nặng trên vai bà. Dành nhiều thì giờ chơi với các con, dắt chúng đi chơi, mua sắm cho chúng, hướng dẫn cho chúng, thay vì ra lệnh cho chúng. Rồi bà mời ông nhà về thăm các con vui vẻ cởi mở như chưa có truyện gì xẩy ra. Dần dần niềm vui sẽ trở lại trong gia đình.
 
Tình yêu hạnh phúc bắt đầu trở lại giữa mẹ con, vợ chồng các khó khăn vì thế được giải quyết dễ dàng. Bà Thảo là người biết phục thiện đã hiểu, biết yêu con vì chúng chứ không phải vì mình. Bà yêu chồng và hy sinh để giữ hạnh phúc cho gia đình. Tình yêu còn ảnh hưởng đến cả sự giao thiệp với người ngoài, cách cư xử với bạn bè, trong công việc, với xứ sở với nhân loại. Tình yêu đã băng bó được hết những vết thương lòng.
 

 
 
22-  Ảnh Hưởng Tai Hại Sau Ly Hôn


 
Về mùa đông 8 giờ đã tối. Giờ này chẳng còn mấy ai đi mua hàng. Như thường lệ, tôi đảo mắt kiểm điểm xem trên kệ hàng những món nào đã hết cần mua, món nào còn nhiều chỉ nên mua ít, ghi  vào sổ để con kịp ngày mai đặt phiếu mua hàng. Đang chăm chú chợi nghe tiếng động tôi quay lại. Một ông phục sức lịch sự trông còn trẻ vào khoảng 30 tuổi trên tay bế một bé con tay kia dắt một bé trai. Một bé lớn hơn đi theo bên cạnh. Tôi lên tiếng hỏi:
 
-Ông cần mua gì?
 
Vẻ mặt bối rối, với dáng thiểu nảo, trên tay ông đứa nhỏ như muốn trụt xuống sàn nhà, đứa lớn đứng bên cạnh ông, chạy vào trong như muốn tìm đồ chơi, thằng bé thấy anh chạy vào cũng giặt khỏi tay ông chạy theo ông. Tôi chỉ ghế mời ông ta ngồi rồi lập lại câu hỏi lần nữa:
 
-Ông cần gì để tôi lấy?
 
Vì thấy trên tay ông ta vướng đứa nhỏ, ông ta xin lỗi.
 
-Tôi không cần mua gì, lái xe qua đây thấy tiệm bà còn mở cửa, tôi nẩy ý nghĩ muốn nhờ bà một việc.
 
-Vâng, ông cứ nói, nếu giúp được tôi sẵn lòng giúp.
 
Người đàn ông vẫn bế con và nói, giọng ông ta không dấu được sự buồn rầu:
 
-Vợ  tôi bỏ đi đã mấy ngày nay để lại ba cháu nhỏ,  một cháu lên 5 tuổi, một lên 3 và nhỏ đây chưa đầy năm. Tôi cần thuê một người đàn bà đến nhà tôi coi sóc ba cháu nhỏ, tôi bao ăn ở và thù lao xứng đáng, nhờ bà giúp tôi. Ban ngày đi làm chiều về đón con cho ăn tắm rửa, chúng còn quấy khóc nhớ mẹ, tôi ít còn thì giờ nghỉ ngơi, sợ không đủ sức đi làm.
 
Ngỡ ngàng và cảm thông, tôi nói:
 
-Chưa dễ tìm được người giúp ông ngay, nhưng với phương tiện là cửa hàng đây, mỗi ngày tôi gặp nhiều người tới chợ, tôi sẽ nhờ người nào quen biết hỏi xem có ai có thể giúp ông được.
 
Có lẽ ông ta cũng cảm thấy sự thông cảm trong ánh mắt tôi nên tâm sự tiếp:
 
-Tôi là sỹ quan bộ binh ở miền Tây, khi tan hàng, trở về Sàigòn định lên Đà Lạt tìm cha mẹ tôi làm nghề trồng rau ở đấy. Tới Sàigòn lúc bấy giờ người người chỉ nghĩ tìm đường di tản bằng bất cứ phương tiện nào. Gặp người bạn và cả  gia đình đang chờ tìm xe ra bến tàu anh ta có xe gắn máy chở được vợ và hai con, còn hai đứa con anh nhờ tôi đèo dùm.
 
Cùng đi, anh khuyên tôi nên đi ngay mới kịp. Tới Mỹ được ít lâu anh bạn giới thiệu cô Ly người đồng hương với anh cùng di tản một mình. Chúng tôi sống rất hạnh phúc, từ ngày lấy nhau chưa bao giờ xẩy ra cãi vã hay bất đồng ý kiến một cách trầm trọng, đôi khi có hiểu lầm chút ít rồi cũng làm hòa luôn.
 
Tôi nói:
 
-Đó là thái độ chuyện trò cởi mở giữa vợ chồng và thiện chí nhân nhượng để hòa hợp vào nhau. Còn vấn đề tiền bạc?
 
-Lãnh lương xong tôi để hết vào ngân hàng, chi phiếu đề tên hai người, vợ tôi giữ chi phiếu, chi tiêu thế nào tùy ý, tôi không kêu ca phàn nàn ngay khi vợ tôi mua những món vô ích.
 
Tôi đỡ lời:
 
-Như vậy ông cũng chiều bà lắm đấy chứ. Đó là  về vật chất còn đời sống riêng tư thì sao, có hòa hợp không?
 
-Đời sống vợ chồng chúng tôi vẫn bình thường, chiều nhau đầy đủ, thật tôi không còn hiểu nổi!
 
Tôi khuyên ông ta:
 
-Vâng, điều cần và quan trọng là ngồi lại nói chuyện với nhau về những nỗi khó khăn chồng chất. Ông đừng quên: đâu ai đọc được ý nghĩ ai. Phải cởi mở mới thông cảm nhau được chứ? Tôi xin góp chút ý kiến hạn hẹp trong lúc ông chưa tính ra giải pháp ổn thỏa.
 
Như bà có nghi ông có dấu hiệu chia sẻ tình yêu, ông đi sớm về muộn không có lý do chính đáng. Ông không hay bàn hỏi với bà những việc làm trong nhà hay ngoài xã hội mà ông cho là không cần nói cho bà biết, vì có biết bà cũng chẳng giúp được gì.
 
Ông hay xét nét bà những cái lặt vặt như đi về thấy nhà bừa bộn không sạch sẽ, ông kêu bà không chịu thu dọn, trước khi kêu ông không chịu hỏi trong người bà có khó chịu đau đầu, nhức mỏi chân tay, chưa kịp làm không?
 
Bắt gặp bà nói truyện điện thoại hơi lâu vì bên kia đầu dây người đối thoại chưa kể xong câu chuyện, ông đã ra dấu bắt bà thôi nói truyện.
 
Ông lấy tiền giúp đỡ bạn bè, anh em họ hàng nhà ông, không cần bà nói có bằng lòng hay không. Trái lại bà có hiếu giúp cha mẹ, anh em bạn hữu họ hàng nhà bà, ông lại kêu ca  trách móc. Lúc nào ông cũng tỏ ra là người đứng đầu, làm chủ, không tỏ sự thông cảm hợp tác.
 
Xin ông cho biết trên như các ông bà, bác, chú, cô, dì hay xía vô công việc nhà của ông, tôi nghĩ cũng là một khía cạnh đáng kể, ông nên nhớ lại nếu đã tránh được những lý do kể trên, mà có khi ông không nghĩ tới mà bà cũng không đưa ý nghĩ khó chịu vì lý do nào đó. Những cớ rất nhỏ, ông cho là không đáng kể, có khi là có thêm giọt nước làm tràn ly là thế. Ông hãy nhớ lại hiện tượng gần đây có gì khác trước, khi bà nhà tỏ ra khó chịu hay cau có kiếm truyện với ông hay con cái.
 
Người đàn ông trả lời:
 
-Vâng, bà nhắc đến tôi mới nhớ lại. Cách đây một năm hơn, tôi có đón gia đình bà dì tôi về ở với chúng tôi, để tìm việc làm hay buôn bán, nhà tôi cũng rộng rãi đủ chỗ cho dì chú và hai em ở. Trước khi đi đón, tôi có nói cho vợ tôi biết lý do tôi muốn trả ơn cho dì tôi, vì trước kia dì tôi buôn bán khá giả đã giúp đỡ rất nhiều cho cha mẹ tôi, nhờ đó tôi đã được cắp sách đi học, ngày nay tôi mới có dịp trả ơn dì chú thay cha mẹ cũng như tôi đã báo hiếu cha mẹ tôi.
 
Vợ tôi đã cảm động đồng ý việc tôi làm. Cách đây mấy tháng trở lại đây vợ tôi đổi tính hay kiếm chuyện gây gỗ với tôi, những cớ không đâu, tệ hại nhất cứ đem các cháu nhỏ ra đánh trước mặt tôi mỗi chiều tôi đi làm về. Tôi thương con có nói bênh các  con còn nhỏ chưa hiểu biết gì lại càng làm cho vợ tôi đánh chúng thêm cho đến khi vợ chồng xô xát, chú dì tôi phải can giám mới thôi.
 
Cách đây vài hôm khi tôi đi làm về vợ tôi đánh thằng bé này chảy máu miệng bằng gọng ô gẫy, rồi nhào vô cào cấu tôi sinh sự, tôi phải gọi cảnh sát tới can thiệp. Người ta đưa vợ chồng tôi về sở cảnh sát, ông cảnh sát trưởng cũng khuyên chúng tôi ít điều rồi cho về. Tôi không ngờ ngày hôm sau vợ tôi bỏ đi, thiệt tôi không hiểu được vợ tôi muốn gì?
 
-Đây là một giả thuyết của tôi, từ trước ông bà vẫn hòa thuận sống hạnh phúc, sau mấy tháng gia đình bà dì đến ở chung với ông bà mới thấy xẩy ra lộn xộn trong gia đình. Có thể bà vợ của ông trước kia vì chiều ông mới bằng lòng để gia đình bà dì ở chung, nhưng sau đó đã chạm đến quyền lợi không nhiều thì ít, rồi đến cách cư xử nữa.
 
Tự nhiên bà dì ông chú đến thay mặt cha mẹ chồng có quyền ăn nói, là những  người bà vợ ông chưa gặp mặt hay phải mang ơn, nay bỗng dưng đến để bà ấy phải chiều phải hầu, bà cho là vô lý đối với bà, mà bà nể vì cứ phải tránh né nên cảm thấy mất tự do, hao hụt quyền lợi. Đây là điều tối kỵ, ông đã để cho gia đình bà dì ở chung hàng năm trời, ngay cha mẹ cũng ít ở chung với con.
 
Sức chịu đựng của vợ ông kể cũng khá bền bỉ, rồi cũng có giới hạn thôi. Ông chú bà dì chưa chịu đi, mà ông cũng không giải quyết cho xong. Theo tôi, bà vợ ông quá nể, không nói rõ căn do, chỉ cùng quẫn đã trút sự khó chịu lên đầu lũ con nhỏ mà ông và dì chú ông cũng chưa chịu hiểu. Theo ý kiến tôi, ông và bà nếu cả hai hay từng người đến gặp chuyên viên tâm lý hay cố vấn hôn nhân, hay vị linh mục, mục sư được huấn luyện đặc biệt về cố vấn gia đình. Vị cố vấn có thể giúp đỡ hay giới thiệu tới người khác.
 
Câu truyện đến đây bị ngắt ngang vì đứa bé trong tay ông vòi vĩnh khóc  lóc, ông ta từ giã tôi. Sau đó chẳng bao giờ gặp lại ông ta nhưng câu truyện trên chỉ là một trăm ngàn câu truyện khác hiện đang xẩy ra trên đất nước này.
 
Người viết chỉ muốn góp vài ý kiến xây dựng: Gia đình là nền tảng xã hội, gia đình có bổn phận truyền sinh để giống nòi được tồn tại, gia đình có một nền tảng trật tự đạo đức vợ chồng là người có nhân, nghĩa, lễ, trí, tín, biết nhìn nhận lỗi lầm, sửa sai phục thiện biết trách nhiệm thì gia đình mới bền vững.
 
Người chồng cần dẹp bỏ bản tính “làm đầu làm chủ”, phải hợp tác thông cảm, dĩ hòa vi quý, một sự nhịn chín sự lành. Cả hai trở thành một xương một thịt, không có chủ mà cũng không có tớ, không ai là dụng cụ của ai cả. Người nọ đay nghiến người kia vì hoàn cảnh mà nó không phải lỗi của bên nào cả. Rồi giữa vợ chồng không còn muốn giao thiệp truyện trò với nhau nữa.
 
Hãy hỏi nhau ai là người đã sai lầm? Hậu quả sẽ đến với mỗi người sau khi ly hôn. Các con sẽ ra sao? Thiệt thòi cho chúng suốt cả cuộc đời, ai là người phải chịu trách nhiệm về con cái. Cả hai vợ chồng đừng quên rằng họ thuộc về nhau, người này bổ khuyết cho người kia để làm nên một. Họ phải đặt tin tưởng vào nhau và xem gia đình trên hết mọi sự. Có thế lỗi lầm mới được tha thứ, hay những khó khăn trong cuộc sống sẽ được khuất phục. Tất cả để đặt vào tương lai cho con cái sau này.
 

 
 
 
23-    Cảm Hóa
 
 
 
“Các con ở nhà, mẹ đi chợ về thì nói với mẹ hôm nay bố phải đi họp, vì là ngày bầu lại ban quản trị mới, chắc bố về nhà cũng muộn, mẹ và các con cứ ăn cơm trước, đừng đợi bố.” Nói xong, ông Phan xem đồng hồ rồi vội vàng ra xe đi luôn, sợ đến trễ.
 
Ông Phan là người biết tự trọng, giữ đúng giờ bất cứ một cuộc hội họp, hay đã hẹn trước với ai; một người tích cực, làm việc gì đến nơi đến chốn, nói ít làm nhiều không nề hà sự khó khăn vất vả, tận tình giúp mọi người hay việc công ích, đưa ý kiến giúp đỡ, có khi phải làm thay cho những ông bạn chỉ biết nói nhiều, chẳng chịu làm gì, xong công việc lại cấm nhầm công của người đã giúp.
 
 Ông Phan chỉ cười, ông là con người thẳng thắn bộc trực, là một thành viên trong ban trị sự hội Phục hưng Văn hóa, luôn phải chạm trán với những người thiếu trách nhiệm. Ông Phan nhiều lần phàn nàn với ông Thành, một bạn vọng niên:
 
-Không biết tôi có thể chịu đựng được bao lâu những ông hay phách lối, nói dối, tham quyền ích kỷ, hay phá phách, kiếm chuyện, kéo bè kéo cánh. Nếu tôi nói hay làm thế nào cảm hóa họ được, nhiều hay ít, tôi cũng phấn khởi chịu đựng được.
 
Ông Thành trả lời:
 
-Tôi rất phục anh,  cứ nhìn những công việc anh làm, tôi tin lâu ngày họ cũng thấm được, rồi lương tâm thúc đẩy họ dần dần nhận chân ra sự thật, sự phải. Dùng lời nói tôi nghĩ không có hiệu quả nhiều, có khi còn chạm tự ái, sinh ra bất hòa là khác. Những người bẩm sinh ra đã tự kiêu tự đại, khoe khoang, giả hình, họ nhiễm những thói xấu từ gia đình họ, như tôi biết một gia đình hàng xóm ở Việt Nam.
 
Anh Ngang tên  làm sao thì tính nết cũng ngang ngạnh bướng bỉnh. Bố anh ta làm Chánh tổng tổng Liên Quy, chức Chánh tổng là chức rất lớn đối với dân quê, chỉ dưới quyền quan Tri phủ, Tri huyện, dưới quyền Chánh tổng là các viên chức Lý, phó trưởng, ban hội đồng hương hội các làng.
 
Mỗi khi viên Chánh tổng đi đâu thường hay di chuyển bằng ngựa có người theo hầu, tới làng nào lý phó trưởng tuần tráng đón rước cung ứng ăn nhậu cho đã, còn hạch xách kiếm truyện không vừa lòng sai tráng đinh bắt từ phó lý trở xuống bắt nằm úp mặt xuống đất lấy roi song mà đánh. Tráng đinh các làng phải chia nhau tới nhà Chánh tổng phục dịch hầu hạn không công, viên chức các làng luôn luôn biếu quà để mua cảm tình.
 
Sống trong một gia đình có quyền giầu có, nếp  sống khinh bạc kiêu căng của cha mẹ với người chung quanh đã săn sâu vào huyết quản. Ngang, từ tấm bé, từ lúc đi học đã có người đưa kẻ đón, thích cái gì được chiều cái đó, các bạn học có đồ chơi nào là Ngang trông thấy cũng đòi bằng được, cũng là trẻ em chẳng biết sợ nhường cho Ngang, nhưng bố mẹ em vì sợ bố mẹ Ngang nên đành bắt con mình nhường hay bán lại. Rồi càng lớn, Ngang càng tỏ ra phách lối, chơi bời đua đòi, dựa vào uy quyền của bố, nuông chiều của mẹ, dưới mắt hắn coi người như rác.
 
Di cư vào Nam, mọi người như mọi người, uy quyền của bố không còn, ruộng nương gia nghiệp để lại, tiền của chàng đem đi được bao nhiêu, trông vào sự trợ giúp của chính phủ, Ngang vẫn còn được cắp sách đến trường, hiểu được hoàn cảnh nên cũng cố học hành. Ngang học cũng khá, có bằng cấp, nhưng tính kiêu căng không bỏ, lại tự phụ mình học giỏi, hiểu biết hơn người, coi ai cũng  là người dốt.
 
 Ngang đi làm ở đâu cũng chẳng được lâu vì tính tự kiêu coi thường người trên, chèn ép người dưới, gia nhập hội đoàn nào cũng bị nhiều người phản đối vì không ai muốn gần người với tính xấu đó. Ngang buồn chán sinh ra chán đời, chỉ còn luẩn quẩn ở nhà ăn bám gia đình, chôn vùi tương lai.
 
Ông Phan nói:
 
-Anh Thành ạ, theo tôi nghĩ những người trẻ tôi gặp phần nhiều là những người có học, giỏi, hăng say, nóng nảy muốn làm việc, nếu có người hướng dẫn tốt, lái họ đi theo con đương nhân nghĩa, hướng về tương lai làm rường cột cho tương lai dân tộc, cho tổ quốc, không phải là người nào cũng giống nhau, nhân vô thập toàn, mọi người đều có những ưu khuyết điểm, khác nhau nghề nghiệp, xu hướng, trình độ học vấn hơn kém, khác nhau.
 
Mong họ theo mình thì phải hòa mình đồng hóa với họ để tìm hiểu. Còn những người họ quá kiêu căng tự phụ thì thật khó hướng dẫn. Những người đó, theo tôi, họ giỏi thực đấy, nhưng họ chỉ giỏi về nghề nghiệp chuyên môn của họ, còn trăm vạn nghề nghiệp khác nhau, ai ở lãnh vực nào, địa phương nào, họ chỉ biết trong phạm vi hẹp của họ thôi, còn giao tiếp, xử thế ngoài xã hội v.v.. Người giỏi còn có người giỏi hơn, ở đời không ai dám tự phụ là người giỏi. Cũng bởi tự phụ mà đỉnh cao trí tuệ ở nhà bây giờ phải ngửa tay đi ăn mày mà không biết nhục.
 
Người kiêu  căng đi nói cái  xấu của người cốt để cái “tôi” nổi bật, làm như gương mẫu để được người ta khen. Ưa được nịnh bợ, lâu dần có ảo tưởng cho rằng mình giỏi, hay ít người bằng mình, gặp ai cũng coi thường không bằng mình thành ra kiêu ngạo. Chẳng may gặp thấy ai làm được việc gì có tiếng được nhiều người chú ý, làm cho lòng đố kỵ nổi dậy là phải công kích, nói xấu dèm pha, kéo bè béo đảng phá người ta, dù biết mình không có tài làm được như người ta.
 
Con người sinh ra để chiến đấu, không để an nghỉ, có tư tưởng và hành động, biết phán đoán khách quan biết trách nhiệm về tình cảm, tư tưởng và hoạt động, biết giữ nhân cách, cá tính riêng, hòa đồng vui vẻ với người sống chung quanh, biết sống tranh đấu, chấp nhận nghịch cảnh, biến nhìn nhận lỗi lầm, sửa sai phục thiện, biết giúp đỡ những người kém may mắn.
 

24-   Dung Hòa
 
 
 
Bấm thẻ xong quay ra, bà Dung gật đầu mỉm cười chào mấy đồng nghiệp đứng  xếp hàng sau lưng mình tới cuối cùng là bà Hoan đang nhích dần theo người đi trước. Sau lời hỏi thăm bà Hoan ngắn gọn, bà Dung để ý thấy vẻ mặt buồn tiu nghỉu của bạn, cứ tự hỏi chắc có chuyện không hay xảy ra, thôi để tới bữa ăn trưa hãy chiều lúc tan sở ra về sẽ hỏi cho biết, có thể an ủi bạn phần nào.
 
-Ăn đi chút gì chị Hoan.
 
-Buồn quá, ăn không nổi.
 
-Bình tĩnh lại, từ từ sẽ tính, việc gì rồi cũng giải quyết được, đừng vội vã lên án và kết án, hãy tự tìm hiểu mình đã nghĩ gì, đã nói gì làm phật lòng người ta có kiếm cớ gây tội cho người ta. Tôi nói thế nhưng rồi biết chị là người không ngoan, hiểu biết, đứng đắn biết cư xử.
 
Bà Dung nghĩ phải có lời khen đi trước, khi người ta vui vẻ rồi mới phê bình thì dễ thành công hơn.
 
Bà nói tiếp:
 
-Thời giờ chẳng có nhiều, chúng ta ăn uống rồi còn vào làm việc.
 
Bà Dung vừa đi vừa nghĩ đến gia đình chị Hoan, có bề ngoài gọi là hạnh phúc mà trông mặt chẳng có mấy khi vui, có ai hỏi chỉ thở dài rồi đánh trống lảng, chị chẳng phải là người bép xép hay nói chuyện người thì đến chuyện mình, mình chưa hiểu rõ chị gặp hoàn cảnh bất an như thế nào? Có muốn mình góp ý kiến không?
 
Hai ông bà Hoan gặp nhau khi còn cắp sách ở bậc trung học, từ tình bạn đi dần tới tình yêu. Họ kếp hợp thành tiểu gia đình hạnh phúc sau khi cả hai đã tốt nghiệp, có việc làm hợp khả năng, dần dà có căn nhà khang trang, có những đứa con trai, gái mũm mĩm xinh sắn lần lượt xuất hiện tô điểm cho một gia đình ngày càng hạnh phúc thêm.
 
 Cũng như nhiều cặp vợ chồng mới lấy nhau, họ chiều nhau, âu yếm nhau, quý mến nhau, giúp đỡ nhau, bàn hỏi nói cho nhau nghe những vui buồn hàng ngày, chia xẻ cho nhau niềm vui, yên ủi nhau khi gặp nỗi buồn. Nhưng  ở đời có mấy ai hưởng cuộc đời bình yên hạnh phúc cho tới khi bạc đầu răng long như lời nhiều người chúc cho đôi tân hôn, mà không bị ít nhiều sóng gió phát xuất từ trong hay ngoài gia đình.
 
 Có khi chỉ vì những chuyện không đâu rất tầm thường, vui chuyện kể cho nhau nghe cả hai vợ chồng phân tích tranh luận, vợ bênh người này chồng cho người kia là phải rồi dần đưa đến cãi vã tạo nên sóng gió, nếu không có một việc làm vô ý thức cả đôi bên không chịu tìm hiểu, không chịu tha thứ, không nghĩ đến hậu quả sẽ tác hại cho cả hai bên để cho các con mình chịu ảnh hưởng bất an về tinh thần.
 
Bà Hoan phàn nàn:
 
-Nhà tôi có tính thật thà mà cố chấp: Biết người bạn có tính cờ bạc, mỗi khi anh bạn đến hỏi vay mượn, nhà tôi không từ chối cách khéo léo nhưng lại bảo: “Tôi có thừa tiền cũng không cho anh vay để đi đánh bạc.” Đã không vay được tiền lại còn bị tức giận thêm. Còn mấy ông bạn bợm nhậu mỗi lần đến là được anh ấy đón rước vào nhà để bàn lập đoàn lập hội, tham bác ý kiến về tình hình chính trị, về thời cuộc.
 
 Còn tôi muốn tiết kiệm khỏi đi ăn hiệu thì chịu khó đi chợ vào bếp làm đồ nhậu hầu các ông bạn: bàn soạn cho chán, ăn nhậu cho đã rồi kéo nhau đi, đi đâu tôi cũng không biết. Bổn phận vợ con ở nhà thu dọn trông coi nhà cửa săn sóc các con ăn học. Trong lúc các ông bạn nói chuyện với nhau tôi đã nghe để ý quan sát nhận xét, khi họ về tôi đưa nhận xét của tôi: “Các ông bạn nói thì nhiều mà chưa ai làm nổi việc gì, họ không chủ đích, không căn bản, viễn vọng ảo tưởng. Không nên quá tin.”
 
 Chưa nói hết câu là anh đã nổi nóng nói át đi: “Đàn bà biết gì?”. Tôi thừa hiểu chàng đánh trống lấp đi vì sự chi phí cho những ông bạn khéo nói mà chàng đặt hết lòng vào họ.

Còn tôi ngày nghỉ muốn đưa các con đi chơi, đi mua sắm phải đắn đo với số tiền kiếm được, có dư nhiều mới dám tiêu, loại bỏ những xa xỉ vô ích, bỏ cả thị hiếu thời trang, thế mà khi về nhà vẫn bị anh ấy kiểm soát, lại kêu tôi hoang phí không biết để dành tiền. Bạn bè họ hàng của tôi có ai đến chơi anh lơ là, gặp dịp là anh chê người tôi quen như là thích cờ bạc, lẳng lơ, thiếu thành thật, nói nhiều, vô ý thức. Mỗi người đều được anh tìm điểm xấu để chê, không muốn cho tôi đi lại giao thiệp với ai, còn anh ấy đi đâu chỉ đi một mình, không muốn đưa tôi đi cùng.
 
 Vì tự ái, không bao giờ tôi đòi đi theo, riết thành tôi có mặc cảm là mình xấu, dốt, tôi tự an ủi thôi cũng xong. Nếu tôi đi tới những chỗ hội họp mà mục đích chính là ăn nhậu cho đã, việc công ích chỉ bàn chơi lấy lệ, việc trọng đại mơ hồ như lên cung trăng, chắc là tôi không ngồi im mà khi tôi nói chắc là khó nghe lắm, sẽ làm mất thể diện chồng tôi. Vợ chồng tuy hai là một, không phải lấy sức mạnh mà đàn áp nhau được. Tôi  không thể nhịn mãi tuy tôi rất thương các con tôi, tôi đang nghĩ đến lối thoát, tôi có đủ nghị lực tự chủ, không chịu được sự khinh khi của anh ấy trước  mặt các con tôi.
 
Bà Dung từ tốn đáp:
 
-Rất cám ơn chị Hoan, chị đã tin tôi thổ lộ tâm tình, nhân danh tình bạn tôi cũng xin góp chút ý kiến khách quan nếu chị đồng ý.
 
Chị là người khôn ngoan, hiểu biết nhiệm vụ làm vợ làm mẹ không thiếu sót. Gây ra bất an trong gia đình là lỗi lớn ở anh vì quá quen với nếp sống hằng ngày, ngoài thì giờ làm những công việc ở sở ở hãng, về đến nhà đã có sẵn cơm ăn áo mặc nhà cửa tiện nghi đầy đủ, các con học hành ngoan ngoãn. Anh không nhớ là đã do bàn tay chị đóng góp tác tạo vì đã quá quen xem thường mà anh lơ là quên cả những chiều chuộng, âu yếm chị như trước, rồi vì bạn bè, muốn hãnh diện mình là chủ gia đình, có quyền quyết định làm gì vợ con đều phải theo.
 
 Anh đã quên không nhớ rằng chị là người mà anh đã gặp ở trường học, sự hiểu biết của chị có kém gì anh, có thể còn trông xa thấy rộng hơn các ông bạn nhậu của anh. Chị nên nhớ một số đông đàn ông dù có học có sự hiểu biết nhưng trong óc họ cách hành xử của họ vẫn còn giữ nhiều ít cổ truyền hủ lậu “chồng chúa vợ tôi”, coi người đàn bà là sở hữu dù thâm tâm họ biết họ trái, kém người vợ về môn nào đó nhưng ngoài mặt họ vẫn lấn áp, phủ đầu, nói nặng lời đàn áp đối phương.
 
Chúng ta là người đàn bà, vóc dáng bé nhỏ, sức lực yếu kém hơn đàn ông về bề ngoài, nhưng đáng kể hơn về tinh thần, óc sáng tạo, sự nhận xét, nghề nghiệp chuyên môn, tất cả những gì đàn ông làm được đàn bà đều làm được. Cũng xin góp thêm một ý kiến: khi họ giận dữ vô cớ, cách hay nhất là cứ việc tỉnh bơ không thèm trả lời (Cũng là cách khinh đối phương kém hiểu biết). Lấy giận dữ thắng giận dữ chỉ làm giận dữ gia tăng. Lấy bình tĩnh thắng giận dữ, giận dữ tiêu tan, nên kiên nhẫn chịu đựng.
 
Như chị nói anh ấy là người thật thà, đây là một đức tính đáng quý để giữ được nhân phẩm, sự thật sẽ giúp cho anh ấy tìm thấy điều mãn nguyện trong cuộc đời và sẽ biết chia sẻ hạnh phúc với chị. Chị nên dung hòa ý kiến giữa anh chị, cùng nhau nhắc lại những kỷ niệm êm đềm xa xưa, nhớ lại những lời dịu ngọt, âu yếm, chiều chuộng nhau từ trước mà ít lâu nay cả hai anh chị đã vô tình quên khuấy.
 
Gia đình là căn bản, nền tảng của xã hội và quốc gia. Những phần từ ưu tú được cống hiến cho quốc gia đã phát xuất từ những gia đình có giáo dục, có hạnh phúc an vui. Được như vây những chủ gia đình đã khôn ngoan, học hỏi, kinh nghiệm biết dung hòa mới giữ được hạnh phúc trường cửu.

25-   Tha Thứ
 
 
 
Phần đông các cô gái ở nhà quê, lớn lên trong một gia đình nề nếp, được đi học biết đọc biết viết là đủ theo ý bố mẹ, còn phải phụ giúp cho mẹ tập làm ăn, hái dâu nuôi tằm, ươm tơ, kéo sợi, dệt vải. Ngoài những ngày mùa bận rộn một năm hai vụ, còn phải biết thêm ít nhiều các nghề phụ ở trên, nói là nghề phụ, nhiều gia đình đã sinh sống sung túc nếu biết kinh doanh.
 
Vóc quán xuyến những việc trong nhà mà mẹ nàng giao cho, không nề hà thức khuya dậy sớm chu toàn mọi việc. Đẹp người, nết na, thùy mị, ngoan ngoãn, nên được nhiều người mối manh. Cha mẹ nàng muốn con được ở gần nhà. Khi ông bà Mùi nhờ người tới hỏi muốn làm xui gia thì được ong bà Nhiễu, cha mẹ Vóc, hoan hỉ bằng lòng, vì là chỗ người làng đã từng quen biết, về gia thế cũng môn đăng hộ đối.
 
Hơn nữa, Thân sẽ là rể tương lai đã có địa vị, hiện chàng đang làm việc ở sở điền địa thành phố, mỗi ngày Tết hay ngày kỵ, chàng về làng thường mặc âu phục, ở nhà quê ít có người mặc, được người làng khâm phục nể vì, cho là người học thức. Được Thân làm rể, ông bà Nhiễu lấy làm hãnh diện, không cần xem xét tính nết hay phải hỏi con gái có bằng lòng không?
 
Cha mẹ đôi bên đã tổ chức đám cưới linh đình theo phong tục. Đôi tân hôn đã nhận biết bao những lời chúc tụng tốt đẹp. Sau một tuần lễ nghỉ ở nhà, đôi vợ chồng đưa nhau đi cám ơn chào họ. Cha mẹ đôi bên vui mừng được dâu hiền rể thảo, họ hội ý với nhau mua sắm cho các con tất cả những đồ gia dụng cần thiết để đưa tới ngôi nhà mới thuê gần nhiệm sở mà trước khi về cưới vợ Thân đã thuê sẵn.
 
Hà Nội là nơi văn vật phồn hoa lịch sự, cũng là chốn ăn chơi đua đòi, cám dỗ cho những người thiếu nghị lực, kém đạo đức, dễ sa ngã trác táng đến thân tàn ma dại, thân bại danh liệt. Theo chồng tới sống ở Hà Nội. Vóc đã nghe Thân nói cho biết phải bắt chước ăn mặc giao thiệp, tới vũ trường học khiêu vũ mới theo kịp bạn bè. Chiều theo ý chồng, Vóc đã từ bỏ nếp sống thôn quê mộc mạc quen thuộc, muốn ăn mặc theo mốt mới thị thành phải tốn tiền, lương của Thân chẳng có nhiều, chàng chỉ đưa  về đủ tiền  chợ tiền nhà.
 
Vóc đành phải bỏ tiền hồi môn khi ở nhà cha mẹ nàng đã cho nàng, những món tiền tự nàng dệt được những tấm lụa, là, đem bán lấy tiền riêng để dành: Thân biết Vóc có ít vốn đem theo, chàng thích mua sắm đủ thứ mà trước kia với lương tháng của mình, chàng không dám mơ tưởng tới.
 
Vào một buổi sáng sau khi Thân đi làm, Vóc cảm thấy buồn nôn, tay chân rã rời như muốn đau, ngửi hơi cơm thấy sợ, lại thèm ăn đồ chua, nhớ lại những lần được nghe các bà cụ kể lại kinh nghiệm của người đàn bà bắt đầu cấn thai. Vóc vui mùng chờ chồng đi làm về báo tin mừng. Rồi những ngày kế tiếp là những ngày Vóc ít ăn, nhọc mệt cồn cào hay  nôn ra mật xanh nước vàng như người đau nặng, còn đâu hồng môi son yểu điệu đủ sức khoác tay chồng di dạo Bờ Hồ hay vào vũ trường, đành nằm ở nhà một mình tưởng tượng vui mừng chờ ngày con chào đời.
 
Thân là con người ồn ào thích vui chơi, thấy vợ ốm yếu ngày một gầy, da xanh, vẻ đẹp kém tươi, phải ở nhà dưỡng thai, chàng chỉ về hỏi thăm qua loa rồi lại tìm chỗ đi chơi và được dịp trở lại các chốn ăn chơi trước khi cưới vợ. Từ khi cưới vợ, Thân không thiết đến những nơi đó, vì Vóc vợ chàng có sắc đẹp thùy mị, phục sức theo lối thị thành làm nàng càng nổi bật sắn đẹp hơn các cô đã quen biết chàng từ trước.
 
Đã lâu không thấy Thân trở lại, Nhung, một nhân tình cũ của Thân đã có một con trai với Thân, những tưởng có con thế nào Thân cũng xin bố mẹ chàng chịu nhận một người con dâu xuất xứ từ Khâm Thiên hay Ngã Tư Sở, nói ra vô ích chỉ làm bố mẹ buồn: không thể bỏ con, Thân vẫn chu cấp cho mẹ con Nhung đầy đủ.
 
Biết Vóc đang trong thời kỳ thai nghén ốm đau không đi đâu được, nhan sắc kém tươi, một dịp may hiếm có, khi Thân đến thăm con đưa tiền chu cấp Nhung đem hết sở trường ra chinh phục lại Thân, thêm một lợi khí có thằng con. Thân chẳng còn yêu Nhung nhưng vẫn thương con, thế là Thân vẫn thậm thụt đi về với Nhung và con.
 
Vóc vẫn không hay biết gì về đời sống trước kia của Thân. Nhận thấy Thân hay đi chơi hơn trước lấy cớ đến nhà bạn chơi tổ tôm, không ngủ ở nhà. Thời kỳ dưỡng bệnh đã qua. Vóc trở lại bình thường, tiền chi tiêu trong nhà Thân đưa về không đủ trang trải tiền nhà tiền ăn, mỗi lần cận vấn Thân lại trịch thượng nói lớn, tiền để dành cho ngày mãn nguyệt khai hoa không thể thâm lạm mãi.
 
Vóc nhận thấy Thân đi về bất thường nên đã có ý nghi ngờ. Trong lúc ngồi buồn. Vóc đi dọn nhà lau chùi, tiện tay kéo học bàn xếp lại thấy rơi ra tấm ảnh người đàn bà bế đứa trai giống mặt Thân, Vóc thấy trời sụp đất lở, không ngờ Thân chỉ có bộ mã bên ngoài còn quá khứ của chàng đã lừa dối nàng. Đã có con sao không lấy người ta lại đi cưới nàng, làm khổ cho cả hai người. Nén cơn giận chờ Thân về hỏi cho rõ ràng, đủ bằng cớ không còn chối cãi. Vóc đưa ra điều kiện chờ nàng sinh xong, trong hai người Thân hãy chọn một, vì người nào cũng có con với chàng.
 
Vóc đã không sinh con trai mà lại là con gái, Vóc vui buồn lẫn lộn, vui vì đã có con, buồn vì chồng và cả nhà chồng mong nàng sinh con trai để nối dòng, giờ đây chồng nàng lại đã sẵn có con trai. Thân không muốn làm buồn lòng Vóc, chỉ xin Vóc tha thứ cho chàng, lấy lòng từ bi rộng lượng để chàng làm tròn bổn phận người cha, được đi lại thăm nom nuôi nấng con tới khôn lớn. Chạm tự ái vì tình yêu bị sứt mẻ, tuy nhiên khi suy nghĩ kỹ lại vì đã có con, Nhung cũng như mình, thương con không ai muốn con phải xa cha nó, nên nàng tha thứ để cho Thân dễ bề chăm sóc hai dòng con.
 
Thấy Vóc không có phản ứng mãnh liệt, Nhung trở nên tham lam muốn độc quyền chiếm đoạt, nàng hết sức dở đủ trò mê hoạc Thân, một mặt nàng nhắn tin mời ông bà Mùi tới thăm cháu vì nàng biết tính ông bà thuộc loại tồn cổ, chỉ mong có cháu trai nối dòng. Thân lại là con trai một. Được tin, hai ông bà mua quà bánh đi thăm các cháu. Nhung đã khôn ngoan ra tận bến xe đón ông bà Mùi về nhà thăm cháu trai, ông bà quá quyến luyến truyền tay nhau bế cháu, quên cả giờ, khi định lại nhà Vóc thì Nhung đã dọn bữa ăn thịnh soạn mời ông bà, rồi nàng quỳ xuốn xin ông bà nhận nàng là con dâu dù không cưới hỏi. Vốn mong có cháu trai, đã nhận cháu dĩ nhiên ông bà Mùi bằng lòng nhận Nhung là con dâu.
 
Vóc ở nhà làm cơm đợi đến tối muộn mới thấy Thân đưa ông bà Mùi về, ông bà Mùi cho Vóc biết đã nhận Nhung là con dâu và khuyên nàng nên vui vẻ với nhau vì Nhung đã con trai nên ông bà phải theo như các cụ thời xưa đã dậy “Nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô”, nghĩa là dù chỉ có một con trai cũng được kể là con, còn có mười con gái cũng kể như không. Vóc chỉ phản ứng bằng một câu: “Đây là hủ tục thời xưa, bây giờ ở thị thành này không có ai nhắc lại hay có ý nghĩ khinh con gái không bằng con trai nữa.” Câu nói quá uất ức làm phật lòng bố mẹ chồng không ít, Thân lại dằn mặt Vóc không được phản đối ý của bố mẹ.
 
Cảm thấy mình cô thế, nhất là chồng từ trước đến nay vẫn tin vào tình yêu chung thủy, tất cả đã không còn coi nàng có giá trị vì nàng chưa có con trai. Thân lại càng lơ là ít khi về nhà, với ý chí quật cường nổi dậy. Vóc sống tự túc với nghề may đan với ý nghĩ chua xót cho thân mình đã vậy còn con gái mình mai sau lớn lên trong gia đình đã bị thua thiệt, đến khi lấy chồng nếu không có con trai cũng bị thành kiến “nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô” ruồng bỏ.
 
Trong những giờ phút cô đơn quá, trống trải quá, một mình đối bóng giữa đêm trường tịch mịch biết than thở với ai, chia sẻ với ai. Vóc quay vào nhà nhìn con ngủ, ôi nét mặt thiên thần, nàng nghĩ ra mục đích, phải có nhiệm vụ vì con,  có con để an ủi, hãy sống an vui, tự tại bằng lòng với những gì mình có thể làm được, chẳng nên bất mãn cuộc đời, phải tự lập gây hạnh phúc cho mình, cho con mình.
 
Ngày hôm sau, Vóc thu xếp đưa con về quê tạm ở với cha mẹ. Trước khi đi, Vóc cũng cho Thân biết nàng muốn sống tự lập tự tạo lấy hạnh phúc, không oán hận phàn nàn, để Thân tự do sống với Nhung, và lo cho con được sung sướng, không cần Thân phải giúp đỡ cho nàng cho con và đứa con trong bụng không biết sẽ là trai hay gái sau này, nàng quyết bảo vệ các con có sự bình đẳng không muốn ai khinh khi hạ thấp phẩm giá người đàn bà như trong gia đình nhà chồng đã gây một ấn tượng ăn sâu trong óc nàng.
 
Với mảnh vườn bên cạnh nhà người anh, ông bà Nhiễu đã chia cho nàng. Tất cả anh chị em nàng đã giúp Vóc có căn nhà nhỏ để mẹ con nàng ở. Sẵn có căn bàn, Vóc bắt tay gây  dựng cuộc sống mới an vui, thoải mái bằng nghề nuôi tằm, xe tơ dệt lụa hay buôn bán mua rẻ nơi gần bán đắt nơi xa.
 
Cuộc đời gắn liền vào thời thế, chiến tranh lan tràn các thành phố phải tản cư để vườn không nhà trống. Thân phải đưa Nhung và con chạy về quê lánh nạn, trên đường khỏi lửa không may Thân bị đạn lạc. Thân thành phế nhân sống dựa vào bố mẹ. Nhung vốn là người quen sống xa hoa, tản cư về quê mọi người đều sống khắc khổ thiếu thốn đủ thứ phải theo mẹ chồng làm bếp làm vườn nuôi heo nuôi gà nên Nhung không thích ứng chịu cực, hay kêu ca trách chồng mắng con. Được mấy tháng, Nhung xin bố mẹ chồng ít tiền làm vốn đi buôn rồi đi luôn để con thơ dại để chồng tàn tật cho bố mẹ chồng nuôi.
 
Từ ngày Vóc về quê sống riêng biệt, nàng không oán hận phàn nàn với ai. Ít tháng sau, Vóc sinh con trai, nàng vẫn nói cho người quen biết con nào cũng phải thương yêu chăm sóc như nhau, không phân biệt trai gái, mong rằng mọi người cũng đồng ý như nàng. Cũng vì lý do nhà chồng trọng nam khinh nữ không muốn con gái của mình bị bỏ rơi trong gia đình nên nàng phản đối bằng cách tách biệt ra ở riêng.
 
Với bản tính căn cơ sẻn nhặt  chăm chỉ làm ăn, chả bao lâu Vóc đã có vốn sắm sửa đồ đạc, sửa sang nhà cửa khang trang, tính tình  thuần hậu, chăm giúp đỡ người  khó nghèo, không bao giờ từ chối người thiếu thốn, được mọi người ai cũng mến nhất là những người tản cư bỡ ngỡ với công việc nhà quê được. Vóc chỉ dẫn từng người tùy sức thích hợp với công việc.
 
Nghe tin Thân và Nhung về quê ở với bố mẹ, Vóc tự động đưa hai con đến thăm bố và ông bà nội. Bây giờ ông bà Mùi và Thân đều bỡ ngỡ với con với cháu, trách Vóc không cho biết đã sinh con trai. Nàng chỉ cười vì không muốn cả hai cũng là con là cháu mà bị yêu quý không đồng đều.
 
Nhung bỏ đi, nhà ông bà Mai sa sút dần. Tuy không trở lại sống chung, hằng ngày Vóc vẫn đến thăm nom giúp đỡ nuôi cả gia đình Thân. Khi ông bà Mùi lần lượt quy tiên, cũng chính Vóc đảm đương chu toàn mọi việc ma chay. Trước khi chết, ông bà Mùi hối hận xin Vóc bỏ qua những cử chỉ lời nói lỗi thời của người già. Thân đã nhiều lần tự trách nhận lỗi, hết sức ngượng phải nhận sự giúp đỡ của Vóc và cảm động hơn khi thấy Vóc săn sóc nuôi con mình như con của Vóc.
 
Nàng không thù oán vui vẻ như khi không biết đã có Nhung chen vào đời sống gia đình mình. Nàng chỉ muốn cho mọi người được vui sướng cũng như chính mình được thỏa mãn vui vẻ. Giờ đây tình yêu đã trở về với nàng, tình yêu là đường dẫn về thiên đàng. Sự tha thứ lôi kéo lòng nhớ ơn. Lòng nhớ ơn lôi kéo tình yêu. Tình yêu đạt được mọi sự thoải mái cho tâm hồn.

Cuối hạ sang thu, mặt trời với ánh nắng dịu dàng, gió heo may nhẹ thổi làm cho những cõi lòng đang hiu hắt lo âu cũng bớt được đôi phần, lòng từ tâm được khuấy động, dễ tha thứ, ai cũng muốn làm một cái gì hay đi thăm bà con, bạn bè.
 
Ông Hảo, sau khi ra sân làm mấy động tác về thể dục, trong người khoan khoái dễ chịu. Trở  vào nhà ông nói với bà Hảo:
 
-Tôi muốn ăn điểm tâm sớm hơn để kịp ra chuyến xe bus 8 giờ đi thăm anh Thân. Nghe nói anh ấy bị đau. Nhân tiện hỏi anh chị Thân về số tiền anh chị ấy mượn đã lâu. Mình cần anh chị ấy trả lại để còn mua xe cho thằng út sắp ra trường.
 
Bạn bè cho mượn tiền, lúc đến lấy mình đưa cho dễ dãi, vui vẻ, không phải hỏi đến lần thứ  hai. Bây giờ đòi lại sao mà khó khăn thế?
 
Hai gia đình ông Thân ông Hảo là bạn hàng xóm khi ở Sàigòn. Ông Thân làm công chức, lương không được nhiều. Cả hai ông đều thích ăn diện, trong nhà đồ đạc bày biện toàn thứ đắt tiền. Bà không muốn làm việc gì trong nhà, sợ xấu đôi bàn tay đẹp. Lúc nào bà cũng nâng niu đôi bàn tay. 10 ngón tay lúc nào cũng sơn đỏ chót. Cả đến mấy cô con gái mới lớn bà cũng không để các con phải gì. Bà mướn người giúp việc làm bếp, sai bảo, hầu hạ.
 
Muốn có đủ tiền tiêu, ông bà phải nghĩ cách làm tiền xoay sở, mánh khóe, tạo bộ mặt hiền hậu, đóng kịch giầu có giả tạo. Ông bà còn thân thiện tìm cớ, dịp đến các nhà bạn, người quen biết, rủ chơi hụi, buôn chung, hùn vốn làm ăn. Muốn người ta tin mình làm ăn đứng đắn, phải mời người ta đến nhà mình chơi, ăn cơm, khách sẽ nhận thấy nhà này chắc là giầu có vì đồ đạc sang trọng, đắt tiền. Nhà có người giúp việc hầu hạ, bà chủ lại khéo nói, lịch sự, khách sẽ tin dễ dàng và bỏ tiền.
 
Bà chủ nói chuyện làm quà như quen biết nhiều chỗ uy quyền, hay hãng xưởng cần mua bán những hàng khan hiếm, ai có việc gì muốn xin đặc ân, bà sẽ giúp. Bà Thân đã khéo mánh lới để người này rỉ tai người kia, đã đem nhiều con mồi cho bà đặt gài không cần biết được việc hay không miễn là bà đã moi được tiền ở túi kẻ khác để tiêu. Cũng đồng thanh tương ứng, bà Thân giỏi phịa, ông Thân còn giỏi bịp hơn với cái mẽ người nhà nước, làm cho nhiều người dễ tin.
 
Cuối tháng 3 sang tháng 4-75, nhiều người lo lắng  tìm đường tỵ nạn. Nghe nói ở đâu mua được giấy xuất ngoại người ta tìm đến cầu khẩn, đây là dịp hiếm có để ông bà Thân thu tiền. Có quá nhiều tiền đầy đủ rồi, ông  bà Thân cũng phải tìm đường đi như bao nhiêu người. Vàng, mỹ kim, những đồ quý giá, đồ nhật dụng, cùng con cái, cả gia đình ông bà Thân tới đảo Phu Quốc, ngủ qua một đêm. Trời sáng ông bà nhìn nhau, cả nhà trên người chỉ có bộ đồ ngủ còn 5 valise tất cả tài sản do sự bịp bợm, lừa dối mà có, mang theo bên mình đã không cánh mà bay.
 
“Đời sống con người hữu hạn, ngắn ngủi chóng qua, dù người quyền uy nắm trong tay nhiều sinh mạng người ta như Hitler, Mao Trạch Đông, xưa kia danh nhân dũng tướng, trí thức danh vọng, chức quyền, lúc chết là hết, chẳng còn gì nữa. Giầu có tiền rừng bạc bể mà chi…” Nói đến đây, ông Thân không đủ sức nói thêm.
 
Trên giường  bệnh, biết mình không còn sống được bao lâu, ông nhớ lại cả cuộc đời mình bày ra trước mắt, bao nhiêu người khuynh gia bại sản vì tin lời ông nói, bao nhiêu người trắng tay hết vốn vì nghe ông, tham lợi hùn hạp làm ăn, vì tất cả những nạn nhân khốn khổ ấy đã cống hiến cho ông ăn ngon, mặc đẹp, kẻ hầu người hạ, lên xe xuống ngựa. Bây giờ sức tàn, lực kiệt, mắc  chứng nan y, tiền của không còn, vợ con phải đi lao động, một mình nằm thở vắn than dài.
 
Ông Hảo nói:
 
-Tôi đến thăm anh chị, đã lâu rồi cứ tưởng anh chị làm ăn khá giả, tôi muốn xin lại số tiền anh đã vay chúng tôi trước đây, bây giờ anh đau yếu không có gì  tôi thôi không nhắc đến nữa, anh yên lòng uống thuốc. Chúc anh mau lành bệnh.
 
Ông Thân cố gắng nói:
 
-Tôi rất cám ơn anh có lòng vị tha. Thực tôi lấy làm xấu hổ, cả cuộc đời tôi đã không giúp ích gì được ai, hối hận đã làm khổ biết bao nhiêu người. Nếu bề trên để cho tôi còn sống ngày nào, tôi nguyện theo gương bắt chước anh, giữ lòng thật thà trung tín, và cố gắng đền bồi thiệt hại những nạn nhân của tôi.
 
 Khi ra trại Fort Chaffee, ông bà Hảo xin làm bất cứ việc gì và không muốn làm phiền người bảo trợ. Ông đi cắt cỏ, bà đi rửa chén. Dần dà ông đã là thợ sửa ống lành nghề, bà nhận hàng về may quần áo. Với tinh cần cù, sẻn nhặt, ông bà đã có nhà, có xe, con cái đi học ổn định. Ông bà bắt đầu để dành tiền cho các con sau này đi học lên các trường chuyên nghiệp. Cứ lâu lâu, ông bà Thân lại điện thoại hỏi thăm sức khỏe ông bà Hảo và không quên hỏi thăm số tiền ông bà Hảo để dành đã khá chưa. Rồi bằng cách này hay các khác, ông Thân đã mượn tiền cho bằng được, ông Hảo muốn từ chối cũng khó nói vì ông nói thật là có tiền sẵn.
 
Lòng thực thà của ông vẫn giữ từ khi còn nhỏ. Ông vẫn nhớ lời mẹ dậy: có thì nói có, không thì nói không, đừng bao giờ nói dối ai. Nói dối là một điều xấu và bây giờ ông lại đem những lời trên đây dậy lại các con ông và thêm nữa đã hứa với ai điều gì thì phải giữ lời, đừng để thất tín.
 
Người trung tín, nói sao thì làm vậy. Nói sự thật nhiều khi khó nghe, sự thật hay mất lòng, sự thật bao giờ cũng có hồn, có sức truyền cảm đến người nghe. Dù cách lúng túng, không diễn đạt được hết ý nhưng người nghe vẫn tin, dù là kẻ thù cũng phải tin tưởng. Sự thật có sức lôi cuốn, thuyết phục truyền cảm đến người nghe. Không có điều gì thắng nổi sự thật. Chiến thắng của sự thật chính là lòng công bình, khiêm nhường, bác ái.
 

 
 
 
27-   Thăng Tiến Gia Đình
 
 
 
Một cuộc mạn đàm không dự trước, nhân dịp sinh nhật bà Sinh, trong khu vườn đầy bóng mát, một chiều thứ bảy đầu thu. Một số bà đến trước đang ngồi tán gẫu bên ly nước ngọt. Nghe tiếng kéo ghế mọi người quay lại, bà A. nhận thấy nhiều bà bạn quen  đến trước nên phàn nàn:
 
-Đi làm cho khuất mắt thì không sao, chứ về tới nhà là điên cái đầu, ngày nghỉ còn vất vả hơn đi làm, nên tôi mới tới trễ, xin lỗi chủ nhân và các chị em.
 
Vẻ bực bội còn hiện trên nét mặt bà. Bà B. liền nói:
 
-Chị A. ơi! Lo lắng quá làm gì cho mệt, ở vào xứ tự do này chị có muốn giữ chồng con chị theo tập tục ở nhà khó lắm, theo tôi mình đi làm có tiền nuôi con ăn mặc học hành, thế là đủ bổn phận, lớn lên rồi “đời cua cua máy, đời cáy cáy đào”, còn mình cũng phải có tự do ăn chơi cho thoải mái chứ. Còn ông xã đâu mà một mình chị phải lo?
 
Bà C. nói:
 
-Như ý kiến chị B. đâu có được. Riêng tôi mỗi khi xem báo hay trên truyền hình thấy các trẻ em phạm pháp, vào băng đảng, du đãng rủ nhau đi trộm cướp, hút xách, nghiện ngập, tôi lại lo lắng đến con mình phải dậy dỗ ngăn ngừa chúng như thế nào đây? Tiện đây xin các chị ai có ý kiến nào hay xin cho chúng tôi biết để học hỏi, cũng là một việc bổ ích.
 
Bà D. đáp:
 
-Tôi đồng ý với chị C. nhưng mỗi gia đình mỗi khác, trình độ học vấn, nghề nghiệp, có gia đình độc lập, có gia đình còn lệ thuộc vào bên ngoại, bên nội, có khi cả hai bên, tính tình cha mẹ phần lớn ảnh hưởng đến sự giáo dục con cái.
 
Bà E:
 
-Tôi xin góp thêm ý với các chị. Sự lệ thuộc vào các ông bà nội ngoại không có ảnh hưởng là mấy. Trước kia ở nước nhà, chúng ta đi học với truyền thống học đường “Tiên học lễ, hậu học văn”, chúng ta đã được hấp thụ giáo dục ngay tại học đường, cha mẹ chỉ cần bổ khuyết thêm cho hoàn hảo theo ý gia đình. Ở đây con chúng ta đi học rất nhiều môn cần cho sự sống con người, nhưng thiếu món dậy về luân lý, về đạo làm người. Sự thiếu sót này buộc chúng ta phải dậy dỗ cho các con tại nhà mới mong được hoàn hảo.
 
Bà T.:
 
-Nếu theo ý chị B., chỉ cần đi làm có tiền để nuôi các con ăn  học  như thế là thiếu bổn phận làm cha mẹ, các con học hành không tới nơi tới chốn chẳng may sa ngã rượu chè, nghiệp ngập, trộm cắp, trách nhiệm quy vào tội cha mẹ đã không dạy các con. Bổn phận dậy dỗ con cái phải có cả cha lẫn mẹ, không riêng một mình cha hay một mình mẹ. Nếu một mình mẹ giáo dục con cái còn bố thì lè phè làm gương xấu thì thật uổng công.
 
Tôi đồng ý với chị A., đi làm vất vả về đến nhà các con chị còn nhỏ không giúp được việc, chỉ biết bày đồ chơi bừa bãi, anh chị yêu con lắm, con đòi gì cũng cho không từ chối con một điều gì, có thể nhịn ăn nhịn tiêu để cho chúng. Vậy mà nhiều khi những đứa con được nuông chiều lại hóa ra chẳng ra gì, vong ân là đàng khác. Cha mẹ sáng suốt hơn thì hiểu rằng không nên quá nuông chiều, không nên cho trẻ nhiều tiền để làm chúng hư hỏng mà nên để nhiều thì giờ dậy dỗ chăm sóc các con. Có thì giờ chuyện vãn với các con để hiểu thông cảm lối suy tư của các con, kịp thời dậy dỗ các con đi vào đường ngay nẻo chính.
 
Bà S.:
 
-Theo tôi, đừng coi thường trẻ con không biết gì, còn nhỏ chúng đã có óc quan sát, có cái nhìn “chỉ trích”. Nếu chúng thích những gì chúng nhìn thấy hàng ngày, nếu những việc làm của cha mẹ làm chúng cảm kích, thích thú, chúng sẽ bắt chước lối sống đó, nếu cha mẹ sống một cuộc sống đàng hoàng tử tế. Đôi khi cha mẹ có sự xích mích bất đồng ý kiến cũng không được để cho các con bắt gặp làm chúng phân tâm, luôn luôn tạo một không khí an toàn trong gia đình. Bắt buộc cha mẹ xử trí đúng vai trò của cha mẹ. Sách báo, phim ảnh chúng xem, đọc, cha mẹ đều phải quan tâm kiểm điểm. Vợ chồng giúp nhau, dậy cho các con anh chị em nó biết giúp đỡ lẫn nhau.
 
Bà A.:
 
-Tôi xin các chị giúp thêm ý, hiện giờ mấy đứa con tôi làm cho tôi nhức đầu nghĩ đến tương lai chúng, nhất là thấy mấy đứa nhỏ trong khu tôi ở hay bỏ học dập dìu rủ nhau đi chơi, có lần tôi bắp gặp chúng đến rủ con tôi. Tôi ngăn cấm con tôi không được làm bạn với chúng, nhưng khi tôi đi làm vắng không thể biết các con tôi có nghe lời tôi không? Mà để chúng làm bạn với những trẻ đó chắc chắn con tôi sẽ hư.
 
Bà E:
 
-Vâng, đây cũng là một khía cạnh quan trọng chúng ta cần mổ xẻ kỹ hơn. Tôi xin đưa ra một câu chuyện điển hình.  Anh chị tôi có bốn cháu, hai trai hai gái. Khi cháu nhỏ bắt đầu đi học, cháu lớn được 12 tuổi. Anh chị tôi yên trí đi làm về chỉ cần đón cô cháu nhỏ. Tuy đã dặn các con đi học về phải ở nhà chờ bố mẹ đi làm về, nhưng trẻ con hay quên có khi về nhà gọi các con lúc thi thiếu một hay hai, có khi cả ba đứa con đều đi chơi mỗi đứa một nơi, bố mẹ phải chia nhau đi tìm.
 
Nhà cửa chúng bày giải bừa bộn, đứa nào cũng lem luốc dơ bẩn, rồi dần dà nhận thấy chúng thay đổi thái độ bướng bỉnh, ăn nói hỗn hào, xem đến học bạ cứ kém dần cho tới khi nhà trường báo cho biết, chúng đã bắt đầu đi học thất thường, anh chị tôi lo lắng, bàn với nhau phải tìm phương pháp sửa đổi ngay mới kịp. Sau cùng anh tôi tính chỉ còn một lối thoát, trong hai người phải ở nhà một người săn sóc kiểm điểm các con, nếu muốn chúng nên người tốt, phải hy sinh vì các con, một người đi làm đủ nuôi cả nhà, vì tương lai các con nên người hữu dụng là cái vốn của cha mẹ, đâu có cần để vốn cho các con bằng tiền của, hãy đầu tư để vốn cho các con bằng việc học hành, bằng nghề nghiệp thành người trí thức có nhân phẩm.
 
 Và anh chị tôi quyết định hy sinh không có ý đổi nhà lớn hơn, không mua xe mới, bớt chi tiêu, một mình anh tôi đi làm cũng đủ, chị tôi ở nhà lo việc nội trợ săn sóc hướng dẫn các con. Mất một thời gian, bây giờ các cháu tôi đã là những học sinh xuất sắc, ngoan ngoãn.
 
Các bậc cha mẹ có tu thân mới tề gia. Bố mẹ nói dối, lừa đảo, đâu có thể trách con lường gạt trộm cướp. Bố ngồi uống rượu tì tì chai nọ bỏ ra chai kia bỏ vào mà lại cấm con đừng uống rượu, bố mẹ cờ bạc thích đi du hí lại bảo con ở nhà chăm chỉ học hành được sao?
 
Gia đình là một sứ mệnh, là trung tâm ánh sáng. Nghệ thuật giáo dục là lắng nghe và khuyên dụ và hướng dẫn các con em tin tưởng, tự tìm ra niềm tin làm đúng, làm phải. Đừng bao giờ bắt nó giống mình. Hãy làm gương, không cần nói, không chửi mắng, từ từ bằng công việc làm, săn sóc hỏi han yên ủi.
 
Nếu chúng ta nhận được những ưu khuyết điểm này, làm ăn lương thiện, luôn luôn cầu tiến, thì con cái sẽ học nơi cha mẹ và trở thành người hữu dụng sau này.
 

 
 
 
28-   Ăn Cơm Nhà Vác Ngà Voi
 
 
 
Thúy dậy đóng cửa cho mẹ. Trước khi ra khỏi cửa bà Biền dặn các con: “Mẹ thổi xôi rồi, trước khi đi học. Thúy dọn xôi, đường, pha cà phê sẵn cho bố, lấy xôi cho con và các em ăn rồi soát lại sách vở các em có đưa đi đủ không? Các em con hay quên lắm đấy, tiền ăn trưa mẹ để sẵn ở ngăn kéo trong bếp, phần ai bao nhiêu vào đấy mà lấy như mọi khi.” Rồi bà mới lái xe ra cửa tiệm trước khi người làm tới.
 
Bà Biền là người phụ nữ trí thức, có duyên thầm đáng yêu và dễ thương do tư cách đức tính tự nhiên, lanh lẹ, tận tâm, thành thực, hay giúp đỡ hay thương người. Nhiều khi trông bên ngoài không có gì đẹp mắt nhưng với nết tốt con người thành ra dễ mến dể thương và đôi khi hấp dẫn nữa. Một cái đẹp từ tâm hồn phát xuất nên câu: ‘cái nết đánh chết cái đẹp” rất hợp với cái duyên thầm của bà Biền theo nhật xét của những người quen biết hay thường giao thiệp với bà.
 
Sau khi lập gia đình ít lâu, đã ổn định được nơi ăn chốn ở, bà Biền đã đi học thêm về may cắt quần áo, đã tốt nghiệp về thương mại; bà quyết định ra kinh doanh, mở cửa tiệm dậy may thêu cắt quần áo ở bên trong, bên ngoài người bán các hàng y phục thời trang. Với sự niềm nở, cởi mở, lịch sự, cửa tiệm ngày càng phát đạt dưới sự điều khiển của bà, có hàng trăm người học nghề và người giúp việc. Đó là một thành công đáng kể.
 
Là một thanh niên đẹp trai khỏe mạnh, thích chơi hơn thích học, dù muốn dù không Biền không thể bỏ ngoài tai những lời cha mẹ khuyên bảo con làm gương cho các em, còn tương lai đời mình, cứ trông ỷ lại vào cha mẹ là một điều không nên, vả lại cha mẹ ngày một già, phải có bổn phận giúp đỡ cha mẹ sau này. Rồi anh chàng đẹp trai thích chơi hơn học cũng lấy được bằng kỹ sư điện tử, cũng đi làm với số lương bổng khá cao; có tiền anh tỏ ra một người hào hoa phong nhã, ngoài giờ làm việc lúc nào bên mình anh cũng có bạn bè kéo nhau đi chơi.
 
Cha mẹ anh cũng biết tuổi trẻ bồng bột mới vào đời phải để cho anh tự do tìm hiểu dưới con mắt cố vấn hướng dẫn của cha mẹ, biết kìm hãm đừng để đam mê sa đọa bởi những người bạn xấu. Rồi đến lúc đi mãi cũng  nhàm tai, ăn mãi nhưng cao lương mỹ vị cũng mất ngon. Cha mẹ anh muốn anh lập gia đình làm bổn phận công dân, vì gia đình tốt là nền tảng xã hội thăng tiến, các cụ để anh tự do tìm ý trung  nhân lập gia đình cho yên tâm tuổi già.
 
 Với sự khôn ngoan và kinh nghiệm cha mẹ khuyến dụ anh cách chọn lựa: một tình yêu chân thật trong sáng phù hợp với điều nhân nghĩa thì mới có trung, mới góp phần xây dựng, tạo hạnh phúc cho gia đình. Đừng có ham người đẹp khép nói mà gian ác, có nhiều tiền của, uy quyền mà khinh người, bủn xỉn keo kiệt, hạng người này chỉ đáng ghét mà thôi.
 
Thượng Đế đã phán: “Xương thịt bởi xương thịt, hai người là một, một là hai”. Đi tìm một nửa thân mình rất dễ mà cũng rất khó. Một bà bạn của mẹ Biền nói: “Đừng chọn người đẹp lắm, giàu sang, có bằng cấp, tôi sẽ giới thiệu một cô, có đủ đức tính làm người dâu thảo vợ hiền. Rồi bà bạn đưa cả cha mẹ và Biền đến thăm gia đình cô Lý, giới thiệu cho hai bên gia đình Biền, Lý làm quen.
 
Nhà nghèo, Lý vừa đi học nghề may vừa đi làm để giúp đỡ cha mẹ. Vào nhà Lý, ngoài những cây ăn trái, gia đình này đã tận dụng đất cấy đủ thứ rau thực dụng hàng ngày. Mỗi buổi sáng, chị em Lý vẫn hái rau đưa bỏ mối các chợ trước khi đi học, đi làm để có thêm tiền giúp cha mẹ.
 
Tìm hiểu ít lâu, đôi bên cha mẹ Biền, Lý tác thành cho đôi trẻ có một mái ấm gia đình hạnh phúc. Nhờ vào đồng lương dồi dào Biền đưa về, Lý chu toàn bổn phận nội trở, ngoài ra Lý có thì giờ có tiền đi học thêm nghề cho đến khi ra trường để góp phần xây dựng chung.
 
Vốn thích ăn chơi, đua đòi, từ ngày cha mẹ chàng qua đời, không còn ai đủ uy tín kìm giữ, lại thấy Lý có cửa tiệm ăn nên làm ra, Biền không còn để ý lo đến việc  nhà, thậm chí các con đau yếu, học hành ra sao, chàng cũng không để ý tới, để mặc cho Lý lo liệu dậy dỗ con cái một mình. Chồng không cộng tác từ việc nhỏ đến lớn, vẫn biết mình có đủ khả năng giải quyết, Lý tỏ ra buồn mỗi khi nói đến việc gì lại bị Biền lấy quyền làm chủ gia đình lấn át, nói mình còn lo nhiều việc trọng đại bên ngoài, công việc ở nhà là bổn phận đàn bà.
 
 Mải mê theo các ông bạn đi họp đi công tác, nay xin nghỉ mai xin nghỉ, ông không muốn đi làm nữa cũng bị sở chấm dứt công việc cho về hưu non. Không đi làm, không có lương cũng chẳng sao vì từ lâu ông Biền đâu có đem tiền lương về nhà, lương của ông cũng không đủ chi tiêu cho những cuộc hội họp, đi đây đi đó với những vé máy bay cho những ông bạn từ xa đến, đi chỉ có hai bàn tay không, đều trông vào ông Biền chi viện.
 
Từ ngày ông Biền nghỉ việc, có nhiều thì giờ đi công tác xa gần, sự chi tiêu càng tốn nhiều, những ông bạn, những đồng chí của ông ở gần hay ở xa, biết ông không đi làm ở nhà, lấy cớ đến hội họp nhân thể nằm vạ vô hạn định, tất nhiên những tổn phí  mất thì giờ về thù tiếp, bà Biền phải ứng ra. Đồng tiền là khúc ruột, của đau con xót, vì chiều chồng, buộc lòng bà phải chịu đựng nhưng bà bất mãn vì những chi tiêu vô ích. Bà Biền đưa ra nhận xét về một số người mà ông cộng tác và phàn nàn: “Những ông bạn này theo anh, đi che dù cho anh hãnh diện chứ có làm được tích sự gì.”
 
Ông Biền đáp:
 
-Các ông bạn, các đồng chí của anh là những người có bằng cấp cao, giáo sư, kỹ sư, luật sư, bác sĩ, nha sĩ, chuyên khoa, cử nhân, văn sĩ, thi sĩ, nhạc sĩ, tiến sĩ, là những người trí thức tài cao học rộng hiểu nhiều, còn đàn bà biết gì, học hành ít, hiểu làm sao được công việc của chúng tôi.
 
Bà Biền đáp lại:
 
-Công việc em rất bận nhưng em cũng cố gắng thu xếp đi dự ít  lần để nghe xem, theo nhận xét của em, những bài diễn văn tràng giang đại hải nghe rất kêu, rất có ý nghĩa của những ông bà chủ tịch, tỉnh ủy, khu ủy, tổng thư ký v.v… những tràng vỗ tay tán thưởng kêu như pháo, ra khỏi hội trường có ai còn giữ được chút nhiệt huyết, còn nhớ được chút ít những câu vừa nghe trong hội trường, thật uổng công những bài diễn văn tốn công phu soạn thảo, thực đúng với câu “nói nhiều mà làm chẳng bao nhiêu”.
 
Bà Biền đinh ninh nghĩ rằng ông Biền nghỉ việc càng hay, bà mở rộng thương trường, có ông giúp đỡ hợp tác, từ việc dậy dỗ các con, chúng đã lớn, cần có ý kiến người cha cho đến trách nhiệm điều khiển những người làm trong tiệm. Nhưng giờ đây bà Biền đã thất vọng, ngày này sang ngày khác, ông Biền không chịu chung lưng góp sức với bà, chỉ biết đi chơi đi họp với bạn bè, hết tiền lại về nhà lấy, ỷ vào sức lao động của người vợ hiền, nếu nói đến ông lại lên mặt chủ nhân ông, tự phụ mình là người trí thức có học có bằng cấp hẳn hòi.
 
Thực ra những người có học, có bằng cấp chuyên môn như ông Biền chỉ hiểu biết riêng về ngành nghề của ông, không nên lạm dụng hai mỹ từ trí thức, đã vậy ông còn tưởng lầm các bạn, các đồng chi khoa bảng của ông đều là người trí thức. Nếu ông để ý tìm hiểu, ông nên phục và riêng tặng bà vợ hiền của ông mới đúng là người trí thức.
 

 
 
 
29-   Những Khía Cạnh Của Tuổi Trẻ
 
 
 
Trên màn ảnh truyền hình, thỉnh thoảng chúng ta nhìn thấy cảnh các thiếu niên tay mang còng, đang bị cảnh sát áp dẫn lên xe, hay các báo chí tường thuật những vụ cướp bóc, hãm hiếp mà thủ phạm phần lớn là những thiếu niên tuổi từ 14 tới 20 học sinh các lớp trung học.
 
Tìm hiểu về thân thế các em, thuộc đủ thành phần, hoàn cảnh khác nhau. Có em mồ côi cả cha lẫn mẹ, hay cha mẹ chưa đi được, gởi con đi trước để làm đầu cho sau này bảo trợ cho cả nhà đi tỵ nạn nước ngoài. Trước khi đi, các em đã được cha mẹ ân cần dặn dò nói rõ gia đình đặt hết hy vọng vào em. Cả nhà phải nhịn ăn nhịn mặc, còn phải vay nợ mới đủ tiền mua chỗ cho em vượt biển ra khỏi quê hương đau khổ. Em mang trong đầu một hy vọng, một tương lai cho gia đình, em đè nén lòng nhớ nhung cha me, lấy hết can đảm, liều lĩnh ra đi một mình, chịu biết bao những sự sợ hãi đói khát mới qua tới trại tỵ nạn, bị người ra hất hủi ngược đãi, tứ cố vô thân, tìm chỗ bám víu, rút cục cũng nhập với những em đồng trang lứa, đồng hoàn cảnh, lang thang ngày này sang ngày khác, chờ các phái đoàn đến phỏng vấn, cứ bị chê là thiếu niên độc thân. Chán nản thất vọng, ở trại quá lâu người ta cũng nhận cho em đi vì “nhân đạo”.
 
Đến được đất nước tự do với biết bao mộng đẹp, được người bảo trợ giúp đỡ, đưa đi học, đi làm, em không chịu khép mình vào vòng trật tự như mọi người. Khốn thay! Trước kia trong thời gian ở trại không người dẫn dắt, em sống buông thả tụ tập nhau đi lêu lổng, quen nhiều thói hư tật xấu, lười biếng. Đến khi hết hạn chính phủ trợ cấp lại không chịu đi tìm việc làm hay đi học, đương nhiên em phải rơi vào vòng du đãng. Trường hợp trên không do lỗi hay trách cha mẹ được.
 
Có nhiều em từ nhỏ vẫn học hành ngoan ngoãn, nhưng cha mẹ sinh con, trời phú tính nên ở trường học các thày, các cô cũng phân chia ra trong lớp những em cùng trình độ học riêng với nhau. Cha mẹ không chịu tìm hiểu về con khi thấy con học hành thua kém, cha mẹ chỉ biết mắng chửi là lười biếng ngu dốt, hắt hủi em: xấu hổ nhục nhã, tức nước vỡ bờ, nên tìm lối thoát bỏ nhà ra đi du đãng, cướp bóc hay cầm súng giết người để tỏ tính cách anh hùng của tuổi trẻ.
 
Người ta thường nói, dậy con từ thuở lên ba, lòng trí chúng như tờ giấy trắng, hay bắt chước, nên ngày xưa có câu chuyện Mạnh mẫu, mẹ ông Mạnh Từ phải dọn nhà đi chỗ khác để tránh cho con khỏi lấy gương xấu của người trong xóm. Trẻ con hay quan sát lối sống của cha mẹ. Nếu chúng thích những gì chúng nhìn thấy hàng ngày, nếu những việc làm của cha mẹ làm chúng cảm kích, thích thú, chúng sẽ bắt chước và rập khuôn lối sống đó. Hãy tập cho chúng biết ngoan ngoãn với người lớn, biết nhường nhịn nhau, biết thương yêu người đau khốn cùng, biết thông cảm với những cảnh thương tâm đang tiếp diễn nhiều nơi.
 
Trong công viên hay ngoài bãi biển, những ông bố bà mẹ để kiệu con trên vai thình thoảng lại chọc cho con cười, còn có cảnh nào sinh động đẹp đẽ hơn. Nhiều ông bà già dắt cháu đi chơi, mỏi chân lại ngồi xuống ghế, kể truyện thần tiên cổ tích cho các cháu nghe. Sau khi đi làm về, chiều đến, cả nhà tề tựu chung quanh bàn ăn, bố mẹ mỉm cười vừa ăn vừa nghe các con tíu tít kể lại truyện ở nhà trường, mầm mống hạnh phúc đang phát triển.
 
 Biết các con có lỗi, không bao giờ nên mắng nhiếc các con trong bữa ăn, “Trời đánh còn tránh miếng ăn”, hãy để lúc thuận tiện gọi riêng con tới một chỗ cắt nghĩa lỗi lầm của con, tránh cho nó khỏi xấu hổ hay gương xấu trước mặt anh chị em nó. Các con khoe với bố mẹ được điểm tốt ở nhà trường,  thắng được một trò chơi nào, tập được một bàn đàn hay, bố mẹ đừng tiếc một lời khen với bộ mặt hân hoan dù trong người bố mẹ có nhiều điều không vui, cũng nên cố gắng làm vui lòng con.
 
Phải công bằng, đừng bao giờ tỏ ra con yêu con ghét, đối với con có nhiều tính tốt đáng yêu cũng như con có nhiều tính xấu đáng ghét.
 
Mỗi tuổi mổi lớn, các em bắt đầu tìm hiểu để ý đến đối tượng, cha mẹ nên thận trọng hơn, theo dõi các con giao du với bạn bè thuộc thành phần nào hầu kịp thời khuyên bảo ngăn chăn những bạn xấu rủ rê con mình vào đường bất chính.
 
Có thời giờ chuyện vãn với con để tìm hiểu, thông cảm suy tư của con cái, kịp thời dậy dỗ  hướng dẫn con đi vào đường ngay nẻo chính. Đừng bao giờ bắt nó giống mình, hãy làm gương, không cần nói, không chửi mắng, từ từ bằng công việc làm săn sóc, hỏi  han, yên ủi, khuyến khích.
 
Cây xanh thì lá cũng xanh, cha mẹ hiền lành để đức cho con. Tự thân cha mẹ thế nào? Có tu thân thì mới tề gia… Bố mẹ nói dối lừa đảo, đâu có thể trách con trộm cướp du đãng. Cha mẹ với lối sống buông tuồng, rượu chè, cờ gian bạc lận, chửi nhau, đánh nhau, làm gương xấu cho các con như trong Thánh kinh có nói: “Thà buộc đá vào cổ con mà ném xuống sông”. Luôn luôn nói lời thô bỉ, tục tĩu, nói xấu nhau, ông ăn chả bà ăn nem, vì thế không khí gia đình trở nên nặng nề u uất. Con cái sẽ đi tìm “thiên đường hưởng thụ” ở những nơi khác thay vì gia đình.
 
Nếu chúng ta nhận được nhưng ưu khuyết điểm nay, làm ăn lương thiện, luôn luôn cầu tiến thì con cái sẽ học nơi cha mẹ và trở thành nhưng người hữu dụng sau này.
 
Nghệ thuật giáo dục là lắng nghe và khuyến dụ hướng dẫn các em tin tưởng, tự tìm niềm tin, tự ý làm phải, lớn lên với ý thức trách nhiệm và áp dụng sáng kiến.
 
Mong các bậc phụ huynh hãy tìm một đường hướng thích hợp để cứu vãn một số thanh thiếu niên đang đi lầm đường để biến các em thành người hữu dụng cho tổ quốc, cho giống nòi.
 

 
 
 
 
30-   Tìm  Hiểu Hôn Nhân
 
 
 
Qua các thời đại, hai luồng cổ truyền và cấp tiến, xưa và nay trong các sinh hoạt xã hội trong cách nhận định các giá trị nhân bản và đạo lý, thường đưa đến những hình thức khác nhau, bất đồng ý kiến hay bất đồng quan điểm, vấn đề hôn nhân là một.
 
 Hãy nói về người đàn bà, sinh ra để yêu và được yêu, để được chinh phục hơn là đi chinh phục. Với tính nhẫn nhục và chịu đựng của người đàn bà, trước khi cưới cũng đã biết là một khi đi lấy chồng, theo phong tục  phải bỏ lại cha mẹ, anh chị em họ hàng nhà mình, để hội nhập vào một gia đình xa lạ. Ngoài người chồng, còn cha mẹ anh chị em họ hàng nhà chồng là những người ít biết đến trước khi cưới.
 
Còn nhiều khác biệt thiết thực như bữa ăn hàng ngày cũng không đáp ứng như ý, vì mỗi gia đình thường có thói quen ăn nhưng món ăn riêng hợp khẩu từ lâu. Rồi lời nói cách cư xử với nhau cũng khác biệt, có người tính tình cởi mở hay vui đùa, có người bản tính nghiêm nghị ít nói hay bẳn gắt, để ý nhỏ nhen, vụn vặt hay châm chọc nói bóng nói gió, hay gian dối, biết bao những sự khó chịu. Người con gái vẫn không có quyền phản đối. Quyền tìm hiểu kén chọn do cha mẹ định đoạt, “cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy”.
 
Nhập gia tùy tục, người đàn bà vì yêu chồng dần dà cũng ép mình làm quen, lấy được lòng tin yêu trong gia đình mới. Nhưng may thay, cảnh làm dâu cũng không lâu, như cây cà ra hàng, các tiểu gia đình cũng tách ra ở riêng, ít có trường hợp ở chung với cha mẹ. trước kia cũng như bây giờ.
 
Xã hội ngày một tiến, tiếp xúc với văn hóa Tây phương tự do cởi mở lan tràn từ thành thị tới thôn quê, người phụ nữ không còn khép kín trong khuê môn, đến tuổi cặp kê ít bị trói buộc với tục cổ. Thanh niên thiếu nữ đã tạo những dịp gặp gỡ để tìm hiểu nhau trước khi được đôi bên cha mẹ ưng thuận đưa đến thủ tục hỏi cưới.
 
Nhưng thanh niên nam nữ đến tuổi trưởng thành tự nhiên từ tâm hồn đến cơ thể  tự dấy nên tình yêu, muốn yêu và muốn tình yêu khác phái, khi họ gặp người khác phải đối diện, họ xúc động mà người đời thường gọi là tiếng “sét” ái tình. Trong lòng họ tràn ngập yêu thương, trong khi đang yêu nhận thấy người yêu có nhiều khuyết điểm từ thể xác đến tâm hồn, họ rất dễ bỏ  qua, ngụp lặn trong tình yêu, vội vã hưởng thụ, chỉ biết hiện tại, họ thần thánh hóa người yêu của họ.
 
 Hai bên đều rót vào tai nhau những lời yêu thương ngọt ngào, chiều chuộng nhau, không để chút thì giờ lo tính về tương lai, vội vã đi đến hôn nhân, những đôi này dễ đi đến tan vỡ là các chắc, bởi đã thiếu sửa soạn tìm hiểu trước những cái hay cái dở của nhau.
 
Tiến đến giai đoạn bây giờ, tại học đường các em đã được dậy hiểu biết về sinh lý, muốn tìm hiểu nhau họ hẹn nhau ngày giờ đi “date” (hẹn hò của thanh niên thiếu nữ), hiện tượng này quá thông thường, bè bạn thầy cô ngay cả cha mẹ cũng hưởng ứng. Các cô các cậu khác thấy bạn bè đã được mời đi date nhiều lần, còn mình chưa thấy  có ai mới cảm thấy sốt ruột, tủi hổ như mình xấu trai, xí gái thua kém bạn bè về phương diện nào! Ngay cả đến cha mẹ các đương sự  cũng thắc mắc mong muốn con mình có người mời  đi. Hiện tượng đi date rất thông thường ở xứ Mỹ tự do này.
 
Vấn đề đi date không phải là xấu, tìm hiểu nhau giữa hai người nam và nữ, vào một khung cảnh nên thơ, riêng biệt không tiến đến hôn nhân cũng còn cảm tình bạn bè. Nhưng chúng ta, những người lớn, bậc cha mẹ có kinh nghiệm của người mẹ, nhất là con gái, bà mẹ cẩn thận, gặp người con trai đứng đắn ăn nói cử chỉ lịch sự còn dễ, nếu gặp phải người thiếu lịch sự ăn nói xàm bậy, cử chỉ sỗ sàng là lúc người con gái cần tỉnh táo bảo vệ nhân phẩm.
 
Bởi có nhiều người trai ban đầu có thiện chí, nếu họ gặp phải người con gái dễ tính không biết giữ gìn, họ có thể sinh làm chiếm hữu, đã thế họ còn khinh người con gái không đứng đắn.
 
Sau khi đi date có nhiều cậu sinh viên phàn nàn… có nhiều cô đẹp, con ông cháu cha, có nhiều tiền, con nhà giầu, nhưng các cô đó chỉ nên làm quen để đi dung dăng dung dẻ ngoài đường cho đỡ buồn, không nên lấy làm  vợ sẽ khổ cho mình và cho con cái sau này.
 
Phía người con trai mới lớn lên, sinh lực dồi dào trông đời toàn là màu xanh yêu đời yêu người, liệu có đủ nghị lực kiên tâm, phán đoán tìm hiểu nên rất cần biết kinh nghiệm của bậc cha anh đã có những người “dại gái” như thế nào để biết tránh né những lời đường mật, những xảo thuật của các cô.
 
Nói đến hôn nhân là hai người nam nữ nắm tay nhau bắt đầu kiến tạo một cuộc đời mới là lý tưởng thành lập gia đình hạnh phúc lâu dài.
 
Đặt căn bản cho một cuộc hôn nhân vững chắc, ngoài cái nhìn hợp nhãn hợp nhĩ, hai người nam nữ cần tìm hiểu nhau về những ưu khuyết điểm của nhau: không phải một sớm một chiều đã hiểu được nhau, phải có thời gian những nết hay tính dở mới có dịp lộ ra để ta nhận xét. Vì thường thường người ta hay dấu tính xấu của mình, mỗi khi có dịp gặp nhau cố ý khoe cái hay cái tốt, phải là bậc về cha mẹ, tôn trưởng trong họ đã có kinh nghiệm mới nhận thấy rõ hơn người trong cuộc.
 
Trong gia đình những bữa ăn có đầy đủ mọi người, có khi cởi mở vui vẻ là lúc thuận tiện để cha mẹ đưa ra ý kiến, mẫu người con dâu, con rể tương lai như thế nào mới hợp với con trai con gái của mình, với gia đình với nếp sống nhà mình. Trong khung cảnh dễ thông cảm, các con trai gái nên lắng nghe bàn hỏi về người bạn đời tương lai. Cũng là một ý niệm hiểu biết về người sẽ được nhận vào  gia đình mình.
 
Kiến tạo được gia đình đầm ấm như ý cũng là một nghệ thuật của cả hai vợ chồng, cố gắng gìn giữ, trong bổn phận, biết tha thứ, nâng đỡ nhau.
 
Gia đình là nền tảng xã hội, mọi gia đình có yên vui có hạnh phúc là một yếu tố làm cho quốc gia thăng tiến, phú cường tự hào hãnh diện với quốc tế. Đây cũng là bổn phận của mọi công dân nam nữ đã thể hiện tinh thần yêu nước.